ვინერ-ნოიშტადტის სამშვიდობო ხელშეკრულება

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

ვინერ-ნოიშტადტის სამშვიდობო ხელშეკრულება — ხელშეკრულება უნგრეთის სამეფოსა და საღვთო რომის იმპერიას შორის, რომელიც დაიდო ქალაქო ვინერ-ნოიშტადტში. მას წინ უძღოდა რადკერსბურგის ზავი და მოჰყვა პრესბურგის ზავი. იგი განიხილავს მემკვიდრეობის საკითხებს და ადგენს ტერიტორიის მფლობელებს მოსონის, სოპრონისა და ვასის ქვეყნებში.[1]

ფონი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1458 წლის 23 იანვარს პრაღაში მეფე ლადისლავ V-ის გარდაცვალების შემდეგ, მათიაში გამოცხადდა უნგრეთის მეფედ ბუდაში, ბიძის მიქაელ სილაგიის დახმარებით. ამასობაში, 1459 წლის თებერვალში, ნიკოლოზ ილოკელმა, რომელსაც შეუერთდა სხვა უკმაყოფილება უნგრეთის გრაფებთან, აირჩიეს საღვთო რომის იმპერატორი ფრიდრიხ III უნგრეთის მეფედ[2] ილოკის ციხესიმაგრეში, გიუსინგში. ფრიდრიხმა მოითხოვა ტახტი, როგორც კანონიერმა მემკვიდრეობა გერმანიის ალბრეხტ II-ისგან. პიუს II გახდა პაპი 1458 წელს, 5 წლის შემდეგ, რაც ოსმალებმა დაიპყრეს ბიზანტია. თურქეთის შემდგომი აგრესიის შიშით მან ჯვაროსნული ლაშქრობისკენ მოუწოდა ქრისტიანებს. მას სურდა შეერიგებინა მეფეები, რომლებიც ორივე ცდილობდნენ ერთმანეთის გვირგვინის წართმევას.[3]

ფრიდრიხს ჰქონდა უპირატესობა, ზოგიერთი უნგრელი დიდგვაროვნის მხარდაჭერით, ისევე ,როგორც დასავლეთ უნგრეთს, მათ შორის უნგრეთის ქალაქ შოპრონის და თავად უნგრეთის გვირგვინის ფლობით, რომელიც მან მიიღო ლუქსემბურგის დედოფალ ელიზაბეტ II-ისგან (ალბრეხტ II-ის ცოლი) 1441 წლის 25 თებერვალს.[4] მან ასევე ისესხა 100000 დუკატი სოპრონისთვის და კიდევ 8000 გვირგვინისთვის.[5]

მატიაშს მხარს უჭერდა ჩეხეთის მეფე ჯორჯ პოდებრადი (პიუსმა ერეტიკოსად გამოაცხადა) და ჰუსიტი დაქირავებული ლიდერი იონ ჟისკრა. მათიაშ იყო ალბრეხტ VI-ის მოკავშირე, ფრიდრიხის ძმა. პაპი მხარეებს შორის შუამავლობით ნაკლებად წარმატებული იყო. მის წინააღმდეგ შანსების გამო მათიაში იძულებული გახდა ფარულად ჩართულიყო მოლაპარაკებებში. მან გაგზავნა იანოს ვიტესი ფრიდრიხთან გრაცში 1462 წლის დასაწყისში, რომელსაც დაეხმარა პაპის დამკვირვებელი იერონიმუს ლანდუსი. ისინი ნაწილობრივ შეთანხმდნენ წმინდა გვირგვინის სტატუსზე და ქალაქებზე: ფრაკნო, კაბოლდი, კისმარტონი, კუსზეგი, შოპრონი და როჰონკი. მათ დააფიქსირეს უნგრეთის ტახტის მემკვიდრეობის პირობები მათიაშის შემდეგ, გააუქმეს მატიაშსა და ალბრეხტის კავშირი და აუკრძალეს მას ხელახლა დაქორწინება მისი მეუღლის, ეკატერინე პოდებრადელის გარდაცვალების შემდეგ. მოლაპარაკებები მაისში დასრულდა. პირობების უმეტესობა საიდუმლოდ იყო დაცული. შოპრონში უნგრეთის საეკლესიო და საერო კლასების წარმომადგენლებმა მიიღეს ამ მოლაპარაკების ყველა პირობა.[1]

ეს პირობები იყო:[1]

  • დასავლეთის (უნგრეთის) ტერიტორიები ამჟამად განიხილება, როგორც გვირგვინის სამფლობელო
  • წმინდა გვირგვინის ფლობა
  • გვირგვინის სამფლობელების სამთავრობო და იურიდიული რეგულაციები
  • გვირგვინის მიწის ფლობის საეკლესიო ქონების უფლებები
  • ორმხრივი ვალდებულება ოსმალეთის იმპერიის წინააღმდეგ ომის შემთხვევაში
  • „უნგრეთის მეფის“ ტიტულის ტარების უფლება
  • მხარდაჭერა დიდი ჰერცოგ მაქსიმილიან I-ს
  • ჰაბსბურგების, როგორც უნგრეთის მეფეების მემკვიდრეობის რეგულირება
  • უნგრეთის სავარაუდო ჰაბსბურგის მეფის კორონაციის საკითხები

ხელშეკრულება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წმინდა გვირგვინი, შეთანხმების ერთ-ერთი პირობა
სასაზღვრო მიწები მოლაპარაკების ძირითად ნაწილი იყო

ხელშეკრულება ოფიციალურად დაიდო 1463 წლის 19 ივლისს ვინერ-ნოიშტადტში. ზემოაღნიშნული დასავლეთის ტერიტორიები 1647 წლამდე საღვთო რომის იმპერიას გადაეცა, მაგრამ ასევე ჰქონდა შესაძლებლობა უნგრეთის მმართველს გამოესყიდა ქალაქები ფრაკნო და კაბოლდი 40 000 ოქროს ფლორინით ფრიდრიხის სიკვდილის შემდეგ. (ამ ფასისთვის გამოსასყიდი ქალაქების რაოდენობა გრაცში წინასწარი ხელშეკრულების 5-დან 2-მდე შემცირდა). უნგრეთის გვირგვინი და ქალაქი შოპრონი დაიბრუნეს დაუყოვნებლივ 80000 ფლორინის სანაცვლოდ. გარდა ამისა, გადაწყდა, რომ თუ მათიაში კანონიერი ვაჟის გარეშე მოკვდებოდა, მისი სამეფო გადაეცემოდა ფრიდრიხსა და მაქსიმილიანს.[1] ხელშეკრულების საიდუმლო პუნქტში ფრიდრიხმა დაკარგა კონტროლი იონ ჟისკრასა და მის ჯარზე, რამაც მატიაშს საშუალება მისცა დაექირავებინა ისინი თავის სამსახურში, რაც გახდებოდა შემდგომი შავი არმიის გული და მომავალი უნგრეთის დაპყრობების სათავე.[6] მან ასევე დაიწყო ახალი ჰუსიტური ომი, რამაც გამოიწვია გამარჯვებები მომავალ ბრძოლებში.[7] 

უპირატესობები უნგრეთისთვის[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • რადკერსბურგის ზავით საღვთო რომის იმპერიისთვის მიცემული 15 ციხესიმაგრისა და ქალაქის ნაცვლად მატიაშმა შეძლო მათი რიცხვის შემცირება 7-მდე.[1]
  • გვირგვინის მოპოვება მატიაშისთვის სასიცოცხლოდ მნიშვნელოვანი იყო, რადგან უნგრული ტრადიცია მხოლოდ იმ მეფეებს ცნობდა კანონიერად, რომლებიც ეს გვირგვინი ჰქონდათ სეკესფეჰერვარის ბაზილიკაში.[1][2]
  • მათიასი ჯერ კიდევ პიუსის პროტეჟე იყო, რომელმაც ევროპულ დინასტიებს მისი აღიარება აიძულა. უნგრეთის სამღვდელოების უფლებები უნგრეთში საეკლესიო გადასახადებთან დაკავშირებით შენარჩუნდა.[1]
  • მიუხედავად იმისა, რომ აცხადებდა ყოფილ დაპირებას ჰაბსბურგის მემკვიდრეობის შესახებ, მან შეინარჩუნა უნგრეთის თავადაზნაურის უფლებები ახალი მეფის არჩევისთვის.[1]
  • იონ ჯისკრას სამეფო შეწყალებას დაჰპირდა და მისცეს ორი ციხე (შოიმუში და ლიპოვა) და მისმა ჯარისკაცებმა 25000 დუკატი მიიღეს. ეს ნიშნავდა უნგრეთის შემდგომ წლებში ბანერის - დამოუკიდებელი სამეფო არმიის და სამხედრო წარმატებების ჯაჭვის ფორმირების დაწყებას.[8] მას ასევე მიეცა შესაძლებლობა, დაენგრია ჰუსიტების ციხესიმაგრე კაცენშტეინი (სოპრონის მიდამოებში) და ამით დაარწმუნა მისი ჩეხი კაპიტანი ფრანტიშეკ ჰაგი შეუერთდეს შავ არმიას.

უპირატესობები იმპერიისთვის[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იმპერიამ მიიღო:

  • მათიაშის იმპერატორის ძმის მხრიდან მათი „ ფეჰდე-ომში“ მოცილება ალბრეხტ VI-ის იზოლაციას ნიშნავდა.[1]
  • საღვთო რომის იმპერატორის კანონიერი მოთხოვნის დაზღვევა უნგრეთის მეფის ტიტულის დამკვიდრებით და მემკვიდრეობის რეგულირებით.[1][2]
  • უნგრეთის მიერ იმპერიის სავალდებულო მხარდაჭერა ყოველგვარი საფრთხის გამო.[1]
  • იმპერატორმა მეფე აიყვანა თავის „შვილად“, რაც დაეხმარა კავშირების გამკაცრებას ახლად შექმნილ უნგრულ დინასტიასთან.[1][2]

უპირატესობები პაპისთვის[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პაპმა მიიღო:

  • ალიანსი ოსმალთა შემოსევის წინააღმდეგ და ევროპული სიტუაციის გამყარება.[1]
  • ტერიტორიებზე სასულიერო პირების უფლებები ხელუხლებელი დარჩა, რადგან ხელშეკრულება მათ საერთოდ არ შეეხო.[1]
  • როდესაც გიორგი პოდებრადელი უსარგებლო გახდა, მატიაშმა წამოიწყო ჯვაროსნული ლაშქრობა ეგრეთ წოდებული ერეტიკოსის წინააღმდეგ, ომი ხელს უწყობდა პაპის ინტერესებს.

შემდგომი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სოპრონის გამოჯანმრთელებისთანავე, ფრიდრიხ III-მ ნება დართო 1465 წლის 7 სექტემბერს ჩეხ კაპიტანს ჰინკო ტანფელდს ვალტერსდორფიდან გაენადგურებინა ქალაქი. თავდამსხმელი ჯარები გაემგზავრნენ ავსტრიის ქალაქ ვალტერსდორფიდან, რაც პირდაპირი შეურაცხყოფა იყო მათიაშისთვის, რომელმაც მაშინვე გააპროტესტა ეს ქმედება. იმპერატორმა სინანული გამოხატა, მაგრამ ნაძარცვი არ დაუბრუნა. შურისძიების მიზნით, სოპრონის გარნიზონმა შეაჩერა და აკრძალა ღვინის გადაზიდვა ვინერ-ნოიშტადტში 1466 წელს და მოითხოვა კომპენსაცია, რომელიც კვლავ გადაუხდელი. ხელშეკრულებამ გაუხსნა კარიბჭე მატიაშს, რათა გამხდარიყო უნგრეთის მეფე. მისმა მმართველობამ გამოიწვია ომების სერია და მოჰყვა მათიაშის ბოჰემიის მეფედ (1469–1490) და ავსტრიის ჰერცოგად (1486–1490) კურთხევა.[9] ჯვაროსნული ლაშქრობა არასოდეს დაწყებულა, რადგან ვენეციის მიერ დაპირებული დაფინანსება არასოდეს ყოფილა უზრუნველყოფილი. ძალისხმევა საბოლოოდ დასრულდა ბოჰემიის ომებში (1468–1478), რომლის შემდეგაც მატიაშმა ბოჰემია უნგრეთის შემადგენლობაში შეიყვანა.[10] სამხედრო მტრობა საღვთო რომის იმპერიასა და უნგრეთს შორის გაგრძელდა ამ მეფეების მემკვიდრეებს შორისაც. კონფლიქტის ველი ხელშეკრულების ქალაქებსაც შეეხო. ფრიდრიხსა და მაქსიმილიანს, როგორც ეს პირობებში იყო მითითებული, შეიარაღებული მხარდაჭერა არ მიუღიათ. თავისი მეფობის ბოლოს მატიაშმა თავი აარიდა პაპს, იცავდა ნეაპოლის სამეფოს პაპის არმიისგან 1488 წელს, მხარი დაუჭირა ანკონას აჯანყებულებს პაპის წინააღდმეგ ასევე 1488 წელს, მათი უნგრეთის პროტექტორატად გამოცხადებისა და სტატუს კვოსზე ხელმოწერითაც კი (სამშვიდობო ხელშეკრულება ოსმალეთის იმპერიასთან).[11] მისი გარდაცვალების შემდეგ ჰაბსბურგებმა გააძლიერეს პრესბურგის მეორე ხელშეკრულების პირობები და უზრუნველყვეს ვენის პირველ კონგრესში. ისინი რამდენჯერმე აცხადებდნენ ტახტზე პრეტენზიას, სანამ ფერდინანდ I იქ თანამეფობდა და მაქსიმილიან II მარტო მართავდა უნგრეთს, რომელმაც დაამყარა ჰაბსბურგების მემკვიდრეობის ხაზი, რომელიც გაგრძელდა პირველ მსოფლიო ომამდე.[12]

ისტორიული მნიშვნელობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1490 წლის 18 აპრილს, მატიასის გარდაცვალების შემდეგ, იმპერატორმა მაქსიმილიან I-მა გაუგზავნა შეთავაზება უნგრეთის დიდებულებს, სადაც მან წარადგინა თავისი პრეტენზია უნგრეთის ტახტზე ამ ხელშეკრულების საფუძველზე. მათ დაჰპირდა დაცვას პოლონეთისგან, დაამტკიცა მატიაშის დაპყრობების ანექსიები და პირობა დადო, რომ უნგრელი კლერკები და მრჩევლები მათ თანამდებობებზე დარჩებოდნენ. უარის შემთხვევაში, ის დაიმუქრა ძალის გამოყენებით უნგრეთის სამეფოს მოსაპოვებლად. სამეფო არჩევნებზე თავისი გავლენის განსამტკიცებლად, მან ბრძანა ვინერ-ნოიშტადტის სამშვიდობო ხელშეკრულების მრავალი ასლის დაბეჭდვა და გავრცელება ამომრჩეველ დიდებულებს შორის. ეს იყო ისტორიაში პირველი შემთხვევა, როდესაც სტამბა გამოიყენეს პროპაგანდისტული მიზნებისთვის.[13]

იხილეთ აგრეთვე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ 1.00 1.01 1.02 1.03 1.04 1.05 1.06 1.07 1.08 1.09 1.10 1.11 1.12 1.13 István Bariska. (2008)II. Pius és az 1463. évi békeszerződés hu. Vasi szemle newspaper. Assembly of Vas county. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ოქტომბერი 3, 2011. ციტირების თარიღი: June 17, 2011
  2. ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 István Bariska. Matthias Corvinus EN. New Advent. ციტირების თარიღი: 2011-06-25
  3. ↑ Oslansky, František; Stanislav Skorvanek (1996). „The role of John Jiskra in the history of Slovakia“ (PDF). Human Affairs, A Postdisciplinary Journal for Humanities & Social Sciences. Institute of Historical Studies, Slovak Academy of Sciences. I, 19-33 (6, 1996). ISSN 1210-3055. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 28 July 2011. ციტირების თარიღი: 1 October 2010.
  4. ↑ Oszkár Winkler (1462). Endre Csatkai (ed.). „Új lakóépületek Sopron belvárosában“ [New housing projects in the downtown of Sopron] (PDF). Soproni Szemle Newspaper. 16 (უნგრული). Sopron, Hungary: Council of the city of Sopron (4). ISSN 0133-0748. ციტირების თარიღი: June 19, 2011.
  5. ↑ Oszkár Winkler (1462). Endre Csatkai (ed.). „Új lakóépületek Sopron belvárosában“ [New housing projects in the downtown of Sopron] (PDF). Soproni Szemle Newspaper. 16 (უნგრული). Sopron, Hungary: Council of the city of Sopron (4). ISSN 0133-0748. ციტირების თარიღი: June 19, 2011.
  6. ↑ Pál Engel (2005). The realm of St. Stephen: a history of medieval Hungary, 895-1526. London, United Kingdom: I. B. Tauris. 
  7. ↑ Oslansky, František; Stanislav Skorvanek (1996). „The role of John Jiskra in the history of Slovakia“ (PDF). Human Affairs, A Postdisciplinary Journal for Humanities & Social Sciences. Institute of Historical Studies, Slovak Academy of Sciences. I, 19-33 (6, 1996). ISSN 1210-3055. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 28 July 2011. ციტირების თარიღი: 1 October 2010.
  8. ↑ Oslansky, František; Stanislav Skorvanek (1996). „The role of John Jiskra in the history of Slovakia“ (PDF). Human Affairs, A Postdisciplinary Journal for Humanities & Social Sciences. Institute of Historical Studies, Slovak Academy of Sciences. I, 19-33 (6, 1996). ISSN 1210-3055. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 28 July 2011. ციტირების თარიღი: 1 October 2010.
  9. ↑ Matthias I. (2009). In Encyclopædia Britannica. http://www.britannica.com/EBchecked/topic/369772/Matthias-
  10. ↑ Pál Engel. The realm of St. Stephen: a history of medieval Hungary, 895-1526. London, United Kingdom: I. B. Tauris. 
  11. ↑ Sándor Szilágyi. A magyar nemzet története, 5. kötet. Budapest, Hungary: Athenaeum Irod. és Nyomdai Rt. 
  12. ↑ Charles Cawley. (30 November 2010) Medieval Lands Project: Bohemia. Foundation for Medieval Genealogy. ციტირების თარიღი: 20 June 2011
  13. ↑ Sándor Szilágyi (1896). „I. Második Ulászló megválasztatása.“, A magyar nemzet története, 5. kötet (hu). Budapest, Hungary: Athenaeum Irod. és Nyomdai Rt. ISBN 1-144-24218-5. 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ვინერ-ნოიშტადტის_სამშვიდობო_ხელშეკრულება&oldid=4428537“-დან