თეოდოსიუს სკოპიელი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
თეოდოსიუს სკოპიელი
დაბადების თარიღი

7 იანვარი 1846; ტარლისი, დრამა (რეგიონული ერთეული);

ოსმალთა იმპერია, დღევანდელი საბერძნეთი
გარდაცვალების თარიღი

1 თებერვალი 1926 (80 წლის);

სოფია, ბულგარეთის სამეფო
სხვა სახელები Васил Илиев Гологанов (ვასილ ილიევ გოლოგანოვი)

თეოდოსიუს სკოპიელი (ბულგარულად: Теодосий Скопски, მაკედონურად: Теодосиј Гологанов; 1846–1926 წწ.) იყო ბულგარელი რელიგიური მოღვაწე წარმოშობით მაკედონიიდან. იგი, ამავდროულად, იყო მკვლევარი და ბულგარული ენის მთარგმნელი.[1] [2] ის თავდაპირველად იბრძოდა ბულგარეთის ავტონომიური ეკლესიისთვის და მოგვიანებით თავის ცხოვრებაში, გახდა "ბულგარეთის მეცნიერებათა აკადემიის" წევრი. მიუხედავად იმისა, რომ იგი დასახელებული იყო სკოპიეში ბულგარეთის საეგზარქოსოს ეპისკოპოსად, ის მაინც ცნობილია თავისი წარუმატებელი მცდელობით დაეარსებინა მაკედონიის ეკლესია და ამით აღედგინა ოჰრიდის მთავარსაეპისკოპოსო. თეოდოსიუს სკოპიელი ბულგარეთში ბულგარელად არის მიჩნეული, ხოლო ეთნიკურ მაკედონელად - ჩრდილოეთ მაკედონიაში.[3] [4]

ბიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ეპისკოპოსის მცირე სამქადაგებლო წიგნი. სკოპიელი მიტროპოლიტის, თეოდოსიუსის კრებული. სოფია, ბულგარეთის ეკლესიის სინოდი, 1911 წ.

თეოდოსიუს სკოპიელის დაბადების სახელი იყო ვასილ ილიევ გოლოგანოვი (ბულგარულად და მაკედონურად: Васил Илиев Гологанов). იგი დაიბადა მაშინდელ სლავებით დასახლებულ სოფელ ტარლისში (დღეს არის კატო ნევროკოპი, საბერძნეთი), ოსმალთა იმპერიაში.[5] მისი ძმა, ივან გოლოგანოვი აგროვებდა ხალხურ სიმღერებს, და იგი ყველაზე მეტად ცნობილია ვედა სლონევას წიგნის რედაქტირებისთვის. ვასილი სწავლობდა კლასიკურ ბერძნულ გიმნაზიაში, ქალაქ სერესში. 1862 წელს თეოდოსიუსი გახდა ბერი ქალაქ სერესთან მდებარე წმინდა ჯონ პროდრომუსის მონასტერში, მოგვიანებით კი, ის დააწინაურეს იეროდიაკონად ბერძნული კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოდან. 1867 წელს, დროგამოშვებით ის სტუმრობდა ჰერცეგოვინას, სადაც მუშაობდა, როგორც პროკოპის ეპისკოპოსის მოადგილე. მას შემდეგ, რაც იგი დაუბრუნდა ბერძნულ მიწას 1868 წელს, თეოდოსიუსი გახდა მღვდელი პლოვდივიში და შემდეგ, კრიჩიმში. პლოვდივიში (1867-1878 წწ.), ის დაუკავშირდა ცნობილ ბულგარელ ეროვნული გამოღვიძების აქტივისტებს, როგორებიც არიან იოაკიმ გრუევი, ნაიდენ გეროვი და დრაგან მანჩოვი. როცა ბულგარეთის საეგზარქოსო შეიქმნა 1870 წელს, იგი შეუერთდა მას. კრიჩიმის მონასტერში ყოფნისას (1869-1873 წწ.), მან შეიფარა შიდა რევოლუციური ორგანიზაციის დამფუძნებელი, ვასილ ლევსკი, რომელმაც იმ დროს იქ დააფუძნდა რევოლუციური კომიტეტი.[6]

1873 წლიდან იგი გაემართა ბულგარეთის საეკლესიო თემისკენ სერესში, მაგრამ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს ზეწოლით, ის ოსმალებმა დააკავეს, აწამეს და მას სიცოცხლის მოსპობით დაემუქრნენ,[7] 1874 წელს ის დააკავა სერესში ოსმალეთის ხელმძღვანელობამ პლოვდივის რეგიონში ბულგარეთის რევოლუციურ მოძრაობაში მონაწილეობის გამო. მოგვიანებით, თეოდოსიუსი გათავისუფლდა ბერძენი მიტროპოლიტის დახმარებით და იმისთვის, რომ თავისუფლად ეცხოვრა, ძლიერი ზეწოლის გამო მან უარი თქვა საეგზარქოსოზე.[8] თუმცა, იმავე წელს, მას შემდეგ, რაც ოჰრიდისა და სკოპიეს საეპისკოპოსოს ქრისტიანულმა მოსახლეობამ დიდი რაოდენობით ხმა მისცა საეგზარქოსოსთან შეერთებას, თეოდოსიუსმა მოინანია და ბულგარეთის წმინდა სინოდმა ის აღადგინა.[9] 1874 და 1875 წლებში თეოდოსიუსი სერესის რეგიონში იყო ადგილობრივი ბულგარული მართლმადიდებლური ეკლესიის ორგანიზაციის ხელმძღვანელი. ის ქალაქ ნიშის არქიმანდრიტად დააწინაურეს 1875 წელს და გახდა ნიშის მიტროპოლიტის დამხმარე, რომელიც იმ დროს იყო ბულგარეთის ეგზარქოსის იურისდიქციის ქვეშ. 1876-1877 წლებში ის იმყოფებოდა კვლავ ბულგარეთში და მსახურობდა ბულგარეთის წმინდა სტეფანეს ეკლესიაში. 1878 და 1880 წლებს შორის არქიმანდრიტი თეოდოსიუსი იქ ასრულებდა ეგზარქოს იოსებ I-ის მოვალეობას, რადგან ეგზარქოსი ვერ ახერხებდა პლოვდივის დატოვებას რუსეთ-ოსმალეთის ომის დაწყების გამო.

შემდგომ, თეოდოსიუსმა განაგრძო მაღალი რანგის პოზიციების დაკავება საეგზარქოსოში. 1880 წლიდან 1885 წლამდე ის ბრწყინვალე პორტაში იყო საეგზარქოსოს წარმომადგენელი და 1885 წელს აირჩიეს სკოპიეს საეპისკოპოსოს ეპისკოპოსად. თუმცა, კონსტანტინოპოლის ეკუმენური პატრიარქის ზეწოლით, სულთანმა 1890 წელს გამოსცა განკარგულება და მას დასჭირდა დამატებით 5 წელი, რათა დაეწყო საქმიანობა. ამავე დროს, 1887 წელს ის შეხვდა კოსტა გრუპჩევს და ნაუმ ევროვს, ანუ სერბი პოლიტიკოსის, სტოიან ნოვაკოვიჩის აგენტებს, იგივე ე.წ. სერბო-მაკედონელების ასოციაციის წარმომადგენლებს. ორგანიზაციას ხელმძღვანელობდა ნოვაკოვიჩი, რომელიც იმ დროს იყო ოსმალეთის დედაქალაქში სერბეთის სრულუფლებიანი მინისტრი. სერბეთის მთავრობა მაშინ მხარს უჭერდა მაკედონურ იდეას შეწინააღმდეგებოდა ბულგარეთის გავლენას მაკედონიაში,[10] და მან დაგეგმა მაკედონელი სლავების თანდათანობითი სერბიანიზაცია.[11] ამ შეხვედრების შედეგად, თეოდოსიუსი მათი გავლენის ქვეშ მოექცა. შემდგომ, როგორც სკოპიეს ეპისკოპოსი (1890-1891 წწ.), თეოდოსიუსმა უარი თქვა ბულგარეთის დე-ფაქტო საეგზარქოსოზე და შეეცადა აღედგინა ოჰრიდის მთავარსაეპისკოპოსო და განეცალკევებინა მაკედონიის საეპოსკოპოსოები ბულგარეთის საეგზარქოსოსგან.[12] მისი მიზანი იყო შეექმნა მაკედონური კათოლიკური ეკლესია რომის პაპის დახმარებით, მაგრამ მალევე ჩაუვარდა ეს გეგმა. თავდაპირველად, ბულგარეთის საეგზარქოსო იცდიდა, მაგრამ მას შემდეგ, რაც სკოპიეში 1891 წელს გაიხსნა პირველი სერბული სკოლა უფროსკლასელებისთვის თეოდოსიუსის თანხმობით, ბულგარელებმა მოთმინება დაკარგეს.

1891 წლის მიწურულს საეგზარქოსოს დაჟინებული მოთხოვნით, ის ოსმალებმა სტამბოლში გადაიყვანეს. მიუხედავად თეოდოსიუსის მონანიებისა, ის სეპარატიზმის გამო 1892 წელს დაითხოვეს საეგზარქოსოს მაღალი პოზიციიდან. სიმეონ რადევის თანახმად, ეპისკოპოს თეოდოსიუსის სეპარატიზმი წარმოიშვა ეგზარქოს იოსებ I-ის მიმართ მისი პირადი სიძულვილის გამო.[13] პეტკო სლავეიკოვს სწამდა, რომ თეოდოსიუსის მაკედონიზმი შთაბეჭდილებას იღებდა ბერძნული პროპაგანდისგან და, ფაქტობრივად, მის აქტივობას განსაკუთრებით უჭერდნენ მხარს პრო-ბერძენი აქტივისტები.[14] მაკედონელი სპეციალისტების უმრავლესობა მაკედონიის მართლმადიდებლური ეკლესიის ისტორიის შესახებ საუბრისას, მიიჩნევს, რომ თეოდოსიუსის რელიგიური სეპარატიზმი მართლაც წარმოადგენდა მაკედონური ნაციონალიზმის ადრეულ სახეს.[15] ის ჩამოაგდო საეგზარქოსომ და გადაასახლა გრადალევცის მონასტერში, სოფიასთან ახლოს. იქ მან გაატარა დრო 1892-დან 1901 წლამდე, სადაც იგი თარგმნიდა მხატვრულ და რელიგიურ ლიტერატურას და ეკავა პრო-ბულგარული პოზიცია მაკედონურ საკითხზე.[16] [17]

ამის შედეგად მოხდა მისი რეაბილიტაცია 1901 და 1906 წლებს შორის და მან დაიწყო მსახურება, როგორც პლოვდივის ეპარქიის ეპისკოპოსმა, ხოლო შემდეგ მსახურობდა პეტრიწონის მონასტერსა და რილის მონასტერში. 1910 წელს იგი ეცადა გამხდარიყო სკოპიეს მიტროპოლიტი, რომლის ადგილიც ვაკანტური იყო, მაგრამ მას უარი ეთქვა, მიუხედავად იმისა, რომ იგი გამოხატავდა პრო-საეგზარქოსოს პოზიციებს პრესაში.[18] 1913 წლის განმავლობაში ის მონაწილეობდა როდოპებში პომაკების გაქრისტიანების საქმეში, ეს იყო მისია, რომელიც ხორციელდებოდა ბულგარული საეგზარქოსოს და მაკედონური შიდა რევოლუციური ორგანიზაციის მიერ.[19] მისი კათოლიკური მისწრაფებების სრულად მონანიებისთვის, მან დაწერა ბროშურა "მართლმადიდებლური ეკლესია და კათოლიკური პროპაგანდა", რომელიც სინოდმა დაბეჭდა და გამოიყენა კათოლიკური მოძრაობის წინააღმდეგ 1914 წელს. ამ პერიოდის განმავლობაში, ის მსახურობდა სოფიაში, სადაც 1915 წლის ნოემბერში, როცა ბულგარეთის ჯარებმა დაამარცხეს სერბი ჯარისკაცები მაკედონიაში, ის წარმოადგენდა სადღესასწაულო მლოცველს გამარჯვების დღეს.[20] ეპისკოპოსი თეოდოსიუსი, ასევე უძღვებოდა მცირე ხანს არსებულ გიუმიურძინას (კომოტინის) ეპარქიას 1915-დან 1919 წლამდე, როცა ეს ტერიტორია იყო ბულგარეთის ნაწილი. თავისი სიცოცხლის უკანასკნელი წლები მან გაატარა სოფიაში სალიტერატურო აქტივობაში - წერდა წიგნებს და თარგმნიდა უცხოურ ლიტერატურას.[21]

1910 წლიდან თეოდოსიუსი იყო "ბულგარეთის მეცნიერებათა აკადემიის" წევრი, მან დაწერა სტატიები რელიგიაზე და თარგმნა ბულგარულად ვერგილიუსის, ფრანსუა-რენე შატობრიანის, ჯონ მილტონის და სხვების ნაშრომები. ერთ-ერთ თავის სტატიაში, რომელიც გამოქვეყნდა გაზეთში "მირ", თეოდოსიუსმა თავდაპირველად განაცხადა, რომ ბულგარეთის ეროვნული გამოღვიძების მამამთავარი წმინდა პაისიუს ჰილენდარი დაიბადა ბანსკოში, პირინ მაკედონიაში და ამით მან მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა მაკედონური სურათის შექმნაში, რომელიც წარმოადგენდა ბულგარეთის ეროვნული გამოღვიძების წყაროს.[22]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ Bishop Theodosius translated into Bulgarian works by Epictetus, Virgil, Milton and Chateaubriand (Bogdanov 1991: 46).For more see: Dimitrov, Vladimir (2009) The Minov Family of Zographs: Personalities and Works. Scripta & e-Scripta : The Journal of Interdisciplinary Medieval Studies, 7 . pp. 267-280.
  2. ↑ Владимир Трендафилов, Александър Шурбанов, Преводна рецепция на европейска литература в България: в 8 тома, том 1, Академично изд-во "Проф. Марин Дринов", 2000, ISBN 9548712059, стр. 59-61.
  3. ↑ Although he was named Bulgarian metropolitan bishop in Skopje, in 1890–1892 Gologanov tried to establish a separate Macedonian Church, an activity that resulted in his dismissal and temporary marginalization. Thus after this short period as an early Macedonian national ideologist, Gologanov again became a Bulgarian bishop, as well as a writer and a member of the Bulgarian Academy of Sciences. As we have seen, he contributed significantly to the construction of the image of Macedonia as “cradle of the Bulgarian Revival” through his “data” about Paisiy Hilendarski's birthplace For more see: A Vezenkov, The Concept of National Revival in Balkan Historiographies, p. 450; In: Entangled Histories of the Balkans - Volume Three. Authors: Alexander Vezenkov and Tchavdar Marinov, BRILL, 2015, ISBN 9004290362, p. 451.
  4. ↑ Theodossius of Skopje (1846–1926). Bulgarian Exarchist metropolitan of Skopje, born as Vasil Gologanov in the village of Turlis near Serres. Theodossius (Teodosij) is credited by the Macedonian historiography for his attempt to restore the autocephaly of the Ohrid Archbishopric under the aegis of the Catholic Church in 1891. Bulgarian historians have explained this initiative with Theodossius’s personal animosity toward the Istanbul-based Exarch Joseph. Removed from the Skopje See in 1892, he was exiled to a monastery near Sofia. From 1901 to 1906, Theodossius was the metropolitan of Plovdiv, and from 1913 to 1919 was the Bulgarian bishop of Maroneia in present-day Greek Thrace. Theodossius was also a member of the Bulgarian Academy of Sciences. Dimitar Bechev, (2009) Historical Dictionary of the Republic of Macedonia, Historical Dictionaries of Europe, No. 68, The Scarecrow press, ISBN 978-0-8108-5565-6, p. 220.
  5. ↑ Григорович, Виктор. Очерк путешествия по европейской Турции, 1877, стр.124.
  6. ↑ Митрополит Теодосий: „Беше при мене Василий Левски…“ Вестник ТРЕТА ВЪЗРАСТ, 21 октомври 2017 г.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2021-05-22. ციტირების თარიღი: 2023-05-21.
  7. ↑ At the insistence of the Greek metropolitan of Serres, the chairman of the Serres Bulgarian ecclesiastical community, Theodosius (later Metropolitan of Skopje), was arrested in the village of Frashteni, where he served on January 4, 1873, and, despite protests from the whole village, was taken to Serres. On the way he was very tortured and beaten. The Greek priest in the village advised him to recognize the Patriarchate, because otherwise he would have suffered badly in Serres and he could have been killed. In Serres, the mutesarifin Haidar Bey released him, but due to Greek threats, Theodosius moved to a Turkish house. Because even after that. Theodosius went to serve in the Bulgarian villages, he was summoned before the Greek metropolitan and other Greek leaders to give explanations why he went to the villages to serve in Bulgarian and was threatened with imprisonment. Иван Снегаров. Отношенията между Българската църква и другите православни църкви след провъзгласяването на схизмата. по "Църковен архив", книга III-V, София — печатница "П. Глушков" — 1929.
  8. ↑ Борис Цацов, Архиереите на Българската православна църква: Биографичен сборник, Принцепс, 2003, ISBN 9548067757, стр. 297.
  9. ↑ 141-во засед. на Св. Синод, 16 януари 1874 г., стр. 316.
  10. ↑ Claudia-Florentina Dobre, Cristian Emilian ed., Quest for a Suitable Past: Myths and Memory in Central and Eastern Europe, Central European University Press, 2018, ISBN 9633861365, p. 139.
  11. ↑ Contested Ethnic Identity: The Case of Macedonian Immigrants in Toronto, 1900–1996, Chris Kostov, Peter Lang, 2010, ISBN 3034301960, p. 65.
  12. ↑ Theodosius of Skopje Centralen D'rzhaven istoricheski archiv (Sofia) 176, op. 1. arh.ed. 595, l.5-42 - Razgledi, X/8 (1968), p.996-1000.
  13. ↑ Simeon Radev. "Early Memories" (Симеон Радев. „Ранни Спомени")
  14. ↑ Roumen Daskalov, Tchavdar Marinov, Entangled Histories of the Balkans - Volume One: National Ideologies and Language Policies, BRILL, 2013, ISBN 900425076X, p. 288.
  15. ↑ С. Димевски, Присуството на Теодосиј Гологанов во развојот на македонската национална мисла во епохата на национално - револуционерното движење, Скопје, 1976.
  16. ↑ Theodosius of Skopje. Memories from the times of the Bulgarian political and religious revival (Otalamci). A collection honouring Metropolitan Simeon, Metropolitan of Preslav and Varna, Sofia 1922, 212-19. (in Bulgarian: Теодосий Скопски. Спомени от епохата на българското духовно и политическо възраждение (Отъломци). Сборник в чест на Варненский и Преславский Митрополит Симеон, София 1922, 212-219.)
  17. ↑ „Беззащитно във всяко едно отношение, българското население, онеправдано от местните власти и бедно от материална и умствена страна, то представляваше твърде удобна почва за насаждането и възприемането на всякакви пропагандистични идеи. На това се дължеше и успехът на чуждите пропаганди в такива чисто български градове в Македония като Воден, Ресен, Лерин, Неврокоп, Щип и пр., където български училища нямаше, или ако имаше те бяха незначителни, а гръцки училища имаше по градове и по села и добре бяха наредени." Теодосий Гологанов - бивш митрополит Скопски, вестник „Ден", София, 20 септември, 1910 год., бр. 2322.
  18. ↑ „Беззащитно във всяко едно отношение, българското население, онеправдано от местните власти и бедно от материална и умствена страна, то представляваше твърде удобна почва за насаждането и възприемането на всякакви пропагандистични идеи. На това се дължеше и успехът на чуждите пропаганди в такива чисто български градове в Македония като Воден, Ресен, Лерин, Неврокоп, Щип и пр., където български училища нямаше, или ако имаше те бяха незначителни, а гръцки училища имаше по градове и по села и добре бяха наредени.“ Теодосий Гологанов – бивш митрополит Скопски, вестник „Ден“, София, 20 септември 1910 г., бр. 2322.
  19. ↑ Елдъров, Светозар. Православието на война. Българската православна църква и войните на България 1877-1945, София 2004, с. 112.
  20. ↑ Празникът на победите– 27 ноември, непознатата история на бойния празник на Българската Армия. Светлозар Елдъров, проф. д.и.н. списание Военноисторически сборник, ISSN 0204-4080, бр. 4, 2004 г.
  21. ↑ Писма и изповеди на Иван Гологанов: Веда Словена, Христо Спирев, ВУДУТЕК ООД, 2015, 5 стр.
  22. ↑ Първото сведение, че от Банско е първобудителят се свързва с публикация във в-к"Мир" от 18-ти април 1912 г., в която Теодосий, митрополит Скопски споделя свой спомен за негов родственик и съселянин от с. Търлис, Неврокопско, който му разказвал за "един хилендарски калугер, йеромонах Паисий, негов съотечественик от Банско, Разложко."

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=თეოდოსიუს_სკოპიელი&oldid=4524569“-დან