შინაარსზე გადასვლა

ელექტრომაგნიტური გამოსხივება

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
(გადამისამართდა გვერდიდან ელექტრომაგნიტური ტალღა)

ელექტრომაგნიტური გამოსხივებატალღური ტიპის მოვლენა, რომელიც ვრცელდება ვაკუუმში ან გარემოში. ის შედგება ელექტრული ველისა და მაგნიტური ველისგან, რომლებიც ირხევიან ერთსა და იმავე ფაზაში ერთმანეთისა და ტალღის გავრცელების მიმართულების მართობულ სიბრტყეში. ელექტომაგნიტური გამოსხივებას ყოფენ რამდენიმე სხვადასხვა ტიპად, ტალღის სიხშირის მიხედვით. ეს ტიპები მოიცავს (სიხშირის ზრდის მიმართულებით) რადიო ტალღებს, მიკროტალღებს, ტერაჰერცულ გამოსხივებას, ინფრაწითელ გამოსხივებას, ხილულ სინათლეს, ულტრაიისფერ გამოსხივებას, რენტგენის სხივებს და გამა გამოსხივებას. სიხშირის საკმაოდ ვიწრო, ცვალებადი დიაპაზონი აღიქმება ცოცხალი ორგანიზმების თვალის მიერ. ამ დიაპაზონს ხილული სპექტრი, ან უბრალოდ სინათლე ეწოდება.

ელექტრომაგნიტურ გამოსხივებას გადააქვს ენერგია და იმპულსი, რომელიც შეიძლება გადასცეს გარემოს.

სამი ელექტრომაგნიტური ტალღა (ლურჯი, მწვანე და წითელი). x-ღერძის გასწვრივ მანძილი მიკრონებშია მოცემული.

ელექტრომაგნიტური ტალღების არსებობა პირველად ჯეიმზ კლარკ მაქსველმა იწინასწარმეტყველა და შემდგომში ჰაინრიხ რუდოლფ ჰერცმა დაადასტურა. მაქსველმა მიიღო ელექტრომაგნიტური ტალღური განტოლება, დაადგინა ელექტრომაგნიტურ ტალღაში ელექტრული და მაგნიტური ველების რხევების არსებობა და ამ ველების სიმეტრია ტალღაში. ვინაიდან მის მიერ მიღებული ელექტრომაგნიტური ტალღის გარცელების სიჩქარე დაემთხვა სინათლის სიჩქარეს, მაქსველმა დაასკვნა, რომ სინათლე თავად არის ელექტრომაგნიტური ტალღა.

მაქსველის განტოლებების მიხედვით ცვლადი ელექტრული ველი აგენერირებს მაგნიტურ ველს და პირიქით. მაშასადამე ოსცილირებადი ელექტრული ველი აჩენს ოსცილირებად მაგნიტურ ველს, რომელიც თავის მხრივ აჩენს ელექტრულ ველს და ა. შ. ეს მერხევი ველები ქმნიან ელექტრომაგნიტურ ტალღას.

ელექტრომაგნიტური ტალღა შეიძლება წარმოვიდგინოთ, როგორც ელექტრული და მაგნიტური ველის გავრცელებადი, განივი ტალღა. სურათზე ნაჩვენებია წრფივად პოლარიზებული ბრტყელი ტალღა, რომელიც მარჯვნიდან მარცხნივ ვრცელდება. ელექტრული ველი მოქცეულია ვერტიკალურ სიბრტყეში, ხოლო მაგნიტური ველი ჰორიზონტალურ სიბრტყეში.
თეთრი სინათლე დისპერსიის გამო პრიზმაში გასვლის შემდეგ კომპონენტებად იშლება.

ტალღის ერთ-ერთი ძირითადი მახასიათებელია სიხშირე, რომელიც SI სისტემაში ჰერცებში იზომება. ერთი ჰერცი არის ისეთი რხევის სიხშირე, რომელიც ერთ სრულ ციკლს ერთ წამში ასრულებს. სინათლე, როგორც წესი, სხვადასხვა სიხშირის ტალღებისგან შედგება. სხვადასხვა სიხშირის ტალღები სხვადასხვაგვარად გარდატყდება (იხილეთ სურათი).

ტალღის კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი მახასითებელი ტალღის სიგრძეა, რომელიც განისაზღვრება, როგორც მანძილი ტალღის ორ მომდევნო მაქსიმუმს შორის. ელექტრომაგნიტური ტალღების სიგრძე იცვლება ფართო დიაპაზონში - რადიო ტალღებისთვის ის ასეულობით მეტრის რიგის შეიძლება იყოს, ხოლო გამა გამოსხივებისთვის კი შეიძლება ატომის ბირთვზე მცირე ზომის. გამოსხივების სიხშირე ტალღის სიგრძის უკუპროპორციულია. კავშირს ამ სიდიდეებს შორის შემდეგი სახე აქვს:

სადაც v არის ტალღის გავრცელების სიჩქარე (ვაკუუმში ის c-ს ტოლია, ხოლო რაიმე გარემოში უფრო ნაკლებია), f არის სიხშირე, ხოლო λ არის ტალღის სიგრძე. როდესაც ტალღა ერთი გარემოდან მეორეში გადადის, გავრცელების სიჩქარე იცვლება, ხოლო სიხშირე უცვლელი რჩება.

ინტერფერენცია არის ორი ან მეტი ტალღის სუპერპოზიცია, რომელიც ახალ ტალღურ სტრუქტურას ქმნის.

გავრცელების სიჩქარე

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნებისმიერი აჩქარებით მოძრავი მუხტი, ან დროში მაგნიტური ველი აგენერირებს ელექტრომაგნიტურ გამოსხივებას. ელექტრომაგნიტური ინფორმაცია მუხტის შესახებ ვრცელდება სინათლის სიჩქარით. სხვადასხვა სიტუაციაში ელექტრომაგნიტური გამოსხივება სხვადასხვაგვარად იქცევა - ან როგორც ტალღა, ან როგორც ნაწილაკების ერთობლიობა. როგორც ტალღა, ის ხასიათდება გავრცელების სიჩქარით (სინათლის სიჩქარე), სიხშირით და ტალღის სიგრძით. როდესაც გამოსხივება განიხილება როგორც ნაწილაკების ერთობლიობა (რომლებსაც ფოტონი ეწოდება), თითოეულ ნაწილაკს აქვს ენერგია, რომელიც მოიცემა ფორმულით E = hν, სადაც E არის ფოტონის ენერგია, h = 6.626 × 10−34 ჯ·წმ არის პლანკის მუდმივა, ხოლო ν არის ტალღის სიხშირე.

ერთი მტკიცება სამართლიანია ნებისმიერ შემთხვევაში - ელექტრომაგნიტური გამოსხივება ვაკუუმში ყოველთვის სინათლის სიჩქარით ვრცელდება, მიუხედავად გამოსხივების წყაროს სიჩქარისა.

ელექტრომაგნიტური სპექტრი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ელექტრომაგნიტური სპექტრი, რომელშიც გამოყოფილია სინათლე.
ელექტრომაგნიტური სპექტრი, რომელშიც გამოყოფილია სინათლე.
აღწერა:
γ = გამა გამოსხივება
HX = ხისტი რენტგენი
SX = რბილი რენტგენი
EUV = ექსტრემალურად ულტრაიისფერი გამოსხივება
NUV = Near ultraviolet
ხილული სინათლე
NIR = Near infrared
MIR = Moderate infrared
FIR = Far infrared

რადიო ტალღები:
EHF = Extremely high frequency (Microwaves)
SHF = Super high frequency (Microwaves)
UHF = Ultrahigh frequency
VHF = Very high frequency
HF = High frequency
MF = Medium frequency
LF = დაბალსიხშირული
VLF = ძალიან დაბალსიხშირული
VF = Voice frequency
ULF = Ultra low frequency
SLF = Super low frequency
ELF = Extremely low frequency

ზოგადად, ელექტრომაგნიტური გამოსხივება ტალღის სიგრძის მიხედვით კლასიფიცირდება რადიო, მიკროტალღოვან, ინფრაწითელ, ხილულ (ამ უკანასკნელს სინათლეს უწოდებენ), ულტრაიისფერ, რენტგენის და გამა გამოსხივებად. ნებისმიერი ელექტრომაგნიტური ტალღა ფურიე-ანალიზის (ფურიეს გარდაქმნა) მეშვეობით შეიძლება დაიშალოს ბრტყელი მონოქრომატული ტალღების ერთობლიობად, რომლებიც თვის მხრივ ამ დიაპაზონებს მიეკუთვნებიან.

ელექტრომაგნიტური გამოსხივება, რომლის ტალღის სიგრძე არის დაახლოებით 400 ნმ-დან 700  ნმ-მდე აღიქმება ადამაიანის თვალის მიერ და მას ხილული სინათლე ეწოდება.

როდესაც ხილული სინათლის შესაბამისი სიხშირის გამოსხივება ეცემა რაიმე სხეულს, მაგალითად ვაშლის ნაყოფს, ხოლო შემდეგ ხვდება ჩვენს თვალში, ამ სიგნალის ტვინში გადამუშავების შედეგად იქმნება ჩვენი ვიზუალური აღქმა.

რადიო ტალღები შესაძლებელია გამოყენებული იქნას ინფორმაციის გადასაცემად. ეს მიიღწევა სიგნალის ამპლიტუდის, სიხშირისა და ფაზის ვარირებით.

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]