ელი ვიზელი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ელი ვიზელი
ინგლ. Elie Wiesel
დაბადების თარიღი 30 სექტემბერი, 1928(1928-09-30)[1] [2] [3] [4] [5] [6] [7] [8] [9] [10] [11] [12]
დაბადების ადგილი Sighetu Marmației[1]
გარდაცვალების თარიღი 2 ივლისი, 2016(2016-07-02)[13] [3] [4] [5] [6] [7] [9] [10] [11] [12] [14] (87 წლის)
გარდაცვალების ადგილი მანჰეტენი
დასაფლავებულია კენსიკოს სასაფლაო და Sharon Gardens Cemetery[4]
საქმიანობა მწერალი[1] [11] , პოლიტიკური აქტივისტი, Judaic scholar, რომანისტი, ავტობიოგრაფი, უნივერსიტეტის პროფესორი, მთარგმნელი, ჟურნალისტი, humanist, ფილოსოფოსი, დრამატურგი[15] და international forum participant
ენა იდიში[16]
მოქალაქეობა  აშშ[17]
რუმინეთის სამეფო[18]
Kingdom of Hungary
ალმა-მატერი პარიზის ხელოვნების ფაკულტეტი
Magnum opus Night
ჯილდოები ნობელის პრემიის ლაურეატები მშვიდობის განმტკიცებაში[19] [20], ბრიტანეთის იმპერიის ორდენის რაინდი კომანდორი, ნორმან მაილერის პრემია, ეროვნული ჰუმანიტარული მედალი, Four Freedoms Award – Freedom of Worship, თავისუფლების პრემია, „სამართლიანობის სინათლის“ პრემია, საპატიო ლეგიონის დიდი ჯვრის ორდენის კავალერი, Grand Officer of the Order of the Star of Romania, honorary doctor of the Catholic University of Louvain, მედიჩის პრემია, თავისუფლების საპრეზიდენტო მედალი, კონგრესის ოქროს მედალი, Prix du Livre Inter, ჟენევის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი, Medal of Liberty, თელ-ავივის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი, ბარ-ილანის სახელობის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი, ხაიფის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი, დიდი ოფიცრის ჯვარი გერმანიის ფედერაციული რესპუბლიკის წინაშე დამსახურებისთვის, ვაიცმანის ინსტიტუტის საპატიო დოქტორი, ბორდო III-ის უნივერსიტეტის საპატიო დოქტორი[21] , honorary doctor of the University of Picardie Jules Verne, Bordin Prize, honorary citizen of Jerusalem, honorary doctor of the Florida Atlantic University[22] , honorary doctor of the University of Miami[23] , Great Immigrants Award[24] და honorary degree from Spelman College[25]
მეუღლე Marion Wiesel
შვილ(ებ)ი Elisha Wiesel

ელი ვიზელი (იდიშ. אלי וויזל, ფრანგ. Elie Wiesel; დ. 30 სექტემბერი 1928, სიგეტი, ტრანსილვანია, რუმინეთი — გ. 2 ივლისი 2016, ბოსტონი, მასაჩუსეტსი, აშშ) — ებრაული წარმოშობის ამერიკელი და ფრანგი მწერალი, ჟურნალისტი, საზოგადო მოღვაწე, პროფესორი. 1986 წლის ნობელის მშვიდობის პრემიის ლაურეატი. ჰოლოკოსტის საპრეზიდენტო კომისიის ხელმძღვანელი, წერდა იდიშზე, ივრითზე, ფრანგულ და ინგლისურ ენებზე.

წარმოშობით ტრადიციული, რელიგიური ებრაელის ოჯახიდანაა, რომელიც გადაურჩა ჰოლოკოსტის წლებში აუშვიცისა და ბუხენვალდის საკონცენტრაციო ბანაკებს. ევროპელი ებრაელების კატასტროფის ცნობილი პროპაგანდისტი.

1985 წელს დააჯილდოეს აშშ-ის კონგრესის ოქროს მედლით. მას ასევე მრავალი სხვა ჯილდო აქვს აღებული თავისი ლიტერატურული, სოციალური და პროპაგანდისტული საქმიანობისათვის.

ბიოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დაიბადა ჩრდილოეთ ტრანსილვანიის ქალაქ სიგეტეში (ამჟამად რუმინეთი) რელიგიური ებრაელის ოჯახში, რომლებიც იცავდნენ ჰასიდიზმის ტრადიციებს. მამამისის, შლოიმ ელიში ვიზელის ოჯახი წარმოშობით არის იმიერკარპატებიდან, ქალაქ ჰუსტიდან. დედის, სარა ფეიგის ოჯახი კი ველიკი-ბიჩკოვიდან[26]. ჰყავდა სამი და: უფროსები ბეატრისი და ჰილდა, ხოლო უმცროსი ციპორა. მიიღო ტრადიციული ებრაული რელიგიური განათლება. ოჯახში საუბრობდნენ იდიშზე, უნგრულ, გერმანულ და რუმინულ ენებზე.

1940 წელს სიგეტი ვენის მეორე არბიტრაჟის გადაწყვეტილებით მიაკუთვნეს უნგრეთს და 1944 წელს ნაცისტური გერმანიის ზეწოლით ყველა ებრაელი, მათ შორის ვიზელი და მისი ოჯახი, გადაასახლეს ოსვენციმის საკონცენტრაციო ბანაკში. მისი ამოკვეთილი ნომერი იყო „A-7713“. ბანაკში ჩასვლისთანავე ვიზელი და მამამისი დაშორდნენ დებს და დედას. სარა და ციპორა ვერ გადაურჩნენ პატიმრობას. ვიზელი და მამამისი გააგზავნეს ოსვენციმის შრომით ბანაკ მონოვიცში. მიუხედავად იმისა, რომ ტყვეები გადაჰყავდათ ოსვენციმის ერთი სექტორიდან მეორეში, ვიზელმა და მამამისმა მოახერხეს რვა თვის განმავლობაში ერთმანეთის გვერდით ყოფნა. 1944-1945 წლების ზამთარში ელი და შლოიმე ოსვენციმიდან ბუხენვალდში გადაიყვანეს. ბანაკში ჩასვლიდან ძალიან მალევე 1945 წლის 29 იანვარს შლოიმე გარდაიცვალა დაუძლურების, ავადმყოფობისა, ზედამხედველბისა და პატიმრების მხრიდან ცემის გამო. ამ პერიოდში ვიზელის რელიგიური რწმენა შეირყა, თუმცა მას შემდეგ მთელი ენერგიით დაუბრუნდა.

ვიზელი ომის შემდეგ აღმოჩნდა პარიზში, სადაც იპოვა თავისი დები ბეატრისი და ჰილდა. მოგვიანებით ორივე მათგანი ჩრდილოეთ ამერიკაში გადასახლდა.

1948-1951 წლებში სწავლობდა სორბონში, სადაც შეისწავლა ფილოსოფია, ლიტერატურა და ფსიქოლოგია, შემდეგ მუშაობდა ჟურნალისტად. ერთი წელი გაატარა ინდოეთში. 1955 წელს იგი გადავიდა ამერიკის შეერთებულ შტატებში, სადაც 1963 წელს მიიღო მოქალაქეობა. 1969 წელს დაქორწინდა ასევე საკონცენტრაციო ბანაკს გადარჩენილ ავტრიელ მარიონ ერსტერ როუზზე და მათ შეეძინათ შვილი შლოიმე ელიშა ვიზელი.

ვიზელმა ლიტერატურული კარიერა დაიწყო იდიშზე, მომდევნო წლებში დაიწყო პუბლიკაციების გამოქვეყნება ივრითზე, შემდეგ გადავიდა ძირითადად ფრანგულ, ხოლო ბოლო წლებში ინგლისურ ენაზე. მისი პირველი წიგნი „და დუმდა მსოფლიო“ 1956 წელს გამოქვეყნდა არგენტინაში იდიშზე.

ელი ვიზელი ასწავლიდა იელის, ბოსტონისა და ჯორჯტაუნის უნივერსიტეტებში. 1976 წლიდან ბოსტონის უნივერსიტეტის ჰუმანიტარული მეცნიერებების დამსახურებული პროფესორია. 1978-1987 წლებში ხელმძღვანელობდა ჰოლოკოსტის საპრეზიდენტო კომისიას, რომელმაც დააწესა ნაციზმის მსხვერპლთა ხსოვნის დღე, გეგმავდა კვლევით პროგრამებსა და კონფერენციებს. 1980-1986 წლებში ჰოლოკოსტის ამერიკის მემორიალური საბჭოს ხელმძღვანელია. 1988 წლიდან გაეროს მშვიდობის ელჩია.

2014 წელს ისრაელის პრემიერ-მინისტრი ბენიამინ ნეთანიაჰუ შეეცადა დაერწმუნებინა ელი ვიზელი, რომ კენჭი ეყარა ისრაელის პრეზიდენტის თანამდებობაზე, მაგრამ პრემიერ-მინისტრმა უარი მიიღო[27].

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. 1.0 1.1 1.2 Deutsche Nationalbibliothek Record #11880975X // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  2. SNAC — 2010.
  3. 3.0 3.1 ბროდვეის ინტერნეტ მონაცემთა ბაზა — 2000.
  4. 4.0 4.1 4.2 Find a Grave — 1996.
  5. 5.0 5.1 Internet Speculative Fiction Database — 1995.
  6. 6.0 6.1 filmportal.de — 2005.
  7. 7.0 7.1 Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  8. Vegetti Catalog of Fantastic Literature
  9. 9.0 9.1 AlKindi
  10. 10.0 10.1 Babelio — 2007.
  11. 11.0 11.1 11.2 The Fine Art Archive — 2003.
  12. 12.0 12.1 Munzinger Personen
  13. http://www.haaretz.com/israel-news/1.575072
  14. Who's Who in FranceParis: 1953. — ISSN 0083-9531; 2275-0908
  15. Czech National Authority Database
  16. https://www.yadvashem.org/odot_pdf/Microsoft%20Word%20-%206522.pdf
  17. LIBRIS — 2016.
  18. https://www.hotnews.ro/stiri-arhiva-1247406-elie-wiesel-trimite-inapoi-lui-iliescu-steaua-romaniei.htm
  19. http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1986/
  20. https://www.nobelprize.org/nobel_prizes/about/amounts/
  21. http://www.u-bordeaux-montaigne.fr/fr/universite/decouvrir-bordeaux-montaigne/histoire-d-universite.html
  22. Honorary Doctorate RecipientsFlorida Atlantic University.
  23. https://commencement.miami.edu/about-us/archives/honorary-degree-recipients/index.html
  24. https://www.carnegie.org/awards/great-immigrants/2007-great-immigrants/
  25. https://www.spelman.edu/docs/honorary-degrees/honorary-degree-recipients---1977-present---as-of-november-2022---revised-(012023).pdf?sfvrsn=f4347e51_2
  26. Elie Wiesel «All Rivers Run to the Sea: Memoirs»
  27. Нетаниягу предлагал Эли Визелю баллотироваться в президенты. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-06-05. ციტირების თარიღი: 2020-06-20.