იან სტრელაუ

იან სტრელაუ
	პოლ. Jan Strelau
დაბ. თარიღი	30 მაისი, 1931
დაბ. ადგილი	გდანსკი, პოლონეთი
გარდ. თარიღი	4 აგვისტო, 2020
გარდ. ადგილი	ვარშავა, პოლონელი
დასაფლავებულია	Pyry Cemetery, Warsaw
მოქალაქეობა	პოლონეთი
საქმიანობა	ფსიქოლოგი და უნივერსიტეტის პროფესორი
მუშაობის ადგილი	ვარშავის უნივერსიტეტი
ალმა-მატერი	ვარშავის უნივერსიტეტი
განთქმული მოსწავლეები	პიოტრ საროტა
სამეცნიერო ხარისხი	ფსიქოლოგიის დოქტორი
სამეცნიერო წოდება	ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა პროფესორი
ჯილდოები	პოლონეთის აღორძინების ორდენი, პოლონეთის მეცნიერების ფონდის ჯილდო (2000), გდანსკის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი
სამეცნიერო სფერო	ფსიქოლოგია
	იან სტრელაუ ვიკისაწყობში

იან სტრელაუ (პოლ. Jan Strelau; დ. 30 მაისი, 1931, გდანსკი, პოლონეთი — გ. 4 აგვისტო, 2020, ვარშავა) — პოლონელი ფსიქოლოგი, ჰუმანიტარულ მეცნიერებათა პროფესორი. ცნობილია თავისი კვლევებით ტემპერამენტის შესახებ.

ბიოგრაფია

არნონისა და ჰილდეგარდის ვაჟი დაიბადა გდანსკში. ბავშვობა და ახალგაზრდობა გაატარა ტჩევში დედის დის ოჯახში.^[2] ბიძაშვილ-დეიდაშვილები, რომლებსაც იან სტრელაუ მშობლებს უწოდებდა, თავს პოლონელებად თვლიდნენ. თუმცა, ოჯახის ნაწილი გდანსკიდან საკუთარ თავს გერმანული ეროვნების ადამიანებად თვლიდა. 1947 წელს დაიწყო სწავლა საშუალო სკოლაში ბიტოვში, ასევე იყო სკაუტი და სკაუტების ინსტრუქტორი.^[3] მას აეკრძალა საჯარო გამოცდების ჩაბარება პოლიტიკური რეპრესიების გამო უშიშროების სამსახურის მხრიდან. შედეგად, განათლება დაასრულა ე.წ. მცირე სასულიერო სემინარიაში სლუპსკში, სადაც ჩააბარა ე.წ. კერძო მოწიფულობის გამოცდა, რომელიც არ აღიარებოდა სახელმწიფო უნივერსიტეტების მიერ^[4] . უმაღლესი სასწავლებლის არჩევის შეზღუდული შესაძლებლობის გამო, მან დაიწყო ფსიქოლოგიის შესწავლა ლუბლინის კათოლიკური უნივერსიტეტის ქრისტიანული ფილოსოფიის ფაკულტეტზე. ამასობაში, ექსტერნის სახით ჩააბარა მოწიფულობის გამოცდა. ამან საშუალება მისცა ვარშავის უნივერსიტეტში ჩაბარების, სადაც გადავიდა ლუბლინში ორი წლის სწავლის შემდეგ, რათა კვლავ პირველი კურსიდან ესწავლა ფსიქოლოგია. ეს მიმართულება დაასრულა 1958 წელს.^[5] ამ დროიდან 2001 წლამდე იგი იყო ამ უნივერსიტეტის მეცნიერ-თანამშრომელი, გაიარა კარიერის ყველა საფეხური. 1963 წელს მიიღო დოქტორის სამეცნიერო ხარისხი. 1968 წელს დაიცვა სადოქტორო დისერტაცია სახელწოდებით „ტემპერამენტი და ნერვული სისტემის ტიპი“. 1976 წელს გახდა ასოცირებული პროფესორი, ხოლო 1982 წელს მიიღო სრული პროფესორის წოდება. 1978-1981 წლებში იყო ფსიქოლოგიის ინსტიტუტის დირექტორი. იყო პოლონეთში პირველი ინდივიდუალური განსხვავებების ფსიქოლოგიის კათედრის ორგანიზატორი და შემდგომში ხელმძღვანელი (1984-2001) ფსიქოლოგიის ფაკულტეტზე, ასევე დამაარსებელი და ხელმძღვანელი (1998-2001) ქცევის გენეტიკის ინტერდისციპლინური ცენტრის. იგი იყო პირველი თავმჯდომარე ევროპის პიროვნების ფსიქოლოგიის საზოგადოების (1984-1988), ასევე თავმჯდომარეობდა ინდივიდუალური განსხვავებების ფსიქოლოგიის საერთაშორისო საზოგადოებას (1993-1995). იყო საერთაშორისო ფსიქოლოგიურ მეცნიერებათა კავშირის ვიცე-პრეზიდენტი (1996-2000) და პოლონეთის მეცნიერებათა აკადემიის ვიცე-პრეზიდენტი (2002-2006).^[6] ეკავა სარედაქციო თანამდებობები სამეცნიერო ჟურნალებში, როგორიცაა „Polish Psychological Bulletin“, „European Psychologist“ და „Akademia. Magazyn Polskiej Akademii Nauk“. იყო პოლონეთის ფსიქოლოგიური საზოგადოების გენერალური მდივანი და აღმასრულებელი საბჭოს წევრი. იყო ევროპის მეცნიერებათა აკადემიის (Academia Europaea), პოლონეთის მეცნიერებათა აკადემიის ნამდვილი წევრი და ფინეთის მეცნიერებისა და ლიტერატურის აკადემიის უცხოელი წევრი. მისი ხელმძღვანელობით 1992 წელს დოქტორის სამეცნიერო ხარისხი მიიღო ბოგდან ზავადზკიმ^[7]. 2001 წელს გადავიდა სოციალური ფსიქოლოგიის უმაღლეს სკოლაში, სადაც გახდა ფსიქოლოგიის ფაკულტეტის პირველი დეკანი. 2002 წელს დაინიშნა მეცნიერებისა და საერთაშორისო თანამშრომლობის პრორექტორად, ხოლო 2010 წელს - მეცნიერების პრორექტორად, რომელ თანამდებობასაც იკავებდა 2012 წლამდე. შემდგომ იყო ამ უნივერსიტეტის სამეურვეო საბჭოს თავმჯდომარე.

სამეცნიერო კვლევები

იან სტრელაუ იყო ტემპერამენტის რეგულაციური თეორიის ავტორი, რომელიც ფოკუსირებულია ქცევის ფორმალურ ასპექტებზე, მოიცავს ენერგეტიკულ და ტემპორალურ მახასიათებლებს, რომლებიც შედგება ისეთი თვისებებისგან, როგორიცაა სენსორული მგრძნობელობა, ემოციური რეაქტიულობა, გამძლეობა და აქტიურობა, და სისწრაფე და პერსევერაციულობა.^[8] მათ გასაზომად მან ბოგდან ზავადზკისთან ერთად შექმნა ინვენტარი „ქცევის ფორმალური მახასიათებლები - ტემპერამენტის კითხვარი“. იგი ადაპტირებულია მრავალ ენაზე, ისევე როგორც ტემპერამენტის კითხვარი, რომელიც საზღვარგარეთ ცნობილია როგორც Strelau Temperament Inventory (STI), ხოლო 1998 წლიდან ახალი ადაპტაციით სახელწოდებით PTS კითხვარი (ასევე შექმნილი ბოგდან ზავადზკისთან ერთად), ცნობილი როგორც Pavlovian Temperament Survey (PTS) და ადაპტირებული მრავალ ენაზე.^[9] მისი კვლევები TRT-ის ფარგლებში ფოკუსირებული იყო ტემპერამენტის ფუნქციონალურ როლზე ადაპტაციის პროცესში, განსაკუთრებით ადამიანის ფუნქციონირებაზე რთულ (სტრესულ) პირობებში, ასევე მის მნიშვნელობაზე, როგორც ერთ-ერთ ფაქტორზე, რომელიც გავლენას ახდენს ქცევის დარღვევებზე. ქცევის გენეტიკის პარადიგმაში ჩატარებული მრავალრიცხოვანი კვლევების ფარგლებში იან სტრელაუმ და მისმა თანამშრომლებმა აჩვენეს, რომ ტემპერამენტის თვისებებში ინდივიდუალურ განსხვავებებზე დაახლოებით 40%-ში პასუხისმგებელია გენეტიკური ფაქტორი, რაც ხაზს უსვამს გარემოს როლს, ძირითადად სპეციფიკური გარემოს როლს (ოჯახის თითოეული წევრისთვის) ტემპერამენტის თვისებების ჩამოყალიბებაში^[10]

ჯილდოები და პრემიები

იან სტრელაუ არის ისეთი სამეცნიერო ჯილდოების მფლობელი, როგორიცაა:

ევროპის პიროვნების ფსიქოლოგიის ასოციაციის ჯილდო მთელი ცხოვრების მანძილზე მიღწეული წვლილისთვის (2012),
პრემიერ-მინისტრის ჯილდო (2010),
პოლონეთის მეცნიერების ფონდის ჯილდო ჰუმანიტარულ და სოციალურ მეცნიერებათა სფეროში (2000),
მაქს პლანკის საზოგადოების პრემია (ალოიზ ანგლეიტნერთან ერთად) საერთაშორისო სამეცნიერო მიღწევებისთვის (1992),
ალექსანდრე ფონ ჰუმბოლდტის ფონდის ჯილდო პიროვნების კვლევაში გამორჩეული მიღწევებისთვის (1990)
ახალი ევროპის პრემია (1997)

რესურსები ინტერნეტში

Warsaw School of Social Sciences and Humanities დაარქივებული 2016-05-29 საიტზე Wayback Machine.
Polska Akademia Nauk - Polish Academy of Sciences
Wydział Psychologii Uniwersytetu Warszawskiego

სქოლიო

↑ Národní autority České republiky
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>
↑ Strelau, Jan; Angleitner, Alois; Bantelmann, Jürgen; Ruch, Willibald (1990). „The Strelau Temperament Inventory-Revised (STI-R): Theoretical considerations and scale development“. European Journal of Personality. 4 (3): 209–235. doi:10.1002/per.2410040304. S2CID 463362.
↑ Newberry, Benjamin H.; Clark, William B.; Crawford, Ronald L.; Strelau, Jan; Angleitner, Alois; Jones, Jan Hollinger; Eliasz, Andrzej (1997). „An American English version of the Pavlovian Temperament Survey“. Personality and Individual Differences. 22: 105–114. doi:10.1016/S0191-8869(96)00174-2. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.
↑ Sheehy, Noel; Chapman, Antony J.; Conroy, Wenday A. (8 January 2016). „Biographical Dictionary of Psychology“. Routledge. ISBN 9781136798856. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.
↑ „Doktorzy Honorowi Uniwersytetu Gdańskiego“. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.
↑ „DOKTORATY HONORIS CAUSA“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 February 2018. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.
↑ „PROF. DR HAB. JAN STRELAU – LAUREAT NAGRODY FNP 2000“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მარტი 2020. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.
↑ „M.P. 2011 nr 111 poz. 1131“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 June 2020. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.
↑ Strelau, Jan (1996). „The regulative theory of temperament: current status“. Personality and Individual Differences. 20 (2): 131–142. doi:10.1016/0191-8869(95)00159-X. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.
↑ „Uroczystość odnowienia doktoratu prof. Jana Strelaua“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მარტი 2020. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.

[<span_class="wikidata_cite_citetype_Q856638_citetype_Q1982918_citetype_Q36524"_data-entity-id="Q13550863">Národní_autority_České_republiky<span_class="wef_low_priority_links"></span></span><div_style="display:none"><a_href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a></div>-1] Národní autority České republiky
<a href="https://wikidata.org/wiki/Track:Q13550863"></a>

[2] Strelau, Jan; Angleitner, Alois; Bantelmann, Jürgen; Ruch, Willibald (1990). „The Strelau Temperament Inventory-Revised (STI-R): Theoretical considerations and scale development“. European Journal of Personality. 4 (3): 209–235. doi:10.1002/per.2410040304. S2CID 463362.

[3] Newberry, Benjamin H.; Clark, William B.; Crawford, Ronald L.; Strelau, Jan; Angleitner, Alois; Jones, Jan Hollinger; Eliasz, Andrzej (1997). „An American English version of the Pavlovian Temperament Survey“. Personality and Individual Differences. 22: 105–114. doi:10.1016/S0191-8869(96)00174-2. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.

[4] Sheehy, Noel; Chapman, Antony J.; Conroy, Wenday A. (8 January 2016). „Biographical Dictionary of Psychology“. Routledge. ISBN 9781136798856. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.

[5] „Doktorzy Honorowi Uniwersytetu Gdańskiego“. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.

[6] „DOKTORATY HONORIS CAUSA“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 21 February 2018. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.

[7] „PROF. DR HAB. JAN STRELAU – LAUREAT NAGRODY FNP 2000“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მარტი 2020. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.

[8] „M.P. 2011 nr 111 poz. 1131“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 June 2020. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.

[9] Strelau, Jan (1996). „The regulative theory of temperament: current status“. Personality and Individual Differences. 20 (2): 131–142. doi:10.1016/0191-8869(95)00159-X. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.

[10] „Uroczystość odnowienia doktoratu prof. Jana Strelaua“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 22 მარტი 2020. ციტირების თარიღი: 22 March 2020.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]