ისლამი ყაზახეთში

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ისლამი ევროპაში - ქვეყნების მოსახლეობის პროცენტული თანაფარდობა:[1] 90-100%: აზერბაიჯანი, კოსოვო, თურქეთი.70-80%: ყაზახეთი (კასპიის ზღვის მარჯვენა მხარეს), ალბანეთი.50-70%: ბოსნია და ჰერცეგოვინა. 30-40%: ჩრდილოეთ მაკედონია.10-20%: ბულგარეთი, კვიპროსი, საქართველო, მონტენეგრო, რუსეთი.5-10%: ავსტრია, შვედეთი, ბელგია, საფრანგეთი, გერმანია, საბერძნეთი, ლიხტენშტეინი, ნიდერლანდები, შვეიცარია, გაერთიანებული სამეფო, ნორვეგია, დანია. 4-5%: იტალია.2-4%: ლუქსემბურგი, სლოვენია, ესპანეთი, სერბეთი.1-2%: ხორვატია, ირლანდია, უკრაინა. < 1%: ანდორა, სომხეთი, ბელარუსი, ჩეხეთის რესპუბლიკა, ესტონეთი, ფინეთი, უნგრეთი, ისლანდია, ლატვია, ლიეტუვა, მალტა, მოლდოვა, მონაკო, პოლონეთი, პორტუგალია, რუმინეთი, სან მარინო, სლოვაკეთი

ყაზახეთში მოსახლეობის დაახლოებით 72% ისლამის მიმდევარია,[2] შესაბამისად, ქვეყანაში ყველაზე გავრცელებული რელიგია არის ისლამი. ეთნიკური ყაზახები უმეტესწილად ჰანაფიტური სკოლის სუნიტი მუსლიმები არიან,[3] თუმცა, მათ შორის მცირე რაოდენობით შიიტებიც მოიძებნებიან.[4] გეოგრაფიული თვალსაზრისით, ყაზახეთი მსოფლიოს ჩრდილოეთ ნაწილში ყველაზე მრავალრიცხოვანი და ტერიტორიულად ყველაზე დიდი მუსლიმური ქვეყანაა.[5] ყაზახები მთელი მოსახლეობის დაახლოებით ნახევარს შეადგენენ და მათ გარდა, მუსლიმი ეთნიკური ჯგუფები არიან უზბეკები, უიღურები და თათრები.[6] ისლამი პირველად რეგიონში გავრცელდა სამხრეთი საზღვრიდან მე-8 საუკუნეში, არაბების წყალობით. კონსტიტუციის თანახმად, ყაზახეთის რესპუბლიკა საკუთარ თავს აღიარებს დემოკრატიულ, სეკულარულ, სამართლებრივ და სოციალურ სახელმწიფოდ, რომლის უმთავრესი ღირებულებებია - პიროვნება, მისი სიცოცხლე, უფლებები და თავისუფლებები. მიუხედავად იმისა, რომ ყაზახები იდენტიფიცირდებიან ისლამურ მემკვიდრეობასთან, რელიგიური საქმიანობა, ზოგადად, ძალიან თანამედროვეა და თავსაბურავების ტარება და მეჩეთებში მსახურებაზე ყოველდღიური დასწრება, იშვიათია.[7]

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ისლამი ყაზახეთში გავრცელდა მე-8 საუკუნეში, როცა არაბები მივიდნენ ცენტრალურ აზიაში. თავდაპირველად, ისლამი დამკვიდრდა თურქესტანის სამხრეთ ნაწილებში და შემდეგ, თანდათანობით ფეხი მოიკიდა ჩრდილოეთში.[8] ისლამმა, ასევე, ფესვები გაიდგა სამანიდების დინასტიის მმართველების გულმხურვალე თაყვანისცემის გამო, განსაკუთრებით ტარაზის მიმდებარე ადგილებში,[9] სადაც მკვიდრი მოსახლეობის დიდმა ნაწილმა მიიღო ისლამი. გარდა ამისა, მე-14 საუკუნის მიწურულს, ოქროს ურდომ დაიწყო ისლამის გავრცელება თათრებსა და ცენტრალური აზიის სხვა ტომებში. მე-18 საუკუნეში კი, რეგიონში სწრაფად გაიზარდა რუსული გავლენა. იმპერატრიცა ეკატერინეს თაოსნობით, რუსებმა თავდაპირველად სურვილი გამოთქვეს, რომ ისლამი აყვავებულიყო. შესაბამისად, რეგიონში ყაზახებისთვის საქადაგებლად მოიწვიეს მუსლიმი სასულიერო პირები, რომლებსაც ისინი უყურებდნენ, როგორც "ველურებს", მორალისა და ეთიკის უარმყოფელებს.[10] [11]

რუსული პოლიტიკა თანდათანობით შეიცვალა ისლამის შესუსტების მიმართულებით, რამდენადაც მათ მოსახლეობაში დაიწყეს წინაისლამური კოლექტიური ცნობიერების ელემენტების დანერგვა.[12] ასეთი მცდელობები მოიცავდა წინაისლამური ისტორიული ფიგურების განდიდებასა და ელიტარულ რუსულ სამხედრო დაწესებულებებში გაგზავნით, ყაზახებში არასრულფასოვნების გრძნობის გაჩენას.[12] ამის საპასუხოდ, ყაზახი სასულიერო ლიდერები ცდილობდნენ გაეღვივებინათ რელიგიური ვნება პანთურქიზმის მხარდაჭერით, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი მათგანი იდევნებოდა ამის გამო.[13] საბჭოთა კავშირის ეპოქის დროს კი, მუსლიმთა დაწესებულებები შემორჩა მხოლოდ იმ ადგილებში, სადაც ყაზახები ყოველდღურ მსახურებაში მონაწილეობის შედეგად მნიშვნელოვნად აჭარბებდნენ არამუსლიმურ მოსახლეობას.[14] იმისთვის, რომ ყაზახები გადაეყვანათ კომუნისტურ იდეოლოგიაზე, სქესობრივი ურთიერთობები და ყაზახური კულტურის სხვა ასპექტები იყო სოციალური ცვლილების მთავარი მიზანი.[11]

ბოლო პერიოდებში, საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ, ყაზახებმა თანდათანობით გამოავლინეს მტკიცე ძალისხმევა ისლამური რელიგიური ინსტიტუტების გამოცოცხლებისთვის. მიუხედავად იმისა, რომ ყაზახები მკაცრად ფუნდამენტალისტები არ არიან, ისინი აგრძელებენ საკუთარი თავის მიკუთვნებას ისლამურ რწმენასთან,[15] და კიდევ უფრო მეტი თავდადებით ამას აკეთებენ სოფელში. ისინი, რომლებიც ამტკიცებენ, რომ მე-8 საუკუნის დროინდელი მუსლიმი მეომრების და მისიონერების შთამომავლები არიან, დიდი პატივისცემით სარგებლობენ თავიანთ თემებში.[16] ყაზახი პოლიტიკური ფიგურებიც, აგრეთვე, ხაზს უსვამენ ისლამური ცნობიერების დაფინანსების საჭიროებას. მაგალითად, ყაზახეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი, მარატ ტაჟინი, ბოლო დროს დიდ მნიშვნელობას ანიჭებს "დადებითი პოტენციალის მქონე ისლამის გამოყენებას და მისი ისტორიის, კულტურისა და მემკვიდრეობის შესწავლას".[17]

საბჭოთა ხელისუფლება ცდილობდა წაეხალისებინა ისლამის კონტროლირებადი ფორმა "ცენტრალური აზიისა და ყაზახეთის მუსლიმების სულიერი ადმინისტრაციის" ფარგლებში, როგორც ცენტრალური აზიის საზოგადოებების გამაერთიანებელი ძალა. თუმცა, ამავე დროს კრძალავდა ნამდვილ რელიგიურ თავისუფლებას. დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, რელიგიური აქტივობა მკვეთრად გაიზარდა. თურქეთის, ეგვიპტისა და უპირველესად, საუდის არაბეთის ფინანსური მხარდაჭერით, მეჩეთებისა და რელიგიური სკოლების მშენებლობა დაჩქარდა 1990-იან წლებში.[18] 1991 წელს 170 მეჩეთი ფუნქციონირებდა, რომელთაგან ნახევარზე მეტი ახალი აშენებული იყო. ამ დროს დაახლოებით 230 მუსლიმური თემი იყო აქტიური ყაზახეთში. მას შემდეგ, 2013 წლისთვის მეჩეთების რაოდენობა გაიზარდა 2320-მდე.[19] 2012 წელს, ყაზახეთის პრეზიდენტმა დედაქალაქში საზეიმოდ გახსნა "ხაზრათის სულთნის მეჩეთი", რომელიც მუსლიმებისთვის ყველაზე დიდი თაყვანისცემის ადგილია ცენტრალურ აზიაში.[20]

ისლამი და სახელმწიფო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1990 წელს ნურსულთან ნაზარბაევმა, ყაზახეთის მაშინდელმა კომუნისტური პარტიის პირველმა მდივანმა, ყაზახეთი გამოიყვანა "ცენტრალური აზიის მუსლიმთა საბჭოს" ხელისუფლებიდან და ამით შექმნა სახელმწიფოს საფუძველი ისლამისთვის. "ცენტრალური აზიის მუსლიმთა საბჭო", თავის მხრივ, წარმოადგენდა საბჭოთა კავშირის მიერ დამტკიცებული და პოლიტიკურად ორიენტირებული მთელი ცენტრალური აზიის რელიგიურ ადმინისტრაციას, რომლის მაგივრადაც ნაზარბაევმა შექმნა განცალკევებული "მუფტიატი", ანუ რელიგიური ხელმძღვანელობა ყაზახი მუსლიმებისთვის.[21]

ახლომდებარე ირანისა და ავღანეთის ისლამური მთავრობების შემყურე 1993 წლის კონსტიტუციის ავტორებმა სპეციალურად აკრძალეს რელიგიური პოლიტიკური პარტიების არსებობა. 1995 წლის კონსტიტუცია კრძალავს ორგანიზაციებს, რომლებიც აღვივებენ რასობრივ, პოლიტიკურ, რელიგიურ შუღლს და აწესებს მკაცრ სამთავრობო კონტროლს უცხოურ რელიგიურ ორგანიზაციებზე. როგორც ეს მისმა წინამორბედმა გააკეთა, 1995 წლის კონსტიტუცია ადგენს, რომ ყაზახეთი არის სეკულარული სახელმწიფო; ამდენად, ყაზახეთი არის ცენტრალური აზიის ერთადერთი ქვეყანა, რომლის კონსტიტუცია არ ანიჭებს ისლამს სპეციალურ სტატუსს. თუმცა, ყაზახეთი იმავე წელს შეუერთდა ისლამური თანამშრომლობის ორგანიზაციას. ეს პოზიცია ეფუძნებოდა ნაზარბაევის მთავრობის საგარეო პოლიტიკას და, ასევე, საშინაო განხილვებსაც. ახლო აღმოსავლეთის მუსლიმური ქვეყნებიდან ინვესტიციების მოზიდვის პოტენციალის გაცნობიერების შედეგად, ნაზარბაევი ეწვია ირანს, თურქეთს და საუდის არაბეთს; ამავე დროს, მან ყაზახეთი წარმოაჩინა, როგორც დამაკავშირებელი ხიდი მუსლიმურ აღმოსავლეთსა და ქრისტიანულ დასავლეთს შორის. მაგალითად, მან თავიდანვე მიიღო მხოლოდ დამკვირვებლის სტატუსი ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაციაში, რომლის წევრებიც უპირატესად არიან მუსლიმი ერები. პრეზიდენტის პირველი ვიზიტი მუსლიმთა წმინდა ქალაქ მექაში, რომელიც შედგა 1994 წელს, იყო იმ მარშრუტის ნაწილი, რომელიც ითვალისწინებდა ვატიკანში პაპ იოანე პავლე II-სთან ვიზიტსაც.[21]

იხილეთ ასევე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • Bigozhin, Ulan. (2018). "Local Politics and Patronage of a Sacred Lineage Shrine in Kazakhstan." Central Asian Affairs 5(3): 233–252. https://doi.org/10.1163/22142290-00503003
  • Bigozhin, Ulan. (2019). "'Where is Our Honor?" Sports, Masculinity, and Authority in Kazakhstani Islamic Media." Central Asian Affairs 6(2-3): 189-205. https://doi.org/10.1163/22142290-00602006
  • Karagiannis, Emanuel (April 2007). "The Rise of Political Islam in Kazakhstan: Hizb Ut-Tahrir Al Islami". Nationalism and Ethnic Politics. 13 (2): 297-322. doi:10.1080/13537110701293567. S2CID 143664088.
  • Privratsky, Bruce (2001). Muslim Turkistan: Kazak Religion and Collective Memory. London: Curzon.
  • Privratsky, Bruce (2004). "'Turkestan Belongs to the Qojas': Local Knowledge of a Muslim Tradition". In Dudoignon, Stephane (ed.). Devout Societies vs. Impious States. Berlin: LIT Verlag. pp 161-212.
  • Rorlich, Azade-Ayse (June 2003). "Islam, Identity and Politics: Kazakhstan, 1990-2000". Nationalities Papers. 31 (2): 157-176 doi:10.1080/00905990307127. S2CID 154798096.
  • Schwab, Wendell (June 2011). "Establishing an Islamic Niche in Kazakhstan: Musylman Publishing House and Its Publications". Central Asian Survey. 30 (2): 227-242. doi:10.1080/02634937.2011.565229. S2CID 144393697.
  • Schwab, Wendell (2012). "Traditions and Texts: How Two Young Women Learned to Interpret the Qur'an and Hadiths in Kazakhstan". Contemporary Islam. 6 (2): 173-197. doi:10.1007/s11562-011-0177-4. S2CID 144474672.
  • Schwab, Wendell (2015). "Islam, Fun, and Social Capital in Kazakhstan." Central Asian Affairs 2(1): 51–70. https://doi.org/10.1163/22142290-00201004
  • Schwab, Wendell (2016). "Visual Culture and Islam in Kazakhstan: The Case of Asyl Arna’s Social Media." Central Asian Affairs 3(4): 301–329. https://doi.org/10.1163/22142290-00304001
  • Schwab, Wendell. (2019). "The Rhetoric of Islamic Debate in Kazakhstani Mass Media." Central Asian Affairs 6(2-3): 166–188). https://doi.org/10.1163/22142290-00602005

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ "Religious Composition by Country, 2010-2050". Pew Research Center. 12 April, 2015. ციტირების თარიღი: 22 October, 2017.
  2. ↑ "Religious Composition by Country, 2010-2050". Pew Research Center's Religion & Public Life Project. 2 April, 2015. ციტირების თარიღი: 20 October, 2020.
  3. ↑ International Religious Freedom Report 2006. დაარქივებული 22 June, 2008. Wayback Machine U.S. Embassy in Astana, Kazakhstan.
  4. ↑ "KAZAKHSTAN: Ahmadi Muslim mosque closed, Protestants fined 100 times minimum monthly wage". Forum 18. ციტირების თარიღი: June 7, 2014.
  5. ↑ Muslim-majority Tatarstan lies further north of Kazakhstan, but is a non-sovereign federal subject republic of Russia.
  6. ↑ Kazakhstan - International Religious Freedom Report 2009 U.S. Department of State. დაარქივებული. ციტირების თარიღი: 7 September, 2009.
  7. ↑ Section 1. Article 1. THE CONSTITUTION OF THE REPUBLIC OF KAZAKHSTAN დაარქივებული 2015-07-06 საიტზე Wayback Machine. .
  8. ↑ Atabaki, Touraj. Central Asia and the Caucasus: transnationalism and diaspora, p. 24.
  9. ↑ Ibn Athir, volume 8, p. 396.
  10. ↑ Khodarkovsky, Michael. Russia's Steppe Frontier: The Making of a Colonial Empire, 1500-1800, p. 39.
  11. ↑ 11.0 11.1 Ember, Carol R. and Melvin Ember. Encyclopedia of Sex and Gender: Men and Women in the World's Cultures, p. 572.
  12. ↑ 12.0 12.1 Hunter, Shireen. "Islam in Russia: The Politics of Identity and Security", p. 14.
  13. ↑ Farah, Caesar E. Islam: Beliefs and Observances, p. 304.
  14. ↑ Farah, Caesar E. Islam: Beliefs and Observances, p. 340.
  15. ↑ Page, Kogan. Asia and Pacific Review 2003/04, p. 99.
  16. ↑ Atabaki, Touraj. Central Asia and the Caucasus: transnationalism and diaspora.
  17. ↑ inform.kz | 154837. დაარქივებული. 20 October, 2007. The Wayback Machine.
  18. ↑ From the article "Kazakhstan, Islam in" in Oxford Islamic Studies Online. (Link is not available at the moment).
  19. ↑ "Kazakhstan leads in number of mosques in Central Asia". დაარქივებული. - 25 January, 2021. ციტირების თარიღი: 2 January, 2018.
  20. ↑ "Kazakhs Open Huge New Mosque". RadioFreeEurope/RadioLiberty. ციტირების თარიღი: 2 January, 2018.
  21. ↑ 21.0 21.1 Country Study - Kazakhstan Library of Congress.

This article incorporates text from this source, which is in the public domain. Country Studies. Federal Research Division.

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ისლამი_ყაზახეთში&oldid=4599172“-დან