შინაარსზე გადასვლა

მადალენა სკუდერი

სტატიის შეუმოწმებელი ვერსია
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
მადალენა სკუდერი
ფრანგ. Madeleine de Scudéry
დაბადების თარიღი 15 ნოემბერი, 1607(1607-11-15)[1] [2]
დაბადების ადგილი ჰავრი[3]
გარდაცვალების თარიღი 2 ივნისი, 1701(1701-06-02)[4] [1] [5] [6] [7] [8] [2] (93 წლის)
გარდაცვალების ადგილი პარიზი
ფსევდონიმი Sapho, Monsieur de Scudéry[9] , M. de Scuddery[9] და M. D. S.[9]
საქმიანობა მწერალი[3] [10] , სალიტერატურო სალონის მფლობელი, ლიტერატორი, რომანისტი, პოეტი, ფრანგი მორალისტი და ფილოსოფოსი
ენა ფრანგული ენა
მოქალაქეობა საფრანგეთი
ჟანრი ალეგორიული რომანი
Magnum opus არტამენი ანუ დიდი კიროსი
მეუღლე
ხელმოწერა

მადალენა სკუდერი ფრანგ. madlɛn də skydeʁi; 15 ნოემბერი, 1607 – 2 ივნისი, 1701), ხშირად მოიხსენიება უბრალოდ როგორც მადმუაზელ სკუდერი (fr) — ფრანგი მწერალი.

მისი ნაწარმოებები მოიცავს ისეთ მასშტაბურ ცოდნას უძველესი ისტორიის შესახებ, ასევე ვარაუდობენ, რომ მას ჰქონდა განათლება მიღებული ბერძნულსა და ლათინურ ენებში.[11] 1637 წელს, ბიძის გარდაცვალების შემდეგ, სკუდერი პარიზში დასახლდა თავის ძმასთან, ჟორჟ სკუდერითან ერთად, რომელიც დრამატურგი გახლდათ.[11] მადალენა ხშირად იყენებდა უფროსი ძმის, ჟორჟის სახელს თავისი ნაწარმოებების გამოსაცემად.[11] იგი მალევე გახდა Hôtel de Rambouillet-ის სნობის წრის წევრი, რომელიც ასოცირდებოდა პრეციოზობასთან, ხოლო მოგვიანებით მან საკუთარი სალონი დააარსა სახელწოდებით Société du samedi (შაბათის საზოგადოება). XVII საუკუნის მეორე ნახევარში, როგორც საფოს ფსევდონიმით, ისე საკუთარი სახელით, იგი აღიარებულ იქნა როგორც პირველი ინტელექტუალი ქალი საფრანგეთსა და მსოფლიოში. მას ჰქონდა ახლო, რომანტიული ურთიერთობა პოლ პელისონითან, რომელიც დასრულდა მისი გარდაცვალებით 1693 წელს.[12] ამის შემდეგ სკუდერი აღარ დაქორწინებულა.

ბიოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მადალენა დაიბადა ლე ავრში, ნორმანდიაში, ჩრდილოეთ საფრანგეთში. მიუხედავად იმისა, რომ მას არ ჰქონდა მემკვიდრეობით მიღებული ქონება, იგი გამოირჩეოდა უმაღლესი განათლებით. მისი მამა, ლე ავრის პორტის კაპიტანი, გარდაიცვალა 1613 წელს. მალევე გარდაიცვალა დედაც.[11] მადალენა და მისი ძმა, ჟორჟ სკუდერი, ბიძასთან გაიზარდნენ, რომელმაც მათზე მზრუნველობა და განსაკუთრებული ყურადღება იკისრა.[11] ბიძამ მადალენას მისცა განსაკუთრებულად ფართო განათლება: მან შეისწავლა წერა, მართლწერა, ხატვა, ცეკვა, ფერწერა და ხელსაქმე.[11] გარდა ამისა, დამოუკიდებლად მადალენამ შეისწავლა აგრონომია, მედიცინა, კულინარია, ესპანური და იტალიური ენები.[11]

შემოქმედება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მისი ვრცელტანიანი რომანები, როგორიცაა არტამენი, ანუ დიდი კიროსი (10 ტომი, 1648–1653), ''კლელი'' (10 ტომი, 1654–1661), იბრაჰიმი, ანუ სახელგანთქმული ბასა (4 ტომი, 1641), ალმაჰიდე, ანუ მონა დედოფალი (8 ტომი, 1661–1663) დიდად აღაფრთოვანებდა ევროპას და მათ აქებდნენ ისეთი ლიტერატურული ფიგურებიც, როგორიც იყო მადამ დე სევინიე. რომანი არტამენი, რომელიც დაახლოებით 2.1 მილიონ სიტყვას მოიცავს, ითვლება ერთ-ერთ ყველაზე გრძელ რომანად, რაც კი ოდესმე გამოქვეყნებულა.

მისი რომანების სიგრძე განპირობებულია დაუდგრომელი დიალოგებით, ხოლო სიუჟეტურ თვალსაზრისით, ისინი ძირითადად გმირ ქალთა განმეორებად გატაცებებს ასახავს, რაც დახვეწილ ფორმაშია წარმოდგენილი.[12]

თანამედროვე მკითხველები ამ რომანებით დღეს დიდად დაინტერესებულნი არიან, რადგან ისინი შესაძლებლობას იძლევა გაეცნო იმდროინდელ მაღალი არისტოკრატიული საზოგადოების ცხოვრებას.[13]

ხშირად ეს პერსონაჟები წარმოდგენილი იყვნენ, როგორც სპარსელი, ბერძენი ან რომაელი მეომრები და ქალწულები.[13]

ფაქტობრივად, სკუდერიმ შექმნა roman à clef — რომანის ფორმა, რომელიც საშუალებას იძლეოდა პოლიტიკურ და საზოგადოებრივ ფიგურებზე დაფუძნებული მოთხრობების ფაქიზად შენიღბულ სიუჟეტში წარმოჩენას.[14]

Les Femmes Illustres (1642) მიმართულია ქალთა მიმართ და იცავს განათლებას — და არა სილამაზესა თუ კოსმეტიკას — როგორც ქალთა სოციალური წინსვლის საშუალებას.[13] ეს ტექსტი წარმოადგენდა ქალთა მონაწილეობისთვის დასაბუთებას რიტორიკულ და ლიტერატურულ კულტურაში.[13] იგი იყენებს ქალ მოსაუბრეებს, მათ შორის ეგვიპტის დედოფალ კლეოპატრას, როგორც მაგალითებს, სიტყვით გამოსვლებისთვის.[13]

ტექსტებში Les Femmes Illustres (1642), Conversations Sur Divers Sujets (1680) და Conversations Nouvelles sur Divers Sujets, Dediees Au Roy (1684), მადალენა სკუდერიმ კლასიკური რიტორიკული თეორია — ციცერონის, კვინტილიანეს, არისტოტელეს და სოფისტების მოძღვრებები — მოარგო სალონის საუბრებისა და წერილობითი კომუნიკაციის თეორიას.[13]

სკუდერის Conversations Sur Divers Sujets შეიცავდა დიალოგებს თემებზე: „საუბარი“, „სიტყვის ხელოვნება“, „ხუმრობა“, „გამოგონება“ და „წერილების წერის მანერა“.[13] ეს ტექსტი წარმოადგენს სალონის საუბრის რიტორიკას და მოდელურ სცენარებს, სადაც ქალები ინტელექტუალურ საუბრებზე კონტროლს იღებენ.[13]

ქალთა განათლებას მიძღვნილი სხვა ნაწარმოებები, რომლებიც საუბრის ხელოვნებას ეხება, მოიცავს: „მონა დედოფალი“ (1660), „მათილდა აგილარიდან — ესპანური მოთხრობა“ (1667), და „ვერსალის გასეირნება, ანუ სელანირეს ამბავი“ (1669).[13] ეს ტექსტები შეეხებოდა სიტყვით გამოსვლის ხელოვნებას, გამოგონებას, წერილების წერის მანერას და სცენარებს, სადაც ქალები ინტელექტუალურ საუბარში წამყვან როლს თამაშობდნენ.[13]

სკუდერის რომანების მოქმედება, როგორც წესი, ვითარდება ანტიკურ სამყაროში ან „აღმოსავლეთში“, თუმცა მათი ენა და სიუჟეტური განვითარება ასახავს XVII საუკუნის მოდურ იდეებს, ხოლო პერსონაჟები ხშირად მადმუაზელ დე სკუდერის თანამედროვეთა ანარეკლია. რომანში კლელი ჰერმინიუსი წარმოადგენს პოლ პელისონს; სკაურუსი და ლირიანი — პოლ სკარონი და მისი ცოლი (რომელიც მოგვიანებით გახდა მდემოინ დე მონტენონი); ხოლო დიდი კიროსის მეათე ტომში საფოს აღწერაში ავტორი საკუთარ თავთან აიგივებს პერსონაჟს.[12]

რომანში კლელი სკუდერიმ შექმნა ცნობილი Carte de Tendre — რუკა, რომელიც წარმოადგენს უტოპიური არკადიის სახეს, სადაც გეოგრაფია სრულიად სიყვარულის თემატიკაზეა აგებული: მიდრეკილებების მდინარე ჩამოედინება სოფლებთან — „სიყვარულის წერილი“ (Billet Doux), „პატარა საჩუქრები“ (Petits Soins) და სხვა.[15]

სკუდერი ბრწყინვალე მოსაუბრე იყო — სხვადასხვა თემაზე გამართული მისი საუბრები მრავალტომეულადაც გამოქვეყნდა სიცოცხლეშივე. მას მკვეთრად გამოარჩევდა პედაგოგიური მისწრაფება.

Carte de Tendre შეიქმნა, როგორც სოციალური თამაში 1653–1654 წლების ზამთარში მადალენა სკუდერის მიერ, ხოლო მისი დაბეჭდილი ვერსია შემდგომში ინტეგრირდა მის კოდირებულ რომანში კლელი. (Reitinger 1999, 109).

სიცოცხლის ბოლო წლები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მადალენა სკუდერიმ, თავის ძმის სიკვდილის შემდეგ, ოცდაათ წელზე მეტხანს იცოცხლა და ცხოვრების უკანასკნელ წლებში გამოაქვეყნა არაერთი ტომი საუბრებისა, რომლებიც დიდწილად მისი რომანებიდან იყო ამოღებული, ამგვარად ქმნიდა მისივე ნაწარმოებების ერთგვარ ანთოლოგიას. სიცოცხლის ბოლო 40 წლის განმავლობაში სკუდერი დაყრუვდა.[16] მიუხედავად იმისა, რომ მის მიმართ ინტერესი გარკვეულწილად დაცხრა, მაინც ინარჩუნებდა მეგობართა წრეს, მათ შორის მარი დიუპრე, რომელიც მას ყოველთვის „შეუდარებელ საფოდ“ მოიხსენიებდა.[12]

მისი ბიოგრაფია და მიმოწერა (Life and Correspondence) გამოქვეყნდა პარიზში 1873 წელს რატერისა და ბუტრონის მიერ.[12]

მემკვიდრეობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მადალენა სკუდერი იყო იმ მოძრაობის ნაწილი, რომელიც გრძელდებოდა გვიანდელ რენესანსში ინგლისსა და საფრანგეთში და რომლის ფარგლებშიც ქალები იყენებდნენ კლასიკურ რიტორიკულ თეორიას საკუთარ საჭიროებებზე მორგებულად.[13] მან გადახედა დისკურსის ფორმას და გააკეთა აქცენტი საუბარზე საჯარო გამოსვლის ნაცვლად, სალონში გამომსვლელი აგებდა საკუთარ იდეებს წინა გამომსვლელის იდეებზე, რაც აუმჯობესებდა დებატების ტექნიკას და კონსესუსი იდეებს.[13] სკუდერი ითვლება ერთ-ერთ ცენტრალურ ფიგურად, რომელიც ასოცირდება სალონის საუბრისა და წერილობითი კომუნიკაციის კულტურასთან.

კულტურული რეფერენციები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საკუთარი ეპოქისთვის საკამათო ფიგურად მიჩნეული, მადმუაზელი დე სკუდერი დაცინვის ობიექტად იქცა მოლიერის მიერ მის პიესებში — Les Précieuses ridicules (1659) და Les Femmes savantes (1672), ასევე ანტუან ფიურეტიერის რომანში Roman Bourgeois (1666).

XIX საუკუნის გერმანელმა მწერალმა ე.თ.ა. ჰოფმანმა დაწერა, როგორც ხშირად მიიჩნევა, პირველი გერმანულენოვანი დეტექტიური მოთხრობა, სადაც სკუდერი მთავარ ფიგურად გვევლინება. მოთხრობა Das Fräulein von Scuderi („მადმუაზელი დე სკუდერი“) დღემდე ფართოდ იკითხება და ფსიქოლოგიაში წარმოადგენს „კარდილაკის სინდრომის“ სათავეს.თარგი:Clarification needed

მადალენა სკუდერის ხანდაზმულობის დროინდელი პორტრეტი

მადმუაზელი დე სკუდერი მნიშვნელოვანი პერსონაჟია აგრეთვე რომანში Madeleine: One of Love's Jansenists, რომელიც 1919 წელს გამოსცა მოდერნისტმა მწერალმა ჰოუპ მირლიისმა.[17] რომანი ვითარდება XVII საუკუნის პრეციოზების ლიტერატურულ წრეებში. მთავარი გმირი — ახალგაზრდა ქალი სახელად მადალენ ტროკევილი — მოიხიბლება მადმუაზელი დე სკუდერით, რომელიც მას უპატივცემლოდ ეპყრობა. არსებობს მოსაზრება, რომ ეს რომანი roman à clef-ის ფორმატშია დაწერილი და რომ ნატალი კლიფორდ ბარნი წარმოდგენილია როგორც მადმუაზელი დე სკუდერი.[18]

ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • ოლივერ მალიკი, "Le héros de toutes les saisons": მონარქის ქება და პოლიტიკური რეფლექსიები მადალენა სკუდერის რომანში La Promenade de Versailles (1669), გამოცემა: Zeitschrift für historische Forschung, ტ. 41, № 4 (2014), გვ. 619–686.
  • სენტ-ბევი, Causeries du lundi, ტომი IV (პარიზი, 1857–62)
  • რატერი და ბუტრონი, Mademoiselle de Scudéry: Sa vie et sa correspondance (პარიზი, 1873)
  • ვიქტორ კუზენი, La société française au XVIIe siècle (მეექვსე გამოცემა, ორ ტომად, პარიზი, 1886)
  • ანდრე ლე ბრეტონი, Le roman au XVIIe siècle (პარიზი, 1890)
  • ა.გ. მეისონი, The Women of the French Salons (ნიუ-იორკი, 1891)
  • ჟორჟ მონგრედენი, Madeleine de Scudéry et son salon: d’après des documents inédits, 1946
  • დოროთი მაკდუგალი, Madeleine de Scudéry: her romantic life and death, 1972
  • ალენ ნიდერსტი, Madeleine de Scudéry, Paul Pellisson et leur monde, 1976

სიუჟეტების შინაარსისა და პერსონაჟთა იდენტიფიკაციის გასაღები მოტანილია ჰაინრიხ კიორტინგის ნაშრომში Geschichte des französischen Romans im 17ten Jahrhundert (მეორე გამოცემა, ოპელნი, 1891).[19]

დამატებითი ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ძირითადი წყაროები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • This article incorporates text from a publication now in the public domain: Chisholm, Hugh, ed. (1911). "Scudéry s.v. Madeleine". Encyclopædia Britannica. Vol. 24 (11th ed.). Cambridge University Press. p. 487.
  • wikisource-logo.svg This article incorporates text from a publication now in the public domain: Gilman, D. C.; Peck, H. T.; Colby, F. M., eds. (1905). "Scudéry, Madeleine de". New International Encyclopedia. Vol. 20 (1st ed.). New York: Dodd, Mead. pp. 627–28.

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

The Grand Cyrus, Clelia, and Ibraheem the Illustrious Bassa Project Continua: მადლენ დე სკუდერის ბიოგრაფია

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ 1.0 1.1 SNAC — 2010.
  2. ↑ 2.0 2.1 GeneaStar
  3. ↑ 3.0 3.1 Blain V., Grundy I., Clements P. The Feminist Companion to Literature in English: Women Writers from the Middle Ages to the Present — 1990. — P. 960.
  4. ↑ Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  5. ↑ Encyclopædia Britannica
  6. ↑ FemBio database
  7. ↑ ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  8. ↑ Gran Enciclopèdia Catalana — Grup Enciclopèdia, 1968.
  9. ↑ 9.0 9.1 9.2 Národní autority České republiky
  10. ↑ Library of the World's Best Literature / C. D. Warner — 1897.
  11. ↑ 11.0 11.1 11.2 11.3 11.4 11.5 11.6 Donawerth, Jane (2004). Selected letters, orations, and rhetorical dialogues. United States: The University of Chicago Press, Ltd., London, გვ. 3. ISBN 0-226-14403-8. 
  12. ↑ 12.0 12.1 12.2 12.3 12.4 Chisholm 1911.
  13. ↑ 13.00 13.01 13.02 13.03 13.04 13.05 13.06 13.07 13.08 13.09 13.10 13.11 Donawerth, Jane (Spring 1992). „Conversation and the Boundaries of Public Discourse in Rhetorical Theory by Renaissance Women“. Rhetorica. 16 (2): 181–199. doi:10.1525/rh.1998.16.2.181. JSTOR 10.1525/rh.1998.16.2.181. S2CID 144427935.
  14. ↑ The Modernist roman à clef and Cultural Secrets, or I Know That You Know That I Know That You Know (2009).
  15. ↑ JS Munor, Mademoiselle de Scudéry and the Carte de Tendre 1986
  16. ↑ Donawerth, Jane (2002). Rhetorical Theory by Women before 1900. United States: Rowman & Littlefield Publishers, Inc., გვ. 82. ISBN 0-7425-1716-0. 
  17. ↑ Mirrlees, Hope (1919). Madeleine: One of Love's Jansenists. Collins Sons & Co..  დაარქივებული 2023-02-06 საიტზე Wayback Machine.
  18. ↑ Briggs, Julia. Reading Virginia Woolf. Edinburgh: Edinburgh University Press, 2006.
  19. ↑ New International Encyclopedia
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=მადალენა_სკუდერი&oldid=4808485“-დან