მაქსენციუსის ცირკი
მაქსენციუსის ცირკი (იტალ. Circo di Massenzio) — მაქსენციუსის ცირკი (მე-19 საუკუნემდე ცნობილი როგორც კარაკალას ცირკი) არის უძველესი ნაგებობა რომში, იტალიაში, შენობათა კომპლექსის ნაწილი, რომელიც იმპერატორმა მაქსენციუსმა ააშენა ვია აპიაზე 306-312 წლებში. ის მდებარეობს ვია აპიას მეორე და მესამე მილს შორის, სან სებასტიანოს ბაზილიკასა,კატაკომბებსა და კეკილია მეტელას შთამბეჭდავ გვიანრესპუბლიკურ აკლდამას შორის, რომელიც დომინირებს კომპლექსის აღმოსავლეთით მდებარე გორაკზე.[1] ის შედის აპიას გზის რეგიონული პარკის შემადგენლობაში.
მიმოხილვა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მაქსენციუსის ცირკი არის საუკეთესოდ შემონახული ცირკი რომის ტერიტორიაზე და ზომით მეორეა რომში არსებულ ცირკუს მაქსიმუსთან შედარებით.[2] ერთადერთი თამაშები, რომლებიც ცირკში ჩატარდა, იყო მისი საინაუგურაციო თამაშები და ეს თამაშები ზოგადად მიჩნეულია დაკრძალვის ხასიათის მქონედ.[3] ისინი გაიმართებოდა მაქსენციუსის ვაჟის, ვალერიუს რომულუსის პატივსაცემად, რომელიც გარდაიცვალა 309 წელს ძალიან ახალგაზრდა ასაკში და სავარაუდოდ დაკრძალულია მეზობელ ცილინდრულ აკლდამაში (რომულუსის აკლდამა). ცირკის საიმპერატორო ლოჟა (პულვინარი) დაკავშირებულია, გადახურული პორტიკოს საშუალებით, მაქსენციუსის ვილასთან, რომლის მწირი ნაშთებიც დღეს დაფარულია ხშირი ფოთლოვანებით, გარდა ბაზილიკის აუდიენციის დარბაზის აფსიდისა, რომელიც ხეების კენწეროებიდან მოსჩანს. კომპლექსი სავარაუდოდ აღარ გამოუყენებიათ მაქსენციუსის 312 წელს გარდაცვალების შემდეგ (არქეოლოგიური გათხრები მიუთითებს, რომ ბილიკები ჯერ კიდევ ანტიკურ პერიოდში იყო ქვიშით დაფარული).
ცირკი აშენებულია, ამ პერიოდის ბევრი რომაული შენობის მსგავსად, ბეტონით, რომელიც მოპირკეთებულია opus vittatum-ით.[4] ხარაჩოების დასამაგრებელი ხვრელები აშკარად ჩანს კედლების ბევრ ადგილას, რომლებიც ზოგან რამდენიმე მეტრის სიმაღლეზე დგას. თანამედროვე მნახველი ცირკში შედის დასავლეთ მხრიდან, სადაც მდებარეობს ორი ჯერ კიდევ შთამბეჭდავი კოშკის ნაშთი. ეს კოშკები შეიცავდა მექანიზმს carceres-ის (სასტარტო ჭიშკრების) ასაწევად, რომლებიც განლაგებული იყო კოშკებს შორის არსებულ რკალისებრ გზაზე. ჭიშკრებიდან გამოსვლის შემდეგ, ეტლები გაიქცეოდნენ ტრეკზე, რომლის სრული 503 მეტრის (550 იარდის) სიგრძე დღესაც შეიძლება იხილოთ. ტრეკი გათხარა მე-19 საუკუნეში ანტონიო ნიბიმ, რომლის მიერ აღმოჩენილმა წარწერამ "ღვთაებრივი რომულუსის" შესახებ მიგვიყვანა ცირკის დადებითად იდენტიფიცირებამდე მაქსენციუსთან.[5] spina, ბარიერი, რომელიც გადის ტრეკის შუაში, ზუსტად 1000 რომაული ფუტის (296 მ) სიგრძისაა და სავარაუდოდ მარმარილოთი იყო მოპირკეთებული. მის მრავალ სამკაულს, მათ შორის კონუსებს, მეტებს და ობელისკებს, საღამოს მზის სხივებში ტრეკზე ჩრდილები დაჰქონდა. ცენტრში იდგა დომიციანის ობელისკი, რომელიც მაქსენციუსმა სავარაუდოდ ისაეუმიდან გადმოიტანა როგორც ხარკის ნაწილი თავისი ვაჟისადმი.იეროგლიფებით დაფარული და ხუთ ნაწილად გატეხილი, ის ხშირად განიხილებოდა რენესანსის პერიოდში და გრავირებული იქნა ეტიენ დუ პერაკის და სხვების მიერ. არუნდელის კოლექციონერმა გრაფმა 1630-იან წლებში გადაიხადა დეპოზიტი ამ ნაწილებისთვის და სცადა მათი ლონდონში გადატანა, მაგრამ ურბან VIII-მ აკრძალა მისი ექსპორტი, ხოლო მისმა მემკვიდრემ ინოკენტი X-მ მოახდინა მისი აღმართვა პიაცა ნავონაზე ბერნინის მიერ.[6] ტრეკის გარე კედლები უფრო ფართოდ იყო დაგეგმილი დასაწყისში, რათა მრბოლელებს შესძლებოდათ გაშლა spina-მდე მიღწევამდე, და ასევე უფრო ფართო იყო მოსახვევის წერტილში, რაც ითვალისწინებდა ეტლების მოსახვევის რადიუსს. ტრეკის აღმოსავლეთ ბოლოში მდებარეობს პატარა ტრიუმფალური თაღი, რომელშიც შეიძლება დაინახოთ გამოჩენილი opus vittatum-ის სამუშაო. მსაჯთა ლოჟა მდებარეობდა ტრეკის სამხრეთ მხარეს, დაახლოებით ორი მესამედის მანძილზე, სადაც ის ნათლად დაინახავდა ფინიშის ხაზს. საიმპერატორო ლოჟა, რომლის ნაშთებიც იდენტიფიცირებადია, განთავსებული იყო ჩვეულებრივი წესით, რათა შესაძლებელი ყოფილიყო რბოლის ყველაზე დრამატული ხედების დანახვა. საიმპერატორო ლოჟის პირდაპირ, ტრეკის სამხრეთ კედელში, არის პატარა თაღი, რომლის გავლითაც ჩანს კეკილია მეტელას აკლდამა. ლოჟის სიმაღლიდან აკლდამა მთლიანად ხილვადი იქნებოდა, და არსებობს მოსაზრება, რომ ცირკი, რომელიც უცნაურად არის განლაგებული თანამედროვე და არსებულ სტრუქტურებთან მიმართებაში, განზრახ იყო გადახრილი, რათა აკლდამა ინტეგრირებული ყოფილიყო მაქსენციუსის არქიტექტურულ სქემაში.[7]
მაქსენციუსის ცირკი-კომპლექსი, როგორც თავდაპირველად იყო ჩაფიქრებული, ნაწილობრივ შეიძლება გავიგოთ როგორც ელიტური რეზიდენციების ტიპის შთამბეჭდავი იმპერიული ვერსია, რომლებიც ჩნდება რომში და მთელ პროვინციებში გვიანანტიკურ პერიოდში, რომელთა პრეტენზიებიც აშკარაა დიდი აუდიენციის დარბაზების, საოჯახო აკლდამების და ცირკის ფორმის სტრუქტურების რეგულარული არსებობით - ვილა გორდიანი, ასევე რომში, და კომპლექსი პიაცა არმერინაში სიცილიაზე, არის ორი მაგალითი.[8][9] ამ რეზიდენციების წინამორბედი, რა თქმა უნდა, იყო პალატინის კომპლექსი რომში, სადაც თვით მაქსენციუსმა შეიტანა ზოგიერთი ცვლილება სასახლეში, რომელშიც მან გაატარა საჯარო ცხოვრება.[10] ვია აპიას კომპლექსის იმპერიული პარალელები მოიცავს მაქსენციუსის თანამედროვე გალერიუსის კომპლექსს თესალონიკში და დიოკლეტიანეს სასახლეს სპლიტში.[11]
კომპლექსის გამოყენება და ხასიათი შესაძლოა შეცვლილიყო რომულუსის გარდაცვალების შემდეგ; მავზოლეუმი, რომელიც უდავოდ თვითონ მაქსენციუსისთვის იყო განკუთვნილი, როგორც გალერიუსისა და დიოკლეტიანეს მიერ აშენებული მავზოლეუმები იყო განკუთვნილი თავიანთი თავისთვის ჯერ კიდევ სიცოცხლეში, ახლა მიიღო თავის ბინადრად მაქსენციუსის ერთადერთი ვაჟი.[11] საინაუგურაციო თამაშები გახდა სამგლოვიარო თამაშები, და ეს თამაშები, ისევე როგორც ცირკი, მიეძღვნა ახლა უკვე გაღმერთებულ რომულუსს. სიკვდილისა და აპოთეოზის გამსჭვალავმა აქცენტმა გამოიწვია მოსაზრება, რომ მთელი კომპლექსი ამ მომენტიდან უკიდურესად სამგლოვიარო ხასიათის გახდა, და რომ რომულუსის მიერ წარმოქმნილი მემორიალური მინიშნებები ვრცელდება სივრცობრივად და იდეოლოგიურად რომის გულამდე.[7] მაქსენციუსი გარდაიცვალა რომულუსის შემდეგ,3 წელში მილვიის ხიდის ბრძოლაში, როდესაც იგი დამარცხდა კონსტანტინე დიდის მიერ, რომელმაც შემდეგ ექსპროპრიაცია გაუკეთა ქონებას.
ცირკი იმყოფება რომის არქეოლოგიური ზედამხედველობის (Soprintendenza Archeologica di Roma) მზრუნველობის ქვეშ და ღიაა საზოგადოებისთვის.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Lucentini, M. (31 December 2012). The Rome Guide: Step by Step through History's Greatest City. Interlink. ISBN 9781623710088.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ S. Quilici Gigli; R. Talbert; S. Gillies; J. Åhlfeldt; T. Elliott; J. Becker. Places: 423129 (Villa Maxentii). Pleiades (7 April 2023). ციტირების თარიღი: March 13, 2013
- ↑ For general size comparisons, see Humphrey, J H (1986) Roman Circuses: Arenas for Chariot Racing London: Batsford, pp. 56-131.
- ↑ For example, see Bertolotti, R. De Angelis (2001), "I Giochi Circensi", in R. De Angelis Bertolotti et al. (eds), La Residenza Imperiale di Massenzio. Rome: Fratelli Palombi, 60-64.
- ↑ See Adam, J.-P. and M. Fulford (1994). Roman Building Materials and Techniques. London: Batsford.
- ↑ CIL VI.1138; Nibby, A. (1825). Del Circo volgarmente detto di Caracalla. Rome: Tipografia delle Belle Arte.
- ↑ Edward Chaney, "Roma Britannica and the Cultural Memory of Egypt: Lord Arundel and the Obelisk of Domitian", in Roma Britannica: Art Patronage and Cultural Exchange in Eighteenth-Century Rome, eds. D. Marshall, K. Wolfe and S. Russell, British School at Rome, 2011, pp. 147–70.
- ↑ 7.0 7.1 Kerr, Loraine (2001). "A topography of death: the buildings of the emperor Maxentius on the Via Appia, Rome". Proceedings of the Eleventh Annual Theoretical Roman Archaeology Conference, pp. 24-33. Oxford: Oxbow. doi:10.16995/TRAC2001_24_33 თარგი:Open access
- ↑ Steinby, M. (ed.) (1995). Lexicon Topographicum Urbis Romae, vol II, pp.34-25.
- ↑ Wilson, R. (1983). Piazza Armerina London: Granada.
- ↑ Carettoni, G. (1972). "Terme di Settimio Severo e terme di Massenzio in Palatio". Archeologia Classica 24: 96ff.
- ↑ 11.0 11.1 For references to Galerius' palace, which is scantily written about, see Vickers, M. (1973) Observations on the octagon at Thessaloniki Journal of Roman Studies 63, pp.111-20. The best shorter account of the history of Diocletian's Palace is: Wilkes, J J (1993) Diocletian's Palace, Split: Residence of a Retired Roman Emperor Sheffield: University Press.