რიზოკარპასო

რიზოკარპასო
Ριζοκάρπασο (language?)
*Dipkarpaz* (language?)
სოფელი
	რიზოკარპასო; Ριζοκάρπασο (language?); Dipkarpaz (language?);
ქვეყანა	კვიპროსი
ოლქი	ამმოხოსტის ოლქი
ოლქი	ისკელეს ოლქი
კოორდინატები	35°35′55″ ჩ. გ. 34°22′50″ ა. გ. / 35.59861° ჩ. გ. 34.38056° ა. გ.
მერი	სუფი ქოშქუნი
დაარსდა	უცნობია
ცენტრის სიმაღლე	133 მეტრი
კლიმატის ტიპი	ხმელთაშუაზღვიური კლიმატი
მოსახლეობა	2,349 კაცი (2011)
სასაათო სარტყელი	[[UTCEET]]
სატელეფონო კოდი	+357 23
საფოსტო ინდექსი	5850
	რიზოკარპასო ვიკისაწყობში

რიზოკარპასო (ბერძ. Ριζοκάρπασο [el]; თურქ. Dipkarpaz) — ქალაქი მდებარეობს კარპასის ნახევარკუნძულზე, კვიპროსის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში. ნომინალურად მიეკუთვნება ფამაგუსტის რაიონს, კვიპროსის რესპუბლიკის შემადგენლობაში, თუმცა 1974 წლის თურქული ოკუპაციის შემდეგ იმყოფება ჩრდილოეთ კვიპროსის დე ფაქტო კონტროლის ქვეშ და ადმინისტრაციულად მიეკუთვნება ისკელეს რაიონს.

რიზოკარპასო კარპასის ნახევარკუნძულზე ერთ-ერთი ყველაზე დიდი დასახლებაა. ქალაქის მიმდებარე ნიადაგი წარმოადგენს ტერა ფუსკას, რომელიც საკმაოდ ნოყიერია. ადგილობრივი პროდუქცია მოიცავს ქარობს, ბამბას, თამბაქოსა და მარცვლეულს. ქალაქის შემოგარენი ცნობილია თავისი ველური ბუნებით და მიიჩნევა კუნძულის ერთ-ერთ ყველაზე მოწესრიგებულ და ხელშეუხებელ ადგილად. მუნიციპალიტეტის ტერიტორიაზე მდებარეობს კარპასის ეროვნული პარკი, სადაც ბინადრობენ კარპასის ვირები. ამ ადგილზე ვხვდებით კუნძულის ერთ-ერთი ულამაზეს სანაპიროებს.^[1]

მოსახლეობის ეკონომიკა ძირითადად აგრარულ დარგებზე — სოფლის მეურნეობაზე, მეცხოველეობასა და თევზჭერაზე —ა დამყარებული. XXI საუკუნის დასაწყისიდან ქალაქმა ეკო-ტურიზმის კონცეფცია აითვისა: ძველი ტრადიციული სახლები გადაკეთდა სტუმართასახლებად, რომლებიც ინარჩუნებენ ტრადიციულ არქიტექტურულ სტილს. ტერიტორიაზე არ არის განვითარებული ინდუსტრიული საქმიანობა.^[1]

გეოგრაფია

რიზოკარპასოს ჩრდილოეთით ორ კილომეტრში მდებარეობს აიფილონის სანაპირო, რომელსაც მუნიციპალიტეტი განაგებს როგორც საჯარო პლაჟს. სანაპიროს სახელი ეწოდა აიოს ფილონის ეკლესიისგან, რომელიც განთავსებულია უძველეს ქალაქ კარპასიაში, სანაპიროდან 500 მეტრში.^[2] სანაპირო წარმოადგენს ქვეშევრდომა ზღვის კუს საბუდარ ტერიტორიას, რის გამოც ის კონსერვაციის სპეციალისტების ყურადღების ცენტრშია.^[3] ტურისტული გიდების მიხედვით, სანაპირო ასევე ცნობილია როგორც ერთ-ერთი საუკეთესო ადგილი მზის ჩასვლის სანახავად.^[4] აგვისტოში აიფილონის სანაპიროზე იმართება ყოველწლიური ფესტივალი, რომელიც ზღვის კუს ეძღვნება და მოიცავს კონცერტებს, კუს ბახალების ზღვაში გაშვებას, სანაპიროს დასუფთავებასა და სხვა ეკოლოგიურ აქტივობებს.^[5]^[6]

კლიმატი

რიზოკარპასოს კლიმატი თბილი და ზომიერია. ქვემოთ მოცემულია საშუალო თვიური მაქსიმალური და მინიმალური ტემპერატურები °C-ში:

საშუალო ტემპერატურა რიზოკარპასოში^[7]
თვე	იანვარი	თებერვალი	მარტი	აპრილი	მაისი	ივნისი	ივლისი	აგვისტო	სექტემბერი	ოქტომბერი	ნოემბერი	დეკემბერი	საშუალო
მაქსიმალური ტემპ. (°C)	16	16	18	21	25	28	31	32	30	27	22	18	24
მინიმალური ტემპ. (°C)	13	13	14	16	20	24	27	27	26	23	19	15	20

ისტორია

რიზოკარპასოს ტერიტორია მოიცავს კვიპროსის ერთ-ერთ უძველეს დასახლებებს. აქ მდებარეობს უძველესი ქალაქები — კარპასია და აფენდრიკა. შუა საუკუნეებში ქალაქი წარმოადგენდა ლუზინიანთა დინასტიის ერთ-ერთი უმსხვილესი ბარონიის ცენტრს.^[1]

1222 წელს ლუზინიანთა დინასტია, რომელიც მართავდა კვიპროსის სამეფოს, ლათინ არისტოკრატიასთან ერთად, წყვეტს, რომ ქალაქებში არსებული ტრადიციული ბერძნული ეპარქიები გაუქმდეს. კარპასია იყო იმ ოთხი ეპარქიიდან ერთ-ერთი, რომლებიც ფუნქციონირებას აგრძელებდნენ — სოლეა, არსინოესა და ლეფკარასთან ერთად. პრაქტიკულად, კარპასიის ეპარქიამ ჩაანაცვლა ფამაგუსტას ეპარქია, რადგან მისი მღვდელმთავარი გადაასახლეს რიზოკარპასოში და მსახურებას განაგრძობდა წმინდა სინესიოსში, რომელიც იყო რეგიონის მთავარი მართლმადიდებლური ტაძარი. აღნიშნული გადაწყვეტილება ოფიციალურად დამტკიცდა ბულა კიპრიათი — რომის პაპი ალექსანდრე IV-ის მიერ 1260 წელს გამოცემული პაპის ბულით.^[8]^[9] თუმცა, მიუხედავად ოფიციალური გადაწყვეტილებისა, სავარაუდოა, რომ XIII საუკუნისთვის ეპისკოპოსები რეალურად აღარ ცხოვრობდნენ კარპასიაში და საქმიანობას აგრძელებდნენ ფამაგუსტიდან.^[10]

სტეფანო ლუზინიანის ცნობით, რიზოკარპასო ეკუთვნოდა დე ნორესების ფეოდალურ მამულს, სანამ ჯაკომო II-მ არ ჩამოართვა ეს უფლება დედოფალ შარლოტას მხარდაჭერის გამო.^[11]

ქალაქში მდებარეობს ორი ტაძარი — წმინდა სინესიოსი და სამების ტაძარი. ისინი წარმოადგენენ კვიპროსული შერეული არქიტექტურის ნიმუშებს, რომელშიც ლუზინიანთა მიერ შემოტანილი გვიანდელი გოთიკური ელემენტები შერწყმულია ბიზანტიური ტრადიციის სტილთან. ეს ტაძრები განეკუთვნება იმ იშვიათ ქრისტიანულ ტაძრებს, რომლებიც დღემდე ფუნქციონირებენ ჩრდილოეთ კვიპროსში და, როგორც ცნობილია, მათი ღვთისმსახურება რამდენჯერმე შეაჩერა თურქი კვიპროსელების პოლიციელების ჩარევამ.^[9]

რიზოკარპასო ნაწილობრივ გადაკვრით მდებარეობს უძველესი კარპასიის ტერიტორიაზე, რომელიც ლეგენდის თანახმად დააარსა მეფე პიგმალიონ ტირელმა.

დემოგრაფია

1974 წლამდე რიზოკარპასო ძირითადად დასახლებული იყო ბერძენი კვიპროსელებით. 1974 წლის 20 ივლისს თურქეთის შეჭრის]] დროს ნახევარკუნძული თურქული ჯარების მიერ მოექცა ბლოკადაში, რის გამოც ქალაქის ბერძენმა მოსახლეობამ ვერ მოახერხა სამხრეთში გაქცევა. ამის შედეგად, დღეს რიზოკარპასო ჩრდილოეთის ტერიტორიაზე დარჩენილი ბერძენი მოსახლეობის უდიდესი ცენტრი გახდა, დაახლოებით 250 ენკლავში მყოფი ბერძენი მკვიდრით. მიუხედავად ამისა, 1974-დან 1985 წლამდე პერიოდში სოფელი დაახლოებით 2500 ბერძენმა კვიპროსელმა დატოვა.^[12] დღევანდელი ბერძნული მოსახლეობა უმეტესად ხანდაზმულებს წარმოადგენს და თანდათან მცირდება, თუმცა მათ ჯერ კიდევ აწვდიან დახმარებას გაეროს ძალები, რის გამოც კვიპროსული პროდუქცია გარკვეულწილად ხელმისაწვდომია ქალაქში. რიზოკარპასო თურქული არმიის მიერ ოკუპირებულ იქნა ოკუპაციის ადრეულ ეტაპზევე.

1977 წელს ქალაქში ჩაასახლეს თურქი მიგრანტები თურქეთის სხვადასხვა რეგიონიდან, მათ შორის ყარსიდან, მუშიდან, დიარაბაკირიდან, აღრიდან (აღმოსავლეთ ანატოლიის რეგიონი), ასევე მერსინიდან და ადანიდან (ხმელთაშუაზღვისპირეთის რეგიონი), აქქუშიდან, ჩარშამბადან, აქჩააბათიდან, სურმენედან, არაქლიდან და ტრაბზონიდან (შავი ზღვის რეგიონი). XXI საუკუნეში რამდენიმე თურქმა კვიპროსელმა და ევროპელმა მოქალაქემ შეიძინა უძრავი ქონება რიზოკარპასოში და ამჟამად იქ ცხოვრობენ.^[12]

პოლიტიკა

ქალაქს ჰყავს თურქ-კვიპროსელთა მუნიციპალური მერი, რომელიც რესპუბლიკური თურქული პარტიის წევრი სუფი ჯოშიუნია. მან მერად არჩევა 2014 წელს შეძლო, როდესაც ხმების 50%-ზე მეტი მიიღო და დაამარცხა თავის წინამორბედი, ეროვნული ერთობის პარტიის წევრი მეჰმეთ დემირჯი.^[13]^[14]

კულტურა და ტურიზმი

თურქი კვიპრიოტების მიერ დაარსებული სპორტული კლუბი „დიფკარპაზის სპორტული კლუბი“ შეიქმნა 1978 წელს;^[15] მისი საფეხბურთო გუნდი 2015 წელს ასპარეზობდა ჩრდილოეთ კვიპროსის საფეხბურთო ასოციაციის K-PET მე-2 ლიგაში.^[16] ქალაქში ფუნქციონირებს დაწყებითი სკოლა და რეჯეფ თაიფ ერდოღანის სახელობის საშუალო სკოლა.^[17] რიზოკარპასოში მოქმედებს მცირე ტურისტული ობიექტები. ქალაქიდან დაახლოებით 20 კილომეტრის აღმოსავლეთით მდებარეობს ოქროს სანაპირო, დაახლოებით 4 კილომეტრის სიგრძის ხელშეუხებელი პლაჟი, ასევე აპოსტოლოს ანდრეასის მონასტერი.

საერთაშორისო ურთიერთობები

ტყუპი და პარტნიორი ქალაქები

რიზოკარპასო დაძმობილებულია შემდეგ ქალაქებთან:

ანკარა, თურქეთი (1986 წლიდან)^[18]

ფენდიკი, სტამბოლი, თურქეთი (1986 წლიდან)^[19]

იასამალის რაიონი, ბაქო, აზერბაიჯანი (2005 წლიდან)^[20]

არდეშენი, რიზე, თურქეთი^[21]

ტატვანი, ბიტლისი, თურქეთი^[22]

იხილეთ აგრეთვე

რესურსები ინტერნეტში

რიზოკარპასოს ფოტოები

სქოლიო

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 Karpaz Area Local Development Strategy. EU Aid Programme for the Turkish Cypriot Community.
↑ Bir başka Kıbrıs Turkish. Cumhuriyet. ციტირების თარიღი: 3 March 2021
↑ Conservationists fight to protect the Med’s turtles from plastic tide en. The Times. ციტირების თარიღი: 3 March 2021
↑ Karpaz'ın güzellikleri ve özgür eşekler. North Cyprus UK (July 2020). ციტირების თარიღი: 3 March 2021^{[მკვდარი ბმული]}
↑ Gülpınar, Yasemin (1 September 2018). „'Role model for the future'“. Cyprus Today.
↑ Spot Caretta Festival to Start August 3. Cyprus Today. ციტირების თარიღი: 3 March 2021
↑ World Weather Online, წვდომის თარიღი: 4 ნოემბერი, 2021
↑ Schabel, Christopher D. (2010) Greeks, Latins and the Church in Early Frankish Cyprus. Ashgate, გვ. 217–219.
↑ ^9.0 ^9.1 Turkish Cypriot ‘Grinches’ Steal Christmas, Stop Holiday Liturgy
↑ Kaffenberger, Thomas (2016) Tradition and Identity: the Architecture of Greek Churches in Cyprus (14th-16th Centuries): Volume 1. Mainz: King's College London (PhD thesis), გვ. 208–210.
↑ History. Rizokarpasso Association. ციტირების თარიღი: 3 March 2021
↑ ^12.0 ^12.1 RIZOKARPASSO. PRIO Cyprus Displacement Centre. ციტირების თარიღი: 7 June 2015
↑ Amcaoğlu Dipkarpaz Belediyesi'ni ziyaret etti tr. Kıbrıs Postası. ციტირების თარიღი: 7 June 2015
↑ Dipkarpaz'da Mehmet Demirci zaferi! tr. Kıbrıs Postası. ციტირების თარიღი: 7 June 2015
↑ Cyprus Turkish Football Federation — დიფკარპაზის სპორტული კლუბი
↑ ჩრდილოეთ კვიპროსის საფეხბურთო კლუბთა ასოციაცია დაარქივებული 2015-06-18 საიტზე Wayback Machine.
↑ BRTK — რიზოკარპასოს რეჯეფ თაიფ ერდოღანის სახელობის საშუალო სკოლა
↑ Ankara - Twin Towns. Ankara-City.sk. ციტირების თარიღი: 2013-10-19
↑ Pendik - Twin Towns. Pendik-City.sk. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-10-22. ციტირების თარიღი: 2013-10-20
↑ Bakü-İstanbul-KKTC 'yerel yönetim' hattı. Yasamal. ციტირების თარიღი: 2013-10-20
↑ Dipkarpaz- Twin Towns. Ardeşen-City.sk. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-10-20. ციტირების თარიღი: 2013-10-20
↑ Dipkarpaz- Twin Towns. Tatvan-City.sk. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-10-20. ციტირების თარიღი: 2013-10-20

[euproje-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 Karpaz Area Local Development Strategy. EU Aid Programme for the Turkish Cypriot Community.

[2] Bir başka Kıbrıs Turkish. Cumhuriyet. ციტირების თარიღი: 3 March 2021

[3] Conservationists fight to protect the Med’s turtles from plastic tide en. The Times. ციტირების თარიღი: 3 March 2021

[4] Karpaz'ın güzellikleri ve özgür eşekler. North Cyprus UK (July 2020). ციტირების თარიღი: 3 March 2021^{[მკვდარი ბმული]}

[5] Gülpınar, Yasemin (1 September 2018). „'Role model for the future'“. Cyprus Today.

[6] Spot Caretta Festival to Start August 3. Cyprus Today. ციტირების თარიღი: 3 March 2021

[7] World Weather Online, წვდომის თარიღი: 4 ნოემბერი, 2021

[8] Schabel, Christopher D. (2010) Greeks, Latins and the Church in Early Frankish Cyprus. Ashgate, გვ. 217–219.

[greekrep-9] 9.0 ^9.1 Turkish Cypriot ‘Grinches’ Steal Christmas, Stop Holiday Liturgy

[10] Kaffenberger, Thomas (2016) Tradition and Identity: the Architecture of Greek Churches in Cyprus (14th-16th Centuries): Volume 1. Mainz: King's College London (PhD thesis), გვ. 208–210.

[11] History. Rizokarpasso Association. ციტირების თარიღი: 3 March 2021

[prio-12] 12.0 ^12.1 RIZOKARPASSO. PRIO Cyprus Displacement Centre. ციტირების თარიღი: 7 June 2015

[13] Amcaoğlu Dipkarpaz Belediyesi'ni ziyaret etti tr. Kıbrıs Postası. ციტირების თარიღი: 7 June 2015

[14] Dipkarpaz'da Mehmet Demirci zaferi! tr. Kıbrıs Postası. ციტირების თარიღი: 7 June 2015

[15] Cyprus Turkish Football Federation — დიფკარპაზის სპორტული კლუბი

[16] ჩრდილოეთ კვიპროსის საფეხბურთო კლუბთა ასოციაცია დაარქივებული 2015-06-18 საიტზე Wayback Machine.

[17] BRTK — რიზოკარპასოს რეჯეფ თაიფ ერდოღანის სახელობის საშუალო სკოლა

[Ankara-18] Ankara - Twin Towns. Ankara-City.sk. ციტირების თარიღი: 2013-10-19

[Pendik-19] Pendik - Twin Towns. Pendik-City.sk. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-10-22. ციტირების თარიღი: 2013-10-20

[Yeni_Şafak-20] Bakü-İstanbul-KKTC 'yerel yönetim' hattı. Yasamal. ციტირების თარიღი: 2013-10-20

[Ardeşen-21] Dipkarpaz- Twin Towns. Ardeşen-City.sk. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-10-20. ციტირების თარიღი: 2013-10-20

[Tatvan-22] Dipkarpaz- Twin Towns. Tatvan-City.sk. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-10-20. ციტირების თარიღი: 2013-10-20

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]