ექო-მეხსიერება

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

ექო-მეხსიერება — აუდიტორული ინფორმაციისთვის (ხმების) დამახასიათებელი სენსორული მეხსიერების რეგისტრია. სენსორული მეხსიერება იმ ხმის, რომელიც ადამიანებმა ახლახან აღიქვეს, ექო-მეხსიერების ფორმას წარმოადგენს.[1] ვიზუალური მეხსიერებისაგან განსხვავებით, რომლის შემთხვევაშიც თვალს შუძლია განმეორებით აღიქვას სტიმული, აუდიტორული სტიმულის მსგავსი აღქმა არ ხდება. საერთო ჯამში, ექო-მეხსიერების მოგონებები ოდნავ უფრო დიდი ხნის განმავლობაში ინახება, ვიდრე ხატისებრი მეხსიერების (ვიზუალური მეხსიერება).[2] აუდიტორული სტიმულები სათითაოდ აღიქმება ყურის მიერ, შემდეგ ხდება დამუშავება და გაგება. მაგალითად, რადიოს მოსმენა ძალიან განსხვავდება ჟურნალის კითხვისგან. ადამიანს მხოლოდ ერთხელ, კონკრეტული დროის მონაკვეთში შეუძლია მოუსმინოს რადიოს, ხოლო ჟურნალის გადაკითხვა ბევრჯერ არის შესაძლებელი. შეიძლება ითქვას, რომ ექო-მეხსიერება ,,შემაკავებელი რეზერვუარის“ მსგავსი კონცეფცია, რადგანაც ხმა არ მუშავდება (ან იგი შეკავებულია) მანამ, სანამ მომდევნო ბგერა არ გაისმება და მხოლოდ ამის შემდეგ იძენს ის მნიშვნელობას.[3] ამ განსაკუთრებულ სენსორულ „მარაგს“ შეუძლია დიდი რაოდენობის აუდიტორული ინფორმაციის შენახვა, რომელიც მხოლოდ დროის მცირე მონაკვეთის (3-4 წამის განმავლობაში) ნარჩუნდება. ეს ექოსებური ხმა რეზონირდება გონებაში და მეორდება აუდიტორული სტიმულის მიღებიდან მცირე დროის განმავლობაში.[4] ექო-მეხსიერება შიფრავს სტიმულების მხოლოდ პრიმიტიულ ასპექტებს, მაგალითად ბგერის სიმაღლეს, რომელიც განსაზღვრავს ტვინის დაუკავშირებელი რეგიონების ლოკალიზაციას.[5]

მიმოხილვა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვიზუალური სენსორული მეხსიერების საცავის შესახებ ჯორჯ სპერლინგის მოხსენების შემდეგ, მკვლევარებმა დაიწყეს აუდიტორულ რეგიონში მისი ანალოგის მოძებნა. ტერმინი ექო-მეხსიერება 1967 წელს ულრიხ ნეისერმა აკუსტიკური ინფორმაციის ამ მოკლე გამოვლინების აღსაწერად შემოიტანა. საწყის ეტაპზე, ეს საკითხები შეისწავლებოდა ნაწილობრივი მოხსენების მსგავსი პარადიგმების გამოყენებით, რასაც იყენებდა სპერლიგნი; თუმცა თანამედროვე ნეიროფსიქოლოგიურმა ტექნიკამ განავითარა ექო-მეხსიერების მოცულობის, განგრძობადობისა და ექო-მეხსიერების საცავის ადგილმდებარეობის დადგენის პროცესი. სპერლინგის მოდელის, ნაწილობრივი და სრული ექსპერიმენტების გამოყენებით, მკვლევარები კვლავ განაგრძობენ მისი ნამუშევრის მისადაგებას აუდიტორული სენსორული მარაგისადმი. მათ აღმოაჩინეს, რომ ექოსებურ მარაგს აქვს 4 წამამდე ხანგრძლივობა.[6] თუმცა, აუდიტორული სიგნალის გაგონების შემდეგ არსებული ექოს ხანგრძლივობის შესახებ სხვადასხვა ვარაუდები არსებობს. გუტმანის და ჯულესის დაშვებით ის შესაძლოა ერთი წამი ან უფრო ნაკლები გრძელდებოდეს, ხოლო ერიკსენისა და ჯონსონის აზრით ეს დაახლოებით 10 წამს დაიკავებს.[7]

ადრეული ნამუშევარი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სამუშაო მეხსიერების ბადელისეული მოდელი შედგება მხედველობით-სივრცითი ჩანახატოვანი საფუძვლისაგან (უკავშირდება ხატოვან მეხსიერებას) და ფონოლოგიური ციკლისაგან (აუდიტორული ინფორმაციის დამუშავებას ორი გზით მიემართება). პირველი არის ფონოლოგიური სათავსო, რომელსაც აქვს შესაძლებლობა, რომ შეინარჩუნოს ინფორმაცია გაქრობამდე 3-4 წამის განმავლობაში, რაც ბევრად უფრო დიდი ხანგრძლივობაა, ვიდრე ხატოვანი მეხსიერების დროს (1000 მწმ-ზე ნაკლები). მეორე არის სუბვოკალური გამეორების პროცესი „შინაგანი ხმის“ გამოყენებით, რომ მუდმივად განახლდეს მეხსიერების კვალი.[8] მიუხედავად ამისა, ეს მოდელი ვერ იძლევა შიდა სენსორულ საწყის მონაცემებსა და მეხსიერების თანმდევ პროცესებს შორის ურთიერთობის დეტალურ აღწერილობას.

ნელსონ ქოუენის მიერ შემოთავაზებული მოდელი ცდილობს, რომ გაუმკლავდეს ამ პრობლემას ვერბალური სენსორული მეხსიერებისა და სათავსოს უფრო დეტალურად აღწერით. იგი გვთავაზობს ყურადღებამდელი სენსორული სათავსოს სისტემას, რომელსაც შეუძლია დიდი რაოდენობით ზუსტი ინფორმაცის დატევა მცირე დროის განმავლობაში. ის მოიცავს პირველი ფაზის საწყის მონაცემს - 200-400 მწმ-ს და მეორე ფაზას, რომელშიც ინფორმაცია ტრანსფორმირდება უფრო გრძელვადიანი მეხსიერების სათავსოში, რათა მოხდეს მისი ინტეგრაცია სამუშაო მეხსიერებაში, რომლის გაქრობაც 10-20 წმ-ის შემდეგ იწყება.[9]

ტესტირების მეთოდები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნაწილობრივი და სრული ანგარიში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ხატოვანი მეხსიერების ამოცანების შესახებ სპერლინგის (1960) პროცედურების შემდგომ, მეცნიერები დაინტერესდნენ აუდიტორული სენსორული სათავსოს შესახებ ანალოგიური ფენომენის დატესტვით. ექსოებრი მეხსიერება იზომება ქცევით დავალებებით, სადაც მონაწილეებს სთხოვენ, რომ გაიმეორონ ტონების, სიტყვების ანდ მარცვლების რაღაც თანმიმდევრობა, რომელიც მათ წარუდგინეს - ეს ძირითადად მოითხოვს ყურადღებასა და მოტივაციას. ყველაზე ცნობილი ნაწილობრივი მოხსენების დავალებაში მონაწილეებს ეძლეოდთ აუდიტორული სტიმული მარცხენა, მარჯვენა და ორივე ყურში ერთდროულად.[6] შემდეგ მათ სთხოვდნენ, რომ გადმოეცათ თითოეული სტიმულის სივრცითი მდებარეობა და კატეგორიის სახელი. შედეგებმა აჩვენა, რომ ცალ ყურში მოსმენილი ინფორმაციის დროს სივრცითი მდებარეობის გახსენება გაცილებით ადვილი იყო, ვიდრე სემანტიკური ინფორმაციის. ხატოვანი მეხსიერების დავალებების შედეგებთან თანხმობაში, ნაწილობრივი მოხსენებითი მდგომარეობების მოქმედება გაცილებით უპირატესი იყო მთელ მოხსენებით მდგომარეობასთან შედარებით. ასევე, ინტერსტიმულური ინტერვალის (ISI) (სტიმულის წარდგენასა და მის გახსნებას შორის არსებული დროის მონაკვეთი) ზრდასთან ერთად შეინიშნებოდა მოქმედების შენელება/გაუარესება.

აუდიტორული სტიმულის შეცნობა უკუმასკინგის პირობებში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აუდიტორული სტიმულის შეცნობა უკუმასკინგის პირობებში(ABRM) არის ერთ-ერთი ყველაზე წარმატებული დავალება სმენის შესწავლის დროს. მის ფარგლებში მონაწილეებს წარედგინებათ მოკლე სამიზნე სტიმული, რომელსაც ინტერსტიმულური ინტერვალის (ISI) შემდეგ მოჰყვება მეორე სტიმული (ნიღაბი).[10] სწორედ ამ ინტერვალის საშუალებით ხდება დროის იმ მონაკვეთის მანიპულაცია, რომლის განმავლობაშიც აუდიტორული ინფორმაცია ხელმისაწვდომი იქნება მეხსიერებაში. ინტერსტიმულური ინტერვალის 250 მწმ-მდე გაზრდისას უმჯობესდება შესრულების ხარისხი სამიზნე ინფორმაციის სიზუსტის თვალსაზრისით. ნიღაბი არ ახდენს გავლენას ინფორმაციის იმ რაოდენობაზე, რომელიც სტიმულისაგან მიიღება, მაგრამ იგი მოქმედებს, როგორც ხელის შემშლელი ფაქტორი შემდგომი გადამუშავების დროს.

შეუსაბამობის ნეგატიური ეფექტი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

შეუსაბამობის ნეგატიური ეფექტის(MMN) ამოცანები არის უფრო ობიექტური, დამოუკიდებელი ამოცანები, რომელთაც შეუძლიათ აუდიტორული სენსორული მეხსიერების გაზომვა და რომელიც არ მოითხოვს ფოკუსირებულ ყურადღებას.[11] ეს ამოცანები იწერს მონაცემებს ტვინის აქტიურობაში ცვლილებების შესახებ ელექტროენცეფალოგრაფიის (EEG) გამოყენებით. იგი იწერს ტვინის აქტიურობაში სტიმულის შემდგომ 150-200 მწმ-ის შემდგომ მოვლენასთან დაკავშირებულ სმენით პოტენციალებს (ERP). ეს სტიმული არის ავტომატური, იშვიათი, ანომალიური სტიმული, რომელიც სტანდარტულ სტიმულთა სიმრავლეშია წარმოდგენილი და რომელიც იძლევა მეხსიერებაზე დაკვირვების საშუალებას. [12]

ნევროლოგიური საფუძველი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

როგორც აღმოჩნდა, აუდიტორული სენსორული მეხსიერება განთავსებულია პირველად აუდიტორულ კორტექსში, რომელიც მდებარეობს ყურის მოპირდაპირე მხარეს.[13] ექო-მეხსიერების სათავსო მოიცავს ტვინის სხვადასხვა წილებს მასში ჩართული სხვადასხვა პროცესების გამო. ტვინის რეგიონთა უმრავლესობა მდებარეობს შუბლისწინა კორტექსში (PFC), [10] რადგანაც სწორედ ეს ადგილია, სადაც ხორციელდება აღმასრულებელი კონტროლი და რომელიც პასუხისმგებელია ყურადღებისმიერი კონტროლისათვის. ფონოლოგიური სათავსო და გამეორების სისტემა როგორც ჩანს მარცხენა ნახევარსფეროზეა დაფუძნებული,[14] რადგანაც სწორედ ამ რეგიონში შეინიშნება ტვინის აქტივობა. ამ პროცესში ჩართული ძირითადი რეგიონებია მარცხენა ვენტროლატერალური შუბლისწინა კორტექსი (VLPEC), მარცხენა პრემოტორული კორტექსი (PMC) და მარცხენა უკანა პარიეტალური კორტექსი (PPC). VLPFC-ის ფარგლებში, ბროკას არე არის პასუხისმგებელი ვერბალური გამეორებისა და არტიკულირების პროცესისათვის. ზურგის PMC აგამოიყენება რითმულ ორგანიზებასა და გამეორებაში და ბოლოს, PPC-ს სივრცეში საგნების განლაგების როლი. აქამდე სჯეროდათ, რომ MMN-ის პასუხად გამოვლენილი აუდიტორულ სმენით მეხსიერებასთან კავშირში მყოფი ქერქოვანი არეები არ იყო სპეციფიკურად ლოკალიზებული. თუმცა, შედეგებმა აჩვენა შედარებითი აქტივობა ზედა ტემპორალურ ხვეულში (STG) და ქვედა ტემპორალურ ხვეულში (ITG). [15]

განვითარება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ექოსებრ მეხსიერებასთან დაკავშირებულ ნერვული სტრუქტურების ფარგლებში ასაკთან დაკავშირებული ზრდა აქტივაციაში აჩვენებს, რომ ასაკთან ერთად იზრდება აუდიტორული სენსორული ინფორმაციის დამუშავების ეფექტურობა და ხარისხი.[14]

(MMN) კვლვის შედეგები ასევე მოწმონს, რომ აუდიტორული სენსორული მეხსიერების ხანგრძლიოვბა ასევე იზრდება ასაკთან ერთად, განსაკუთრებით 2-6 წლამდე, დაახლოებით 500-დან 5000 მწმ-მდე. 2 წლის ბავშვებმა აჩვენეს შეუსაბამო ნეგატიურობის პასუხი 1-დან 2 წამამდე, ინტერიმპულსური ინტერვალით - 500 მწმ და 1000 მწმ. სამი წლის ბავშვებმა აჩვენეს შეუსაბამო ნეგატიურობის პასუხი 1-დან 2 წამამდე, წლის ბავშვებმა - 2 წამზე ხანგრძლივი, ხოლო 6 წლის ბავშვებმა - 3-დან 5 წამამდე. ეს განვითარების და კოგნიტური ცვლილებები, რომლებიც ადრეულად ვლინდება, იზრდება ზრდასრულობის პერიოდში, სანამ საბოლოოდ, კვლავ არ შემცირდება ხანდაზმულობის დროს.[9]

მკვლევრებმა აღმოაჩინეს შემცირებული ექოსებრი მეხსიერების ხანგრძლივობა ყოფილ გვიან მოსაუბრეებში (LT’s), Precordial Catch Syndrome (წინაკორდიალური შეფერხების სინდრომი) (PCS)-ის მქონე ბავშვებსა და ტუჩის თანდაყოლილი დეფექტის მქონეებში, რომელთა შემთხვევაშიც ინფორმაცია ქრება 2000 მწმ-მდე. თუმცა, შემცირებული ექოსებრი მეხსიერება არ წარმოადგენს ზრდასრულობაში ენობრივი სირთულეების ქონის წინაპირობას.[16]

კვლევაში აღმოჩნდა, რომ როდესაც სიტყვების წარდგენა ხდებოდა ახალგაზრდა და ზრდასრული პირებისათვის, ახალგაზრდები ჯობნიდნენ ზრდასრულ პირებს, როდესაც სისწრაფე, რომლითაც ხდებოდა სიტყვების წარდგენა, იზრდებოდა.[17]

პრობლემები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აუდიტორული მეხსიერების ნაკლის მქონე ბავშვებს აქვთ განვითარებადი ენობრივი დარღვევები.[12] ამ პრობლემების შეფასება რთულია, რადგანაც ეს ფაქტი შესაძლოა არა მეხსიერებასთან დაკავშირებულ პრობლემებზე, არამედ მოცემული დავალების გაგების უუნარობაზე იყოს დამოკიდებული.

დორსოლატერალურ შუბლისწინა კორტექსსა და ტემპორალურ-პარიეტულ კორტექსში მრავალმხრივი დაზიანების მქონე ადამიანებში დარტყმის/ბიძგის მერე ტარდებოდა MMN ტესტი. კონტროლ ჯგუფში მარჯვენა ნახევარსფეროში იყო უფრო დიდი აქტივობა, მიუხედავად იმისა, ხმა მარკვენა ყურში ისმოდა, თუ მარცხენაში.

ტემპორალურ-პარიეტალური დაზიანების მქონე პაციენტებში MMN იყო მკაფიოდ შემცირებული, როდესაც აუდიტორული სტიმულის წარდგენა ხდებოდა მათი ტვინის დაზიანებული უბნის საპირისპირო მხარეს. ეს მიემართება თეორიას, რომლის მიხედვითაც აუდიტორული სენსორული მეხსიერება მოთავსებულია კონტრალატერალურ აუდიტორულ კორტექსში.[13] შემდგომი კვლევა შემცირებული აუდიტორული მეხსიერების მქონე ადამიანებში აჩვენებს, რომ მუსიკის ან აუდიო წიგნების მოსმენა ყოველდღიურად აუმჯობესებდა მათ ექოსებრ მეხსიერებას. ეს აჩვენებს ტვინის დაზიანების შემდეგ ნერვული რეაბილიტაციის დროს მუსიკის პოზიტიურ გავლენას. [18]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ Carlson, Neil R. (2010). Psychology the science of behaviour. Pearson Canada Inc., გვ. 233. ISBN 9780205645244. 
  2. ↑ Echoic Memory Defined. Psychology Glossary.
  3. ↑ Clark, Terry (1987). „ECHOIC MEMORY EXPLORED AND APPLIED“. Journal of Consumer Marketing. 4 (1): 39–46. doi:10.1108/eb008187. ISSN 0736-3761.
  4. ↑ Radvansky, Gabriel (2005) Human Memory. Boston: Allyn and Bacon, გვ. 65–75. ISBN 978-0-205-45760-1. 
  5. ↑ Strous RD, Cowan N, Ritter W, Javitt DC (October 1995). „Auditory sensory ("echoic") memory dysfunction in schizophrenia“. Am J Psychiatry. 152 (10): 1517–9. doi:10.1176/ajp.152.10.1517. PMID 7573594.
  6. ↑ 6.0 6.1 Darwin, C; Turvey, Michael T.; Crowder, Robert G. (1972). „An auditory analogue of the sperling partial report procedure: Evidence for brief auditory storage“ (PDF). Cognitive Psychology. 3 (2): 255–67. doi:10.1016/0010-0285(72)90007-2. დაარქივებულია ორიგინალიდან (PDF) — 2016-03-03. ციტირების თარიღი: 2018-01-29.
  7. ↑ Eriksen, Charles W.; Johnson, Harold J. (1964). „Storage and decay characteristics of nonattended auditory stimuli“. Journal of Experimental Psychology. 68 (1): 28–36. doi:10.1037/h0048460.
  8. ↑ Baddeley, Alan D.; Eysenck, Michael W.; Anderson, Mike (2009) Memory. New York: Psychology Press, გვ. 27. ISBN 978-1-84872-000-8. 
  9. ↑ 9.0 9.1 Glass, Elisabeth; Sachse, Steffi; Suchodoletz, Waldemar (2008). „Development of auditory sensory memory from 2 to 6 years: an MMN study“ (PDF). Journal of Neural Transmission. 115 (8): 1221–9. doi:10.1007/s00702-008-0088-6. PMID 18607525.
  10. ↑ 10.0 10.1 (1996) Memory. New York: Academic Press, გვ. 5, 73–80. ISBN 978-0-12-102571-7. 
  11. ↑ Näätänen R, Escera C (2000). „Mismatch negativity: clinical and other applications“. Audiol. Neurootol. 5 (3–4): 105–10. doi:10.1159/000013874. PMID 10859407.
  12. ↑ 12.0 12.1 Sabri, Merav; Kareken, David A; Dzemidzic, Mario; Lowe, Mark J; Melara, Robert D (2004). „Neural correlates of auditory sensory memory and automatic change detection“. NeuroImage. 21 (1): 69–74. doi:10.1016/j.neuroimage.2003.08.033. PMID 14741643.
  13. ↑ 13.0 13.1 Alain, Claude; Woods, David L.; Knight, Robert T. (1998). „A distributed cortical network for auditory sensory memory in humans“. Brain Research. 812 (1–2): 23–37. doi:10.1016/S0006-8993(98)00851-8. PMID 9813226.
  14. ↑ 14.0 14.1 Kwon, H.; Reiss, A. L.; Menon, V. (2002). „Neural basis of protracted developmental changes in visuo-spatial working memory“. Proceedings of the National Academy of Sciences. 99 (20): 13336–41. doi:10.1073/pnas.162486399. PMC 130634. PMID 12244209.
  15. ↑ Schonwiesner, M.; Novitski, N.; Pakarinen, S.; Carlson, S.; Tervaniemi, M.; Naatanen, R. (2007). „Heschl's Gyrus, Posterior Superior Temporal Gyrus, and Mid-Ventrolateral Prefrontal Cortex Have Different Roles in the Detection of Acoustic Changes“. Journal of Neurophysiology. 97 (3): 2075–82. doi:10.1152/jn.01083.2006. PMID 17182905.
  16. ↑ Grossheinrich, Nicola; Kademann, Stefanie; Bruder, Jennifer; Bartling, Juergen; Von Suchodoletz, Waldemar (2010). „Auditory sensory memory and language abilities in former late talkers: A mismatch negativity study“. Psychophysiology: 822–30. doi:10.1111/j.1469-8986.2010.00996.x.
  17. ↑ Engle RW, Fidler DS, Reynolds LH (December 1981). „Does echoic memory develop?“. J Exp Child Psychol. 32 (3): 459–73. doi:10.1016/0022-0965(81)90108-9. PMID 7320680.
  18. ↑ Särkämö, Teppo; Pihko, Elina; Laitinen, Sari; Forsblom, Anita; Soinila, Seppo; Mikkonen, Mikko; Autti, Taina; Silvennoinen, Heli M.; et al. (2010). „Music and Speech Listening Enhance the Recovery of Early Sensory Processing after Stroke“. Journal of Cognitive Neuroscience. 22 (12): 2716–27. doi:10.1162/jocn.2009.21376. PMID 19925203.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ექო-მეხსიერება&oldid=4497605“-დან