მდინარე ელენდსის ბრძოლა (1901)
| მდინარე ელენდსის ბრძოლა | |||
|---|---|---|---|
| ბურების მეორე ომი ნაწილი | |||
.jpg) უკანასკნელი ბრიტანელი მეომრები შეტაკებისას | |||
| თარიღი | 17 სექტემბერი, 1901 | ||
| მდებარეობა |
მოდერფონტეინის ფერმა, სამხრეთ აფრიკა 31°51′03″ ს. გ. 26°10′04″ ა. გ. / 31.85083° ს. გ. 26.16778° ა. გ.კოორდინატები: 31°51′03″ ს. გ. 26°10′04″ ა. გ. / 31.85083° ს. გ. 26.16778° ა. გ. | ||
| შედეგი | ბურების გამარჯვება | ||
| მხარეები | |||
| |||
| მეთაურები | |||
| |||
| ძალები | |||
| |||
| დანაკარგები | |||
| |||
 მდინარე ელენდსის ბრძოლა ვიკისაწყობში | |||
.svg){kind=small}
მდინარე ელენდსის ბრძოლა გაიმართა მდინარე ელენდსთან, მთის უღელტეხილზე, 1901 წლის 17 სექტემბერს, ბურების მეორე ომის დროს. ბრძოლის დროს ბურების ძალებმა იან სმუტსის მეთაურობით გაანადგურეს ბრიტანული კავალერიის ესკადრა, რომელსაც ხელმძღვანელობდა კაპიტანი სანდემანი, უინსტონ ჩერჩილის ბიძაშვილი. ბრძოლა მოდერფონტეინის ფერმაში მიმდინარეობდა. ამიტომ ეს ბრძოლა ასევე ცნობილია როგორც მოდერფონტეინის ბრძოლა.
ფონი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ერთწლიანი პარტიზანული ომის შემდეგ, ბურების ლიდერებმა გადაწყვიტეს მნიშვნელოვანი დამრტყმელი ძალების გაგზავნა კონცხის კოლონიასა და ნატალში. დაახლოებით 1000 ბური (ექვსი კომანდო) უკვე მოქმედებდა კონცხის კოლონიაში. ბურების ლიდერები იმედოვნებდნენ, რომ გამოიწვევდნენ აჯანყებას ჰოლანდიის უმრავლესობით დასახლებულ ტერიტორიაზე ან თუნდაც გააფართოვებდნენ ომის თეატრს ბურების რესპუბლიკების - ორანჟის თავისუფალი შტატისა და სამხრეთ აფრიკის რესპუბლიკის მიღმა. სმუტსმა კომანდო სამხრეთით მიიყვანა კონცხის კოლონიაში, ხოლო ლუი ბოტა ცდილობდა ნატალში გადასვლას.
ბურების თავდაპირველი თავდასხმები კონცხის კოლონიაში წარუმატებელი აღმოჩნდა. საბოლოოდ ყველა ბრიტანეთის ჯარის მსხვერპლი გახდა და მტკივნეული დანაკარგები განიცადეს. სმუტსს სჯეროდა, რომ უკეთესი პროგრესის მიღწევა შეეძლო.[1]
დარბევა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მდინარე ორანჟის სამხრეთით ლაშქრობისას სმუტსის კომანდომ დაკარგა 36 კაცი. ის საბოლოოდ გადავიდა აღმოსავლეთ კონცხზე, კიბა დრიფტში 3 სექტემბერს. [1] გენერალ-მაიორ ფიცროი ჰარტის ბრიტანული ძალები იცავდნენ მდინარეს, მაგრამ გენერალმა ჰერბერტ კიტჩენერმა შეცდომით გაუშვა ისინი სხვა მისიით.[1] ბასუტუს ხალხი თავს დაესხა ბურებს 4 სექტემბერს ვიტენბერგის მისიის მახლობლად, რის შედეგად დაიღუპა სამი და დაჭრა შვიდი შუბებითა და სხვა პრიმიტიული იარაღით. 7 სექტემბერს სმუტსი გაემგზავრა დაზვერვით მისიაზე მოორდენაარსპორტში (მკვლელთა ხეობა), ბეთულიეს მახლობლად, სადაც მის ჯგუფს ჩაუსაფრდნენ. მისი რაზმის სამივე წევრი ბრიტანელებმა დახვრიტეს, ხოლო სმუტსი ძლივს გადარჩა.[1]
ცივი გაზაფხულის წვიმები გადაადგილებას ართულებდა, როგორც ჯარისკაცების, ისე ცხენებისთვის. ბრიტანელები გენერალ-მაიორ სერ ჯონ ფრენჩის მეთაურობით კოლონების ფორმაციით ეწეოდნენ სმუტსის ჯარისკაცებს. 13 სექტემბერს, ბურები სტორმბერგის მთებზე დახვრიტეს (31°17′52″ ს. გ. 26°15′17″ ა. გ. / 31.2979556° ს. გ. 26.2548083° ა. გ.). 15 სექტემბრის ღამეს ბურმა თავდამსხმელებმა წვიმის გამო 60-ზე მეტი პონი და თოთხმეტი მამაკაცი დაკარგეს. ბურების წინ ყველა მთის უღელტეხილი ბრიტანელებს ეჭირათ.[1]
ბრძოლა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
17 სექტემბერს, როდესაც სმუტსის კომანდო მდინარე ელანდსის ხეობაში გადიოდა, 17 წლის ფერმერმა, სახელად იან კოტცერმა, შეატყობინა მათ, რომ მომდევნო ხეობის უღელტეხილი ბრიტანულ ძალებს ეკავათ. სმუტსმა კომენტარი გააკეთა: „თუ ჩვენ ვერ მივიღებთ ამ ცხენებსა და საბრძოლო მასალის მარაგს, დავმარცხდებით“. [1] ბრიტანელების რაზმი შედგებოდა მე-17 შუბოსნების C ესკადრილიისგან. ბურებმა ისარგებლეს ნისლით და ბრიტანეთის ბანაკს ალყა შემოარტყეს. როდესაც სმუტსის ავანგარდი შევარდა ბრიტანელების ბანაკში, ბრიტანელები ყოყმანობდნენ გასროლას, რადგან ბევრ ბურს ეცვა დატყვევებული ბრიტანელების უნიფორმა. ბურებმა მაშინვე გახსნეს ცეცხლი, ხოლო სმუტსი თავისი ძალების დანარჩენ ნაწილს ხელმძღვანელობდა და ბრიტანეთის ბანაკს ზურგიდან შეუტია. უკან დახევისას დახურული ჭიშკრის გამო ბრიტანულმა მხარემ დამატებითი მსხვერპლი განიცადა. ექვსივე ბრიტანელი ოფიცერი დაიჭრა, რომელთაგან ოთხი დაიღუპა, გადარჩნენ მხოლოდ კაპიტანი სანდემანი და მისი ლეიტენანტი ლორდ ვივიანი. დანებებამდე ბრიტანელების დანაკარგმა 29 მოკლული და 41 დაჭრილი ჯარისკაცი შეადგინა. ბურების მხრიდან მხოლოდ ერთი დაიღუპა და ექვსი დაიჭრა.
ბრძოლის შემდეგ ერთმა ბურმა აღნიშნა: „ჩვენ ყველას გვყავდა ახალი ცხენები, გვქონდა ახალი შეიარაღება, ტანსაცმელი, უნაგირები, ჩექმები და მეტი საბრძოლო მასალა“. [1] თავის წიგნში Commando, დენის რეიტზი, ერთ-ერთი ბური, მოგვითხრობს, რომ ბრძოლამდე მას ეცვა მარცვლეულის ტომარა და იყენებდა მაუზერის ძველ თოფს, რომელსაც მხოლოდ ორი ტყვია ჰქონდა დარჩენილი, ბრძოლის შემდეგ კი საცხენოსნო შარვალსა და ტუნიკში იყო გამოწყობილი და შეიარაღებული იყო ლი-მეტფორდის სპორტული თოფით.[2][2]
ბურებმა გაანადგურეს ნაალაფარი საველე თოფი, ხოლო Maxim-ის ორი იარაღი გადაყარეს.[3]
ბრძოლის შემდეგი მოვლენები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
სმუტსმა და კომანდოს 250-მდე მებრძოლმა შეძლო მრავალი თვის განმავლობაში ოპერირება კონცხის კოლონიაში, მაგრამ ომში მაინც დამარცხდნენ. ამ დროისთვის კონცხის კოლონიაში მყოფი ჰოლანდიელები ძირითადად დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ ბურების რესპუბლიკები ომში მარცხდებოდნენ.[1] მიუხედავად იმისა, რომ კომანდომ მიიღო გულუხვი დახმარება ჰოლანდიელი მშვიდობიანი მოსახლეობისგან,[2] ბრიტანელებმა თავი შეიკავეს კონცხის კოლონიაში ჰოლანდიური ფერმების დაწვისგან.
რესპუბლიკებში დატყვევებულ ბურებს, როგორც ომის ტყვეებს, კარგად ექცეოდნენ,[2] მაგრამ ბურ მებრძოლებს, რომლებიც კონცხის კოლონიის მკვიდრები იყვნენ, ბრიტანელები ხანდახან ეპყრობოდნენ როგორც მეამბოხე სუბიექტებს და ხვრეტდნენ მათ.[2][4] კამპანიის დროს სმუტსის კომანდომ თავისი გაცვეთილი უნიფორმა ბრიტანული ხაკის უნიფორმით ჩაანაცვლა. ამის გამო ლორდმა კიტჩენერმა გასცა ბრძანება, რომ ბრიტანულ ფორმაში გამოწყობილი ყველა ბური მებრძოლი სიკვდილით დაესაჯათ. ამ მოტივით კომანდოს რამდენიმე წევრი,[ა] ხოლო სხვები კონცხის კოლონიის ღალატის გამო დახვრიტეს.[2] როდესაც დარჩენილმა წევრებმა შეიტყვეს ამ ბრძანების შესახებ, ისინი მალევე სამოქალაქო ფორმებში გამოეწყვნენ.[ბ]
შენიშვნები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ↑ "Neither then, nor for weeks later, did we know that the death penalty attached to the wearing of khaki, and although after a while rumours reached us through the country people that our men were being executed, these stories left us doubting and perplexed. We could not believe that the English were resorting to the shooting of prisoners, and it was only after many had been executed that we learned of Kitchener's proclamation ordering the death of all Boers caught in khaki. As far as I know no steps were ever taken by the military to acquaint us with its contents".[5]
- ↑ "From what I could make out, the executions had been kept quiet, but now, for some reason or other, perhaps the killing of Captain Watson, the military authorities were giving them publicity. ... so I lost no time in changing the [British officer's] tunic I wore for a coat which I borrowed from our host, who also supplied such of my companions as were in khaki with whatever he had in the way of civilian dress".[6]
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Reitz, Deneys (2005). Commando: A Boer Journal of the Boer War, Introduction by J.C. Smuts, London: Kessinger. ISBN 9781417925841. (Index to an online copy, "Chapter XXI—Horses And Men", first published in Great Britain 1929)
- Jooste, Graham; Webster, Roger (2002) Innocent Blood. South Africa: Spearhead. ISBN 978-0-86486-532-8. დაარქივებული 2008-05-27 საიტზე Wayback Machine.
- Pakenham, Thomas (1979). The Boer War. New York: Avon Books. ISBN 0-380-72001-9.
- Shearing, Taffy; Shearing, David (2000) General Smuts and his long ride. Sedgefield: Anglo-Boer War Commemoration Cape Commando Series No 3. ISBN 0-620-26750-X.
- Smith, R.W. (June 2004). „Modderfontein 17 September 1901“. South African Military History Journal. Johannesburg. 13 (1). SA.