პანაგია ტუ არაკა

**პანაგია ტუ არაკა**
Παναγία του Άρακα
	; პანაგია ტუ არაკა ლაგუდერას მახლობლად, ტროოდოსის მთებში
ინფორმაცია
დამაარსებელი	სავარაუდოდ ლეონტიოს აუთენტე ან მისი ოჯახი
ავტოკეფალია	კვიპროსის ავტოკეფალური მართლმადიდებელი ეკლესია
ადგილი დიპტიქში	მე-9
წინამძღვარი	—
რეზიდენცია	ლაგუდერა, ნიქოზიის რაიონი, კვიპროსი
არეალი	კვიპროსი
საეკლესიო ენა	ბერძნული
მრევლი	მცირე, ადგილობრივი (ძირითადად საკულტო-ტურისტული ფუნქცია)
ოფიციალური საიტი	UNESCO

პანაგია ტუ არაკა, ან არაკოსი (ბერძ. Παναγία του Άρακα ან Άρακος), წარმოადგენს მეორადი ბიზანტიური პერიოდის მართლმადიდებელ ეკლესიას, რომელიც მდებარეობს კვიპროსზე. ეს არის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი და სრულად შემონახული ბიზანტიური ეკლესია, რომლის კედლებიც მოხატულია ფრესკული მხატვრობით.^[1] ეკლესია შედის ტროოდოსის რეგიონის მოხატული ეკლესიების ათეულში, რომლებიც იუნესკო-მ 1985 წელს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა ნუსხაში შეიტანა, ბიზანტიური მმართველობის ისტორიისთვის მნიშვნელობის გამო.^[2]

ისტორია

ეკლესია მდებარეობს სოფელ ლაგუდერასთან, კვიპროსზე. როგორც რეგიონის სხვა ეკლესიების შემთხვევაში, მის სახელწოდებაში ასახულია გარეულად მოყვავილე მცენარე – ვიიჩი. ეკლესია აგებულია ტროოდოსის მთების მეორე უმაღლესი მწვერვალის, მადარის, ჩრდილო-აღმოსავლეთ კალთაზე. მისი აგების ზუსტი თარიღი და გარემოებები უცნობია, თუმცა სოფელ ლაგუდერასა და სარანდის შორის მდებარეობიდან გამომდინარე, მკვლევრები ვარაუდობენ, რომ ეკლესია ან კერძო საკუთრებაში იყო, ან მონასტერს წარმოადგენდა, რადგან იგი დასახლებულ პუნქტებს გარეთ იყო აშენებული.^[3]

ეკლესიის ისტორიის დიდი ნაწილი ასახულია მის ფრესკებში. ჩრდილოეთის ლენტელის შიდა მხარეს გაკეთებული წარწერის მიხედვით, ფრესკები დასრულდა 1192 წლის დეკემბერში^[1], ხოლო მხატვარი იყო ბერ-მონაზონი თეოდორე აპსევდისი. იგი კონსტანტინოპოლში იყო განათლებამიღებული და სავარაუდოა, რომ მისი საქმიანობა დააფინანსა ბიზანტიელმა დიდგვაროვანმა ლეონტიოს აუთენტემ, რომელიც თავის მამამისის მიერ დაარსებულ მონასტერში იმალებოდა. XIV საუკუნეში ფრესკების ნაწილი აღდგენილ იქნა წყლის დაზიანების გამო, და აღდგენის შესახებ წარწერაზე ხელს აწერს დიაკონი სახელად ლეონტიოსი.^[4]

ფრესკები

ვნების ღვთისმშობელი

ფრესკა მდებარეობს ეკლესიის სამხრეთ-აღმოსავლეთ კედელზე. ის ეკუთვნის კომნენოსთა პერიოდს და შესრულებულია 1192 წელს ლეონტიოს აუთენტეს პატრონაჟით, თეოდორე აპსევდისის მიერ. ღვთისმშობლის ხატი ბიზანტიურ კულტურაში ხშირად ასოცირდებოდა პოლიტიკურ სიმტკიცესთან, თუმცა ეს კონკრეტული ფრესკა მსგავს სიმბოლურ დატვირთვას არ ატარებს.^[4] მისი შექმნამდე ცოტა ხნით ადრე, კვიპროსი განიცდიდა დაპირისპირებებსა და მმართველთა ცვლილებებს, რაც გამოსახულია ვნების ღვთისმშობლის სახით. ისტორიკოს სოფოკლეუსის თქმით:

„დონორის მწუხარება აღიქმება ღვთისმშობლის ხატის ტრანსფორმაციაში, რომელსაც იგი განსაზღვრავს.“^[5]

ეს მწუხარება გამოიხატება სხვაგვარად, ვიდრე სხვა ვარიაციებში. აღნიშნულ ფრესკაზე ღვთისმშობელი სრულად გამოსახულია – იგი დგას ტახტის წინ და ხელში უპყრია იესო ქრისტე, მაშინ როდესაც სხვა შემთხვევებში იგი მხრებიდან ზევით არის გამოსახული. ამავდროულად, ანგელოზები, რომელთაც უჭირავთ შუბი და ჯვარი (ქრისტეს მომავალ ვნებასთან დაკავშირებული სიმბოლოები), გამოსახულნი არიან იესოს ტოლფარდად, განსხვავებით სხვა ფრესკებისგან, სადაც ისინი მცირე ზომის არიან. ამგვარი კომპოზიცია შეიძლება განიმარტოს როგორც ღვთისმშობლის მიერ ქრისტეს ბედისწერისთვის მიტოვება, ისევე როგორც კვიპროსის მიგება მერყევი მმართველების ხელში.^[4]

ფრესკას თან ახლავს ლოცვა ღვთისმშობლისადმი, რაც სავარაუდოდ, ფრესკის დამკვეთის იდენტიფიცირებასაც უწყობს ხელს.

"ყოვლადწმიდაო ღვთისმშობელო, შენს უმანკო სახეს
მსხვერპლად სწირავს ხილული ფერებით,
დიდი სურვილითა და რწმენით აღძრული
ლეონი, შენი ღარიბი და უმნიშვნელო მსახური,
მამამისივით აუთენტესად წოდებული,
შეწუხებით და ცრემლით შენ მოგმართავს ცოლთან ერთად
და შვილებთან და მსახურებთან ერთად
გთხოვს მშვიდობით და ბედნიერად დაასრულოს სიცოცხლე.
შენ ერთგულნი შენდობიან მხოლოდ შენ, ერთადერთო, ღვთისმშობელო,
ვინც შეძლებ ხალხისთვის შეეწიოთ..."^[4]

წმინდა სიმეონი და იოანე ნათლისმცემელი

ღვთისმშობლის ვნების ფრესკის მოპირდაპირედ მდებარეობს წმინდა სიმეონის გამოსახულება, რომელიც მაცხოვარს ხელში იჭერს, მის გვერდით კი დგას იოანე ნათლისმცემელი. კომპოზიცია ასახავს იესოს მიყვანას ტაძარში, როგორც ეს აღწერილია ახალი აღთქმის მიხედვით. ლუკას სახარების თანახმად (ლუკა 2, 22–29), მოხუცი სიმეონი ტაძარში მიეცვა იმის ხილვის შესაძლებლობა, რასაც წინასწარმეტყველება უქადდა — რომ არ მოკვდებოდა მანამ, სანამ „უფლის ცხებულს“ არ იხილავდა.

ნათლისმცემლის თანდასწრებაც სიმბოლური მნიშვნელობის მატარებელია: იგი მაცხოვრის მომავალი ვნების წინასწარუწყებელია. ამის დასტურია ის რულონი, რომელიც იოანეს უჭირავს და რომელზეც წერია:

„აჰა, ღვთის ტარიგი, რომელიც იღებს სამყაროს ცოდვებს.“

ფრესკის კომპოზიციური განლაგება ასევე შეიძლება უკავშირდებოდეს ღვთისმშობლის განსაწმენდელ წესს — ძველი ტრადიციით, ყოველი პირველშობილი ვაჟის დაბადებიდან ორმოცი დღის შემდეგ დედა უნდა განიწმინდოს ტაძარში.^[6]

შენარჩუნება და რესტავრაცია

ეკლესიის ფრესკების შენარჩუნება შესაძლებელი გახდა დამბარტონ ოუკსის კვლევითი ცენტრისა და კოლექციის მხარდაჭერით. ფრესკების რესტავრაციასა და კონსერვაციას 1968–1973 წლებში ხელმძღვანელობდა დეივიდ უინფილდი მეუღლე ჯუნთან ერთად, რომელიც დეტალურად აანალიზებდა გამოსახულებებს და ასრულებდა ნახატებს.^[7]

ამ წლების განმავლობაში უინფილდებმა შეადგინეს დეტალური ანგარიშები, რომლებშიც აღწერეს რესტავრაციის პროცესი, ფერწერული ტექნიკისა და ფერების გამოყენების განსხვავებები თეოდორე აპსევდისსა და დიაკონ ლეონტიოსს შორის.^[3] ასევე დადასტურდა ფრესკებში გამოყენებული მასალების წარმომავლობა — მათ შორის ულტრამარინი, ვერმილიონი, ოქროს ფურცელი და ვერცხლი, რომლებიც ადგილობრივად მოიპოვებოდა ხეობაში.^[1]

მათი სამუშაოს შედეგი 2003 წელს გამოიცა წიგნად: „The Church of the Panaghia tou Arakos at Lagoudhera, Cyprus: The Paintings and Their Painterly Significance“.^[8]

იხილეთ აგრეთვე

პანაგია ტუ არაკას ეკლესიის 3D ვიზუალიზაცია

IHAT პლატფორმა

სქოლიო

↑ ^1.0 ^1.1 ^1.2 Carr, Annemarie Weyl. Speculum 80, no. 3 (2005): 999-1001.
↑ State of Conservation of World Heritage Properties in Europe: Painted Churches in the Troodos Region. UNESCO. ციტირების თარიღი: 2 August 2012.
↑ ^3.0 ^3.1 Winfield, David C.; Mango, Cyril (1969–1970). „The Church of the Panaghia Tou Arakos at Lagoudhera: First Preliminary Report“. Dumbarton Oaks. 23-24: 377–380. doi:10.2307/1291298. JSTOR 1291298.
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 Milliner, Matthew John. “The Virgin of the Passion: Development, dissemination and afterlife of a Byzantine icon type.” ProQuest Dissertations Publishings. Princeton University. (2011).
↑ Sophocleous, Sophocles (1998). Panagia Arakiotissa Lagoudera Cyprus. Museum Publications, გვ. 47. ISBN 9963782124.
↑ Baltoyianni, Chrysanthe. "Christ the Lamb and the ἐνώτιον of the Law in a Wall Painting of Araka on Cyprus." Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 17 (1993): 53–58.
↑ Carr, Annemarie Weyl (2008). „Dumbarton Oaks and the Legacy of Byzantine Cyprus“. Near Eastern Archaeology. 71 (1–2): 95–103. doi:10.1086/NEA20361353. ISSN 1094-2076. S2CID 166445719.
↑ The Church of the Panaghia tou Arakos at Lagoudhera, Cyprus: The Paintings and Their Painterly Significance en (2011-03-24). ციტირების თარიღი: 2021-08-05

[:0-1] 1.0 ^1.1 ^1.2 Carr, Annemarie Weyl. Speculum 80, no. 3 (2005): 999-1001.

[unesco-2] State of Conservation of World Heritage Properties in Europe: Painted Churches in the Troodos Region. UNESCO. ციტირების თარიღი: 2 August 2012.

[:1-3] 3.0 ^3.1 Winfield, David C.; Mango, Cyril (1969–1970). „The Church of the Panaghia Tou Arakos at Lagoudhera: First Preliminary Report“. Dumbarton Oaks. 23-24: 377–380. doi:10.2307/1291298. JSTOR 1291298.

[:2-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 ^4.3 Milliner, Matthew John. “The Virgin of the Passion: Development, dissemination and afterlife of a Byzantine icon type.” ProQuest Dissertations Publishings. Princeton University. (2011).

[5] Sophocleous, Sophocles (1998). Panagia Arakiotissa Lagoudera Cyprus. Museum Publications, გვ. 47. ISBN 9963782124.

[6] Baltoyianni, Chrysanthe. "Christ the Lamb and the ἐνώτιον of the Law in a Wall Painting of Araka on Cyprus." Δελτίον Χριστιανικής Αρχαιολογικής Εταιρείας 17 (1993): 53–58.

[7] Carr, Annemarie Weyl (2008). „Dumbarton Oaks and the Legacy of Byzantine Cyprus“. Near Eastern Archaeology. 71 (1–2): 95–103. doi:10.1086/NEA20361353. ISSN 1094-2076. S2CID 166445719.

[8] The Church of the Panaghia tou Arakos at Lagoudhera, Cyprus: The Paintings and Their Painterly Significance en (2011-03-24). ციტირების თარიღი: 2021-08-05

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]