მალაიური ანალები

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

მალაიური ანალები — ლიტერატურული ნაწარმოები, რომელიც გვაწვდის რომანტიკულ ისტორიას მალაიზიის დიდი საზღვაო იმპერიის წარმოშობის, ევოლუციისა და დასრულების შესახებ.[1][2] ნაწარმოები, რომელიც შეიქმნა მალაიურ ენაზე მე-15 და მე-16 საუკუნეებს შორის, ითვლება ერთ-ერთ საუკეთესო ლიტერატურულ და ისტორიულ ნაწარმოებად.[3]

ორიგინალმა ტექსტმა განიცადა მრავალი ცვლილება, უძველესი ცნობილი ვერსია დათარიღებულია 1612 წლის მაისით, ჯოჰორის მაშინდელი რეგენტის, იანგ დი-პერტუან დი ჰილირ რაჯა აბდულას მიერ დაკვეთით ტექსტი გადაიწერა.[4][5] იგი თავდაპირველად დაიწერა კლასიკურ მალაიზურად ტრადიციულ ქაღალდზე ძველი ჯავის დამწერლობით, მაგრამ დღეს არსებობს 32 სხვადასხვა ხელნაწერი, მათ შორის რუმის დამწერლობაში.[6] მიუხედავად მისი ზოგიერთი მისტიკური შინაარსისა, ისტორიკოსები ტექსტს განიხილავდნენ, როგორც ინფორმაციის პირველად წყაროს მალაიურ სამყაროში მომხდარი წარსული მოვლენების შესახებ, რომლებიც დამოწმებული იყო ისტორიული წყაროებით.[7] 2001 წელს მალაის ანალები შეტანილი იქნა იუნესკოს მსოფლიო კულტურული მემკვდრეობის საერთაშორისო სიაში.[8]

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მალაის ანალებისა და მასთან დაკავშირებული ტექსტების ხელნაწერთა რაოდენობა საკმაოდ დიდია. ხელნაწერები მიმოფანტული იყო სხვადასხვა ქვეყნის ბიბლიოთეკებში:მალაიზიაში[9] ინდონეზიაში (ჯაკარტა), გაერთიანებულ სამეფოში (ლონდონი), ნიდერლანდებში (ლეიდენი).[10] ყველა ამ ხელნაწერს არ აქვს ერთნაირი ღირებულება; ზოგიერთი ფრაგმენტული ან ნაწილობრივ არასრულია. სხვები მხოლოდ არსებული ხელნაწერების ასლებია, ზოგი კი ნაბეჭდი ტექსტის ასლებია.[11] 1612 წლით დათარიღებული Annals-ის ვერსია, რომელიც შეიძინა სერ სტემფორდ რაფლსმა და დაშიფრულია Raffles MS No.18 ან რაფლსის ხელნაწერი 18, ითვლება ორიგინალის უძველეს და ყველაზე მიახლოებულ ვერსიად.[12]

არსებობს შესაძლებლობა, რომ Raffles MS No.18 ვერსია შემუშავებული იყოს მეფეთა გენეოლოგიური სიიდან, რომელიც მოიცავს მეფობის პერიოდებსა და თარიღებს. ეს მეფეთა სია შემდგომში გაფართოვდა სხვადასხვა სიუჟეტებით და ისტორიულად შესაბამისი მასალებით, რომლებიც მასში შესაფერის ადგილებში იყო ჩასმული.[13]

თუმცა, Raffles MS No.18-ის შესავალში აღწერილია, რომ ხელნაწერი სათავეს იღებს სხვა ხელნაწერიდან, რომელიც ცნობილია როგორც ჰიკაიატ მელაიუ, რომელიც შეიძლება მიეკუთვნებოდეს მელაკის დროს(1400–1511).[14][15][16] ხელნაწერი გაკეთდა, როდესაც უკანასკნელი მმართველი, მაჰმუდ შაჰი, 1511 წელს პორტუგალიის შემოსევის შედეგად გაიქცა კამპარში. 1536 წელს, პორტუგალიის ჯოჰორ ლამაზე თავდასხმის დროს, სადაც გადასახლებულმა სულთანმა დააარსა თავისი ბაზა, ხელნაწერი პორტუგალიელმა ჯარისკაცებმა წაართვეს და მიიტანეს გოაში.[17] ათწლეულების შემდეგ, მე-17 საუკუნის დასაწყისში, ხელნაწერი ჯოჰორს გოადან დაუბრუნა დიდგვაროვანმა,[18] რომელიც იდენტიფიცირებულია როგორც ორანგ კაია სოგოჰმა. თუმცა, ისტორიკოსი აბდულ სამად აჰმედი გვაწვდის ალტერნატიულ შეხედულებას, ვარაუდობს, რომ ხელნაწერი გოას ნაცვლად დაბრუნდა გოვადან, სულავესიდან. მისი არგუმენტი ემყარება იმ ფაქტს, რომ მელაკის ეპოქაში, როგორც მნიშვნელოვანი რეგიონალური პორტი, მან დაამყარა ძლიერი სავაჭრო და დიპლომატიური კავშირები რეგიონალურ სამეფოებთან, მათ შორის გოვასთან, და ჰიკაიათ მელაიუს ზოგიერთი ასლი შეიძლებოდა გავრცელებულიყო სულავესიში მოსვლამდე დიდი ხნით ადრე.[19] უილიამ ლინეჰანი, ცდილობდა დაემტკიცებინა, რომ მინიშნება იყო გუა, ადგილი, რომელიც მდებარეობს კუალა ლიპისის ჩრდილოეთით პაჰანგში, სადაც ანალების ასლი იყო შემონახული და მოგვიანებით მიტანილი და რედაქტირებულია 1612 წელს.

1821 წელს ლონდონში პირველად გამოიცა ჯონ ლეიდენის Raffles MS No.18 ინგლისური თარგმანი.[20] შემდეგ მას მოჰყვა აბდულა ბინ აბდულ კადირის მიერ რედაქტირებული ვერსია მალაიურ ენაზე, რომელიც გამოქვეყნდა სინგაპურში 1831 წელს.[21] 1915 წელს გამოვიდა უილიამ შელაბერის გამოცემა. იგი განიხილება როგორც ჰიბრიდული გრძელი ტექსტი, ძირითადად ეფუძნება აბდულა და დულაურიეს ვერსიას, მაგრამ შეიცავს ამონაწერებს სხვა ტექსტებიდანაც.[22] მას მოჰყვა Raffles MS No.18-ის კიდევ ერთი თარგმანი, ამჯერად რიჩარდ ოლაფ უინსტედტის მიერ 1938 წელს.[23] კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ვერსია, რომელიც შედგენილია მალაიზიელი ისტორიკოსის აბდულ სამად აჰმედის მიერ 1979 წელს, იყენებს ტექსტის ორიგინალ სათაურს. აბდულ სამადის კრებული ეფუძნებოდა სამ ხელნაწერს, რომლებიც მან დაასახელა, როგორც A, B და C, ინახებოდა კუალა ლუმპურის ბიბლიოთეკაში.[24] ორი ხელნაწერი დასახელებულია როგორც MS86 და MS86a დევან ბაჰასა და პუსტაკას მიერ, მოგვიანებით ნომინირებული იქნა იუნესკოს მსოფლიო კულტურული მემკვიდრეობის მემკვიდრეობის ნუსხაში შესატანად.

შინაარსი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მალაის ანალები არის ისტორიული ლიტერატურა, რომელიც დაწერილია ნარატიულ-პროზის სახით, რომლის მთავარი თემა იყო მელაკას სიდიადე და უპირატესობა. თხრობა ეხება მალაის სახელმწიფოებრიობისა და ისტორიოგრაფიის მთავარ საკითხს, მმართველებსა და მმართველებს შორის ურთიერთობას.[25] ანალებს წინ უძღვის ალაჰის, წინასწარმეტყველისა და მისი თანამებრძოლების სიდიადე. ანალები მოიცავს მელაკას დაარსებას და მმართველის ხელისუფლებაში მოსვლას; მისი ურთიერთობა მეზობელ სამეფოებთან და შორეულ ქვეყნებთან; ისლამის მოსვლა და მისი გავრცელება მელაკაში და მთლიანად რეგიონში; რეგიონში სამეფო ოჯახის ისტორია, მათ შორის მოგებული ან წაგებული ბრძოლები, ქორწინება და დიპლომატიური ურთიერთობები; ადმინისტრაციული იერარქია, რომელიც განაგებდა მელაკას; ანალები მთავრდება 1511 წელს პორტუგალიელების მიერ მელაკას დამარცხებით.[26]

მნიშვნელობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მალაის ანალებმა დიდი გავლენა მოახდინა მალაის ცივილიზაციის ისტორიაზე, კულტურასა და განვითარებაზე. ეს ქრონიკები გახდა მელაკას მემკვიდრე რეჟიმებისთვის ინსტრუქციის მნიშვნელოვანი წყარო, რადგან ისინი იცავდნენ მალაის მმართველის სიწმინდესა და ავტორიტეტს, მის როლს სამეფოს ერთიანობის შენარჩუნებაში.[27]

როგორც ცნობილია, მალაიზიური ანალები და ყველა სახის სხვა მალაიზიური ხელნაწერი კვლავ რჩება კვლევის საგნად. ცხადია, ეს ნამუშევრები არა მხოლოდ მოგვითხრობენ „მალაის მეფეების მოვლენებისა და მეტყველების ბუნებაზე და მათ წეს-ჩვეულებებზე და ტრადიციებზე“, არამედ ამაზე ბევრად უფრო ღრმა და ვრცელ ინფორმაციას გვაწვდის.[28]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. Ooi 2009, p. 285
  2. UNESCO 2012, p. 219
  3. Encyclopædia Britannica 2014
  4. Abdul Samad Ahmad 1979, p. xxvii
  5. Encyclopædia Britannica 2014
  6. Ooi 2009, p. 285
  7. Encyclopædia Britannica 2014
  8. UNESCO 2012, p. 219
  9. UNESCO 2001, p. Nomination form pp. 3–4
  10. Roolvink 1967
  11. Roolvink 1967, p. 301
  12. Ooi 2009, p. 285
  13. Roolvink 1967, p. 306
  14. Leyden 1821, p. 1
  15. Abdul Samad Ahmad 1979, p. xxv
  16. Ooi 2009, p. 285
  17. Abdul Samad Ahmad 1979, p. xxiv
  18. Leyden 1821, p. 1
  19. Abdul Samad Ahmad 1979, p. xxv
  20. Roolvink 1967, p. 312
  21. Roolvink 1967, p. 302
  22. Roolvink 1967, p. 309
  23. Roolvink 1967, p. 302
  24. Abdul Samad Ahmad 1979, p. xi
  25. UNESCO 2012, p. 219
  26. UNESCO 2012, p. 219
  27. Andaya, Leonard Y. (October 2001). „The Search for the 'Origins' of Melayu“. Journal of Southeast Asian Studies. 32 (3): 327–328. doi:10.1017/S0022463401000169. JSTOR 20072349.
  28. Siti Hawa Hj. Salleh 2010, p. 251