მარია შკოლნიკი

მარია შკოლნიკი
დაბადების თარიღი	6 მარტი, 1885(1885-03-06)
დაბადების ადგილი	Oshmyany County
გარდაცვალების თარიღი	1955
მოქალაქეობა	რუსეთის იმპერია  სსრკ

მარია შკოლნიკი, რევეკა ფიალკა და ეგორ საზონოვი აკატუეში

მარია მარკოვის ასული შკოლნიკი (რუს. Мари́я Ма́рковна Шко́льник, დ. 6 მარტი, 1882, ვილნიუსის გუბერნია — გ. 9 აპრილი, 1955) — მე-20 საუკუნის დასაწყისში რუსეთის იმპერიის რევოლუციური ტერორისტული მოძრაობის მონაწილე. სოციალისტური-რევოლუციური პარტიის (SR) და მისი საბრძოლო ორგანიზაციის წევრი.

ბიოგრაფია

ადრეული წლები

მარია შკოლნიკი დაიბადა 1882 წლის 6 მარტს ღარიბ ებრაული ოჯახში, რომელიც ცხოვრობდა პატარა სოფელში, სმორგონის მახლობლად, ვილნიუსის გუბერნიაში. მარიას გარდა, ოჯახში კიდევ რამდენიმე ბავშვი იყო და მშობლებს არ ჰქონდათ შესაძლებლობა, მათთვის თუნდაც მინიმალური განათლება მიეცათ. მარია წერა-კითხვის უცოდინარი 13 წლამდე დარჩა.

როდესაც ვილნიუსის პროვინციაში დაიწყო მუშების გაფიცვები და დემონსტრაციები ათსაათიანი სამუშაო დღის დაწესების მოთხოვნით, სმორგონში საიდუმლო ორგანიზაციის „ბუნდის“ აგიტატორი ჩავიდა. მისი მეშვეობით შკოლნიკი ძალიან ადრე ჩაერთო რევოლუციურ მოძრაობაში (ის მაშინ დაახლოებით 15 წლის იყო). მარიამ მონაწილეობა მიიღო წინდების მწარმოებელი ქალების გაფიცვის ორგანიზებაში. მალევე მიხვდა, რომ სოფელში პროპაგანდისტული აქტივობების განხორციელება შეუძლებელი იყო და მარია მშობლების ნებართვით ოდესაში წავიდა ბიძის მოსანახულებლად. ოდესაში მარია დაუკავშირდა სოციალ-დემოკრატიულ ორგანიზაციებს, რომლებიც მნიშვნელოვანი გავლენით სარგებლობდნენ ქალაქში. ოდესაში სკოლის მოსწავლემ სამსახური კანფეტების ქარხანაში იშოვა, სადაც დაახლოებით ექვსი თვე მუშაობდა.

ნ.ი. ვერხოტუროვი. მარია შკოლნიკის პორტრეტი. 1911 წ

პირველი დაპატიმრება

მარია იყო რევოლუციური მოაზროვნე ახალგაზრდების მცირე წრის წევრი, რომელშიც შედიოდა აარონ შპაიზმანი, წიგნის ამკინძველი, რომელიც უკვე ნამყოფი ციხეში იყო არალეგალური ლიტერატურის გავრცელებისთვის. გადაწყვეტილი იყო კიშინიოვში საიდუმლო სტამბის მოწყობა, მაგრამ 1902 წლის თებერვალში შკოლნიკი და შპაიზმანი დააპატიმრეს, რადგან ჩხრეკისას აღმოაჩინეს საბეჭდი შრიფტი. ციხეში ყოფნისას შკოლნიკი და მისი ამხანაგები აჯანყდნენ პატიმრების მიმართ სასტიკი მოპყრობის გამო, რისთვისაც იგი სამარტოო საკანში მოათავსეს.

ახალგაზრდების დაკავებამ და ხელისუფლების განზრახვამ, რომ სასამართლოსთვის გადაეცა ისინი, საზოგადოების ყურადღება მიიპყრო. ცნობილმა იურისტებმა ვ. მაკლაკოვმა, ს. კოლმანოვიჩმა და ბ.რატნერმა გადაწყვიტეს დაიცვათ შკოლნიკი და მისი თანამებრძოლები. სასამართლო პროცესი ოდესაში 1903 წლის ნოემბერში გაიმართა და შპაიზმანს ბრალი დასდეს არალეგალური ლიტერატურის გავრცელებაში და სოციალ-დემოკრატიული გაზეთ „ისკრას“ გამოცემაში (რასთანაც მათ არაფერი ჰქონდათ საერთო, რადგან ისინი იყვნენ სოციალისტურ-რევოლუციური პარტიის წევრები და არა სოციალ-დემოკრატები) და აჯანყების წაქეზებში. სხვა საკითხებთან ერთად, მტკიცებულებად განიხილეს შკოლნიკის მიერ 16 წლის ასაკში დაწერილი პირადი წერილები. ადვოკატების ძალისხმევით, შკოლნიკს და მის ამხანაგებს მიესაჯა შედარებით მსუბუქი სასჯელი — ყოველგვარი ქონებრივი უფლების ჩამორთმევა და ციმბირში გადასახლება. გადასახლებაში შკოლნიკი ცხოვრობდა სოფელ ალექსანდროვსკოეში.

თუმცა, მნიშვნელოვანმა პოლიტიკურმა მოვლენებმა — რუსეთ-იაპონიის ომის დაწყება, ვიაჩესლავ პლევეს მკვლელობა და სისხლიანი კვირა — არ მისცა შკოლნიკს მოსვენება და მალე მან გადასახლებიდან თავის დაღწევა გადაწყვიტა. ამ განზრახვაში მას მხარი დაუჭირა გოლდმანის ოჯახმა, რომელიც ასევე ემიგრაციაში იმყოფებოდა და ასევე აპირებდა გაქცევას. 1905 წლის მარტის დასაწყისში მარიამ, თან წაიყვანა გოლდმანის პატარა ვაჟი, რათა ჟანდარმებში ეჭვი არ გაეჩინა, მიაღწია ვილნიუსს. ამის შემდეგ მარიამ გადაწყვიტა ჟენევაში წასვლა, სადაც იმ დროს იმყოფებოდნენ სოციალისტ- რევოლუციონერთა საბრძოლო ორგანიზაციის ლიდერები.

საბრძოლო ორგანიზაციაში

ჟენევაში შკოლნიკი შეხვდა აარონ შპაიზმანს, რომელიც ციმბირიდან რამდენიმე კვირით ადრე გაიქცა და მისი მეშვეობით დაუკავშირდა ბორის სავინკოვს და ევნო აზეფს. ხელმძღვანელობის გადაწყვეტილებით შკოლნიკი და შპაიზმანი მიიღეს BO-ში და დაბრუნდნენ რუსეთში. მათი პირველი ბრძანება იყო გენერალ დიმიტრი ტრეპოვზე თავდასხმა, მაგრამ ის გააფრთხილეს ტერორისტების განზრახვის შესახებ და გადაწყდა მკვლელობის მცდელობისთვის მზადების გადადება. მეორე სამიზნედ არჩეული იყო კიევის გენერალ-გუბერნატორი ნიკოლაი კლეიგელსი, მაგრამ ეს წამოწყებაც წარუმატებელი აღმოჩნდა.

1906 წლის 1 იანვარს მარია შკოლნიკმა და აარონ შპაიზმანმა სცადეს ჩერნიჰივის გუბერნატორის ალექსეი ხვოსტოვზე თავდასხმა. შპაიზმანმა პირველმა ისროლა ყუმბარა, რომელიც არ აფეთქდა, შემდეგ შკოლნიკმა ისროლა მეორე ყუმბარა, რომლის აფეთქების შედეგად ხვოსტოვი დაიჭრა, თავად შკოლნიკი კი მსუბუქად დაშავდა. თუმცა, მან მოახერხა შემთხვევის ადგილიდან გაქცევა და მოგვიანებით დააკავეს, როდესაც ის და მისი მეგობარი იაშა ლეიკინი ქალაქიდან გაქცევას ცდილობდნენ.

შკოლნიკი, შპაიზმანი და ლეიკინი გაასამართლა სამხედრო სასამართლომ. თავდაპირველად შკოლნიკს და შპაიზმანს (რომლებსაც არ სურდათ თავიანთი გვარების დასახელება სასამართლოსთვის) მიესაჯათ სიკვდილით დასჯა, ხოლო ლეიკინს — ათი წლით კატორღა. თუმცა მარია შკოლნიკს სასჯელი სამუდამო პატიმრობით შეუცვალეს.

ნერჩინსკის კატორღა

ბუტირკას ციხეში შკოლნიკი შეხვდა რამდენიმე ცნობილ ტერორისტ ქალს: ალექსანდრა იზმაილოვიჩს, ანასტასია ბიცენკოს, ლიდია იეზერსკაიას, რევეკა ფიალკას და მარია სპირიდონოვას.

1906 წლის ივლისში ტერორისტები მიიყვანეს აკატუის ციხეში. 1906 წლის ბოლომდე ციხის რეჟიმი საკმაოდ ლმობიერი იყო — პატიმრებს საშუალება ჰქონდათ სცმოდათ საკუთარი ტანსაცმელი, მიეღოთ წიგნები და თავისუფლად ესაუბრათ სეირნობისას. 1907 წლის ზამთარში ბრძანება მიიღეს, რომ ქალი „პოლიტიკოსები“ უნდა გადაეყვანათ მალცევის ციხეში, რამაც გამოიწვია პატიმრების აღშფოთება, რადგან ძლიერ ყინვაში მოგზაურობა შეიძლება უკიდურესად საშიში ყოფილიყო სიცოცხლისა და ჯანმრთელობისთვის. თუმცა, ალგაჩინის ციხის უფროსმა, ბოროდულინმა (იგი მოგვიანებით მოკლული იქნა ჩრდილოეთის საბრძოლო მფრინავი რაზმის წევრის მიერ) მკაცრად მოითხოვდა ბრძანების შესრულება პატიმრების სპირიდონოვასა და შკოლნიკის გადაყვანის შესახებ.

მალცევის ციხეში ძირითადად კრიმინალური დანაშაულისთვის ნასამართლევი ქალები იხდიდნენ სასჯელს, სულ ექვსი პოლიტპატიმარი იყო — შკოლნიკი და მისი ამხანაგები. უკიდურესად მძიმე იყო პატიმრობისა და ციხეში ცხოვრების პირობები.

1910 წლის ზაფხულში შკოლნიკი ავად გახდა და ოპერაციის ჩატარება გახდა საჭირო, რომლის გაკეთებაც ციხის პირობებში არ შეიძლებოდა. მარია ირკუტსკში გადაიყვანეს, მაგრამ ექიმებმა იქაც რამდენიმე თვით უარი თქვეს ოპერაციის გაკეთებაზე, სანამ თავად შკოლნიკმა ექიმ მიხაილოვსკს არ მიწერა წერილი და დახმარება სთხოვა. წარმატებული ოპერაციიდან მალევე შკოლნიკი მამაკაცის ტანსაცმელში გამოწყობილი ციხიდან გაიქცა. გარკვეული პერიოდის განმავლობაში მარია იმალებოდა იმ ადამიანების სახლებში, ვინც მას თანაუგრძნობდა, სანამ არ იპოვა გზა დაკავშირებოდა თავის თანამემამულე სოციალისტ-რევოლუციონერებს. მათ შორის იყო ცნობილი პარტიული მოღვაწის ევგენი კოლოსოვის ძმა. ამხანაგების დახმარებით შკოლნიკი ჯერ მანჯურიაში გადავიდა, შემდეგ ევროპაში, შემდეგ კი ამერიკაში.

1911 წელს, შკოლნიკის პარიზში ყოფნის დროს, ნიკალაი ვერხოტუროვმა მისი პორტრეტი დახატა. ეს პორტრეტი მოგვიანებით გახდა სსრკ რევოლუციის სახელმწიფო მუზეუმის ფერწერული კოლექციის ნაწილი.

შემდგომი ცხოვრება

1918 წელს (სხვა წყაროების მიხედვით 1924 წელს) იგი დაბრუნდა სსრკ-ში, 1927 წელს კი შეუერთდა საბჭოთა კავშირის კომუნისტურ პარტიას. მარია ხელმძღვანელობდა მოსკოვის სკოლამდელი აღზრდის დაწესებულებების ე.წ. „მოდელს“. 1935 წლიდან მუშაობდა ცენტრალურ კვლევით პედიატრიულ ინსტიტუტში.

1947 წლიდან მარია გახდა საკავშირო მნიშვნელობის პერსონალური პენსიონერი.

მარია შკოლნიკი გარდაიცვალა 1955 წლის 9 აპრილს.

ლიტერატურა

• Епишин А. С., Очередная метаморфоза женственности. По поводу одной картины из собрания Государственного центрального музея современной истории России, Московский журнал, август 2011.
• Мария Школьник. Жизнь бывшей террористки. С предисл. В. Дёготь. М.: Всесоюзное общество политкаторжан и ссыльно-поселенцев, 1927. — 96 с.
• Мария Школьник. Жизнь бывшей террористки. С пред. В. Дёготь; Обложка: А. Толоконников. М.: Всесоюзное общество политкаторжан и ссыльно-поселенцев, 1930. — 125 с.

რესურსები ინტერნეტში

• Побег из Иркутской больницы დაარქივებული 2016-10-23 საიტზე Wayback Machine.