ესტონეთი შვედეთის მმართველობის ქვეშ

შვედეთის მმართველობის პერიოდი ესტონეთში მოიცავს 1561-1710 წლებს, როდესაც ესტონეთი შვედეთის იმპერიის გავლენის ქვეშ იმყოფებოდა. ტევტონური ორდენის სახელმწიფოს დაშლის შემდეგ, ბალტიის გერმანელი ადგილობრივი თავადაზნაურობა ჰარიენის (ჰარიუმაა) და ვირლანდის (ვირუმაა) ტერიტორიებზე, ასევე რევალი (ტალინი) 1561 წლის ივნისში (და მოგვიანებით იერვენი (იარვამაა)) შვედეთის მეფე ერიკ XIV-ს დაცვას სთხოვდა და მიიღო კიდეც, რაც შვედეთის ლივონიის ომში ჩართვას მოჰყვა.^[1] საომარი მოქმედებების დასრულების შემდეგ 1583 წელს, შვედეთმა კონტროლი დაამყარა თანამედროვე ესტონეთის ჩრდილოეთ ნაწილებსა და დაგეს (კუნძული ჰიიუმაა) კუნძულზე; ამ ტერიტორიებზე შეიქმნა ესტონეთის საჰერცოგო. პოლონეთსა და შვედეთს შორის განახლებული ომების შემდეგ, დღევანდელი ესტონეთის სამხრეთ ნაწილები (მაშინდელი ლივონია) შვედეთის შემადგენლობაში შევიდა ალტმარკის ხელშეკრულებით 1629 წელს. შვედეთმა ასევე დაიპყრო ეზელის კუნძული დანიიდან და ამრიგად გააკონტროლა მთელი დღევანდელი ესტონეთი. შვედეთის მმართველობის პერიოდი ფაქტობრივად დასრულდა 1710 წელს, როდესაც შვედეთის ყველა ბალტიისპირა პროვინცია რუსეთის ჯარებს დანებდა დიდი ჩრდილოეთის ომის ბოლო ეტაპზე. რუსეთის ჰეგემონია ოფიციალურად დამტკიცდა 1721 წელს.^[2] შვედეთის ჩართულობის მიზეზები ესტონეთში იყო როგორც ეკონომიკური, ასევე პოლიტიკური და სამხედრო. შვედეთის გვირგვინი დაინტერესებული იყო რუსეთთან მდიდარი ვაჭრობიდან მოგების წილის მიღებით. ^[3]ამავე დროს, ესტონეთში პოზიციების გამყარება შეიძლება განვიხილოთ როგორც ხერხი, რომელიც ხელს უშლიდა რუსეთსა და დანიას შვედეთის მიერ კონტროლირებად ფინეთის სიახლოვეს საშიში პლაცდარმების მოპოვებაში.^[4] შვედეთის მმართველობის პერიოდს ხანდახან კოლოქვიალურად მოიხსენიებენ როგორც „კარგ ძველ შვედურ დროებას“ (ესტ. : vana hea Rootsi aeg).^[5]^[6]^[7] თუმცა, გაურკვეველი რჩება, იყენებდა თუ არა იმდროინდელი ესტონურენოვანი მოსახლეობა ამ გამოთქმას და თვლიდა თუ არა შვედეთის მმართველობის პერიოდს მნიშვნელოვნად უკეთესად, ვიდრე ადრინდელი უცხოელი მმართველების დროს. განსაკუთრებით შვედეთის მმართველობის ბოლო პერიოდში, შვედეთის ხელისუფლებამ განახორციელა რიგი რეფორმები, რომლებიც მიზნად ისახავდა ადგილობრივი გერმანულენოვანი არისტოკრატიის გავლენის შემცირებას ადგილობრივი ესტონურენოვანი გლეხობის სასარგებლოდ. ამ ფონზე, ზოგიერთი მტკიცებულება მიუთითებს, რომ ესტონურენოვანი მოსახლეობა შვედეთის მმართველობას აღიქვამდა როგორც კანონის უზენაესობით ხასიათდებოდა, და დაბალი კლასები მოგვიანებით გამოხატავდნენ შვედეთის მმართველობის დაბრუნების სურვილს. შვედურმა რეფორმებმა, რომელთაგან ზოგიერთმა ხანგრძლივი გავლენა მოახდინა, ასევე მოიცვა ტარტუს უნივერსიტეტის დაარსება (ასევე სხვა საგანმანათლებლო დაწესებულებებისა, როგორიცაა გუსტავ ადოლფის გრამატიკული სკოლა), ლუთერანიზმის მტკიცე მხარდაჭერა და ბიბლიის ესტონურ ენაზე თარგმნა და ტარტუში სააპელაციო სასამართლოს შექმნა.

ადრეული წლები

ურთიერთობა დღევანდელი შვედეთისა და ესტონეთის მცხოვრებთა შორის დაიწყო ჯერ კიდევ ჩრდილოეთის ბრინჯაოს ხანაში, და ამ ურთიერთობების პირველი დამოწმებული ჩანაწერები თარიღდება ვიკინგების ეპოქით: მაგალითად, რუნული ქვა როსლაგს-ბროს ეკლესიაში შვედეთში იხსენიებს კაცს, რომელიც მე-11 საუკუნეში ესტონეთში მოკლეს.^[8] ესტონეთში არსებობდა შვედური უმცირესობა სულ მცირე შუა საუკუნეებიდან. ჩრდილოეთის ჯვაროსნული ლაშქრობების დროს, მე-13 საუკუნეში, შვედმა ჯვაროსნებმა უშედეგო მცდელობა მოაწყეს ესტონეთის დასაპყრობად.^[9] ამის ნაცვლად, ჯვაროსნული ლაშქრობების შედეგად, დანიამ დაიპყრო ჩრდილოეთ ესტონეთი,^[10]ხოლო გერმანიიდან ჯვაროსანმა რაინდებმა შექმნეს ტევტონური ორდენის სახელმწიფო, რომელიც მოიცავდა ლატვიის უმეტეს ნაწილსა და სამხრეთ ესტონეთს^[11] (ხოლო 1346 წლის შემდეგ ჩრდილოეთ ესტონეთსაც). ტევტონური ორდენისა და მისი სახელმწიფოს დაცემასთან ერთად, შვედეთის პოლიტიკური ამბიციები ესტონეთისკენ მიემართა.^[12] მომავალ მეფე იოან III-ს, როგორც ფინეთის დიდ ჰერცოგს, ჯერ კიდევ 1550-იან წლებში ჰქონდა ამბიცია ესტონეთში შვედეთის მმართველობის დამყარებისა, მაგრამ მას მამამისი, გუსტავ ვაზა აფერხებდა. მხოლოდ 1561 წელს მიმართა ადგილობრივმა თავადაზნაურობამ ახალ მეფე ერიკ XIV-ს, რომ ჩარეულიყო მიმდინარე ლივონიის ომში და დაეცვა ჰარიუმაას, ვირუმაას მიწები და ტალინი სუვერენობის სანაცვლოდ. ^[13] ლივონიის ომი, რომელშიც ახლა შვედეთი ჩაერთო, გაგრძელდა 1583 წლამდე (დასრულდა პლუსას ხელშეკრულებით). შვედეთისთვის ამან შედეგად მოიტანა იმ ტერიტორიის შენარჩუნება, რომელმაც 1561 წელს შვედეთის დაცვა მოითხოვა, და დამატებით ნარვას აღება.

სახელი ლივონია, რომელიც ადრე აღნიშნავდა დღევანდელი ესტონეთისა და ლატვიის მთელ ტერიტორიას, ახლა გამოიყენებოდა პოლონეთის მიერ კონტროლირებადი სამხრეთ ესტონეთისა და ლატვიის აღსანიშნავად; ხოლო „ესტონეთი“ აღნიშნავდა შვედეთის კონტროლქვეშ მყოფ ჩრდილოეთ და დასავლეთ ესტონეთის ტერიტორიებს. მხოლოდ მე-20 საუკუნის დასაწყისში დაიწყეს ტერმინ „ესტონეთის“ გამოყენება ყველა იმ მიწის აღსანიშნავად, სადაც ესტონურად მოლაპარაკე ხალხი ცხოვრობდა.^[14] შვედეთმა ახალ საჰერცოგოში მთავრობის რეორგანიზება მხოლოდ რუსეთთან სამშვიდობო ხელშეკრულების დადების შემდეგ, 1583 წელს დაიწყო. ისევე როგორც ლივონიის სამფლობელოები, ესტონეთის არისტოკრატია და ქალაქები დანებდნენ იმ პირობით, რომ მათი პრივილეგიები შენარჩუნდებოდა. ლივონიისგან განსხვავებით, სადაც პოლონეთმა მალე დაარღვია შეთანხმება, შვედეთის მეფეებმა შეინარჩუნეს თავიანთი დაპირებები ტალინის ქალაქისა და ადგილობრივი თავადაზნაურობის მიმართ. ჩრდილოეთ და დასავლეთ ესტონეთის მიწათმფლობელები, რომლებიც შეადგენდნენ ესტონეთის თავადაზნაურობას, წარმოდგენილნი იყვნენ მათი გენერალური ასამბლეის მიერ, რომელიც რეგულარულად იკრიბებოდა ყოველ მესამე წელს (ლანდტაგი), და მისი აღმასრულებელი ორგანოს — მაგისტრატების კოლეგიის (ლანდრატსკოლეგიუმი) მიერ. შვედეთის მონარქია წარმოდგენილი იყო ლორდ-ლეიტენანტის, შემდგომში გუბერნატორის მიერ, და ტერიტორია იმართებოდა თავადაზნაურობის დახმარებით. სამეფო საკუთრება შედგებოდა ყოფილი ლივონიის ორდენის, მონასტრებისა და ეპისკოპოსების კუთვნილი მიწებისგან და მიტოვებული მამულებისგან; ომის დროს მიტოვებული მიწების ნაწილი ადგილობრივი არისტოკრატიის კონტროლის ქვეშ მოექცა. ადმინისტრაციის მიზნით, ეს მიწები დაყოფილი იყო საფეოდალოებად, რომლებიც თავის მხრივ იყოფოდა ბაილიფების მიერ მართულ სამეფო მამულებად. შვედეთის მეფეები უხვად გასცემდნენ მიწებს კერძო საკუთრებაში — როგორც დამსახურებისთვის, ისე სამსახურისთვის. ამ მიზეზით ესტონეთის მიწების უმეტესობა მე-16 საუკუნის ბოლოსთვის კერძო საკუთრებაში იყო, და მფლობელები ძირითადად ბალტიის გერმანელები იყვნენ. ბალტიის გერმანელმა თავადაზნაურობამ მოიპოვა ფართო ძალაუფლება როგორც ეკონომიკურ, ისე პოლიტიკურ სფეროში, და გვირგვინის შემდგომი მცდელობები ამ ძალაუფლების შესაზღუდად ძლიერ წინააღმდეგობას წააწყდა. რომ ცენტრალური ხელისუფლება ასე დიდხანს თანხმდებოდა, ეს გამოწვეული იყო უწყვეტი ომებით, რაც მნიშვნელოვანს ხდიდა ადგილობრივი არისტოკრატიის ლოიალობის შენარჩუნებას.

გაფართოება

ესტონეთის საჰერცოგოს დაპყრობა გახდა შვედეთის ექსპანსიის პოლიტიკის საწყისი წერტილი, რომელმაც შვედეთის ისტორიაში წარმოშვა პერიოდი, რომელსაც შვედეთის იმპერიად მოიხსენიებენ. მე-17 საუკუნის განმავლობაში შვედეთმა დაიპყრო დიდი ტერიტორიები ბალტიის ზღვის გარშემო. 1629 წელს პოლონეთის კონტროლქვეშ მყოფი ლივონია, მათ შორის დღევანდელი ესტონეთის სამხრეთ ნაწილები, შვედეთის ძალებმა დაიპყრეს, ხოლო 1645 წელს კუნძული ეზელი დანიამ შვედეთს დაუთმო ბრომსებროს სამშვიდობო ხელშეკრულების ფარგლებში. მაშინ როცა ჩრდილოეთ ესტონეთის შვედეთისთვის გადაცემა ნებაყოფლობითად ითვლებოდა, ლივონია ოკუპირებულ ტერიტორიად მიიჩნეოდა. შესაბამისად, მეფე გუსტავ ადოლფმა (1611-1632) მხოლოდ ნაწილობრივ აღადგინა ლივონიის არისტოკრატიის პრივილეგიები, რომლებიც პოლონეთის წლებში დაკარგეს. გენერალ-გუბერნატორის ხელმძღვანელობით, განვითარდა ძლიერი ცენტრალური ხელისუფლება და დამყარდა შვედური კანონები. ადგილობრივი არისტოკრატიის დიდი ნაწილი ომის დროს გაიქცა, და ამის ნაცვლად შვედური თავადაზნაურობის წევრები გადავიდნენ ლივონიის ბევრი მამულის დასაუფლებლად.^[15] შვედეთის ხელისუფლება მკაცრ კონტროლს ახორციელებდა რელიგიურ და ინტელექტუალურ ცხოვრებაზე, აწყობდა რეგულარულ ინსპექციებს, ე.წ. ვიზიტაციებს, მე-16 საუკუნის ბოლოდან მე-17 საუკუნის განმავლობაში. უმაღლესი სამღვდელოება — ეპისკოპოსები ან ზედამხედველები — სტუმრობდნენ კონგრეგაციას, რათა შეემოწმებინათ გლეხების რელიგიური რწმენა და აღმოეფხვრათ წარმართობის ან კათოლიციზმის ნარჩენები. პირველი ფართომასშტაბიანი ვიზიტაცი ჩაატარა იოჰანეს რუდბეკიუსმა. გუსტავ ადოლფმა ასევე, გუბერნატორ იოჰან სკიტეს დახმარებით, დააარსა სააპელაციო სასამართლო ტარტუში და ტარტუს უნივერსიტეტი.^[16] თუმცა, გუსტავ ადოლფის მემკვიდრეებმა მეტი უფლებები დაუთმეს ლივონიის არისტოკრატიას. ეს ნაწილობრივ გამოწვეული იყო იმით, რომ სახელმწიფომ დათმო თავისი ეკონომიკური და პოლიტიკური ძალაუფლება, გადასცა რა გვირგვინის ქონების უმეტესობა კერძო პირებს (ძირითადად შვედეთის მაღალ არისტოკრატიას მათი დამსახურებისთვის). ლივონიის თავადაზნაურობამ 1647 წლისთვის მოიპოვა აღიარება: ისინიც წარმოდგენილნი იყვნენ რეგიონულ ლანდტაგში და აღმასრულებელ ლანდრატსკოლეგიუმში. ლანდტაგი იკრიბებოდა ყოველ სამ წელიწადში ერთხელ და პოლიტიკა განიხილებოდა ცენტრალურ ხელისუფლებასთან. ესტონეთის, ლივონიისა და ეზელის არისტოკრატიას არ ჰყავდა წარმომადგენლობა შვედეთის რიკსდაგში.

კარლ XI-ის დროს

მეფე კარლ XI-ის (1672-1697) მეფობამ მნიშვნელოვანი ცვლილებები მოიტანა შვედეთის პოლიტიკაში მის საზღვარგარეთ პროვინციებში. უწყვეტი ომებისა და გვირგვინის საკუთრების კერძო მფლობელობაში გადაცემის შედეგად, შვედეთის სახელმწიფოს შემოსავლები შემცირდა. შემოსავლების გასაზრდელად განხორციელდა თავადაზნაურობის მფლობელობაში არსებული ქონების ე.წ. რედუქცია. მამულების რედუქცია დაკავშირებული იყო კიდევ ერთ რადიკალურ ცვლილებასთან — კარლ XI-ის მმართველობის ქვეშ აბსოლუტისტური მონარქიის ჩამოყალიბებასთან, რომელიც ცდილობდა ცენტრალური ხელისუფლების გაძლიერებას იმპერიის ყველა ნაწილში და ხელს უწყობდა მტკიცე კავშირებს მეტროპოლიასა და საზღვარგარეთ პროვინციებს შორის.^[17] 1680 წელს შვედეთის რიკსდაგმა გამოაცხადა ე.წ. დიდი რედუქცია. მაშინ როცა ადრინდელი რედუქციები არ გავრცელებულა ესტონეთსა და ლივონიაზე, ეს გადაწყვეტილება ამ ტერიტორიებზეც გავრცელდა. ყველა მფლობელობა, რომელიც კერძო საკუთრებაში გადავიდა შვედეთის მმართველობის დასაწყისიდან, უნდა დაქვეითებულიყო. ამ მოთხოვნამ ადგილობრივი თავადაზნაურობის მხრიდან მძაფრი წინააღმდეგობა გამოიწვია. ადგილობრივმა ზედა კლასებმა ეს გადაწყვეტილება შვედეთის რიკსდაგის მიერ — მიღებული ადგილობრივი ლანდტაგების თანხმობის გარეშე — მათი უფლებების დარღვევად მიიჩნიეს, როგორც სახელმწიფოსა და არისტოკრატიის ორმაგი მთავრობა, რომელიც აქამდე ფუნქციონირებდა; ლივონიის თავადაზნაურობის გაგებით, საზღვარგარეთის პროვინციები შვედეთთან დაკავშირებული იყო კავშირის მეშვეობით. ესტონეთის საჰერცოგოში, სადაც მიწის საკუთრება უფრო მკაფიოდ იყო განსაზღვრული და უფრო მეტი მამული გადაეცემოდა ძველი მემკვიდრეობის კანონის შესაბამისად, 1680 წლის რედუქცია საკმაოდ მშვიდობიანად წარიმართა. რედუქციას ასევე მოჰყვა სხვა რეფორმები. მამულების მოიჯარადრეებს აღარ ჰქონდათ გლეხების ცემის უფლება; გლეხებს შეეძლოთ მოიჯარადრეების ჩივილი, გასაჩივრება თვით მეფესთანაც კი. აიკრძალა გლეხების გაყიდვა მიწის გარეშე, მათი მიწებიდან გაძევება ან მათი მიწების ხელში ჩაგდება. ესტონელი გლეხების სტატუსი სამეფო მამულებში ჯერ კიდევ არ იყო შესადარებელი შვედეთის თავისუფალ გლეხებთან, მაგრამ ის გაცილებით უკეთესი იყო, ვიდრე კერძო მიწებზე მყოფი გლეხების სტატუსი. კარლ XI-მ განაცხადა თავისი განზრახვა ბატონყმობის გაუქმების შესახებ ესტონეთის სამეფო მამულებში, როდესაც რედუქცია დაიწყო, რადგან ბატონყმობა დამახასიათებელი იყო ბალტიისპირა პროვინციებისთვის.

დიდი ჩრდილოეთის ომი და შვედეთის მმართველობის დასასრული ესტონეთში

შვედეთის აღმოსავლეთის პროვინციები აღმოსავლეთ ბალტიის ზღვაში და რჟეჩპოსპოლიტას დარჩენილი საკუთრება ლივონიაში და კურლანდის ვასალური სახელმწიფო

რეფორმები, რომლებიც კარლ XI-ის დროს განხორციელდა ესტონეთში, არ აღმოჩნდა ხანგრძლივი ეფექტის მქონე; რეალურად მხოლოდ შვედეთის საეკლესიო კანონი იქნა პრაქტიკაში დანერგილი. 1697 წელს კარლ XI გარდაიცვალა კიბოთი და მისი შვილი კარლ XII ტახტზე ავიდა, ხოლო 1700 წელს დაიწყო დიდი ჩრდილოეთის ომი. 1699 წლისთვის ჩამოყალიბდა ანტი-შვედური ალიანსი პოლონეთის, დანიისა და რუსეთის მიერ. ომი, რომელიც გაგრძელდა 1721 წლამდე და რომელშიც შვედეთის ერთ-ერთი მთავარი გამარჯვება მოხდა ესტონეთში, ნარვას ბრძოლა, საბოლოოდ დამღუპველი აღმოჩნდა შვედეთისთვის. 1709 წელს რუსეთის ჯარებმა დაიწყეს ლივონიის ცენტრიში რიგის ალყა; 1710 წელს, რიგის აღების შემდეგ ლივონიისა და ესტონეთის ქალაქები ერთმანეთის მიყოლებით დანებდნენ. ომი ესტონეთის ტერიტორიაზე დასრულდა ტალინის კაპიტულაციით 1710 წლის სექტემბერში. ვინაიდან რუსეთმა ადგილობრივი თავადაზნაურობის მხარდაჭერა არსებითად მიიჩნია თავისი ძალაუფლების გასამყარებლად, ქალაქებმა და არისტოკრატებმა მიაღწიეს კაპიტულაციის ხელსაყრელ პირობებს. ესტონეთისა და ლივონიის შეერთება რუსეთში გამოცხადდა 1721 წელს ნისტადის ზავით, რითაც დასრულდა ომი, რომელიც კიდევ ათი წელი გაგრძელდა ესტონეთის ფარგლებს გარეთ.^[18]

რესურსები ინტერნეტში

სქოლიო

↑ Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013) Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561–1710 (sv). Atlantis, გვ. 38. ISBN 978-91-7353-652-3.
↑ Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013) Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561–1710 (sv). Atlantis, გვ. 20–29. ISBN 978-91-7353-652-3.
↑ Roberts, Michael (1984). The Swedish Imperial Experience 1560–1718. Cambridge University Press, გვ. 9. ISBN 978-0521278898.
↑ Kelertas, Violeta. (24 June 2006) Baltic Postcolonialism. Rodopi. ციტირების თარიღი: 25 October 2015
↑ Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013) Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561–1710 (sv). Atlantis, გვ. 9–16. ISBN 978-91-7353-652-3.
↑ Miljan, Toivo (2004). Historical Dictionary of Estonia. Scarecrow Press, გვ. 67. ISBN 9780810865716.
↑ Ilves, Toomas Hendrik. Estonia, Sweden, and the Post-Post-Cold War Era. Remarks by Toomas Hendrik Ilves, Estonian Minister for Foreign Affairs, at the Institute of International Affairs, Stockholm, January 9, 1997. Estonian Ministry of Foreign Affairs. ციტირების თარიღი: 9 March 2014
↑ Qviström, Linda; Anund, Johan (2012) Det Medeltida Uppland. En arkeologisk guidebok (sv). Lund: Historiska Media, გვ. 191–193. ISBN 978-91-85873-74-6.
↑ Christiansen, Erik (1997). The Northern Crusades. London: Penguin Books, გვ. 287. ISBN 0-14-026653-4.
↑ Hunyadi, Zsolt (2001). The Crusades and the Military Orders: Expanding the Frontiers of Medieval Latin Christianity. Budapest: Central European University Press, გვ. 606. ISBN 963-9241-42-3.
↑ Knut, Helle (2003). The Cambridge History of Scandinavia: Prehistory to 1520. Cambridge University Press, გვ. 269. ISBN 0-521-47299-7.
↑ Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013) Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561–1710 (sv). Atlantis, გვ. 29–39. ISBN 978-91-7353-652-3.
↑ Livonian War and Swedish Rule. Estonian War Museum – General Laidoner Museum. ციტირების თარიღი: 8 March 2014
↑ Kõiv, Lea. Estonia divided between Sweden, Poland and Denmark. Estonian Institute. ციტირების თარიღი: 7 March 2014
↑ Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013) Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561–1710 (sv). Atlantis, გვ. 82–83. ISBN 978-91-7353-652-3.
↑ Kõiv, Lea. Church and religion. Spiritual world. Estonian Institute. ციტირების თარიღი: 7 March 2014
↑ Upton, A. F. (Apr 1987). „The Riksdag of 1680 and the Establishment of Royal Absolutism in Sweden“. The English Historical Review. Oxford University Press. 102 (403): 281–308. doi:10.1093/ehr/cii.403.281. JSTOR 572272.
↑ Kõiv, Lea. The Great Northern War. End of Swedish rule in Estonia. Estonian Institute. ციტირების თარიღი: 7 March 2014

[tarkiainen1x-1] Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013) Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561–1710 (sv). Atlantis, გვ. 38. ISBN 978-91-7353-652-3.

[tarkiainen3-2] Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013) Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561–1710 (sv). Atlantis, გვ. 20–29. ISBN 978-91-7353-652-3.

[Roberts-3] Roberts, Michael (1984). The Swedish Imperial Experience 1560–1718. Cambridge University Press, გვ. 9. ISBN 978-0521278898.

[4] Kelertas, Violeta. (24 June 2006) Baltic Postcolonialism. Rodopi. ციტირების თარიღი: 25 October 2015

[tarkiainen2-5] Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013) Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561–1710 (sv). Atlantis, გვ. 9–16. ISBN 978-91-7353-652-3.

[toivo-6] Miljan, Toivo (2004). Historical Dictionary of Estonia. Scarecrow Press, გვ. 67. ISBN 9780810865716.

[ilves-7] Ilves, Toomas Hendrik. Estonia, Sweden, and the Post-Post-Cold War Era. Remarks by Toomas Hendrik Ilves, Estonian Minister for Foreign Affairs, at the Institute of International Affairs, Stockholm, January 9, 1997. Estonian Ministry of Foreign Affairs. ციტირების თარიღი: 9 March 2014

[DMU-8] Qviström, Linda; Anund, Johan (2012) Det Medeltida Uppland. En arkeologisk guidebok (sv). Lund: Historiska Media, გვ. 191–193. ISBN 978-91-85873-74-6.

[Christiansen-9] Christiansen, Erik (1997). The Northern Crusades. London: Penguin Books, გვ. 287. ISBN 0-14-026653-4.

[10] Hunyadi, Zsolt (2001). The Crusades and the Military Orders: Expanding the Frontiers of Medieval Latin Christianity. Budapest: Central European University Press, გვ. 606. ISBN 963-9241-42-3.

[11] Knut, Helle (2003). The Cambridge History of Scandinavia: Prehistory to 1520. Cambridge University Press, გვ. 269. ISBN 0-521-47299-7.

[tarkiainen4-12] Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013) Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561–1710 (sv). Atlantis, გვ. 29–39. ISBN 978-91-7353-652-3.

[museum-13] Livonian War and Swedish Rule. Estonian War Museum – General Laidoner Museum. ციტირების თარიღი: 8 March 2014

[estonica1-14] Kõiv, Lea. Estonia divided between Sweden, Poland and Denmark. Estonian Institute. ციტირების თარიღი: 7 March 2014

[tarkiainen5-15] Tarkiainen, Kari; Tarkiainen, Ülle (2013) Provinsen bortom havet. Estlands svenska historia 1561–1710 (sv). Atlantis, გვ. 82–83. ISBN 978-91-7353-652-3.

[estonica2-16] Kõiv, Lea. Church and religion. Spiritual world. Estonian Institute. ციტირების თარიღი: 7 March 2014

[absolutism-17] Upton, A. F. (Apr 1987). „The Riksdag of 1680 and the Establishment of Royal Absolutism in Sweden“. The English Historical Review. Oxford University Press. 102 (403): 281–308. doi:10.1093/ehr/cii.403.281. JSTOR 572272.

[estonica4-18] Kõiv, Lea. The Great Northern War. End of Swedish rule in Estonia. Estonian Institute. ციტირების თარიღი: 7 March 2014

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]