ოპერაცია ქრომის გუმბათი
ოპერაცია ქრომის გუმბათი — ამერიკის შეერთებული შტატების საჰაერო ძალების ცივი ომის დროის მისია 1961 წლიდან 1968 წლამდე, რომელშიც თერმობირთვული იარაღით შეიარაღებული B-52 სტრატეგიული ბომბდამშენი რჩებოდა მუდმივ საჰაერო მზადყოფნაზე. ისინი, ბრძანების შემთხვევაში, მუდამ მზად იყვნენ საბჭოთა კავშირში სამიზნეებზე თავდასხმისთვის. ფრენის მარშრუტი იცვლებოდა წლების მიხედვით, მაგრამ ზოგადად მიმართული იყო პოზიციებზე კანადის არქტიკაში, ალასკაზე, გრენლანდიასა და ხმელთაშუა ზღვაში. 1960-იან წლებში ამერიკის საჰაერო ძალების ბევრმა ბაზამ გამოყო ბომბდამშენის მინიმუმ ერთი ეკიპაჟი „ქრომის გუმბათში“ მონაწილეობისთვის, ხოლო მრავალი სხვა ბაზა, მათ შორის უცხოური, ჩართული იყო საწვავის შევსების ოპერაციებში. წლების განმავლობაში მისია მოიცავდა ამერიკის, კანადის, დანიის (გრენლანდია), ესპანეთისა და სხვა ქვეყნების საჰაერო სივრცეში ფრენებს. ოპერაციის მიზანი იყო ჰაერში მუდმივი ბირთვული მზადყოფნის შენარჩუნება, რათა საბჭოთა კავშირის მიერ აშშ-ის სახმელეთო ბირთვული სამიზნეების განადგურების შემთხვევაში მყისიერი შეტევა განეხორციელებინათ სსრკ-ის ტერიტორიაზე. ამავდროულად უზრუნველყოფილი იყო, რომ სტრატეგიული საჰაერო სარდლობის ბომბდამშენების ეკიპაჟებს ჰქონოდათ გამოცდილება სადესანტო განგაშის პროცედურებთან დაკავშირებით, რათა გაძლიერებული შეშფოთების შემთხვევაში, პატრულირებადი ბომბდამშენების რაოდენობა მკვეთრად გაზრდილიყო. „ქრომის გუმბათის“ პროგრამას რამდენიმე გახმაურებული ბირთვული ინციდენტი უკავშირდება, მათ შორის ბირთვული იარაღის შემთხვევითი გაშვება უცხო ქვეყნის ტერიტორიაზე. პროგრამა დაიხურა 1968 წელს ერთ-ერთი ასეთი ინციდენტის შემდეგ.[1]
საჰაერო მზადყოფნა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
საბჭოთა კავშირის მიერ მისი პირველი თანამგზავრების წარმატებული გაშვების შემდეგ, 1957 წელს, აშშ-ის სამხედრო ანალიტიკოსებს ეშინოდათ, რომ კონტინენტთაშორის ბალისტიკურ რაკეტებს გარკვეულ პირობებში შეეძლოთ გაენადგურებინათ სტრატეგიული საჰაერო სარდლობის (SAC) ბომბდამშენი ძალები აფრენამდე. გენერალი კურტის ლემეი მანამდე მუშაობდა SAC-ის B-52 ბომბდამშენების სახმელეთო განგაშის დროის 15 წუთამდე შემცირებაზე, მაგრამ SAC-ის ახალმა მეთაურმა, გენერალმა თომას ს. პაუერმა, ეს გეგმა შეცვალა მუდმივი საჰაერო მზადყოფნის პროგრამით, რომლის მიხედვითაც ამერიკული B-52 ბომბდამშენი ბირთვული ძალის ნაწილი მუდმივად ჰაერში იქნებოდა. ეს შეუძლებელს გახდიდა შემომავალი შეტევის დროს შეერთებული შტატების მთლიანი კონტინენტური ბირთვული ძალების განადგურებას, რაც გარანტირებული საპასუხო დარტყმის შესაძლებლობას იძლეოდა.[2]
თავდაპირველი საპილოტე პროგრამის დროს, 1958 წელს, თითოეული ბომბდამშენი დანაყოფი ყოველ ექვს საათში ერთხელ აფრენდა B-52-ს. წლების განმავლობაში, ეს გაფართოვდა და სტრატეგიული საჰაერო სარდლობა ახორციელებდა 12 გაფრენას დღეში 1961 წლის ბოლოს. 1960–1961 წლებში, მზადყოფნა ეფუძნებოდა „კიბეების“ მარშრუტებს, რომლებიც მიდიოდა შეერთებული შტატებიდან კანადის არქტიკაში. 1961 წლის განმავლობაში განხორციელდა რამდენიმე განსხვავებული ოპერაცია, რამაც თანდათან გაზარდა ჩართული თვითმფრინავების რაოდენობა. ყველა ამ დასახელებული მისიის მიზანი იყო „ინდოქტრინაცია“: პროგრამა უშუალოდ მისიის გარდა გათვლილი იყო მზადყოფნის უფრო დიდ ოპერაციაზე, ბევრად მეტი თვითმფრინავით. საბოლოო გეგმის მიხედვით, SAC-ის ბომბდამშენი ძალების მინიმუმ 1/16 უნდა ყოფილიყო მუდმივი საჰაერო მზადყოფნის რეჟიმში. 1961 წლის ოპერაციები იყო: „დაფარე ყველაფერი“ (15 იანვარი–31 მარტი), „გაწმენდილი გზა“ (1 აპრილი–30 ივნისი), „ალესილი ნაჯახი“ (1 ივლისი–30 სექტემბერი) და „მავთულის ფუნჯი“ (1 ოქტომბერი-5 ნოემბერი). [3] მაგალითად, „მავთულის ფუნჯი“ მოიცავდა მინიმუმ 11 B-52-ს, თითოეული გაშვებული იყო სხვადასხვა ამერიკული ავიაბაზიდან და მოძრაობდა 6 სხვადასხვა მარშრუტით კანადის საჰაერო სივრცეში.[4]
ოპერაციის „დაფარე ყველაფრის“ დროს მოხდა მინიმუმ ორი სერიოზული ავარია, ერთი გოლდსბოროს მახლობლად, ჩრდილოეთ კაროლინაში და მეორე რამდენიმე კვირის შემდეგ, კალიფორნიაში, იუბა სიტისთან.
ბომბდამშენების რაოდენობის მატებასთან ერთად, მარშრუტის გადატვირთვამ ცხადყო, რომ ბომბდამშენების 1/16-ის ან 1/8-ის საჰაერო სადესანტო განგაშის სტატუსზე შენარჩუნება, საფრთხეს შეუქმნიდა მისიას. ოპერაცია „ქრომის გუმბათი“ ჩაფიქრებული იყო, როგორც ორიგინალური „კიბეების“ რუტინის გადახედვა, ასევე მცდელობა, რომ საჰაერო ხომალდების მზადყოფნის პროგრამა ყოფილიყო რეგულარული და არა მისი წინამორბედი მისიების მსგავსად მოკლევადიანი. ახალი გეგმა მოიცავდა ორ მარშრუტს, ერთი კანადის შემოვლით, ცნობილი როგორც „ჩრდილოეთი ქვეყანა“, მეორე კი ატლანტის ოკეანის გავლით დასავლეთ ხმელთაშუა ზღვამდე (ცნობილი, როგორც „საფოსტო ჩანთა“). თვითმფრინავები საწვავით შეივსებოდა KC-135 თვითმფრინავებით, რომლებიც მოქმედებდნენ ალასკის, ესპანეთისა და აშშ-ის ჩრდილო-აღმოსავლეთით მდებარე ბაზებიდან. „ქრომის გუმბათი“ დამტკიცდა თავდაცვის დეპარტამენტის მიერ და ამოქმედდა 1961 წლის ნოემბერში. დღე-ღამეში 12 ბომბდამშენიდან ორი იგზავნებოდა ბალისტიკური რაკეტების ადრეული გაფრთხილების სისტემის მონიტორინგისთვის, თულესთან, გრენლანდიაში. რამდენიმე კვირის მუშაობის შემდეგ, დამგეგმავებმა ოპერაცია წარმატებულად შეაფასეს. ცალსახად იყო დაგეგმილი, რომ მაღალი მზადყოფნის დროს, B-52-ების რაოდენობა მარშრუტებზე შეიძლებოდა გაზრდილიყო.[3][5]
„ქრომის გუმბათი“ არის ყველაზე ცნობილი სტრატეგიული საჰაერო სარდლობის საჰაერო სადესანტო განგაშის პროგრამებიდან, ნაწილობრივ იმიტომ, რომ მასთან ასოცირდება რამდენიმე გახმაურებული „გატეხილი ისრის“ ბირთვული იარაღის ავარია, მათ შორის 1968 წლის ავარია თულეში, რომელმაც დაასრულა პროგრამა. მაგრამ ეს არ იყო ერთადერთი ასეთი პროგრამა; ის არსებობდა სხვა, უფრო მოკლევადიანი სადესანტო გამაფრთხილებელი პროგრამების პარალელურად, როგორებიცაა „კერკეტი თავი“, „წრიული რობინი“ და „კარაქის დანა“.[6]
კუბის სარაკეტო კრიზისი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1962 წლის 22 ოქტომბერს, კუბის სარაკეტო კრიზისის დროს, საჰაერო სადესანტო მზადყოფნა დაუყოვნებლივ გაიზარდა 1/8-ის დონემდე პირველად და ერთადერთხელ. ეს მოიცავდა არსებული „ქრომის გუმბათის“ პროცედურების გამოყენებას, მათ შორის იმ პროცედურების, რომლებიც შექმნილია ძალების მკვეთრად და სწრაფად გაზრდის მიზნით. ამ პერიოდის განმავლობაში ყველაზე დიდი ზრდა დაფიქსირდა სამხრეთ მარშრუტზე საწვავის შევსების შეზღუდვების გამო ალიასკას აიელსონის საჰაერო ძალების ბაზაზე. ზრდა ნიშნავს, რომ თავდაპირველად 66 B-52 იყო გაშვებული ყოველდღიურად (28 ჩრდილოეთ მარშრუტზე, 36 სამხრეთის მარშრუტზე, 2 ტულეს მონიტორინგის ქვეშ). ფრენების რაოდენობის გაზრდისას პრიორიტეტული იყო, რომ 24 ოქტომბერს B-52-ებს ერთ-ერთი ძრავის გათიშვამდეც კი ეფრინათ. 5 ნოემბრისთვის B-52-ების ყოველდღიური გაშვებების საერთო რაოდენობა გაიზარდა 75-მდე (42 თვითმფრინავი ჩრდილოეთ მარშრუტზე, 31 სამხრეთ მარშრუტზე, 2 ტულეში). მზადყოფნის ეს დონე შენარჩუნდა 21 ნოემბრამდე, თითქმის 30 დღის განმავლობაში, რა დროსაც განგაშის დონე შემცირდა წინა „ინდოქტრინაციის“ დონემდე. იმ თვის განმავლობაში, 2088 B-52-ის ფრენა შესრულდა, ყველა მათგანი ატარებდა რამდენიმე თერმობირთვულ ბომბს და მათმა ერთიანმა ფრენის ხანგრძლივობამ 41,168 საათი შეადგინა. მაქსიმალური მზადყოფნის დროს, დაახლოებით 65 თვითმფრინავი იყო ბირთვული პასუხისთვის მზად ნებისმიერ დროს. პრეზიდენტმა ჯონ კენედიმ 1962 წლის დეკემბერში პაუერს გადასცა ფრენის უსაფრთხოების ჯილდო, იმის გამო, რომ ამ პერიოდში მნიშვნელოვანი ინციდენტები არ დაფიქსირებულა.[7]
პირველადი მისია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]1964 წელს მისიები მოიცავდა B-52D ტიპის ბომბდამშენებს, რომლებიც ფრინდებოდნენ შეპარდის საჰაერო ძალების ბაზიდან, ტეხასში და მიფრინავდნენ შეერთებული შტატების გავლით ახალ ინგლისში ატლანტის ოკეანისკენ. თვითმფრინავი საწვავით ივსებოდა ატლანტის ოკეანის თავზე და მიემართებოდა ჩრდილოეთით ნიუფაუნდლენდისკენ და მის გარშემო. ბომბდამშენი იცვლიდა კურსს და მიფრინავდა ჩრდილო-დასავლეთით ბაფინის ყურის თავზე ტულეს საჰაერო ბაზისკენ, გრენლანდიაში. შემდეგ მიფრინავდა დასავლეთით კანადის დედოფალ ელისაბედის კუნძულებზე. მარშრუტი გრძელდებოდა ალიასკისკენ, საწვავით ივსებოდა წყნარი ოკეანის თავზე, კვლავ მიემართებოდა სამხრეთ-აღმოსავლეთით და ბრუნდებოდა შეპარდის საჰაერო ძალების ბაზაზე.[8]
1966 წლისთვის ბომბდამშენები სამი ცალკეული მისიის ფარგლებში დაფრინავდნენ: ერთი აღმოსავლეთით ატლანტის ოკეანისა და ხმელთაშუა ზღვის თავზე, მეორე ჩრდილოეთით ბაფინის ყურისკენ და მესამე ალასკაზე.
სამხედრო ნაწილები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მასში მონაწილეობდნენ შემდეგი სამხედრო ნაწილები:
- სტრატეგიული საჰაერო სარდლობის დივიზიები:
- 306-ე დაბომბვის ფრთა
- 494-ე დაბომბვის ფრთა, შეპარდის საჰაერო ძალების ბაზა
- 821-ე სტრატეგიული საჰაერო კოსმოსური დივიზია
- 822-ე საჰაერო „დ“ დივიზია
- ჰომსტედის საჰაერო ძალების ბაზა
- სტრატეგიული საჰაერო სარდლობა გაერთიანებულ სამეფოში
- მე-2 ბომბდამშენი ფრთა, 62-ე ბომბდამშენი ესკადრილია ბარკსდეილის საჰაერო ძალების ბაზა, ბოსსიერ სიტი, ლუიზიანა
- სტრატეგიული საჰაერო სარდლობა 42-ე ბომბდამშენი ფრთა, ლორინგის საჰაერო ბაზა, ლაიმსტოუნი, მეინი
- 4126/456-ე ბომბის ფრთა ბილის საჰაერო ბაზა, მერისვილი, კალიფორნია
ინციდენტები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
„ქრომის გუმბათსა“ და მის წინამორბედ პროგრამებს უკავშირებენ ბირთვული იარაღის შემდეგ ინციდენტებს:
- 1961 წლის გოლდსბოროს B-52-ის ავარია[9] (პროექტი „დაფარე ყველაფერი“)
- 1961 იუბა სიტის B-52-ის ავარია (პროექტი „დაფარე ყველაფერი“)
- 1964 სევიჯ მთის B-52-ის ავარია
- 1966 პალომარესის B-52-ის ავარია
- 1968 ტულეს საჰაერო ბაზის B-52 ავარია. ტულეს ავარიამ პროგრამის დასრულება გამოიწვია, 1968 წლის 22 იანვარს.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- SAC'S Deadly Daily Dozen ჟურნალ Time-ში
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ Croddy, Eric; Wirtz, James J. (2005) Weapons of Mass Destruction. ABC-CLIO. ISBN 1-85109-490-3. „The U.S. alert operation, code-named Chrome Dome, was a realistic training mission“
- ↑ Schlosser, Eric (2013). Command and control: nuclear weapons, the Damascus Accident, and the illusion of safety. Penguin. ISBN 978-1-101-63866-8.
- ↑ 3.0 3.1 History of Headquarters Strategic Air Command 1961 (SAC Historical Study no. 89) გვ. 60-61, 180-181 (1962).
- ↑ SAC Operation Wire Brush.
- ↑ SAC Operation Chrome Dome.
- ↑ Kristensen, Hans. (2004) The Airborne Alert Program Over Greenland. The Nuclear Information Project.
- ↑ Strategic Air Command. (1963) Strategic Air Command Operations in the Cuban Crisis of 1962 (Historical Study No. 90 Vol. 1) გვ. 36-49, 97,100a. US Strategic Air Command, via the National Security Archive.
- ↑ Nautilus.org: Chrome Dome Route Map.
- ↑ The Goldsboro Broken Arrow, 2011, ISBN 978-1-257-86952-7
