ერევნის აზერბაიჯანული დრამატული თეატრი

ერევნის აზერბაიჯანული სახელმწიფო დრამატული თეატრი
ერევნის აზერბაიჯანული სახელმწიფო დრამატული თეატრი
	; İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrı
ზოგადი ინფორმაცია
ქვეყანა	აზერბაიჯანი
მდებარეობა	ერევანი, ბაქო
კოორდინატები	40°26′17″ ჩ. გ. 49°50′50″ ა. გ. / 40.43806° ჩ. გ. 49.84722° ა. გ.
დაიწყო	1928

ჯაფარ ჯაბარლის სახელობის ერევნის აზერბაიჯანული სახელმწიფო დრამატული თეატრი (აზერ. İrəvan Dövlət Azərbaycan Dram Teatrı) — აზერბაიჯანულენოვანი თეატრი, რომელიც შეიქმნა ერევანში.

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სხვადასხვა წყაროზე დაყრდნობით თეატრის ისტორია 1882 წლიდან დგინდება. ისტორიკოს-მეცნიერ ისრაფილ მამედოვის კვლევებში აღნიშნულია, რომ ერევნის აზერბაიჯანული თეატრის ისტორია სულ მცირე 1880-81 წლებში იწყება. ერევანში გამომავალ გაზეთ „Psak“-ში („გვირგვინი“), 1882 წლის 10 აპრილს (№7) გამოქვეყნდა ვრცელი რეცენზია სათაურით „სპარსული თეატრი“. სტატიაში წერია, რომ ღარიბი სტუდენტებისთვის ქველმოქმედების მიზნით, ერევნელი თურქებისგან შემდგარმა თეატრის მოყვარულებმა პირველად 1881 წლის მეორე ნახევარში დადგეს ვასაგ მადატოვ პიესა „მადლი სძლევს მტერს“ და მეორედ 1882 წლის 2 აპრილს.^[1]

თეატრის პირველ წლებში (1880-1882 წწ.) ერევანში მოყვარული მსახიობები წარმოადგენდნენ სპექტაკლებს.^[2] 1886 წელს გიმნაზიის 23 წლის მასწავლებელმა ფირუდინ ბეი კოჩერლიმ მოაწყო თეატრალური წარმოდგენა ერევანში.^[3] ეს სპექტაკლი — მ.ფ.ახუნდოვის კომედიური სპექტაკლი „ბატონი ჟორდანი და დერვიშ მესტალი შაჰი“ ერევნელების ცხოვრებაში კულტურულ მოვლენად იქცევა. თუმცა ფ. კოჩერლიმ ერევანი 1895 წელს დატოვა. ამის შემდეგ თეატრს 18 წლის იუნის ნური ხელმძღვანელობდა.

1896 წლიდან ერევანში რეგულარულად იმართებოდა წარმოდგენები აზერბაიჯანულ ენაზე. რევოლუციამდელ წლებში მოყვარულებმა რეგიონში ბევრი ცნობილი სპექტაკლი დადგეს, რომლებიც იდგმებოდა პატარა დარბაზებში და არ გაშუქებულა პრესაში.^[4] 1909 წელს ცნობილმა მსახიობმა და რეჟისორმა ჰუსეინ არაბლინსკიმ დადგა „უბედური ახალგაზრდა“ ( ა. ჰაგვერდიევი), „ნადირ შაჰი“ (ნ.ნარიმანოვი) ერევნის თეატრში. 1912 წელს ზულფუგარ ჰაჯიბეოვის ხელმძღვანელობით ერევნის თეატრში ითამაშეს სპექტაკლები „ო ოლშან, ბულ ოლსუნ“, „ორმოცდაათი წლის ჭაბუკი“, „კარბალაი შუქურის ხალიჩების გამყიდველი“. თეატრის მუდმივ რეპერტუარში იყო ისეთი პოპულარული სპექტაკლები, როგორიცაა „არშინ მალ ალანი“ და „მაშადი იბადი“. ^[5]

1918 წელს დაშნაკთა თავდასხმებმა გაანადგურა თეატრი. თეატრის ხელმძღვანელი და მსახიობთა ჯგუფი ირანის ქალაქ ხოიში დასახლდნენ. მაგრამ 1922 წელს საბჭოთა ხელისუფლების დამყარების შემდეგ, როგორც ყველა დევნილი, ისინიც დაბრუნდნენ. ადგილობრივი ინტელექტუალები ბალა ეფენდიევი, აკბარ რზაევი, რზა შეიხზადე, აბასალი ახუნდოვი, აშრაფ იუსიფზადე, იუსიფ ზია, ნასიბ ეფენდიევი და ა.შ. ეროვნული კულტურის ფანატიკოსებს მოსწონთ ბევრი სამუშაოს შესრულება. ბალა ეფენდიევმაც კი მიიყვანა თეატრში ცოლი ფატმა ეფენდიევა და სცენაზე პირველი ქალი მსახიობი დადგა. იმ დროს ქალბატონი ფატმა ერევნის თურქ ქალთა კლუბის პირველი დირექტორი იყო. აკბარ რზაევმა ფატმასთან ერთად სცენაზე თავისი ცოლი ფირანგიზიც მიიყვანა. ბალა ეფენდიევი 1921-28 წლებში ერევანში პარტიული მუშაკის საპასუხისმგებლო თანამდებობას იკავებდა.

1928 წელს თეატრმა მიიღო სახელმწიფო სტატუსი. 1935 წელს კი მას ცნობილი დრამატურგის ჯაფარ ჯაბარლის სახელი მიენიჭა. იმ პერიოდში თეატრის სცენაზე წარმატებით ითამაშეს დრამატურგის პიესა „აიდინი“.

1948 წლიდან დაიწყო ერევანში და მის მიმდებარე რაიონებში მცხოვრები აზერბაიჯანული მოსახლეობის აზერბაიჯანში იძულებითი გადასახლების პროცესი.^[6] 1949 წელს თეატრი გადავიდა ვარდენისის რაიონში. ერთწლიანი მოღვაწეობის შემდეგ თეატრის მუშაობა შეჩერდა და მის ნაცვლად მოეწყო ხალხური თეატრი. სევანის ქვაბულიდან მოსახლეობა „ნებაყოფლობითი გადაყვანის“ სახელით მანქანებით დღედაღამ გადაჰყავდათ აზერბაიჯანში — მილში, მუღანის ვაკეზე.^[7] ასეთ პირობებში რთული იყო თეატრის მუშაობის ორგანიზება და მის საქმიანობაზე საუბარი. მართალია „გადასახლების პოლიტიკა“ მალევე შეჩერდა, მაგრამ თეატრის განვითარების ახალი ეტაპი არ დაწყებულა. 1967 წელს, სომხეთის მთელი მოსახლეობის, მათ შორის ბასარკეჩარის რაიონული პარტიული კომიტეტის პირველი მდივანი იუნის რზაევის და კპ ცენტრალური კომიტეტის მდივანი შიხალი კურბანოვის სერიოზული და ერთობლივი ძალისხმევის შედეგად, ჯ.ჯაბარლის სახელობის ერევნის სახელმწიფო აზერბაიჯანული დრამატული თეატრი მთავრობის გადაწყვეტილებით აღდგენილ იქნა და გადავიდა ერევანში.

შემდგომი წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

თეატრი მუშაობდა 1988 წლამდე (შესვენებით 1949-1967 წლებში). თეატრის რეპერტუარში ცენტრალური ადგილი ეკავა მუსიკალურ კომედიებს „არშინ მალ ალან“, „მაშადი იბად“ (დაე იყოს, იყოს). თეატრში სხვადასხვა დროს გამოდიოდნენ იუნის ნური, ქაზიმ ზია, ალი შაჰსაბახლი და სხვები.^[8] 1934-1951 წლებში თეატრის მთავარი რეჟისორი იყო ბახში გალანდარლი. 1944 წლის აპრილში თეატრში დაიდგა „ოტელო“ უილიამ შექსპირის დაბადებიდან 380 წლისთავისადმი მიძღვნილ „შექსპირის პიესების საკავშირო ფესტივალზე“. რამდენიმეწლიანი პაუზის შემდეგ თეატრმა კვლავ დაიწყო ფუნქციონირება 1967 წელს ერევანში. დაიდგა ჯ. ჯაბარლის „სევილი“, ა.შირვანზადეს „ნამუსი“, ს.ვურგუს „ფარჰადი და შირინი“ და სხვა.

მმართველობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

თეატრის დირექტორად დაინიშნა აზიზ სულეიმანოვი, იუნის ნურის ვაჟი, დამსახურებული არტისტი და თეატრის რეჟისორი.^[9] იმავე წელს ერევანში გაგზავნეს აზერბაიჯანის ხელოვნების სახელმწიფო ინსტიტუტის სტუდენტების ჯგუფი თეატრის მუშაობის აღსადგენად. სომხეთის ხელმძღვანელობა დიდად არ იყო დაინტერესებული თეატრის საქმიანობის გაძლიერებით. პირიქით, იმის გამო, რომ მან ვერ შეძლო თავისი მიზნების განხორციელება, მიიღო გარკვეული ზომები თეატრის კიდევ ერთხელ და სამუდამოდ დახურვის მიზნით. პირველი ასეთი ღონისძიება იყო თეატრის მენეჯმენტის შეცვლის გადაწყვეტილება. რეჟისორი, რომელიც გაიზარდა ინტელექტუალურ და გავლენიან ოჯახში, რომელიც ყოველთვის ხედავდა თეატრალურ გარემოს, შეცვალა ჰიდაათ ორუჯოვმა, რომელიც სოფლის მასწავლებელი იყო და მუშაობდა ლიტერატურის მუშაკად გაზეთ „საბჭოთა სომხეთში“, სულ რაღაც ორი წლის წინ.^[10]

ხანგრძლივი მოლაპარაკებების შედეგად ხელახლა გახსნილ თეატრს შენობა მაინც არ დაუთმეს. პროფესიონალური გუნდი კულტურის სახლში განთავსდა. მაგრამ თეატრმა, რომელსაც არანაირი უზრუნველყოფა არ გააჩნდა, ფანტასტიკური პოპულარობა მოიპოვა მოგზაურობით, გასტროლებზე. ეს თეატრი ოჯახად იქცა. სადაც თურქული სოფელი იყო, თეატრიც იქ ჩნდებოდა. ხალხი მათ სიკეთით, სიხარულით და სიყვარულით ხვდებოდა. გზად მიმავლებს ძღვენს ატანდნენ. ამ სიყვარულს ყოველ ჯერზე ახალი სული და ენთუზიაზმი შეჰქონდა თეატრის კოლექტივში.

ისინი უკვე გახდნენ ერთ-ერთი წამყვანი თეატრი მთელ ამიერკავკასიაში. ეს იყო ძალიან მნიშვნელოვანი ერევნის თეატრისთვის, რომელიც ინტენსიური ბრძოლის შედეგად გაიხსნა. თანაც იმ თვალსაზრისით, რომ თეატრის ახალმა აქტიურობამ აიძულა ის ერი, ჩვენზე ასე ელაპარაკოს. ცხადია, გარდა თეატრის საქმიანობის სწორი ჩამოყალიბებისა, მისი რეპერტუარის სიმდიდრისა, შეზღუდული შესაძლებლობების ფარგლებში მუშაობა, შემოქმედებითი ჯგუფის შემოქმედების მაღალი მხატვრული თვისებებიც უმთავრეს პირობებს შორის იყო. სომხებმა დაიწყეს იმის გარკვევა, რომ ისინი არ იყვნენ დაინტერესებულნი თეატრის ამ წარმატებების გაგრძელებით. ყოველი მცირე დაშნაკი ჩინოვნიკი სამთავრობო წრეებიდან არ ერიდებოდა სხვადასხვა ზეწოლას. ბოლოს მთელი ამ მზაკვრული ურთიერთობებით დაღლილმა მობეზრებულმა რეჟისორმა მიატოვა 16-წლიანი სამსახური და გადაწყვიტა ბაქოში გადასულიყო, იქ ემუშავა და 1983 წელს დატოვა თეატრი.

თავის გვიანდელ ჩანაწერებში ჰიდაიათ ორუჯოვი წერდა: „სომეხთა შორის იყვნენ ისეთი მსახიობები, რომლებიც ნამდვილ მსხვერპლს სწირავდნენ. ისინი მზად იყვნენ ეთამაშათ ლამაზი შოუ და სცენაზე მომკვდარიყვნენ. ამიტომ იმ წლებში ერევნის აზერბაიჯანული თეატრი, რომელსაც ძალზე შეზღუდული სამშენებლო და ტექნიკური შესაძლებლობები გააჩნდა, ექსპერტების აზრით, ამიერკავკასიაში თავისი ადგილითა და დიდი წარმატებებით ხელოვნების ერთ-ერთ საინტერესო კერად იქცა. მგონი, დაღლილი ვარ. უფრო სწორად, თეატრში სათქმელი აღარაფერი მქონდა. მაგრამ ჩვენი გუნდი საძიებო მოგზაურობაში იყო, მისი „მატარებელი“ საიმედო იყო. აზრადაც არ მომსვლია, რომ ჩემს შემდეგ თეატრი ცუდ დღეში ჩავარდებოდა“.

1983 წელს თეატრის დირექტორად დაინიშნა იუნის ნურის შვილიშვილი იუნის სულეიმანოვი.^[11] „მალე, კულტურის №1 სახლიდან თეატრი შენობის სახურავზე გადაიტანეს, სადაც ცალ მხარეს აზერბაიჯანული სკოლა, მეორე მხარეს კი ფსიქიატრიული საავადმყოფო იყო.

პირველი ტური ბაქოში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1978 წელს თეატრი გაემგზავრა აზერბაიჯანში — ბაქოში. თეატრი გამოვიდა 26 ბაქოელი კომისრის სახელობის კულტურის სასახლეში სპექტაკლებით: „რისთვის ცხოვრობ“, „ოქროს ჯაჭვი“, „ყოველ სახლში სიხარული იყოს“, „ტყუპები“, „კიდევ ერთი მსხვერპლი“, „ნასრედინი“ და „სიყვარული ისევ ცოცხლობს“ მუსიკალური კომედიის თეატრში. ეს მოგზაურობა მოეწყო ერევნის თეატრის 50 წლის იუბილესთან დაკავშირებით, რომელმაც სახელმწიფო სტატუსი მიიღო. სპექტაკლები ითამაშეს 14-დან 27 ნოემბრამდე. მოგზაურობის დროს 25 სპექტაკლი იყო ნაჩვენები და 16 ათასზე მეტმა მაყერებელმა ნახა. 1978 წლის 24 ნოემბერს ერევნის თეატრი დაჯილდოვდა აზერბაიჯანის რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის საპატიო ბრძანებულებით. ჯილდოები გადაეცათ ასევე თეატრის თანამშრომლების ჯგუფს: მთავარ რეჟისორ ტოფიგ აღაევს, ხელოვნების საპატიო მუშაკებს თამილა აბდულაევას, მარიეტა კარიმოვას და ვიდადი ალიევს მიენიჭათ აზერბაიჯანის დამსახურებული არტისტის წოდებები, ხოლო თეატრის რეჟისორი ჰიდაიათ ორუჯოვი, მსახიობები ელმირა ისმაილოვა და რაია გაფაროვა. დაჯილდოვდნენ რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს პრეზიდიუმის საპატიო ბრძანებულებით. ჯილდოები მათ მოგზაურობის ბოლო დღეს — 27 ნოემბერს გადაეცათ.

თეატრის დეპორტაცია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1988 წლის შემოდგომაზე თეატრმა საგასტროლო სპექტაკლები გამართა აზერბაიჯანის ნეფჭალას რაიონში. მოგზაურობის ბოლო დღეს გავრცელდა ინფორმაცია, რომ ერევანში მცხოვრები ყველა აზერბაიჯანელი სახლებიდან გააძევეს. თეატრი სომხების ხელში დარჩა.

თეატრის დეპორტაციის შემდეგ დაიწყო ბაქოს აკადემიური ეროვნული დრამატული თეატრის დაქვემდებარებაში მყოფი თეატრ-სტუდიის საქმიანობა და განთავსდა აბშერონის კულტურის სასახლეში. თუმცა, 1995 წელს თეატრს კვლავ სახელმწიფო სტატუსი მიენიჭა. იგი განთავსებული იყო ჰ. სარაბსკის სახელობის დღევანდელ კულტურის სასახლეში.

მიმდინარე საქმიანობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1989 წლიდან თეატრალური დასი აგრძელებს მოღვაწეობას ბაქოში, აზერბაიჯანის დრამატული თეატრის თეატრალურ სტუდიაში. 1994 წელს თეატრს კვლავ სახელმწიფო სტატუსი მიენიჭა. 2007 წლის 16 ოქტომბერს, პრეზიდენტის ბრძანებით, თეატრის იუბილე აღინიშნა ბაქოში, აზერბაიჯანის სახელმწიფო აკადემიურ მუსიკალურ თეატრში. ერევნის აზერბაიჯანული სახელმწიფო თეატრი აგრძელებს წარმოდგენებს აზერბაიჯანში, საქართველოში, დაღესტანსა და თურქეთში.^[12] ^[13]