შინაარსზე გადასვლა

რიურიკი

სტატიის შეუმოწმებელი ვერსია
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
რიურიკი
დაბ. თარიღი 830
გარდ. თარიღი 879[1]
გარდ. ადგილი დიდი ნოვგოროდი
საქმიანობა მონარქი
მეუღლე Efanda[2]
შვილ(ებ)ი იგორი[3] [4] [5]
ნათესავ(ებ)ი ოლეგი

რიურიკი (ასევე ცნობილი როგორც რორიკი, რიურიკი ან რიურიკი;[6][7][8][9] ძველსაეკლესიო სლავურ ენაზე: Рюрикъ, ლათინურად: Rjurikŭ; ძველნორვეგიულად: Hrøríkʀ; გარდ. 879)[10][11][12] — ვარანგი ტომის მეთაური, რომელიც ტრადიციული ცნობების მიხედვით, 862[13][14] წელს მოიწვიეს ნოვგოროდში მმართველად.

„ძველი დროის ზღაპრის“ (Повесть временных лет) მიხედვით, რიურიკის გარდაცვალების შემდეგ ხელისუფლება გადაიბარა მისმა ნათესავმა ოლეგმა, რომელმაც რეგენტობა გაუწია რიურიკის მცირეწლოვან შვილს, იგორს.

ტრადიციულად, რიურიკი ითვლება რიურიკოვიჩების დინასტიის დამფუძნებლად — დინასტიისა, რომელიც მართავდა კიევის რუსეთსა და მის სამთავრო დომენებს, ხოლო შემდგომში — რუსეთის სამეფოსაც, მანამ სანამ დინასტია არ შეწყდა ფეოდორ I-ის გარდაცვალებით 1598 წელს.

ცხოვრება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რიურიკის შესახებ ყველაზე ადრეული ცნობა დაცულია „წარსული წლების მოთხრობაში“, რომელიც ტრადიციულად მიეწერება მონაზონ ნესტორს და შედგენილია დაახლოებით 1113 წელს[15]. მატიანის მიხედვით, 860–862 წლებში აღმოსავლეთ სლავური და ფინურენოვანი ტომები — მათ შორის ჩუდები, სლოვენები, კრივიჩები, მარიელები და ვეფსები — ვარიაგებს აძევებენ ზღვიდან, უარს ამბობდნენ ხარკის გადახდაზე და ცდილობდნენ თვითმმართველობის დამყარებას.[16] თუმცა შიდა უთანხმოების გამო ისინი კვლავ იძულებული გახდნენ მოეწვიათ ვარიაგები წესრიგის დასამყარებლად. მათ მოწვევას მოჰყვა რიურიკის, მისი უმცროსი ძმების — სინეუსის და ტრუვორის, — და მათი დიდი ამალით მოსვლა.[17]

მატიანის მიხედვით, რიურიკი იყო წარმოშობით რუსული ვარიაგთა ტომიდან. თანამედროვე ისტორიოგრაფიის უმეტესობა მიიჩნევს, რომ რუსები სკანდინავიური წარმოშობის იყვნენ,[18] სავარაუდოდ VIII საუკუნეში შვედეთის აღმოსავლეთ სანაპიროდან.[19] გავრცელებული თეორიის თანახმად, სახელწოდება რუსი წარმოიშვა ძველნორვეგიული სიტყვისგან, რომელიც ნიშნავს "მცურავ ხალხს" და უკავშირდება შვედეთის რეგიონის — როსლაგენის — ძველ სახელწოდებას.[20][21]

სინეუსმა თავი დაიდო ბელოოზეროში, ხოლო ტრუვორმა — იზბორსკში.[22][23] მათი გარდაცვალების შემდეგ რიურიკმა გააერთიანა მათი ტერიტორიები და გააფართოვა თავისი მმართველობა ჩრდილოეთ რუსეთში. რიურიკის მიმდევრები — ასკოლდი და დირმი, რომლებიც ბიზანტიაში გააგზავნა — ხელში იგდეს კიევი და შემდგომში დაპყრობის მიზნით განახორციელეს ლაშქრობა, რომელიც ბიზანტიური წყაროების მიხედვით 860 წლით თარიღდება.[24][25]

1377 წლის ლავრენტიევის მატიანის კოდექსში — პირველწყაროს ყველაზე ძველ ვერსიაში — მითითებულია, რომ რიურიკი თავდაპირველად დასახლდა ნოვგოროდში („ახალი ქალაქი“), ხოლო ჰიპატიუსის კოდექსი (XV ს.) მიუთითებს, რომ მისი პირველი საცხოვრებელი ადგილი იყო ლადოგა, საიდანაც შემდგომში გადმოიტანა მმართველობის ცენტრი ახლად დაარსებულ ნოვგოროდში — ციხესიმაგრეში, რომელიც აშენდა მდინარე ვოლხოვის სათავესთან. რიურიკი იქვე დარჩა სიცოცხლის ბოლომდე.[26][27][28][29]

ამბობენ, რომ რიურიკი გარდაიცვალა 870-იან წლებში. სიკვდილის წინ მან თავისი სამფლობელო მიანდო ნათესავს — ოლეგს, ხოლო თავისი მცირეწლოვანი შვილი იგორი მას, მეურვეობაში ჩააბარა. მოგვიანებით ოლეგმა აიღო კიევი (მკვლელობით მოიშორა ადგილობრივი მმართველები) და დააარსა კიევის რუსეთი, რომელსაც შემდგომში მართავდნენ რიურიკის შთამომავლები — იგორი და მისი დინასტია. ეს სახელმწიფო არსებობდა მონღოლთა შემოსევამდე, 1240 წლამდე.

მემკვიდრეობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რიურიკი არ არის მოხსენიებული კიევის მთავართა რეგნალური სიაში, რომელიც წარმოდგენილია ჰიპატიუსის კოდექსის (დაახლოებით 1425 წელი) შესავალ ნაწილში; ამ სიაში კიევის მთავართა რიგი იწყება „დირით და ასკოლდით“, შემდეგ მოდის „ოლეგი“ და მხოლოდ შემდეგ „იგორი“.[30]

რიურიკიდები იყვნენ კიევის რუსეთის მმართველი დინასტია, რომელიც მოგვიანებით გადაიქცა რუსეთის სამეფოს მმართველ დინასტიად და არსებობდა 1598 წლამდე. მრავალი სათავადო და დიდგვაროვანი ოჯახი დღემდე აცხადებს, რომ ისინი წარმოშობით რიურიკის მამრობით ხაზს მიეკუთვნებიან.

ბოლო რიურიკიდი, რომელიც მართავდა რუსეთს ცარის ტიტულით, იყო ვასილი IV შუისკი,[31] რომლის მმართველობა დასრულდა 1610 წელს. ის ეკუთვნოდა შუისკების სახლს.[32]

ცნობილია, რომ რომანოვების დინასტია, გენეალოგიურად დაკავშირებულია რიურიკიდებთან ქორწინების გზით. დღესაც არსებობენ ისეთი თავადური ოჯახების შთამომავლები, რომლებიც თავიანთ გენეალოგიას რიურიკიდან მიყვებიან.

ასევე აღსანიშნავია, რომ მიხაელ კორიბუტ ვიშნიოვეცკი, რომელიც მართავდა პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობას 1673 წლამდე, ეკუთვნოდა ვიშნიოვეცკების სახლს, რომელიც ტრადიციულად მიიჩნეოდა გედიმინიდების შთამომავლად. თუმცა, უახლესი კვლევები იუწყება, რომ ზბარასკების სახლი და მისი შიდა განშტოებები, მათ შორის ვიშნიოვეცკებიც, შესაძლოა წარმოშობით იყვნენ რიურიკიდები.[33][34]

ალტერნატიული თეორიები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
დორესტადის რორიკი ჰ. ვ. კოეკოეკის (1912) ინტერპრეტაციით

რიურიკის სახელი წარმოებულია ძველნორვეგიული სახელისგან Hrœrekr.[35] ერთ-ერთი ალტერნატიული თეორიის მიხედვით, რიურიკი შეიძლება გაიგივდეს დორესტადის რორიკთან — ფიგურასთან, რომელიც იყო ერთ-ერთი იმ ორ მეტოქე საგვარეულოს წარმომადგენელი, რომელთა შესახებ ფრანკული მატიანეები იუწყებიან, როგორც ჰედებიუს ახალდასაბამი დანიის სამეფოს მმართველები. ზოგიერთი წყაროს მიხედვით, ის შესაძლოა ყოფილიყო მეფე ჰარალდ კლაკის ძმისშვილი.

რორიკი მოხსენიებულია როგორც იმპერატორ ლუი I-ის მიერ ფრისლანდიაში მიწების მიმღები. ცნობილია, რომ მან არაერთი მეზობელი ტერიტორია დაარბია: 850 წელს დაიპყრო დორესტადი, 857 წელს თავს დაესხა ჰედებიუს, ხოლო 859 წელს გაძარცვა ბრემენი. იმ დროს, როცა იგი იმყოფებოდა ლაშქრობაში, მისივე მიწებს თავს დაესხნენ მტრები. ამან გამოიწვია იმპერატორის განრისხება, რის შედეგადაც 860 წელს იმპერატორმა ჩამოართვა მას ყველა სამფლობელო.

ამის შემდეგ რორიკი გარკვეული დროით ქრება დასავლურ წყაროებში. ამავდროულად, რუსულ მატიანეებში 862 წელს ჩნდება რიურიკი, რომელიც თითქოს აღმოსავლეთ ბალტიის რეგიონში ჩავიდა და დააარსა ლადოგას ციხესიმაგრე, ხოლო შემდგომში გადავიდა ნოვგოროდში (საჭიროა წყაროს მითითება).

რორიკი კვლავ ჩნდება ფრანკულ მატიანეებში 870 წელს, როცა შარლ მელოტმა დაუბრუნა მას ფრიზლანდის სამფლობელოები. 882 წელს აღნიშნულია რორიკის გარდაცვალება, თუმცა კონკრეტული თარიღი არ არის მოცემული. „წარსული წლების მოთხრობაში“ რიურიკის გარდაცვალება 879[36] წლით თარიღდება, რაც სამ წლით ადრინდელია, ვიდრე დასავლურ წყაროებში.

დასავლური წყაროების მიხედვით, ფრიზლანდის მმართველი რორიკი ქრისტიანად მოექცა ფრანკების გავლენით.

რიურიკისა და დორესტადის რორიკის გაიგივების თეორია XX საუკუნის[37] შუა წლებში გააცოცხლეს ანტინორმანისტმა ისტორიკოსებმა — ბორის რიბაკოვმა და ანატოლი კირპიჩნიკოვმა, თუმცა ამ ჰიპოთეზას ალიანდრო ნაზარენკო და სხვა მეცნიერები ეჭვის თვალით უყურებენ და არ ეთანხმებიან.

ვარანგების მოწვევის მინიატურა რადზილების მატიანეში (XV საუკუნე)
რიურიკის გამოსახულება „ცარების ტიტულარნიკში“ (1672)
რიურიკი და მისი ძმები — სინეუსი და ტრუვორი — ლადოგაში ჩადიან. ავტორი: ვიქტორ ვასნეცოვი (დაახლ. 1913 წ.)
ვარანგები რიურიკი, სინეუსი და ტრუვორი აღმოსავლეთიდან მოსულ ელჩებს იღებენ. ავტორი: ფიოდორ ბრუნი (დაახლ. 1839 წ.)

ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • The Oxford illustrated history of the Vikings. Oxford [England]: Oxford University Press. 1997. pp. 138–139. ISBN 9780192854346.

Ketola, Kari; Vihavainen, Timo (2014). Changing Russia? : history, culture and business (1. ed.). Helsinki: Finemor. p. 1. ISBN 978-9527124017. Dixon-Kennedy, Mike (1998). Encyclopedia of Russian & Slavic myth and legend. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. p. 232. ISBN 9781576070635.

  • Obolensky, Dmitri (1990). The Russian chronicles : a thousand years that changed the world: from the beginnings of the Land of Rus to the new revolution of Glasnost today. London: Century. p. 32. ISBN 9780712637640.
  • Harris, Zena and Ryan, Nonna (2004). "The Inconsistencies of History: Vikings And Rurik". New Zealand Slavonic Journal. 38: 105–130. ISSN 0028-8683. JSTOR 40922182. Archived from the original on 3 December 2021. Retrieved 3 December 2021.
  • Lotha, Gloria. "Rurik | Norse leader | Britannica". britannica.com. Archived from the original on 11 October 2014. Retrieved 9 March 2023.
  • Клосс, Борис (15 May 2022). Полное собрание русских летописей. Том 1. Лаврентьевская летопись (in Russian). Litres. pp. 19–20. ISBN 978-5-04-107383-1. Archived from the original on 23 July 2023. Retrieved 21 July 2023.
  • Franklin, Simon and Shepard, Jonathan (6 June 2014). The Emergence of Russia 750-1200. Routledge. p. 57. ISBN 978-1-317-87224-5.
  • Jakobsson, Sverrir (14 October 2020). The Varangians: In God's Holy Fire. Springer Nature. p. 64. ISBN 978-3-030-53797-5.
  • Ostrowski 2018, p. 46.
  • Ostrowski 2018, p. 42.
  • Perrie, Maureen (2006). The Cambridge History of Russia. Volume 1. From Early Rus' to 1689. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 2, 47–48. ISBN 1107639425.
  • Langer, Lawrence N. (2021). Historical dictionary of medieval Russia (Second ed.). Lanham. p. 145. ISBN 9781538119426.
  • Mägi, Marika (2018). In Austrvegr. Boston: BRILL. p. 207. ISBN 9789004363816.
  • Wickham, Chris (2016). Medieval Europe. New Haven. p. 175. ISBN 9780300208344.
  • Jones, Gwyn (1984). A history of the Vikings (Revised ed.). Oxford. p. 246. ISBN 9780192801340.
  • "The Vikings at home". History Extra. 24 September 2012. Archived from the original on 4 May 2020. Retrieved 26 February 2021.
  • Mark, Joshua J. (3 December 2018). "Kievan Rus". World History Encyclopedia. Archived from the original on 14 April 2021. Retrieved 23 April 2021.
  • Sorabella, Jean (October 2002). Heilbrunn Timeline of Art History: The Vikings (780–1100). New York: Metropolitan Museum of Art. Archived from the original on 23 April 2020. Retrieved 26 February 2021.
  • Blöndal, Sigfús (1978). The Varangians of Byzantium. Cambridge University Press. p. 1. ISBN 9780521035521. Archived from the original on 14 April 2023. Retrieved 2 February 2014.
  • Brink, Stefan. "Who were the Vikings?', in The Viking World Archived 14 April 2023 at the Wayback Machine, ed. by Stefan Brink and Neil Price (Abingdon: Routledge, 2008), pp. 4–10 (pp. 6–7).
  • Langer, Lawrence N. (2021). Historical dictionary of medieval Russia (Second ed.). Lanham. p. 176. ISBN 9781538119426.
  • Dixon-Kennedy, Mike (1998). Encyclopedia of Russian & Slavic myth and legend. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. p. 232. ISBN 9781576070635.
  • Duczko, Wladyslaw (2004). Viking Rus: studies on the presence of Scandinavians in Eastern Europe. Leiden: Brill. p. 204. ISBN 9789004138742.
  • The Cambridge history of Russian literature (Rev. ed.). Cambridge: Cambridge University Press. 1992. pp. 12–13. ISBN 9780521425674.
  • Jones, Gwyn (1984). A history of the Vikings (Revised ed.). Oxford. p. 246. ISBN 9780192801340.
  • Somerville, Angus A.; Mcdonald, Andrew R. (2020). The Viking age : a reader (Third ed.). Toronto. p. 282. ISBN 9781487570477.
  • Ostrowski 2018, p. 36.
  • Raffensperger, Christian and Ingham, Norman W.. "Rurik and the First Rurikids", The American Genealogist, 82 (2007), 1–13, 111–119.
  • Kalmistopiiri, julkaissut (27 October 2021). "Ruhtinas ja ruhtinaan pojat – paljastavatko geenit Venäjän perustajana pidetyn Rurikin alkuperän?". KALMISTOPIIRI (in Finnish). Archived from the original on 26 September 2022. Retrieved 3 September 2022.
  • Księstwa Rzeczpospolitej: państwo magnackie jako region polityczny
  • Кралюк, Петро (4 April 2020). Півтори тисячі років разом - Спільна історія українців і тюркських народів (in Ukrainian). Glagoslav Publications. ISBN 978-966-03-8155-1.
  • Omeljan Pritsak, "Rus'", in Medieval Scandinavia: An Encyclopedia Archived 26 April 2023 at the Wayback Machine, ed. Phillip Pulsiano (New York: Garland, 1993), pp. 555–56.
  • Ostrowski 2018, p. 40.
  • Kirpichnikov, Anatoly H. "Сказание о призвании варягов. Анализ и возможности источника". Первые скандинавские чтения, СПб; 1997; ch. 7–18.
  • Nazarenko, Alexander. "Rjurik и Riis Th., Rorik", Lexikon des Mittelalters, VII; Munich, 1995; pp. 880, 1026.

ბიბლიოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • ალპერინი, ჩარლზ ჯ. (2022). რუსთა ქვეყნის მითის აღზევება და დაცემა (PDF). ლიდსი: Arc Humanities Press. გვ. 107. ISBN 9781802700565. ციტირებული: 2023 წლის 1 თებერვალი.
  • ოსტროვსკი, დონალდ (2018). „იყო თუ არა რიურიკიდების დინასტია ადრეულ რუსეთში?“. კანადურ-ამერიკული სლავური კვლევები, ტ. 52, №1, გვ. 30–49. doi:10.1163/22102396-05201009.

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ Pas L. v. Genealogics — 2003.
  2. ↑ Ioachim Chronicle
  3. ↑ А. Э. Игорь Рюрикович // Русский биографический словарь — СПб: 1897. — Т. 8. — С. 61–62.
  4. ↑ Игорь Рюрикович // Энциклопедический словарь — СПб: Брокгауз — Ефрон, 1894. — Т. XIIа. — С. 788–789.
  5. ↑ Игори // Военная энциклопедия — СПб: Иван Дмитриевич Сытин, 1913. — Т. 10. — С. 567–568.
  6. ↑ The Oxford illustrated history of the Vikings. Oxford [England]: Oxford University Press. 1997. pp. 138–139. ISBN 9780192854346. Ketola, Kari; Vihavainen, Timo (2014). Changing Russia? : history, culture and business (1. ed.). Helsinki: Finemor. p. 1. ISBN 978-9527124017. Dixon-Kennedy, Mike (1998). Encyclopedia of Russian & Slavic myth and legend. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. p. 232. ISBN 9781576070635.
  7. ↑ Obolensky, Dmitri (1990). The Russian chronicles : a thousand years that changed the world: from the beginnings of the Land of Rus to the new revolution of Glasnost today. London: Century. p. 32. ISBN 9780712637640.
  8. ↑ Harris, Zena and Ryan, Nonna (2004). "The Inconsistencies of History: Vikings And Rurik". New Zealand Slavonic Journal. 38: 105–130. ISSN 0028-8683. JSTOR 40922182. Archived from the original on 3 December 2021. Retrieved 3 December 2021.
  9. ↑ Lotha, Gloria. "Rurik | Norse leader | Britannica". britannica.com. Archived from the original on 11 October 2014. Retrieved 9 March 2023.
  10. ↑ Franklin, Simon and Shepard, Jonathan (6 June 2014). The Emergence of Russia 750-1200. Routledge. p. 57. ISBN 978-1-317-87224-5.
  11. ↑ Jakobsson, Sverrir (14 October 2020). The Varangians: In God's Holy Fire. Springer Nature. p. 64. ISBN 978-3-030-53797-5.
  12. ↑ Alternatively 870s; "[T]he 870s [are] the last decade in which Riurik presumably lived."[8] "Riurik died some time in the 870s."[9]
  13. ↑ The Oxford illustrated history of the Vikings. Oxford [England]: Oxford University Press. 1997. pp. 138–139. ISBN 9780192854346. Ketola, Kari; Vihavainen, Timo (2014). Changing Russia? : history, culture and business (1. ed.). Helsinki: Finemor. p. 1. ISBN 978-9527124017. Dixon-Kennedy, Mike (1998). Encyclopedia of Russian & Slavic myth and legend. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. p. 232. ISBN 9781576070635.
  14. ↑ Perrie, Maureen (2006). The Cambridge History of Russia. Volume 1. From Early Rus' to 1689. Cambridge: Cambridge University Press. pp. 2, 47–48. ISBN 1107639425.
  15. ↑ Langer, Lawrence N. (2021). Historical dictionary of medieval Russia (Second ed.). Lanham. p. 145. ISBN 9781538119426.
  16. ↑ Mägi, Marika (2018). In Austrvegr. Boston: BRILL. p. 207. ISBN 9789004363816.
  17. ↑ The Oxford illustrated history of the Vikings. Oxford [England]: Oxford University Press. 1997. pp. 138–139. ISBN 9780192854346. Ketola, Kari; Vihavainen, Timo (2014). Changing Russia? : history, culture and business (1. ed.). Helsinki: Finemor. p. 1. ISBN 978-9527124017. Dixon-Kennedy, Mike (1998). Encyclopedia of Russian & Slavic myth and legend. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. p. 232. ISBN 9781576070635.
  18. ↑ Wickham, Chris (2016). Medieval Europe. New Haven. p. 175. ISBN 9780300208344. Jones, Gwyn (1984). A history of the Vikings (Revised ed.). Oxford. p. 246. ISBN 9780192801340.
  19. ↑ "The Vikings at home". History Extra. 24 September 2012. Archived from the original on 4 May 2020. Retrieved 26 February 2021. Mark, Joshua J. (3 December 2018). "Kievan Rus". World History Encyclopedia. Archived from the original on 14 April 2021. Retrieved 23 April 2021. Sorabella, Jean (October 2002). Heilbrunn Timeline of Art History: The Vikings (780–1100). New York: Metropolitan Museum of Art. Archived from the original on 23 April 2020. Retrieved 26 February 2021.
  20. ↑ Blöndal, Sigfús (1978). The Varangians of Byzantium. Cambridge University Press. p. 1. ISBN 9780521035521. Archived from the original on 14 April 2023. Retrieved 2 February 2014.
  21. ↑ Brink, Stefan. "Who were the Vikings?', in The Viking World Archived 14 April 2023 at the Wayback Machine, ed. by Stefan Brink and Neil Price (Abingdon: Routledge, 2008), pp. 4–10 (pp. 6–7).
  22. ↑ Langer, Lawrence N. (2021). Historical dictionary of medieval Russia (Second ed.). Lanham. p. 176. ISBN 9781538119426.
  23. ↑ Dixon-Kennedy, Mike (1998). Encyclopedia of Russian & Slavic myth and legend. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. p. 232. ISBN 9781576070635.
  24. ↑ Duczko, Wladyslaw (2004). Viking Rus: studies on the presence of Scandinavians in Eastern Europe. Leiden: Brill. p. 204. ISBN 9789004138742.
  25. ↑ Langer, Lawrence N. (2021). Historical dictionary of medieval Russia (Second ed.). Lanham. p. 176. ISBN 9781538119426.
  26. ↑ Dixon-Kennedy, Mike (1998). Encyclopedia of Russian & Slavic myth and legend. Santa Barbara, Calif.: ABC-CLIO. p. 232. ISBN 9781576070635
  27. ↑ The Cambridge history of Russian literature (Rev. ed.). Cambridge: Cambridge University Press. 1992. pp. 12–13. ISBN 9780521425674.
  28. ↑ Jones, Gwyn (1984). A history of the Vikings (Revised ed.). Oxford. p. 246. ISBN 9780192801340.
  29. ↑ Somerville, Angus A.; Mcdonald, Andrew R. (2020). The Viking age : a reader (Third ed.). Toronto. p. 282. ISBN 9781487570477.
  30. ↑ Ostrowski 2018, p. 36.
  31. ↑ Raffensperger, Christian and Ingham, Norman W.. "Rurik and the First Rurikids", The American Genealogist, 82 (2007), 1–13, 111–119.
  32. ↑ Kalmistopiiri, julkaissut (27 October 2021). "Ruhtinas ja ruhtinaan pojat – paljastavatko geenit Venäjän perustajana pidetyn Rurikin alkuperän?". KALMISTOPIIRI (in Finnish). Archived from the original on 26 September 2022. Retrieved 3 September 2022.
  33. ↑ Księstwa Rzeczpospolitej: państwo magnackie jako region polityczny
  34. ↑ Кралюк, Петро (4 April 2020). Півтори тисячі років разом - Спільна історія українців і тюркських народів (in Ukrainian). Glagoslav Publications. ISBN 978-966-03-8155-1.
  35. ↑ Omeljan Pritsak, "Rus'", in Medieval Scandinavia: An Encyclopedia Archived 26 April 2023 at the Wayback Machine, ed. Phillip Pulsiano (New York: Garland, 1993), pp. 555–56.
  36. ↑ Ostrowski 2018, p. 40.
  37. ↑ Kirpichnikov, Anatoly H. "Сказание о призвании варягов. Анализ и возможности источника". Первые скандинавские чтения, СПб; 1997; ch. 7–18
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/რიურიკი“-დან