კვატრო-ფიუმის შადრევანი

კვატრო-ფიუმის შადრევანი (ოთხი მდინარის შადრევანი) (იტალ. Fontana dei Quattro Fiumi) — შადრევანი პიაცა ნავონაზე რომში, იტალიაში. იგი შექმნილ იქნა 1651 წელს ჯან ლორენცო ბერნინის მიერ პაპ ინოკენტი X-ისთვის, რომლის ოჯახის სასახლეც, პამფილის სასახლე, გადაჰყურებდა მოედანს, ისევე როგორც წმინდა აგნესეს ეკლესია.

აღწერა

შადრევნის საფუძველს წარმოადგენს აუზი, რომლის ცენტრიდანაც ამოდის ტრავერტინის კლდეები, რომლებიც საყრდენის როლს ასრულებენ ოთხი მდინარის ღმერთისთვის და მათ ზემოთ - ეგვიპტური ობელისკის ასლისთვის, რომელსაც აგვირგვინებს პამფილის ოჯახის ემბლემა - მტრედი ზეთისხილის რტოთი. ერთობლიობაში ისინი წარმოადგენენ ოთხ მთავარ მდინარეს ოთხი კონტინენტიდან, რომლებზეც პაპის ავტორიტეტი გავრცელდა. ნილოსი წარმოადგენს აფრიკას, დუნაი — ევროპას, განგი — აზიას და რიო-დე-ლა-პლატა — ამერიკას.

დიზაინი

ბერნინის დიზაინი შეირჩა კონკურსის გზით. მისი გამარჯვების გარემოებები აღწერილია ფილიპო ბალდინუჩის ნაშრომში „კავალიერე ბერნინის ცხოვრება“ (1682):

იმდენად ძლიერი იყო ბერნინის მეტოქეების უარყოფითი გავლენა ინოკენტის გონებაზე, რომ როდესაც მან დაგეგმა პიაცა ნავონაზე იმპერატორ კარაკალას მიერ რომში ჩამოტანილი დიდი ობელისკის დადგმა, რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში დამარხული იყო კაპო დი ბოვეში მაგნიფიცენტური შადრევნის მოსართავად, პაპმა რომის წამყვან არქიტექტორებს დაავალა დიზაინების შექმნა, ბერნინისთვის კი შეკვეთა არ გაუცია. პრინცმა ნიკოლო ლუდოვიზიმ, რომლის მეუღლეც პაპის დისშვილი იყო, დაარწმუნა ბერნინი მოდელის მომზადებაში და ორგანიზება გაუკეთა მის საიდუმლოდ განთავსებას პალაცო პამფილის ოთახში, რომელიც პაპს უნდა გაევლო. როდესაც სადილი დასრულდა, ასეთი კეთილშობილი ქმნილების დანახვისას, ის თითქმის ექსტაზში შევიდა. იყო რა უმაღლესი განსჯის და ამაღლებული იდეების მქონე პიროვნება, მისი აღფრთოვანების შემდეგ თქვა: "ეს ხრიკია... აუცილებელი იქნება ბერნინის დასაქმება მათ ჯინაზე, ვისაც ეს არ სურს, რადგან ვისაც არ სურს ბერნინის დიზაინების გამოყენება, უნდა ეცადოს არ დაინახოს ისინი."}}

საჯარო შადრევნებს რომში რამდენიმე დანიშნულება ჰქონდათ. პირველ რიგში, ისინი იყვნენ მეტად საჭირო წყლის წყაროები მეზობლებისთვის საუკუნეების განმავლობაში, სახლებში წყალგაყვანილობის გამოჩენამდე. მეორეც, ისინი წარმოადგენდნენ ძეგლებს პაპ-მეცენატებისთვის. ბერნინის ადრეული შადრევნები იყო ტრიტონის შადრევანი პიაცა ბარბერინიზე, მავრის შადრევანი პიაცა ნავონას სამხრეთ ნაწილში, რომელიც ბარბერინის პაპობის დროს აიგო და ნეპტუნი და ტრიტონი ვილა პერეტი მონტალტოსთვის, რომლის ქანდაკებებიც ახლა ვიქტორიისა და ალბერტის მუზეუმში ინახება ლონდონში.

ოთხი მდინარის ალეგორია
მდინარე განგი	მდინარე ნილოსი	მდინარე რიო-დე-ლა-პლატა	მდინარე დუნაი

თითოეულ მათგანს აქვს ცხოველები და მცენარეები, რომლებიც კიდევ უფრო მეტად ავითარებენ იდენტიფიკაციას, და თითოეული შეიცავს გარკვეული რაოდენობის ალეგორიებსა და მეტაფორებს. განგი ატარებს გრძელ ნიჩაბს, რაც მდინარის ნაოსნობისთვის ვარგისიანობას განასახიერებს. ნილოსის თავი შემოხვეულია ქსოვილის თავისუფალი ნაჭრით, რაც იმას ნიშნავს, რომ იმ დროისთვის არავინ იცოდა ზუსტად სად იყო ნილოსის სათავე. დუნაი ეხება პაპის პირად გერბს, რადგან ის არის რომთან ყველაზე ახლოს მდებარე დიდი მდინარე. ხოლო რიო-დე-ლა-პლატა ზის მონეტების გროვაზე, რაც სიმბოლოა იმ სიმდიდრის, რომელიც ამერიკას შეეძლო შეეთავაზებინა ევროპისთვის (სიტყვა plata ესპანურად "ვერცხლს" ნიშნავს). ასევე, რიო-დე-ლა-პლატა გველისგან შეშინებული ჩანს, რაც აჩვენებს მდიდარი ადამიანების შიშს, რომ მათი ფული შეიძლება მოიპარონ. თითოეული მათგანი არის მდინარის ღმერთი, ნახევრად წამოწოლილი, აღფრთოვანებული ცენტრალური კოშკით, რომელსაც განასახიერებს თხელი ეგვიპტური ობელისკი, რომელიც სიმბოლოა პაპის ძალაუფლების, დაგვირგვინებული პამფილის სიმბოლოთი (მტრედი). გარდა ამისა, შადრევანი არის მრგვალი თეატრი, მოქმედების სანახაობა, რომლის გარშემოც შეიძლება სეირნობა. წყალი მიედინება და ეშვება დაკბილული და გახვრეტილი მთიანი უწესრიგობიდან, რომელიც ტრავერტინის მარმარილოსგან არის შექმნილი. არსებობს ლეგენდა, რომელიც გავრცელებულია გიდებს შორის, რომ ბერნინიმ დაფარა ნილოსის თავი, თითქოს ქანდაკებას არ შეეძლო შეეხედა მისი მეტოქის ბორომინის მიერ შექმნილი წმინდა აგნესეს ეკლესიის ფასადისთვის; რეალურად, შადრევანი დასრულდა რამდენიმე წლით ადრე, ვიდრე ბორომინი დაიწყებდა მუშაობას ეკლესიაზე.

ობელისკი, რომელიც ასუანის გრანიტისგანაა დამზადებული, საინტერესო ისტორიას ატარებს. იგი დაკავშირებულია იმპერატორ დომიციანთან და თავდაპირველად ფიქრობდნენ, რომ მომდინარეობდა სერაპეუმიდან, რომელიც იმპერატორმა ხელახლა ააშენა ახ.წ. 80 წელს. თუმცა, ასევე სავარაუდოა, რომ ობელისკი შეიძლება წარმოშობილი ყოფილიყო კვირინალის ბორცვზე მდებარე ჟენს ფლავიას ტაძრიდან, რომელიც დომიციანემ ააშენა და მიუძღვნა თავისი ოჯახის კულტს. იეროგლიფური წარწერები ობელისკზე რომაული ავტორობის იყო, წარმოადგენდა ჰიმნს დომიციანისადმი და ღვთაებრივი იმპერატორების ვესპასიანესა და ტიტუსისადმი. IV საუკუნეში ობელისკი გადატანილ იქნა იმპერატორ მაქსენციუსის ცირკში, რომელიც მდებარეობდა წმინდა სებასტიანის ეკლესიასა და ცეცილია მეტელას აკლდამას შორის აპიუსის გზაზე, სადაც იგი აღმოაჩინეს და გადაიტანეს შადრევანში. თავდაპირველად მიიჩნეოდა, რომ ცირკი - ისევე როგორც ახლომდებარე ვილა და მავზოლეუმი - იმპერატორ კარაკალას ეკუთვნოდა, სანამ 1825 წელს ანტონიო ნიბიმ არ ჩაატარა გათხრები, რომლის დროსაც აღმოაჩინეს წარწერა, რომელიც ადგილის მფლობელობას ადასტურებდა.. ობელისკის ოთხივე მხარეს მდებარეობს დაფა, რომელიც შეიცავს ათანასიუს კირხერის მიერ იეროგლიფების ლათინურ თარგმანს.

ბერნინის დიზაინზე გავლენა იქონია „ოთხი მავრის მონუმენტის“ (Monumento dei Quattro mori) დიზაინმა და ასევე შესაძლოა გავლენა მოეხდინა შადრევანს მარინოში, ლაციოში, რომელიც აშენდა 1571 წელს ლეპანტოში ოსმალების დამარცხების აღსანიშნავად. ეს შადრევანი იყო შთაგონების წყარო ფრანჩესკო რობასთვის (1698-1757) რობას შადრევნისთვის, რომელიც დგას (2006 წლიდან როგორც რეპლიკა) ქალაქის მოედანზე ლიუბლიანაში, სლოვენიის დედაქალაქში. ის ქალაქის ერთ-ერთი ყველაზე ცნობადი სიმბოლოა.

არქიტექტურისა და ქანდაკების დინამიური შერწყმა ამ შადრევანს რევოლუციურს ხდიდა ადრეულ რომაულ პროექტებთან შედარებით, როგორიცაა დომენიკო ფონტანას მიერ პიაცა სან ბერნარდოზე შექმნილი ხელოვნური დიზაინები აქვა ფელიჩე და პაოლა (1585-87) ან ჯაკომო დელა პორტას მიერ პიაცა კამპიტელიზე (1589) შექმნილი ჩვეულებრივი მორთული გეომეტრიული ყვავილისებრი ფორმის აუზი წყლის ჭავლის ქვეშ, როგორიცაა ფონტანინა. საიმონ შამას თანახმად, „იმ დროისთვის ეს უდავოდ იყო უდიდესი წყლის სანახაობა ევროპის ნებისმიერ ურბანულ სივრცეში“.

გახსნა

კვატრო-ფიუმის შადრევანი რომის მოსახლეობისთვის გაიხსნა 1651 წლის 12 ივნისს. იმ დროინდელი ანგარიშის თანახმად, მოეწყო ღონისძიება, რომელიც მიზნად ისახავდა ხალხის მოზიდვას პიაცა ნავონაზე. წინასწარ, ხის ხარაჩოები, დაფარული ფარდებით, მალავდა შადრევანს, თუმცა სავარაუდოდ არა ობელისკს, რაც ხალხს წარმოდგენას შეუქმნიდა, რომ რაღაც შენდებოდა, მაგრამ ზუსტი დეტალები უცნობი იყო. გახსნის შემდეგ, შადრევნის სრული დიდებულება გახდებოდა თვალსაჩინო, რისი რეკლამირებაც იყო ზეიმის მიზანი. ფესტივალის დაფინანსება მოახდინა პამფილის ოჯახმა, უფრო ზუსტად, ინოკენტი X-მ, რომელმაც სპონსორობა გაუწია შადრევნის აგებას. პამფილის გერბზე ყველაზე თვალსაჩინო ელემენტი, ზეთისხილის რტო, ღონისძიებაში მონაწილე შემსრულებლებს ეჭირათ ხელში.

ანგარიშის ავტორი, ანტონიო ბერნალი, თავის მკითხველებს ატარებს გახსნის წინა საათებში. ზეიმის შესახებ ხალხს აცნობა ქალმა, რომელიც გამოწყობილი იყო ალეგორიული პერსონაჟის, ფემეს სახით რომელსაც დაატარებდნენ რომის ქუჩებში ეტლით ან ბაქნით. ის მდიდრულად იყო ჩაცმული, ზურგზე მიმაგრებული ფრთებით და გრძელი საყვირით ხელში. ბერნალი აღნიშნავს, რომ „ის გრაციოზულად გადიოდა რომის შვიდ ბორცვს შორის არსებულ ყველა ქუჩასა და უბანში, ხშირად უკრავდა მრგვალ ბრინჯაოს საყვირს და მოუწოდებდა ყველას გამართულიყვნენ იმ ცნობილი მოედნისკენ“. მას მეორე ეტლი მოსდევდა, ამჯერად სხვა ქალი იყო გამოწყობილი ცნობისმოყვარეობის ალეგორიული ფიგურის სახით. ანგარიშის თანახმად, ის განაგრძობდა ხალხის მოწოდებას მოედნისკენ წასვლაზე. ბერნალი აღწერს ხალხის ხმაურსა და აურზაურს, როდესაც ისინი განიხილავდნენ მოახლოებულ მოვლენას.

ანგარიში რეალურად ნაკლებად დეტალურია შადრევნის საჯაროდ გახსნის პროცესთან დაკავშირებით. თუმცა, იგი საკმაოდ ვრცლად აღწერს მოედანზე შეკრებილი მაყურებლების რეაქციებს. ბერნალი აღნიშნავს, როგორც კი იქ მივიდნენ, ქალაქის მოქალაქეები აღფრთოვანებულნი იყვნენ უზარმაზარი შადრევნით, მისი დიდი, ცოცხალი ფიგურებით. ანგარიში ახსენებს მოსახლეობის „აღტაცებულ სულებს“, შადრევანს, რომელისგანაც "იღვრება ვერცხლისფერი განძეულის სიმდიდრე" და იწვევს „არანაკლებ გაოცებას“ დამკვირვებლებში. შემდეგ ბერნალი განაგრძობს შადრევნის აღწერას, მუდმივად მიუთითებს ფიგურების ნატურალიზმსა და მის გასაოცარ ეფექტზე მოედანზე მყოფთათვის.

შადრევნის შექმნა რომის მოსახლეობის წინააღმდეგობას წააწყდა რამდენიმე მიზეზის გამო. პირველი, ინოკენტი X-მ შადრევანი ააშენა საჯარო ხარჯებით 1646-48 წლების მძიმე შიმშილობის დროს. შადრევნის მშენებლობის განმავლობაში არეულობის საშიშროება იდგა. პასკვინადის ავტორები პროტესტს გამოთქვამდნენ შადრევნის მშენებლობის შესახებ 1648 წლის სექტემბერში, ობელისკის შესაქმნელად გამოყენებულ ქვის ბლოკებზე ხელით დაწერილი შეურაცხყოფების მიმაგრებით. ეს პასკვინადები იკითხებოდა შემდეგნაირად: „ჩვენ არ გვინდა ობელისკები და შადრევნები, პური გვინდა. პური, პური, პური!“ ინოკენტიმ სწრაფად დააპატიმრა ავტორები და გადაცმული ჯაშუშები დააყენა პასკვინოს ქანდაკებასა და პიაცა ნავონაზე საპატრულოდ.

ბაზრის გარე მოვაჭრეებიც ეწინააღმდეგებოდნენ შადრევნის მშენებლობას, რის გამოც ინოკენტი X-მ ისინი მოედნიდან გააძევა. გამყიდველები უარს ამბობდნენ წასვლაზე და პაპის პოლიციას მოუწია მათი მოედნიდან გაყრა. რომაელი ებრაელები, განსაკუთრებით, მწუხარებას გამოთქვამდნენ ნავონას დახურვის გამო, რადგან მათ უფლება ჰქონდათ გაეყიდათ გამოყენებული ტანსაცმელი იქ, ოთხშაბათის ბაზრობაზე.

რესურსები ინტერნეტში

• Fontana dei Quattro Fiumi Video of the Fontana dei Quattro Fiumi in Piazza Navona at Christmas time.
• Video Introduction to Bernini Four Rivers Fountain and The Moor

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე: კვატრო-ფიუმის შადრევანი