პიირისაარი
| მშობ. სახელი: Piirissaar | |
|---|---|
 პიირისაარის სანაპირო | |
| გეოგრაფია | |
| მდებარეობა | პეიპსის ტბა |
| კოორდინატები | 58°22′30″ ჩ. გ. 27°30′30″ ა. გ. / 58.37500° ჩ. გ. 27.50833° ა. გ.კოორდინატები: 58°22′30″ ჩ. გ. 27°30′30″ ა. გ. / 58.37500° ჩ. გ. 27.50833° ა. გ. |
| ფართობი | 7,5 კმ² |
| სანაპიროს სიგრძე | 3 კმ |
| უმაღლესი წერტილი | 4,2 მ |
| მოსახლეობა | (2020) |
| სიმჭიდროვე | 2 /კმ² |
პიირისსაარი (რუს. : Пийриссаар, გერმ. Porka) — კუნძული ტარტუს მაზრაში, პეიპსის ტბასა და ლემიჯერვის ტბას შორის, ემაიიგის შესართავიდან 15 კილომეტრში სამხრეთ-აღმოსავლეთით. კუნძულის ფართობია 7,5 კმ², რაც მას ესტონეთის მე-12 უდიდეს კუნძულს და პეიფსის ტბის უდიდეს კუნძულს ხდის.[1] 2017 წლამდე კუნძულს ჰქონდა ცალკე მუნიციპალიტეტი (პიირისსაარის მუნიციპალიტეტი), თუმცა ადმინისტრაციული რეფორმის შემდეგ იგი ტარტუს მუნიციპალიტეტის ნაწილი გახდა. კუნძულის მთავარი ეკონომიკური საქმიანობაა თევზჭერა და ხახვის მოყვანა. არქიტექტურულ ღირსშესანიშნაობებს შორის აღსანიშნავია პიირისაარის პეტრე-პავლეს ეკლესია, რომელიც სოფელ ტონიში მდებარეობს. 2016 წლის ხანძრამდე სოფელ საარეში არსებობდა პიირისსაარის ძველმორწმუნეების სალოცავი. კუნძულის ცენტრში, ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ გამავალი არხის გასწვრივ, მდებარეობს პიირისსაარის პორტი. კუნძულს გემებსშორის კავშირი აქვს ლააქსაარესთან და ტარტუსთან. ისტორიულად, შუა საუკუნეებიდან თარტუსის საზავომდე (1920), კუნძული ლივონიასა და რუსეთს შორის იყო გაყოფილი.
ბუნება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
პირისსაარი დაფარულია ბუჩქნარით მოცულ ჭაობიანი მდელოებით. პეიფსის ტბის ეროზიის გამო კუნძულის ფართობი მუდმივად მცირდება. პირისსაარი ძირითადად ბრტყელი, დაბალი ჭაობია, რომელიც პეიფსის ტბის საშუალო წყლის დონიდან 1-2 მეტრს აღემატება.
კუნძულის ლანდშაფტი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1991 წლიდან პირისსაარი პირისსაარის ლანდშაფტის დაცული ტერიტორიაა და შედის Natura 2000-ის ქსელში. 1997 წელს იგი ემაიოგე-სუროსოს ჭაობებთან ერთად რამსარის კონვენციის საერთაშორისო მნიშვნელობის ჭარბტენიან არეალებად გამოცხადდა. პირისსაარი ცნობილია ფრინველებისა და ამფიბიების სხვადასხვა სახეობის საცხოვრებლად. კუნძულზე ცხოვრობს ამფიბიების 7 სახეობა, მათ შორის განსაკუთრებით დაუცველია მწვანე გომბეშო (რომელიც, სავარაუდოდ, გადაშენებულია) და ლამის გომბეშო. 2001 წლიდან კუნძულზე ადგილობრივ ამფიბიათა სარეწაო აუზების გაწმენდასა და გათხრას შეუდგნენ. ამჟამად პირისსაარზე ესტონეთში ლამის გომბეშოს ყველაზე დიდი პოპულაციაა. ასევე დაიწყეს ჭაობიანი მდელოების აღდგენა. 2012 წელს ამფიბიათა ახალი სარეწაო აუზების გათხრა დაიწყეს.
ცხოველთა სამყარო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]კუნძულზე ბინადრობს მღრღნელები და სხვა ცხოველები, მათ შორის: ირემი, გარეული ღორი, მაჩვი, თახვი, ონდატრა. ფრინველებიდან აღსანიშნავია: ჩხართვის მყივანი, ჭინჭრაქა, წითელთავა ბატი, თეთრკუდა არწივი, ნაცრისფერი ყანჩა, ჭინჭიტის მერცხალი. მიგრანტებს შორის გვხვდება ვერცხლისფერი ყანჩა, ჩვამა, თეთრთვალა ბატი, ჩიბუხა. ამფიბიებიდან და ქვეწარმავლებიდან კუნძულზე ბინადრობს მწვანე გომბეშო (გადაშენებული), ლამის გომბეშო, ბალახის გომბეშო და გველეშფერი.
მოსახლეობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
დღესდღეობით კუნძულზე სამი სოფელია: პირი, საარე და ტონი, რომელთაგან უკანასკნელი პირისსაარის მუნიციპალიტეტის ადმინისტრაციული ცენტრი იყო. ეს სოფლები კუნძულის ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, დაბალ ქვიშაყრილებზე მდებარეობს.[2] 1920 წელს პირისსაარზე დაახლოებით 700 ადამიანი ცხოვრობდა. 2006 წლისთვის მოსახლეობის რაოდენობა 86-მდე შემცირდა, ხოლო 2011 წლის აღწერის მიხედვით, კუნძულზე მხოლოდ 53 მუდმივი მაცხოვრებელი დარჩა. დღესაც კუნძულის მოსახლეობის უმეტესობა ძველმორწმუნეები (რუსული მართლმადიდებლური საზოგადოების წევრები) არიან.
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]კუნძულზე პირველი ცნობები 1370 წლის პსკოვის ქრონიკებიდან მოდის, სადაც ნახსენებია გერმანელებსა და პსკოველებს შორის დაპირისპირება ჟელაჩეკის კუნძულის (Želatšek) გამო. ადრინდელ პერიოდებში კუნძული თავისი სოფლების სახელებით იყო ცნობილი (Porka, Želatšek). 1503 და 1509 წლების სამშვიდობო ხელშეკრულებებში იგი კლიცაარის სახელით მოიხსენიება. 1582 და 1601 წლების პოლონურ დოკუმენტებში კუნძულს სოლსარი და სელსარი ეწოდებოდა. XVIII საუკუნიდან კი ოფიციალური სახელი პირისსაარი გახდა. სავარაუდოდ, მუდმივი დასახლება კუნძულზე ჩრდილოეთის ომის (1700–1721) შემდეგ ჩამოყალიბდა, როდესაც აქ რუსეთიდან ეკლესიური რეფორმებისგან გაქცეული ძველმორწმულეები და სამხედრო სამსახურისგან თავიდახსომილი ახალგაზრდები დასახლდნენ. ესტონელები კუნძულზე XIII საუკუნეში ჩამოვიდნენ, ძირითადად პედასპää და მეერაპალუს რეგიონებიდან.[3] 1820-იანი წლების მონაცემებით, კასტრეს მამულის კუნძულზე ცხოვრობდა 149 მონა გლეხი და 162 თავისუფალი გლეხი. 1907 წელს კუნძულის მოსახლეობა 2000 ადამიანს აღწევდა. 1930 წელს გაზეთებმა დაწერეს: „კუნძულზე მისასვლელად საჭიროა თარტუში გემზე ასვლა, ემაიოგის გასწვრივ 40 კმ და პეიფსის ტბის გავლით 20 კმ გავლა. ვინაიდან აქ სადემი არ არის, გემს 2–3 კმ-ის მანძილზე დიდი ნავი უხვევს. კუნძულზე 1500 ადამიანი ცხოვრობს, მათი ერთი მესამედი ესტონელებია“. 1929–1970 წლებში კუნძულზე მოქმედებდა პიირისსაარის სკოლა. 1944 წლის თებერვალში, მეორე მსოფლიო ომის დროს, კუნძულმა და მისმა მოსახლეობამ დიდი დანაკარგები განიცადა. გერმანელებმა ორი კვირის განმავლობაში 500-მდე საჰაერო თავდასხმა განახორციელეს, ბომბავდნენ კუნძულზე განლაგებულ საბჭოთა არმიის 128-ე საშტურმო დივიზიის პოზიციებს. პიირისსაარზე რამდენიმე დიდი ხანძარი მომხდარა, რომლებშიც ხშირად მეზობლად მდგომი ხის შენობები იწვებოდა. 2016 წელს საარეს სოფელში ხანძარმა პირისსაარის ძველმორწმუნეების სალოცავი და რამდენიმე სხვა ნაგებობა გაანადგურა.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Piirissaare 360° aeropanoraam / aerofoto
- Piirissaare mitteametlikud uudised ja info
- Piirissaare rahvas tahab piirangupriisid külasid tartupostimees.ee, 18. august 2011
- Brit Peensoo, Tiit Hang, Raivo Aunap. Kas Piirissaar ikkagi kahaneb?
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ A ja O taskuteatmik Eesti, Eesti Entsüklopeediakirjastus 2007.
- ↑ Peipsi Piirisaar 13. saj asusid sinna eestlased Eesti Päevaleht = Estniska Dagbladet, 27. märts 1975
- ↑ Piirissaare ajaloost. Ajalehes Peipsi Rannik. 6/2012. Lk 4