პალუტა ბადუნოვა
| პალუტა ბადუნოვა | |
|---|---|
 ბადუნოვა, 1923 | |
| დაბადების თარიღი |
7 სექტემბერი, 1885 გომელი, რუსეთის იმპერია |
| გარდაცვალების თარიღი |
29 ნოემბერი, 1938 (53 წლის) მინსკი, სსრკ |
პალუტა ალიაქსანდრანა ბადუნოვა ( ბელარ. Палута Аляксандраўна Бадунова [1], დ. 7 სექტემბერი, 1885 - გ. 29 ნოემბერი, 1938) — XX საუკუნის დასაწყისის ბელარუსის დამოუკიდებლობის მოძრაობის მთავარი ქალი პოლიტიკური ფიგურა. ის ერთადერთი ქალი იყო ბელარუსის დემოკრატიული რესპუბლიკის რადაში (ბნრ), მოგვიანებით კი ბელარუსში საბჭოთა რეპრესიების მსხვერპლი გახდა.
ადრეული წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ბადუნოვა დაიბადა ქალაქ ნავაბელიცაში (ახლანდელი გომელის ერთ-ერთი უბანი). მამამისმა, ალექსანდრე ვოსიპავიჩმა, იქირავა პატარა მამული, რომელიც ოჯახის მთავარი შემოსავალი იყო და აღზარდა შვიდი შვილი - ორი ვაჟი და ხუთი ქალიშვილი. პალუტამ დაამთავრა ორკლასიანი სკოლა ბუნიჩიში, მოგილიოვის მახლობლად, რის შემდეგაც ჩააბარა გამოცდები რუსული ენისა და გეოგრაფიის საშინაო მასწავლებლის წოდებისთვის. 1905 წელს მუშაობა დაიწყო გომელის რაიონის სკოლებში. 1914-1917 წლებში სწავლობდა სანქტ-პეტერბურგის უმაღლეს ისტორიულ და ლიტერატურულ კურსებზე. იქ სწავლობდა ლიტერატურას, ისტორიასა და გეოგრაფიას. [2].
რევოლუციური და ნაციონალისტური მოღვაწეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სტუდენტობის პერიოდში იგი აირჩიეს პეტროგრადის მუშათა და ჯარისკაცთა დეპუტატთა საბჭოში . სავარაუდოდ, სწორედ იქ გაიცნო დეპუტატი ზიმიერ ჟილუნოვიჩი და (შესაძლოა, მისი გავლენით) შეუერთდა ბელარუსის სოციალისტურ საზოგადოებას (ბსგ). 1917 წლის ივნისში აირჩიეს ბსგ-ს ცენტრალური კომიტეტის წევრად. ივლისში გაზეთმა „ვოლნაია ბელარუსმა“ გაავრცელა ინფორმაცია მისი მოგზაურობის შესახებ ბუდა-კაშალევსა და გომელში, სადაც იგი ატარებდა პარტიულ მუშაობას. 1917 წლის 5 აგვისტოდან იყო მინსკში ბელარუსის ორგანიზაციების ცენტრალური საბჭოს სარევიზიო კომისიის წევრი. 1917 წლის აგვისტოში ბადუნოვა იყო ბელარუსის მასწავლებელთა კავშირის დამფუძნებელთა შორის. გარკვეული პერიოდის განმავლობაში (1918 წლის 3 მარტამდე) ხელმძღვანელობდა ბელარუსის No20 სკოლას. მან ასევე მიიღო მონაწილეობა სრულიად ბელარუსის პირველი კონგრესის მუშაობაში.
1918 წლის 21 თებერვალს იგი შეუერთდა ბნრ-ის სახალხო სამდივნოს და გახდა ბელარუსის პირველ მთავრობაში მეურვეობის სახალხო მდივანი. როგორც სახალხო მდივანმა, მან ხელი მოაწერა 25 მარტის აქტს. მას შემდეგ, რაც ბნრ-ის წარმომადგენლებმა (ი. ლესიკი, იაზეპ ვარონკა, რამან სკირმუნტი და სხვ.) გაუგზავნეს დეპეშა ვილჰელმ II- ს, ბადუნოვი სახალხო მდივნის პოსტიდან საზოგადოების მარცხენა ფრთამ გაიწვია. 1918 წლის 1 მაისს, ტამაშ ჰრიბთან ერთად, მან გამოაცხადა სოციალისტ რევოლუციონერთა ცალკეული ფრაქციის შექმნა ბელარუსის სახალხო რესპუბლიკის საბჭოს შემადგენლობაში და ამით გახდა ბელარუსიის სოციალისტ რევოლუციონერთა პარტიის (ბპსრ) თანადამფუძნებელი, პარტიის ცენტრალური კომიტეტის მდივანი. იმავე დღეს შეუერთდა საბჭოს ლტოლვილთა კომისიას, აგვისტოში კი ეროვნული ერთიანობის კომისიის თავმჯდომარე გახდა. მან მონაწილეობა მიიღო ბელარუსის ბავშვთა თავშესაფრებისა და სკოლების გახსნაში და მსახურობდა ბელარუსის ქალთა საქველმოქმედო საზოგადოების Tsyotka-ს თავმჯდომარედ, რომელიც ორგანიზებული იყო მინსკში 1918 წლის 4 მაისს.
1921 წლის 16-17 თებერვლის ღამეს, რიგის ხელშეკრულების დადებამდე, „ბპსრ-ის იძულებითი ლიკვიდაციის“ კამპანიის დროს, ბადუნოვა პარტიის სხვა წევრებთან ერთად დააპატიმრეს ბოლშევიკებმა. მას, სოციალისტი რევოლუციონერების პარტიის მემარჯვენე ფრთის ხელმძღვანელს, ბრალი ედებოდა კავშირში ვიტებსკის, სმოლენსკის და გომელის პროვინციების მიწისქვეშა ორგანიზაციებთან, აგრეთვე საბჭოთა-პოლონეთის ფრონტის მეორე მხარეს არსებულ ორგანიზაციებთან თანამშრომლობა. პატიმრობაში ყოფნის პერიოდში მისი ჯანმრთელობის მდგომარეობა საგრძნობლად გაუარესდა. 1921 წლის 16 აგვისტოს იგი გაათავისუფლეს.
ცხოვრება გადასახლებაში და დაბრუნება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1923 წლის ახალი წლის ღამეს მან არალეგალურად გადაკვეთა პოლონეთის საზღვარი და წავიდა ვილნიუსში. დაახლოებით ერთი თვის შემდეგ იგი დააპატიმრა პოლონეთის ჟანდარმერიამ მისი ვინაობის გასარკვევად და სსრკ-ში დაბრუნების მიზნით. მხოლოდ აგვისტოში გაათავისუფლეს დაპატიმრებიდან პოლონეთის ტერიტორიის დაუყოვნებლივ დატოვების მოთხოვნით. მაგრამ პოლონეთიდან წასვლამდე ბადუნოვამ მოახერხა ვილნიუსში, დანციგში, ბელარუსის ეროვნული მოძრაობის მოღვაწეებთან შეხვედრა და საუბარი, სასწაულებრივად აიცილა თავიდან დაკავება.
1923-1925 წლებში ცხოვრობდა პრაღაში. ამ პერიოდში ჩაირიცხა უკრაინის უმაღლეს პედაგოგიურ ინსტიტუტში, რომელსაც მიხაილო დრაგომანოვის სახელი დაარქვეს, მაგრამ ჯანმრთელობის მდგომარეობისა და ხშირი ავადმყოფობის გამო სწავლა ვერ დაასრულა.
1924 წლის ოქტომბერში მინსკში გაიმართა პარტიის ყრილობა, სადაც გადაწყდა ბპსრ-ის ლიკვიდაცია . ამ ამბით შეძრულ ბადუნოვას დაიწყო ნეიროფსიქიატრიული დაავადებები.
1923 წელს ბელარუსის საბჭოთა სოციალისტური რესპუბლიკის (ბსსრ) მთავრობამ გამოუცხადა ამნისტია ბელარუსული მოძრაობის წევრებს, რომლებიც არ იბრძოდნენ იარაღით ხელში. ამ ყველაფერს თან ახლდა ბელარუსიზაციის პოლიტიკა. 1925 წლის შუა ხანებში ემიგრანტებმა დაიწყეს მასობრივი დაბრუნება. 1925 წლის იანვარში ბადუნოვა დაბრუნდა ბსსრ-ში. მომდევნო ხუთი წლის განმავლობაში იგი დასთან მარიასთან ერთად ცხოვრობდა მინსკში, ცდილობდა თანამშრომლობის დამყარებას ბელარუსის კულტურის ინსტიტუტთან.
რეპრესიები და სიკვდილი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ბელარუსის ინტელიგენციის წინააღმდეგ რეპრესიების პირველმა ტალღამ, რომელიც დაიწყო 1930 წელს, არ იმოქმედა ბადუნოვაზე, შესაძლოა მისი ჯანმრთელობის გამო. 1930 წელს იგი დაბრუნდა გომელში. მუშაობდა მასწავლებლად ნოვობელიცას სკოლაში და ასწავლიდა ბელარუსის შესახებ კურსებს გომელში. იგი ძმის, ალექსანდრეს, მხარდაჭერით ცხოვრობდა. რთულ ვითარებაში აღმოჩენილ ბადუნოვას 1932 წელს სურდა სსრკ-ს დატოვება, მაგრამ ნებართვა არ მისცეს.
1937 წლის ზაფხულში დაიწყო რეპრესიების ახალი ტალღა. 1937 წლის 3 სექტემბერს ბადუნოვა დააპატიმრეს. [3][4][5] 1937 წლის 30 ნოემბერს „სპეციალურმა ტროიკამ“ მას ათი წელი შრომით ბანაკებში ყოფნა მიუსაჯა. ბადუნოვას ადანაშაულებდნენ იმაში, რომ იგი სხვა მეამბოხეებთან ერთად ხელმძღვანელობდა მიწისქვეშა ცენტრალურ კომიტეტს. 1938 წლის 25 მაისს შინაგან საქმეთა სახალხო კომისარიატის საგანგებო კრებამ მას სიკვდილით დასჯა მიუსაჯა. იგი დახვრიტეს 1938 წლის 29 ნოემბერს მინსკში. მისი დაკრძალვის ადგილი უცნობია.[6][7]
რეაბილიტაცია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ბადუნოვას რეაბილიტაცია მოხდა 1989 წლის 21 ივნისს სსრკ უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის გადაწყვეტილებით მიხეილ გორბაჩოვის პერესტროიკის დროს 1989 წლის ივნისში დანაშაულის არარსებობის გამო. თუმცა, მიუხედავად აქტივისტების შუამდგომლობისა, რომ გომელში ქუჩას მისი სახელი დაერქვას, დღევანდელ ბელარუსიაში მისი ხსოვნის ადგილი არ არის.
ფილმი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
2012 წელს გადაიღეს დოკუმენტური ფილმი ბადუნოვას შესახებ „პალუტა ბადუნოვა - დაიმახსოვრე და არ დაივიწყო“, რეჟისორი ვალერი მაზინსკი. ფილმის გადაღების იდეა ჰამელჩუკებს, კერძოდ კი ჟურნალისტსა და ისტორიკოსს ლარისა შჩირიაკოვას ეკუთვნის. მან თავად დაიწყო გადაღება ვალენტინა ლებედევას წიგნის მიხედვით, შემდეგ კი ვალერი მაზინსკის მიუბრუნდა. მთავარი როლი შეასრულა შჩირიაკოვამ, ბელარუსის ჟურნალისტთა ასოციაციის წევრმა გომელიდან. ფილმში ასევე მონაწილეობდნენ გომელის სოციალური აქტივისტები.
ჩეხური ეპიზოდი ბადუნოვას ცხოვრებიდან გადაიღეს ჩეხეთში - ჩეხეთის რესპუბლიკის შუაგულში, მისლიბორიცში, ძველ ციხესიმაგრეში. გადაღებებიც ჩარლზის უნივერსიტეტში მიმდინარეობდა. ფილმის პრემიერა შედგა 2012 წლის შემოდგომაზე ტელეარხ „ბელსატზე“.
ოჯახი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ანატოლი სიდორევიჩი წერდა, რომ ბადუნოვას უყვარდა მისი თანაპარტიელი თამაშ ჰრიბი და, მიუხედავად იმისა, რომ მისი ცოლი არ იყო, ზოგჯერ თავს ბადუნოვა-ჰრიბად ასახელებდა. მას შვილები არ ჰყავდა.
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Лебедзева В. Пуцявінамі змагання і пакут: Палута Бадунова. — Мн.: Тэхналогія, 2004. ISBN 985-458-094-6.
- Лебедзева В. Пакліканая свабодай: нарыс жыцця і дзейнасці Палуты Бадуновай. — Гомель: На правах рукапісу, 2018. — 80 с., іл.
სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ Лебедева, Валентина. Полута Бодунова // Деды: дайджест публикаций о беларуской истории. – Минск, 2014. – Вып. 13. – С. 156 – 166.
- ↑ Анатоль Сідарэвіч. Яны былі першыя. Палута Бадунова // Радыё Свабода, 01 кастрычніка 2017
- ↑ Badunova Pałuta. slounik.org.
- ↑ Rudling, Per Anders (2015). The Rise and Fall of Belarusian Nationalism, 1906 – 1931. ISBN 0822979586.
- ↑ The History of the Belarusian nation and state. zbsb.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 октомври 2007.
- ↑ „В Гомеле может появиться улица в честь министра БНР“ (ბელარუსული). tut.by. 21 февруари 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-02-27. ციტირების თარიღი: 2018-03-23. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი
|date=-ში (დახმარება) - ↑ Лебедева, Валентина. Полута Бодунова // Деды: дайджест публикаций о беларуской истории. – Минск, 2014. – Вып. 13. – С. 156 – 166.