ლეფკარის მაქმანი

ლეფკარიტიკის ნიმუში ლეფკარიტიკა – ლეფკარის მაქმანი
ზოგადი ინფორმაცია
არამატერიალური მემკვიდრეობა
ტექნიკა	ნემსით მაქმანობა
მასალა	ბამბა
გამოყენების სფერო	ტექსტილი, ქარგვა
რეგისტრაციის ნომერი	00255
სტატუსი	წარმომადგენლობითი სია
ქვეყანა	კვიპროსი
რეგიონი	ENA
წელი	2009
სესია	4

ლეფკარიტიკა ან ლეფკარის მაქმანი — ხელით შესრულებული მაქმანია პანო ლეფკარადან, კვიპროსიდან. მის დამახასიათებელ ელემენტებად მოიხსენიება ჰემსტიჩი, სატინის ნაკერები, ნემსით შესრულებული კიდეები, თეთრი, ყავისფერი და ექრუ ფერები, აგრეთვე გეომეტრიული, დეტალურად დამუშავებული ორნამენტები. 2009 წელს ეს ტრადიციული მაქმანის ხელოვნება შეიტანეს არამატერიალური კულტურული მემკვიდრეობის წარმომადგენელთა ნუსხაში.

ისტორია

ასპროპლოუმი — ლეფკარიტიკამდე გავრცელებული ტიპი

„დანტელა ვენისი“ („ვენეციური მაქმანი“) — „პუნტო ჩიპრიოტო“

ლეფკარიტიკა წარმოადგენს ქარგვას ხელოვნების იმ ტიპს, რომელიც დამახასიათებელია კვიპროსისთვის და იღებს სათავეს მინიმუმ XIV საუკუნედან. იგი მიეკუთვნება თეთრი ქარგვას ხელოვნებას და წარმოადგენს უფრო ძველი ტიპის — ასპროპლოუმის — განვითარებას. ასპროპლოუმის ძირითადი ნაკერები შემორჩა ლეფკარიტიკაში. დროთა განმავლობაში, ოსტატი ქალების უნარისა და შემოქმედების მიხედვით, დაემატა ახალი ნაკერები და მოტივებიც. ლეფკარიტიკამ სწრაფად მიაღწია მაღალ ხარისხს, ვინაიდან ქალებს შორის მკაცრი კონკურენცია არსებობდა: მაქმანი მზითვის ძირითადი ნაწილი იყო. ყოველი გოგონა ცდილობდა მდიდარი კოლექცია მოეყარა ქორწილის დღისთვის საჩვენებლად. ტრადიციული ოსტატობა დედიდან შვილზე გადადიოდა. ბევრ ქალს მაქმანზე მუშაობა შემოსავლის წყაროდაც ჰქონდა გადაქცეული. პანო ლეფკარაში მცხოვრები ქალი ოსტატები, ე.წ. „პლუმარისები“, მაქმანის ქარგვას სახლებში აწყობდნენ. მამაკაცები კი, ე.წ. „კენტიტარიდები“, სავაჭრო მიზნით მოგზაურობდნენ მთელ ევროპასა და სკანდინავიაში. ტრადიციის მიხედვით, XV საუკუნეში ლეონარდო და ვინჩი ეწვია კვიპროსის და ლეფკარის მაქმანი წაიღო იტალიაში, რომელიც დღემდე ამშვენებს მილანის ტაძარს.

წარმოების ცენტრები

ისტორიულად, მაქმანის მთავარი წარმოების ცენტრები იყო პანო ლეფკარა და კატო ლეფკარა. თანამედროვე ეტაპზე ლეფკარიტიკა იწარმოება კვიპროსის მრავალ სოფელში, მათ შორის კატო დრიში, ვავლაში, ვავაცინიაში, ორაში (კვიპროსი), ხოიროკოიტიაში, სკარინუში, დალისა(კვიპროსი) და ათენუში.

მასალები და ტექნიკა

პირველი ლეფკარის მაქმანი მზადდებოდა ადგილობრივი თეთრი ბამბის ქსოვილისგან. ქარგვისას გამოიყენებოდა სხვადასხვა ნაკერისა და ჭრილის კომბინაცია. დიდ ზომის მაქმანებს, ე.წ. „ტაღიადებს“, ამშვენებს სხვადასხვა ორნამენტი, მათ შორის — „დანტელა ვენისი“ (ვენეციური მაქმანი), „პიტოტა“, „გიროულოტა“ და „ლიმინოტა“. ამ სახელწოდებები მომდინარეობს იტალიური ტერმინიდან „პუნტო ტალიატო“, რომელიც XVI საუკუნეში პოპულარული ჭრილი ორნამენტების სტილი იყო. კვიპროსის ხელნაკეთი ნაწარმის სამსახურის თანახმად, ლეფკარის მაქმანის მოტივების რაოდენობა აღემატება 650-ს.

ლეფკარის მაქმანის დეტალი

ლეფკარის მაქმანის ყველაზე დამახასიათებელი მოტივია ე.წ. „პოტამოი“ („მდინარეები“), რომელიც შედგება სამკუთხედი ზიგზაგისებრი ხაზებისგან, ე.წ. „კამარებისგან“ („თაღებისგან“).

თანამედროვე ოსტატებს შეუძლიათ ლეფკარის მაქმანის ხელახალი შექმნა ისტორიული წყაროებისა და ორნამენტების წიგნების საფუძველზე.

ლეფკარიტიკას სიმბოლიზმი და სოციალური ფუნქცია

ლეფკარიტიკა არა მხოლოდ გამოყენებითი ხელოვნების ნიმუშია, არამედ სოციალური კაპიტალის განსაკუთრებული ფორმაც. მისი მნიშვნელობა XIV საუკუნედან მოყოლებული გასცდა ესთეტიკურ საზღვრებს და მჭიდროდ დაუკავშირდა სოციალურ სტატუსს, ოჯახის პრესტიჟს და ქალთა შრომის კულტურას. ლეფკარის მაქმანის თითოეული დეტალი სიმბოლურ დატვირთვას ატარებდა: ორნამენტების სიხშირე, ნაკერის სისუფთავე და ქსოვილის ფართობი ოჯახის ეკონომიკურ შესაძლებლობებზე მიანიშნებდა. XVIII საუკუნედან მოყოლებული, ლეფკარიტიკა გარდაიქმნა ერთგვარ „დუმილოვან ენად“, რომელშიც ახალგაზრდა ქალების ინდივიდუალური უნარები და სოციალური ამბიციები აისახებოდა.

ლეფკარიტიკას ასევე ჰქონდა რიტუალური ფუნქციაც. ბევრ სოფელში, განსაკუთრებით ვავლაში და ორაში (კვიპროსი), შემორჩენილია გადმოცემები, რომ სპეციალურად შექმნილ მაქმანს სამგლოვიარო პროცესების ან ბერობის აღთქმისას იყენებდნენ. ამ ნამუშევრებში დომინირებდა თეთრი ფერი და ორნამენტებში ხშირად ჩნდებოდა სიმბოლური ფიგურები — მერცხალი, ტალღა, თაღი — რაც ახალ სიცოცხლეს, მშვიდობასა და მარადიულობას გამოხატავდა.

ლეფკარიტიკა, როგორც კულტურული პრაქტიკა, ემსახურებოდა ქალთა არაოფიციალურ განათლებასაც. უმეტესად, ახალგაზრდა გოგონები ოჯახის უფროსი ქალებისგან სწავლობდნენ ქარგვის ტექნიკას, რაც შინაარსობრივად აერთიანებდა ინტერნალიზაციას, შემოქმედებითობას და ტრადიციაზე დაფუძნებულ უნარებს. ლეფკარიტიკა ამგვარად იქცა „სახლის უნივერსიტეტად“ — სივრცედ, სადაც გადაეცემოდა არა მხოლოდ ტექნიკური უნარები, არამედ ეთიკა, იდენტობა და ურთიერთობის მოდელები.

თანამედროვე ეტაპზე ლეფკარიტიკა აქტიურად გამოიყენება ლოკალური ტურიზმის სტიმულირებისთვის. 2010-იან წლებში შეინიშნება ტენდენცია, რომლის მიხედვითაც, ლეფკარიტიკას ხელოვნება კომერციალიზაციის გზით კვლავ უბრუნდება საზოგადოებრივ ცხოვრებას, როგორც ტრადიციული მემკვიდრეობის შემოსავლიანი სეგმენტი.

ლეფკარიტიკა და ტაქტილური მეხსიერება

ლეფკარიტიკა კულტურულ მეხსიერებაში მხოლოდ ვიზუალური გამოცდილება არ არის — ის ასევე ტაქტილურ მეხსიერებასთანაც ასოცირდება. ქარგვის პროცესში ქალის ხელის მოძრაობა და ქსოვილის ზედაპირის შეგრძნება ქმნიდა „გრძნობას“, რომელიც ხშირად გადაეცემოდა თაობიდან თაობაზე პანო ლეფკარაში მცხოვრებ ქალებს შორის. ტაქტილური მეხსიერება — როგორც სენსორული ცოდნის ფორმა — განსაკუთრებით თვალსაჩინო იყო იმ ქალებში, რომლებიც XIX საუკუნეს მიწურულს და XX საუკუნეს დასაწყისში ევროპაში გასაყიდი პროდუქციისთვის ქარგავდნენ. ისინი მაქმანის სტრუქტურას მხოლოდ თვალით კი არა, თითებითაც ამუშავებდნენ და უმეტეს შემთხვევაში, ყოველგვარი წინასწარ გაწერილი გეგმის გარეშე ქმნიდნენ სტილისტურად კოორდინირებულ კომპოზიციებს. ამ გამოცდილებას ხშირად უწოდებდნენ „მეხსიერებით ქარგვას“.