მართუნი

ქალაქი
მართუნი სომხ. Մարտունի
მართუნის ერთ-ერთი ქუჩა
ქვეყანა	აზერბაიჯანი
რაიონი	ხოჯავენდიხოჯავენდის რაიონი|ხოჯავენდი
კოორდინატები	39°47′43″ ჩ. გ. 47°06′47″ ა. გ.
ცენტრის სიმაღლე	390±1 მეტრი
მოსახლეობა	5 800 (2011)
სასაათო სარტყელი	UTC+04:00
მართუნი ვიკისაწყობში

მართუნი (სომხ. Մարտունի) ან ხოჯავენდი (აზერ. Xocavənd) — ქალაქი მთიან ყარაბაღში. მდებარეობს ყარაბაღის ქედის აღმოსავლეთ კალთაზე, აზერბაიჯანის საერთაშორისოდ აღიარებულ ტერიტორიაზე. ხოჯავენდის რაიონის ადმინისტრაციული ცენტრი. არაღიარებული მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული მოწყობის მიხედვით (ფაქტობრივად ის აკონტროლებს ქალაქს), ქალაქი მართუნის რაიონის ადინისტრაციული ცენტრია. ქალაქში განთავსებულია რუსეთის ფედერაციის შეიარაღებული ძალების სამშვიდობო კონტინგენტის №13 სადამკვირვებლო პუნქტი.

ეტიმოლოგია

სახელწოდება „მართუნი“ მომდინარეობს სომეხი ბოლშევიკი რევოლუციონერის და ჩინოვნიკის, ალექსანდრე მიასნიკიანის სახელიდან. სახელი „ხოჯავენდი“ კი სპარსული წარმოშობისაა.

ისტორია

1960 წლის 29 იანვარს მართუნმა მიიღო ქალაქური ტიპის დასახლების, ხოლო 1985 წელს ქალაქის სტატუსი.

ყარაბაღის ომი

მართუნი და თავად მართუნის რაიონი ყარაბაღის პირველი ომის ბოლო ეტაპებზე ფრონტის ქალაქად იქცა. 1992 წლის თებერვლის დასაწყისში ვაზგენ სარქისიანმა, სომხეთის მაშინდელმა თავდაცვის მინისტრმა, მონტე მელქონიანი შტაბის უფროსად დანიშნა და მართუნისა და მიმდებარე რეგიონების დაცვის ხელმძღვანელობა დაავალა. 1992 წლის 2 ოქტომბერს სომხეთის შეიარაღებულმა ძალებმა მართუნის მიმდებარე ტერიტორია აიღეს. აზერბაიჯანული წყაროს ცნობით, ომის დროს რეგიონში აზერბაიჯანელებით დასახლებული 10 სოფელი დაზიანდა. 1993 წლის ივნისში მელქონიანი ბრძოლაში დაიღუპა. ამ დრომდე ის რეგიონის მეთაურად რჩებოდა.

მოსახლეობა

1933 წლის 1 იანვრის მონაცემებით, სოფელში ცხოვრობდა 1 028 კაცი (210 კომლი), ყველა სომეხი.

1989 წლის მოსახლეობის სრულიად საკავშირო აღწერის მიხედვით, მართუნში 6 998 ადამიანი ცხოვრობდა.

2005 წლის აღწერის მიხედვით, ქალაქში ცხოვრობდა 4 878 მოსახლე.

აღწერის წელი	1939	1970	1979	2005
სომხები	1701 (89,2 %)	3 120 (67,0 %)	3 588 (65,3 %)	4 863 (99,7 %)
აზერბაიჯანელები	52 (2,7 %)	1 482 (31,8 %)	1 862 (33,9 %)	—
რუსები	136 (7,1 %)	44 (0,9 %)	41 (0,7 %)	8 (0,2 %)
უკრაინელები	7 (0,4 %)	3 (0,1 %)	1 (<0,1 %)	1 (<0,1 %)
სხვა	10 (0,5 %)	5 (0,1 %)	5 (0,1 %)	6 (0,1 %)
სულ	1 906	4 654	5 497	4 878

ისტორიული და კულტურული მემკვიდრეობა

ქალაქს აქვს კულტურის სახლი, რომელსაც ადგილობრივები "ოპერას" ეძახიან. აქვე მდებარეობს წმინდა ნერსეს დიდის ეკლესია, რომელიც 2004 წელს გაიხსნა. მართუნთან ახლოს XIX საუკუნის რუსული გევორგავანის ეკლესიაა.

ეკონომიკა

მოსახლეობა ძირითადად მუშაობს სხვადასხვა სახელმწიფო დაწესებულებებში, მისდევენ სოფლის მეურნეობასა და მეცხოველეობას. 2015 წლის მონაცემებით, მართუნს აქვს მუნიციპალური შენობა, კულტურის სახლი, ორი სკოლა, მუსიკალური სკოლა, ორი საბავშვო ბაღი, ახალგაზრდობის ცენტრი, 36 კომერციული საწარმო, ორი ქარხანა და რეგიონალური საავადმყოფო. მართუნის თემი მოიცავს სოფლებს, ქაჯავანდს და კაქავაძორს.

კლიმატი

ჰავის მონაცემები — Martuni (Khojavend)
თვე	იან	თებ	მარ	აპრ	მაი	ივნ	ივლ	აგვ	სექ	ოქტ	ნოე	დეკ	წლიური
საშუალო მაღალი °C	5.5	6.4	10.1	17.5	21.7	26.6	29.8	29.7	24.8	19.1	12.6	8.0	17.7
საშუალო დაბალი °C	−1.7	−1.0	1.8	7.6	12.1	16.4	19.5	18.4	15.2	10.2	4.9	0.6	8.7
საშუალო ნალექი (მმ)	20	26	36	49	68	55	23	23	28	44	31	25	428
წყარო: http://en.climate-data.org/location/21894/

გალერეა

• 

  წმინდა ნერსეს დიდის ეკლესია

• 

  მართუნის ერთ-ერთი ქუჩა

• 

  მემორიალი მართუნში

• 

  ადგილობრივი ისტორიის მუზეუმის შენობა

• 

  მართუნის კულტურის სახლი („ოპერა“)

• 

  მუნიციპალიტეტის შენობა