პატარძლის მოტაცების ტრადიცია ყაზახეთში
პატარძლის მოტაცება (ყაზახ. қыз алып қашу — „გოგონას მოტაცება“) — ყაზახური საქორწინო რიტუალებიდან ერთ-ერთი. იძულებით დაქორწინების პრაქტიკა თანამედროვე ყაზახეთის ტერიტორიაზე ჯერ კიდევ ძველ დროში გაჩნდა და დღემდე არსებობს, თუმცა საბჭოთა პერიოდში ეს მოვლენა აღმოფხვრილად ითვლებოდა. რეალური მოტაცების გარდა, არსებობს „მოტაცების“ იმიტაციის პრაქტიკაც, რომელიც მხარეთა ორმხრივი თანხმობის საფუძველზე ხდება.
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]წარსულში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]პატარძლის მოტაცების უძველესი ჩვეულება ქორწინებისთვის პატრიარქატის გაჩენის ეპოქას უკავშირდება.[1] შუა აზიასა და ყაზახეთში ამ ტრადიციას იშვიათად იყენებდნენ. ჩვეულებრივ, ასეთი შემთხვევები ხდებოდა მაშინ, როდესაც მშობლები ქორწინებას არ თანხმდებოდნენ ან ზედმეტად აჭიანურებდნენ ქორწილის ჩატარებას.[2] ყაზახებში ქორწინების ძირითად ფორმას წარმოადგენდა ქორწინება ქორწინობის შემდგომი „პატარძლის გამოსასყიდით“ (კალიმი). ყაზახთა ტრადიციულ სამართალში არსებობდა პატარძლის მოტაცების რამდენიმე სახეობა, რომლებიც სხვადასხვანაირად იყო მიღებული: თუ საპატარძლო უკვე დანიშნული იყო და საქმრო მას „მოიტაცებდა“ (ახალგაზრდა და გოგონა წინასწარ თანხმდებოდნენ „მოტაცებაზე“),[3] ხოლო გოგონას მამა დაარღვევდა ნიშნობის პირობებს, ეს მძიმე დანაშაულად არ ითვლებოდა. თუმცა სხვისი დანიშნული საპატარძლოს გატაცება მძიმე დანაშაულად ითვლებოდა.[4]
ყაზახეთის სსრ-ში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ყაზახეთის სსრ-ში, ოფიციალური საბჭოთა წყაროების მიხედვით, პატარძლის მოტაცების ჩვეულება სრულად აღმოფხვრილი იყო.[5] თუმცა სინამდვილეში ეს ტრადიცია არსად არ გამქრალა, არამედ ტრანსფორმირდა გოგონას სახლიდან „შეთანხმებულ გაქცევაში“, რომელიც „მოტაცების“ იმიტირება იყო. არაშეთანხმებული მოტაცებებისა და იძულებითი ქორწინების შემთხვევები კვლავ გამოჩნდა საბჭოთა კავშირის უკანასკნელ წლებში და განსაკუთრებით პოსტ-საბჭოთა პერიოდში.[6]
თანამედროვე ყაზახეთში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ქალთა უფლებების დაცვის ორგანიზაციების შეფასებით, ყაზახეთში ყოველწლიურად 5 ათასამდე პატარძლის მოტაცების შემთხვევა ფიქსირდება, თუმცა ასეთ შემთხვევებს აღმრიცხავი ოფიციალური სტატისტიკა არ არსებობს. ყაზახეთის რესპუბლიკის პრეზიდენტთან არსებულმა ქალთა და ოჯახურ-დემოგრაფიული პოლიტიკის ეროვნული კომისიის წევრმა ნაზიმ ჟანგაზინოვამ განაცხადა, რომ 2019-2023 წლებში პატარძლის მოტაცებასთან დაკავშირებით 214 სისხლის სამართლის საქმე იქნა აღძრული.[7] ამ ტრადიციის აღმოსაფხვრელად არ იგეგმება სპეციალური მუხლის შეტანა სისხლის სამართლის კოდექსში, რადგან ასეთი საქმიანობა უკვე არსებული კანონმდებლობით იკრძალება (ადამიანის მოტაცებისთვის). თუმცა ეს მხოლოდ იმ შემთხვევაში მუშაობს, თუ მოტაცებული გოგონა თავად მიმართავს სამართალდამცავ ორგანოებს — ხშირად კი მსხვერპლი ბედისწერას ემორჩილება. სიტუაციას ართულებს ის ფაქტიც, რომ ზოგიერთი მშობელი მოტაცებული ქალიშვილების ოჯახში დაბრუნებაზე უარს ამბობს.[8]
გატაცებაში, როგორც წესი, მონაწილეობენ „საპატარძლოს“ მეგობრები და ნაცნობები, რომლებსაც გოგონა (რომელმაც არაფერი იცის) მიჰყავთ ხალხისგან მოშორებულ ადგილას, შემდეგ კი „საქმრო“ ძალით სვამს მას მანქანაში და თავის სახლში მიყავს. შინ შესვლისთანავე „საპატარძლოს“ თავზე ახურავენ თავსაფარს, იშლება სადღესასწაულო სუფრა, ახალგაზრდა ქალები საქმროს აქებენ, ხოლო მისი დეიდები და ბებიები ცდილობენ დაარწმუნონ გოგონა, რომ ქორწინებას დაეთანხმოს. „პატარძლის“ სახლში შესაკავებლად, საქმროს ბებია შეიძლება შესასვლელთან გაწვეს, რადგან ყაზახებისთვის ადამიანზე, განსაკუთრებით ხანდაზმულზე გადაბიჯება ცოდვად ითვლება. მოტაცებულ გოგონას განსაკუთრებული სიმამაცე სჭირდება, რომ ამ ყველაფერს აღუდგეს და ასეთ ბედს არ დასთანხმდეს.[9]
ყაზახეთის თანამედროვე რეალობაში, გოგონასა და მისი მშობლების თანხმობის გარეშე „რეალურ“ მოტაცებასთან ერთად, ფართოდ გავრცელებულია შეთანხმებული „მოტაცების“ იმიტაცია.[10] ეს ხშირად იმ შემთხვევებში ხდება, როდესაც საქმროს მატერიალური მდგომარეობა სრულფასოვანი ქორწილის ჩატარების საშუალებას არ აძლევს. ასეთი „მოტაცების“ შემდეგ, დღესასწაული მხოლოდ საქმროს მშობლების სახლში იმართება.[11] ამაში ჩანს ტრადიციული ხარჯიანი და დრომოჭმული ქორწილის ცერემონიალების გამარტივებისა და გაფართოების ტენდენცია. ყაზახეთის რესპუბლიკის სისხლის სამართლის კოდექსი (მუხლი 125) ადამიანის მოტაცებას 4-7 წლის ვადით თავისუფლების აღკვეთით ისჯება. თუ გატაცება განხორციელდა წინასწარი შეთანხმებით ჯგუფის მიერ, განმეორებით, სიცოცხლისთვის ან ჯანმრთელობისთვის საშიში ძალადობის გამოყენებით, იარაღით ან იარაღად გამოყენებული საგნების მეშვეობით, წინასწარ ცნობილ არასრულწლოვნის მიმართ, ქალის მიმართ, რომელიც დამნაშავისთვის ცნობილად იყო ორსულად, ორი ან მეტი პირის მიმართ ან სარგებლის მიღების მოტივით — მაშინ ამისთვის გათვალისწინებულია 7-დან 12 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა, ქონების კონფისკაციით ან მის გარეშე.
თუ დანაშაული ჩაიდინა დანაშაულებრივმა ჯგუფმა, ან ჩადენილი იყო გატაცებული პირის ექსპლუატაციის მიზნით, ან დაზარალებულის გაუფრთხილებლობით დაღუპვა ან სხვა მძიმე შედეგები მოჰყვა, მაშინ ეს ისჯება 10-დან 15 წლამდე თავისუფლების აღკვეთით, ქონების კონფისკაციით ან მის გარეშე. გატაცებული პირის ნებაყოფლობით გათავისუფლების შემთხვევაში, დამნაშავეები გათავისუფლდებიან სისხლისსამართლებრივი პასუხისმგებლობისგან, თუ მათ ქმედებაში სხვა დანაშაულის ნიშნები არ იკვეთება [15].[12]
ლიტერატურა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Sevara Azizova. Bride kidnapping in Kazakhstan in Discourses of Law and Custom, Nationalism and Tradition, Kinship and Gender. — Hungary: Central European University, 2009.
- Cynthia Werner. Women, Marriage, and the Nation-State: The Rise of Nonconsensual Bride Kidnapping in Post-Soviet Kazakhstan (англ.) // Transformations of Central Asian States: From Soviet Rule to Independence. Edited by Pauline Jones Luong. — Cornell University Press, 2004.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Рахим Р., Сайханов Ч., Салиходжаев И.. (2014-07-11) Украденные невесты. Vox Populi. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-01-28. ციტირების თარიღი: 2016-01-28.
- Иса Д.. (2020) «Не хотела запятнать честь отца». Истории похищенных невест. Радио Азаттык. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2024-04-06. ციტირების თარიღი: 2024-04-06.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ Жандосов, Ж. К., Степанян, Ц. А., Общее и особенное в процессе перехода к социализму, Казахстан, 1978. — გვ. 336.
- ↑ Кишяков, Н. А., Очерки по истории семьи и брака у народов Средней Азии и Казахстана ბმული=https://books.google.kz/books?hl=ru&id=7bAFAAAAMAAJ, Наука, 1969. — გვ. 240.
- ↑ Джелбулдин, Е. Т., Обычаи и традиции, Масс-Медиа, 2001. — გვ. 134.
- ↑ Абиль, Е. А., История государства и права Республики Казахстан, ИКФ Фолиант. — გვ. 184.
- ↑ Турсунбаев, А. Б., Победа колхозного строя в Казахстане, Казахское государственное издательство. — გვ. 325.
- ↑ Pauline Jones Luong, The Transformation of Central Asia: States and Societies from Soviet Rule to Independence, Cornell University Press. — P. 60—61, 332 p, ISBN 9780801488429.
- ↑ Смагулов А.. (2024-10-31) Сотни казахстанок находятся прямо сейчас в плену – эксперт Нацкомиссии по делам женщин о кражах невест. ციტირების თარიღი: 2024-04-06.
- ↑ Муминов А., Кража невест – часть реального Казахстана, - эксперты, Курсив, 12 июня 2015, დაარქივებულია ორიგინალიდან (21 ივნისი, 2018)
- ↑ Операция “Похищение невесты”, Караван, 9 января 2009
- ↑ Мустафина Р. М., Представления, культы, обряды у казахов: в контексте бытового ислама в южном Казахстане в конце XIX—XX вв.. — გვ. 172.
- ↑ Джунусбаев М. Дж., Образ жизни семьи в Казахстане, Чимкентский педагогический институт, 1991. — გვ. 147.
- ↑ Уголовный кодекс Республики Казахстан от 3 июля 2014 года № 226-V. ციტირების თარიღი: 2016-01-28.