ნაქშ-ე როსტამი

ნაქშ-ე რუსტამის ნეკროპოლისი ირანში

ნაქშ-ე რუსტამი (სიტყვასიტყვით: „რუსტამის კედლის მხატვრობა“; სპარსულად: نقش رستم) — ძველი არქეოლოგიური ადგილი და ნეკროპოლისი, რომელიც მდებარეობს დაახლოებით 13 კმ-ით ჩრდილო-დასავლეთით პერსეპოლისიდან, ფარსის პროვინციაში, ირანში. მთის კედელში ამოკვეთილია ძველი ირანული კლდის რელიეფების კოლექცია და მთა შეიცავს ოთხი აქემენიდური მეფის, მათ შორის მეფე დარიოს დიდის და მისი ვაჟის, ქსერქსეს, უკანასკნელ სამყოფელს. ეს ადგილი დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს ირანის ისტორიას და ირანელებს, რადგან იგი შეიცავს სხვადასხვა არქეოლოგიურ ადგილს, რომლებიც კლდის კედელში საუკუნეების განმავლობაში იყო ამოკვეთილი ათასწლეულზე მეტი ხნის განმავლობაში, ელამელებიდან და აქემენიდებიდან სასანიანებამდე. იგი რამდენიმე ასეული მეტრითაა დაშორებული ნაქშ-ე რაჯაბიდან, სადაც კიდევ ოთხი სასანიდური კლდის რელიეფია, სამი მეფეების და ერთი კი მღვდელმთავრის განდიდებას ეძღვნება.

ნაქშ-ე რუსტამი არის აქემენიდების დინასტიის (დაახლოებით ძვ. წ. 550–330 წწ.) ნეკროპოლისი, ოთხი დიდი სამარხით, რომლებიც მაღლაა ამოკვეთილი კლდის კედელში. მათ ძირითადად არქიტექტურული დეკორაციები აქვთ, მაგრამ ფასადები მოიცავს დიდ პანელებს კარის ზემოთ, თითოეული შინაარსით ძალიან ჰგავს ერთმანეთს, სადაც მეფის ფიგურებია გამოსახული, რომლებიც ღმერთის მიერ არიან ინვესტირებულები, ზემოთ კი ზონაა მწკრივად განლაგებული უფრო მცირე ზომის ფიგურებით, რომლებიც ხარკს სწირავენ, ჯარისკაცებთან და მოხელეებთან ერთად. ფიგურების სამი კლასი მკვეთრად განსხვავდება ზომით. თითოეული სამარხის შესასვლელი მდებარეობს თითოეული ჯვრის ცენტრში, რომელიც იხსნება პატარა კამერაში, სადაც მეფე სარკოფაგში იწვა.

აქემენიდების სამარხების ქვემოთ, მიწის დონესთან ახლოს, არის კლდის რელიეფები სასანიანი მეფეების დიდი ფიგურებით, ზოგიერთი ღმერთებს ხვდება, ზოგი კი ბრძოლაშია. ყველაზე ცნობილი ასახავს სასანიან მეფე შაპურ I-ს ცხენზე, რომაელი იმპერატორი ვალერიანე კი მის წინაშე ქედს იხრის, ხოლო ფილიპე არაბი (უფრო ადრინდელი იმპერატორი, რომელმაც შაპურს ხარკი გადაუხადა) შაპურის ცხენს უჭერს, ხოლო მკვდარი იმპერატორი გორდიანე III, ბრძოლაში დაღუპული, მის ქვეშ დევს (სხვა იდენტიფიკაციებიც არის შემოთავაზებული). ეს მოვლენა 260 წელს ედესის ბრძოლას ეძღვნება, როდესაც ვალერიანი გახდა ერთადერთი რომაელი იმპერატორი, რომელიც ტყვედ ჩავარდა, რაც რომაელებისთვის ხანგრძლივი დამცირება იყო. ამ რელიეფების განთავსება აშკარად მიანიშნებს სასანიდების განზრახულებაზე, დაეკავშირებინათ თავი უფრო ადრინდელი აქემენიდების იმპერიის დიდებასთან.

ძეგლები

ნაქშ-ე რუსტამის უძველესი რელიეფი თარიღდება დაახლოებით ძვ. წ. 1000 წლით. მიუხედავად იმისა, რომ იგი ძლიერ დაზიანებულია, მასზე გამოსახულია კაცის ბუნდოვანი გამოსახულება უჩვეულო თავსაბურავით და, სავარაუდოდ, ელამური წარმოშობისაა.

აქემენიდური სამარხები

აქემენიდების მეფეების ოთხი სამარხი კლდის კედელშია ამოკვეთილი მიწიდან საკმაოდ მაღალ სიმაღლეზე.

დარიოს დიდის სამარხი

ერთ-ერთი სამარხი ცალსახად არის იდენტიფიცირებული თანმხლები წარწერით ("parsa parsahya puthra ariya ariyachitra", რაც ნიშნავს "პარსი, პარსის ძე, არიელი, არიული ოჯახიდან"), როგორც დარიოს I-ის (დაახლოებით ძვ. წ. 522–486 წწ.) სამარხი.

სხვა სამარხები

სხვა სამი სამარხი, სავარაუდოდ, ეკუთვნის ქსერქსე I-ს (დაახლოებით ძვ. წ. 486–465 წწ.), არტაქსერქსე I-ს (დაახლოებით ძვ. წ. 465–424 წწ.) და დარიოს II-ს (დაახლოებით ძვ. წ. 423–404 წწ.), შესაბამისად. ნაყშ-ე რუსტამში სამარხების რიგი შემდეგნაირად მიჰყვება (მარცხნიდან მარჯვნივ): დარიოს II, არტაქსერქსე I, დარიოს I, ქსერქსე I. სხვა მეფეების სამარხებთან შესაბამისობა გარკვეულწილად სპეკულაციურია; რელიეფური ფიგურები არ არის განკუთვნილი, როგორც ინდივიდუალური პორტრეტები.

დარიოს I-ის წარწერა

დარიოს I-ის წარწერა, დაახლოებით ძვ. წ. 490 წლიდან, რომელიც სამეცნიერო ნაშრომებში, როგორც წესი, "DNa inscription" მოიხსენიება, მისი სამარხის ფასადის ზედა მარცხენა კუთხეშია განთავსებული. იგი მოიხსენიებს დარიოს I-ის დაპყრობებს და მის სხვადასხვა მიღწევებს ცხოვრების განმავლობაში. მისი ზუსტი თარიღი ცნობილი არ არის, მაგრამ შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ იგი მისი მეფობის ბოლო ათწლეულიდანაა. დარიოსის რამდენიმე სხვა წარწერის მსგავსად, აქაც კონკრეტულად არის ჩამოთვლილი აქემენიდების იმპერიის მიერ კონტროლირებადი ტერიტორიები, რომლებიც ანტიკური ხანის უდიდეს იმპერიას ქმნიდნენ. მისი იმპერია მოიცავდა მაკედონიასა და თრაკიას ევროპაში, ეგვიპტეს ჩრდილოეთ აფრიკაში, ბაბილონსა და ასურეთს მესოპოტამიაში, ევრაზიის სტეპებს, ბაქტრიას ცენტრალურ აზიაში, განდჰარამდე და ინდიმდე ინდოეთის ნახევარკუნძულზე, რომლებიც ანექსირებულ იქნა ინდუსის ხეობის აქემენიდური დაპყრობის დროს.

ლიტერატურა

• Morteza KHANIPOOR et al, The reliefs of Naqš-e Rostam and a reflection on a forgotten relief, Iran, Historia i Świat, iss. 6, pp. 55-68, 2017

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

ნაქშ-ე როსტამი

• Ernst Herzfeld Papers, Series 5: Drawings and Maps, Records of Naqsh-i Rustam დაარქივებული 2012-02-27 საიტზე Wayback Machine. Collections Search Center, S.I.R.I.S., Smithsonian Institution, Washington, D.C.
• Hubertus von Gall "NAQŠ-E ROSTAM" in Encyclopædia Iranica [1]
• Lendering, Jona. (2009)Naqsh-i Rustam. Amsterdam: Livius. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-03. ციტირების თარიღი: 2020-03-26
• Unknown. (2005)Naghsh-e-Rostam.
• Herrmann, G. & Curtis, V. S. (2003). „Sasanian Rock Reliefs“. Encyclopedia Iranica. Costa Mesa: Mazda.