შინაარსზე გადასვლა

ეთელფლედ მერსიელი

სტატიის შეუმოწმებელი ვერსია
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ეთელფლედ მერსიელი
ძვ. ინგლ. Æthelflæd
დაბ. თარიღი 870
გარდ. თარიღი 12 ივნისი, 918[1] [2] [3]
გარდ. ადგილი ტამუორთი, მერსია
დასაფლავებულია წმინდა ოსვალდის პრიორი, გლოსტერი (საეკლესიო მონასტერი გლოსტერში, ინგლისი)
მოქალაქეობა უესექსის სამეფო
მერსია
საქმიანობა სუვერენი
მეუღლე ეთელრედი, მერსიის ლორდი[3]
მამა ალფრედ დიდი[4] [3]
დედა ეალსვისი[4] [3]
შვილ(ებ)ი აელფვინი[4]

ეთელფლედი (დაახლ. 870 – 918 წლის 12 ივნისი) მართავდა მერსიას, როგორც მერსიის ქალბატონი, ინგლისის შუა რაიონებში 911 წლიდან გარდაცვალებამდე, 918 წლამდე. იგი იყო უესექსის მეფე ალფრედ დიდის და მისი მეუღლის, ეალსვითის, უფროსი შვილი.

ეთელფლედი დაიბადა დაახლოებით 870 წელს, ვიკინგების ეპოქის პიკზე, როდესაც ინგლისი ძლიერი დანიელი ვიკინგების თავდასხმების ქვეშ იყო. 878 წლისთვის ინგლისის დიდი ნაწილი ვიკინგების მმართველობაში იმყოფებოდა — აღმოსავლეთ ინგლისი და ნორთუმბრია უკვე დაპყრობილი იყო, ხოლო მერსია გაყოფილი იყო ინგლისელებსა და ვიკინგებს შორის. თუმცა იმავე წელს ალფრედმა გადამწყვეტი გამარჯვება მოიპოვა ედინგტონის ბრძოლაში. მალევე მერსიის დასავლეთ ნაწილი, რომელიც ინგლისელების ხელში დარჩა, გადავიდა ეთელრედის მმართველობაში, რომელმაც აღიარა ალფრედის ზეობა. ალფრედმა მიიღო "ანგლო-საქსების მეფის" ტიტული (მანამდე — "დასავლეთ საქსების მეფე"), რაც მიანიშნებდა მის პრეტენზიას ვიკინგების მმართველობის გარეშე მცხოვრებ ყველა ანგლო-საქსზე.

880-იანი წლების შუაში ალფრედმა მერსიასთან სტრატეგიული კავშირის გასამყარებლად ეთელფლედი დაქორწინა ეთელრედზე.

ეთელრედმა დიდი როლი შეასრულა 890-იან წლებში განახლებული ვიკინგური შემოსევების წინააღმდეგ ბრძოლაში, ეთელფლედის ძმასთან ერთად — მომავალ მეფე ედუარდ უფროსთან. ეთელრედმა და ეთელფლედმა გაამაგრეს ვორჩესტერი, შესწირეს დიდი შეწირულობები მერსიის ეკლესიებს და დააფუძნეს გლოსტერის წმინდა ოსვალდის მონასტერი. ეთელრედის ჯანმრთელობა, სავარაუდოდ, მომდევნო ათწლეულის დასაწყისში გაუარესდა და მმართველობის პასუხისმგებლობა ძირითადად ეთელფლედზე გადავიდა.

ედუარდმა 899 წელს დაიკავა "ანგლო-საქსების მეფის" ტახტი. 909 წელს მან დასავლეთ საქსებისა და მერსიის გაერთიანებული ჯარი გააგზავნა დეინლოუს ჩრდილოეთ ნაწილში სალაშქროდ. მათ მერსიაში დააბრუნეს წმინდა ოსვალდ ნორთუმბრიელის წმინდა ნაწილები და გადაიტანეს გლოსტერის ახალ მონასტერში. ეთელრედი გარდაიცვალა 911 წელს, რის შემდეგაც ეთელფლედი გახდა მერსიის მმართველი — მერსიის ქალბატონი. ისტორიკოსი იან უოკერი აღწერს ქალის გაბატონებას მერსიაში, როგორც „ერთ-ერთ ყველაზე უნიკალურ მოვლენას ადრეული შუა საუკუნეების ისტორიაში“.

ალფრედმა ააგო გამაგრებულ ბურხთა ქსელი და 910-იან წლებში ედუარდმა და ეთელფლედმა განაგრძეს მათი გაფართოების პროგრამა. ეთელფლედმა გაამაგრა ისეთი ქალაქები, როგორებიცაა: უედნსბერი, ბრიჯნორთი, ტამუორტი, სტაფორდი, უორვიკი, ჩირბერი და რანკორნი.

917 წელს ეთელფლედმა ჯარი გაგზავნა დერბის დასაპყრობად — დეინლოუს ხუთი ქალაქიდან პირველის, რომელიც ინგლისელებმა დაიბრუნეს. ისტორიკოსი ტიმ კლარკსონი ამ გამარჯვებას უწოდებს „ეთელფლედის უდიდეს ტრიუმფს“.[5] 918 წელს ლესტერი უმძიმესი ბრძოლის გარეშე დანებდა. მალევე იორკის ვიკინგთა ლიდერებმა ეთელფლედს უღიარეს ერთგულება, თუმცა იგი გარდაიცვალა 918 წლის 12 ივნისს, ამ შესაძლებლობის გამოყენებამდე. რამდენიმე თვეში ედუარდმა დაასრულა მერსიის დაპყრობა. ეთელფლედის ადგილი გადაიბარა მისმა ქალიშვილმა ელფვინმა, მაგრამ უკვე დეკემბერში ედუარდმა ხელში ჩაიგდო მერსიის სრული ტერიტორია და ელფვინი უესექსში წაიყვანა.

ისტორიკოსებს განსხვავებული შეხედულებები აქვთ იმაზე, იყო თუ არა მერსია დამოუკიდებელი სამეფო ეთელრედისა და ეთელფლედის დროს, თუმცა საერთო კონსენსუსით, ეთელფლედი იყო დიდებული მმართველი, რომელმაც გადამწყვეტი როლი შეასრულა დეინლოუს დაპყრობაში. ანგლო-ნორმანმა ქრონისტებმა, როგორიცაა უილიამ მალმსბერისელი, დიდად აქეს ეთელფლედი — „ძვირფასი მხარდაჭერა ედუარდისთვის, თავისი ხალხის სიხარული, მტრების შიში, სულით დიადი ქალი“. პოლინ სტაფორდის სიტყვებით, „ისევე როგორც ელიზაბეთ I, ეთელფლედიც იყო შთამბეჭდავი ფიგურა შემდგომი თაობებისთვის“. ნიკ ჰაიჰამის მიხედვით, შუა საუკუნეებისა და თანამედროვე ავტორები იმდენად მოიხიბლნენ ეთელფლედის პიროვნებით, რომ მის ძმას ედუარდს ისტორიულად ხშირად დაჩრდილავდნენ ხოლმე და არც ახსენებდნენ.

ფონი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მერსია იყო დომინანტი სამეფო ინგლისის სამხრეთ ნაწილში VIII საუკუნეში და ინარჩუნებდა ამ მდგომარეობას, სანამ 825 წელს ელენდუნის ბრძოლისას გადამწყვეტი მარცხი არ განიცადა უესექსთან. ამ პერიოდიდან მოყოლებული, ორივე სამეფო მოკავშირეებად იქცა, რაც მნიშვნელოვანი ფაქტორი გახდა ვიკინგების წინააღმდეგ ინგლისელთა წინააღმდეგობის საქმეში.[6]

865 წელს ვიკინგთა დიდი წარმართული არმია დაეშვა აღმოსავლეთ ინგლისში და იქიდან დაიწყო ტერიტორიების დაპყრობა. აღმოსავლეთ ინგლისის მაცხოვრებლებს მშვიდობის შენარჩუნება — ფულის სანაცვლოდ შეძლეს, ხოლო მომდევნო წელს ვიკინგებმა ნორთუმბრია დაიპყრეს, სადაც 867 წელს მოსყიდული მეფე დასვეს ტახტზე. შემდეგ მათ მერსიაში გადაინაცვლეს და 867–868 წლების ზამთარი იქ გაატარეს. მერსიის მეფე ბურგრედი, უესექსის მეფე ეთელრედის და მისი ძმის, მომავალი მეფე ალფრედის დახმარებით, შეეცადა ერთობლივი თავდასხმით ვიკინგების დამარცხებას, თუმცა ვიკინგებმა ბრძოლას თავი აარიდეს და საბოლოოდ მერსიაში მშვიდობა დასადგურდა.

მიუხედავად ამისა, მომდევნო წელს ვიკინგებმა სრულად დაიპყრეს აღმოსავლეთ ინგლისი.[7] 874 წელს ვიკინგებმა ბურგრედი გააძევეს და ცეოლვულფი დასვეს მეფედ, როგორც მერსიის უკანასკნელი მმართველი მათი მხარდაჭერით. 877 წელს ვიკინგებმა მერსია გაყვეს — აღმოსავლეთი ნაწილი მათ დარჩათ, ხოლო დასავლეთი ცეოლვულფს დარჩა. ანგლო-საქსური ქრონიკა მას აღწერს, როგორც „სულელი მეფის თეინი“, ვიკინგების ხელქვეითი. ისტორიკოსი ენ უილიამსი ამ შეფასებას სუბიექტურად მიიჩნევს და მიესალმება აზრს, რომ ცეოლვულფი მერსიელებისა და ალფრედის მიერ ნამდვილი მეფის სახით იყო აღიარებული.[8]

სიტუაცია შეიცვალა იმავე წელს, როდესაც ალფრედმა ედინგტონის ბრძოლაში ვიკინგებზე გადამწყვეტი გამარჯვება მოიპოვა.[9]

ცეოლვულფი უკვე აღარ იხსენიება 879 წლის შემდეგ. მერსიის დასავლეთ ნახევრის მმართველად მის მემკვიდრედ იყო ეთელფლედის მეუღლე ეთელრედი, მერსიის ლორდი. მას პირველად 881 წელს ვხვდებით წყაროებში — შუა საუკუნეების უელსის ისტორიკოსის, თომას ჩარლზ-ედვარდსის თანახმად, იგი დამარცხდა მერსიელებთან უელსის ჩრდილოეთში, მომხდარ ლაშქრობაში.

883 წელს ეთელრედმა, ალფრედის თანხმობით, დიდი შესაწირი იკისრა და აღიარა ალფრედის უზენაესობა. 886 წელს ალფრედმა დაიკავა მერსიის ქალაქი ლონდონი, რომელიც ვიკინგების ხელში იყო. ალფრედმა მიიღო ვიკინგების გარეშე მცხოვრები ინგლისელების მორჩილება და ლონდონის მართვა ეთელრედს გადასცა. 890-იან წლებში ეთელრედი და ედუარდ უფროსი — ალფრედის ვაჟი და მომავალი მეფე — კვლავ იბრძოდნენ ვიკინგების წინააღმდეგ.[10]

ალფრედი გარდაიცვალა 899 წელს. მის ტახტზე პრეტენზია წამოაყენა ეთელვოლდ ეთელინგმა — ალფრედის უფროსი ძმის ვაჟმა. მას შემდეგ, რაც ვერ მოიპოვა საკმარისი მხარდაჭერა უესექსში, ეთელვოლდმა ვიკინგებთან კავშირის დამყარება სცადა. მისი აჯანყება დასრულდა 902 წლის დეკემბერში,სადაც საბოლოოდ დაიღუპა კიდეც.[11]

წყაროები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ამ პერიოდის ისტორიისთვის უმთავრეს წყაროს წარმოადგენს ანგლო-საქსური ქრონიკა, თუმცა ეთელფლედი თითქმის უგულებელყოფილია ქრონიკის სტანდარტულ დასავლეთ საქსურ ვერსიაში — ამას ისტორიკოსი F. T. ვეინრაიტი უწოდებს „დუმილის შეთქმულებას“. ის ამტკიცებს, რომ მეფე ედუარდს სურდა მერსიის სეპარატისტული მისწრაფებების თავიდან აცილება და არ სურდა თავისი დის მიღწევების გამოჩენა, რათა ის მერსიის დამოუკიდებლობის სიმბოლოდ არ ქცეულიყო.[12]

ეთელფლედის მოქმედებების მოკლე აღწერები შემორჩენილია ქრონიკის პრო-მერსიულ ვერსიაში, რომელიც ცნობილია როგორც მერსიული რეგისტრი ან ეთელფლედის ანალები; მიუხედავად იმისა, რომ ის უკვე დაკარგულია, მისი ელემენტები ინტეგრირებულია ქრონიკის რამდენიმე შემორჩენილ ვერსიაში. რეგისტრი მოიცავს 902–924 წლებს და ფოკუსირდება ეთელფლედის მოქმედებებზე; ედუარდი თითქმის არ არის ნახსენები, ხოლო მისი ქმარი მხოლოდ ორჯერ — გარდაცვალებისას და როგორც მათი ქალიშვილის მამა.[ა]

ეთელფლედის ცხოვრების შესახებ ინფორმაცია შემონახულია ირლანდიურ ქრონიკაში, რომელიც ცნობილია როგორც სამი ფრაგმენტი (Three Fragments). ვეინრაიტის მიხედვით, ეს ტექსტი „შეიცავს ბევრ მითოლოგიურ ელემენტს, თუმცა განსაკუთრებით ჩვენი პერიოდისთვის, ასევე მნიშვნელოვან და სანდო ისტორიულ ცნობებს, რომლებიც, როგორც ჩანს, თანამედროვე ოთჰეულის ნარატივზეა დაფუძნებული.“[14]

ეთელფლედი, დიდად იქნა ქებული ანგლო-ნორმანული ქრონიკების ავტორების მიერ, როგორიცაა უილიამ მალმსბერისელი და ვორსესტერის იოანე.[15] ის იმდენად მნიშვნელოვანი ფიგურა იყო, რომ მასზე ისტორიკოსთა ყურადღება გაცილებით მეტი იყო, ვიდრე ანგლო-საქსური ინგლისის ნებისმიერ სხვა საერო ქალზე.[16]

ოჯახი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ეთელფლედი დაიბადა დაახლოებით 870 წელს და იყო მეფე ალფრედ დიდის და მისი მერსიელი მეუღლის, ეალსვითის, უფროსი შვილი. ეალსვითი იყო ეთელრედის, გაინების ტომის ელდორმენის (მერსიის ერთ-ერთი ტომის) ქალიშვილი.[ბ]

ეალსვითის დედა — ეადბურგი — იყო მერსიის სამეფო დინასტიის წარმომადგენელი და, სავარაუდოდ, მეფე ქოენულფის (796–821) შთამომავალი.[19]

ამრიგად, ეთელფლედი იყო ნახევრად მერსიელი, და უესექსსა და მერსიას შორის ალიანსი ოფიციალურად განმტკიცდა მისი ქორწინებით მერსიის ლორდ, ეთელრედზე.[20]

ეთელფლედი და ეთელრედი მოხსენიებულნი არიან ალფრედის ანდერძში, რომელიც სავარაუდოდ 880-იან წლებით თარიღდება. ეთელფლედი, მოხსენიებული უბრალოდ როგორც „ჩემი უფროსი ქალიშვილი“, იღებდა მამულს და 100 მანკუსს, ხოლო ეთელრედი, როგორც ერთადერთი სახელით მოხსენიებული ელდორმენი, იღებდა 100 მანკუსის ღირებულების მახვილს.[21]

ეთელფლედი პირველად ეთელრედის მეუღლის სტატუსით დაფიქსირდა 887 წლის ქარტიაში, როცა ეთელრედმა ორი მამული გადასცა ვორჩესტერის ეპისკოპოსს, „მეფე ალფრედის ნებართვითა და ხელმოწერით“ და მოწმეებს შორის მოიხსენიება „Æthelflæd conjux“ (ეთელფლედი, მეუღლე). ქორწინება შესაძლოა უფრო ადრეც შემდგარიყო — მაგალითად, მაშინ, როცა ეთელრედმა ალფრედს მორჩილება აღუთქვა, ლონდონის ხელახალი აღდგენის შემდეგ, 886 წელს.[22]

ეთელრედი — ეთელფლედზე გაცილებით უფროსი იყო. მათ ჰყავდათ ერთი ცნობილი შვილი — ქალიშვილი სახელად ელფვინი.

ეთელსტანი — ედუარდ უფროსის, უფროსი ვაჟი და ინგლისის მომავალი მეფე — გაზრდილი იყო ეთელფლედისა და ეთელრედის კარზე, და ისტორიკოს მარტინ რაიანის აზრით, ის, უდიდესი ალბათობით, მათთან ერთად მონაწილეობდა ვიკინგების წინააღმდეგ კამპანიებში.[17][23]

ეთელრედის წარმოშობა უცნობია. რიჩარდ ებელსი მას ახასიათებს, როგორც „გარკვეულწილად იდუმალ პერსონაჟს“, რომელიც შესაძლოა სამეფო სისხლს იჩემებდა და ეთელრედ მუცელის ნათესავი ყოფილიყო.[24]

იან უოკერის აზრით:

ვიკიციტატა
„„ის იყო სამეფო ელდორმენი, რომლის ძალაუფლების ცენტრი მერსიის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში მდებარეობდა — ჰვიჩეს ყოფილი სამეფოს გარშემო, გლოსტერის მახლობლად“.[25]“

ალექს ვულფი ვარაუდობს, რომ ეთელრედი, შესაძლოა, მეფე ბურგრედისა და მეფე ალფრედის დის, ეთელსვითის შვილი ყოფილიყო — თუმცა ეს ქორწინებას ეთელფლედსა და ეთელრედს შორის არაკანონიერად აქცევდა, რადგან კათოლიკური ეკლესია, მაშინ კრძალავდა ქორწინებას ბიძაშვილებს შორის.[26]

ეთელფლედი და ეთელრედი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ინგლისის სხვა ნაწილებთან შედარებით, ვიკინგების ეპოქაში მერსიის მნიშვნელოვანი ნაწილი — გლოსტერშირი, ვორჩესტერშირი, ჰერეფორდშირი და შროპშირი — გამოირჩეოდა არაჩვეულებრივად სტაბილური მდგომარეობით. ამ რეგიონში მნიშვნელოვანი თავდასხმები არ მომხდარა და არც უესექსის მხრიდან ძლიერი ზეწოლა შეიმჩნეოდა.[27] მერსიაში განათლება დიდი პრესტიჟით სარგებლობდა როგორც ალფრედის, ასევე ედუარდის კარზე.[28]

ვორჩესტერმა შეძლო ინტელექტუალური და ლიტურგიკული ტრადიციის შენარჩუნება, ხოლო გლოსტერთან ერთად ის იქცა მერსიის აღორძინების ცენტრად ეთელრედისა და ეთელფლედის მმართველობის პერიოდში. მათი მფარველობა საეკლესიო და მონასტრული თემებისთვის დაფიქსირებულია მრავალ დოკუმენტში.[29] 883 წელს ეთელრედმა ბერკლის სააბატოს მიანიჭა პრივილეგიები, ხოლო 890-იან წლებში მან და ეთელფლედმა ქარტია გამოსცეს ვორჩესტერის ეკლესიის სასარგებლოდ — ეს იყო ერთადერთი შემთხვევა ალფრედის სიცოცხლეში, როცა ისინი ერთად მოქმედებდნენ ოფიციალურად; სხვა შემთხვევებში ეთელრედი დამოუკიდებლად მოქმედებდა, თუმცა ალფრედის ნებართვით.

ეთელფლედი ეწერება ქარტიებზე 888, 889 და 896 წლებში.[30] 901 წელს ეთელფლედმა და ეთელრედმა მიწა და 30 მანკუსის წონის ოქროს სასმისი შესწირეს წმინდა მილდბურგის მენშტერს, მაჩ ვენლოკში.[31]

901 წლის ქარტია – ეთელრედისა და ეთელფლედის მიერ მიწისა და ოქროს სასმისის შეწირვა მაჩ ვენლოკის ეკლესიისთვის

IX საუკუნის ბოლოს ეთელრედმა და ეთელფლედმა მეფე ალფრედის ნებართვით და ეპისკოპოს ვერფერტის თხოვნით გაამაგრეს ვორჩესტერი. მათ ეკლესიას გადასცეს ქალაქის მმართველობის უფლების ნახევარი — მოედანზე ქირის და სასამართლოს შემოსავლებთან ერთად. სანაცვლოდ, კათედრალის თემმა აღუთქვა, რომ დღეში სამჯერ, შეასრულებდა ფსალმუნს მათთვის და ყოველ შაბათს ერთ მესას და 30 ფსალმუნს წაიკითხავდნენ. ამ აქტით ქალაქის საეკლესიო მმართველობიდან — საერო კონტროლზე გადასვლა დაიწყო.

904 წელს ეპისკოპოსმა ვერფერტმა ეთელფლედსა და ეთელრედს, ასევე მათ ქალიშვილ ელფვინს, სიცოცხლის ვადით გადასცა მიწის ნაკვეთი — მდინარის სანაპიროზე, ქალაქის მნიშვნელოვან ნაწილში, რაც მათ შესაძლებლობას აძლევდა გამოეყენებინათ ქალაქი პოლიტიკურად და ეკონომიკურად.[32]

ეთელრედის ჯანმრთელობა სავარაუდოდ გაუარესდა 911 წლამდე რამდენიმე წლით ადრე, რის შემდეგაც ეთელფლედი გახდა მერსიის ფაქტობრივი მმართველი.[33] ზოგიერთი წყაროს თანახმად, ეს შესაძლოა უკვე 902 წელს დაწყებულიყო.[34]

სამი ფრაგმენტის თანახმად, ნორვეგიელი ვიკინგები დუბლინიდან განდევნეს, რის შემდეგაც უელსში წარუმატებელი თავდასხმა სცადეს და შემდგომ ეთელფლედს სთხოვეს ჩესტერთან დასახლების უფლება — რაც მან, შესაძლოა, სტრატეგიული მიზეზით დაუშვა. ეს მოვლენები 902–903 წლით თარიღება.[35]

ანგლო-საქსური ქრონიკის თანახმად, 907 წელს ჩესტერი "აღდგა". ეთელფლედი, სავარაუდოდ, პასუხისმგებელი იყო ჩესტერის რომაული გალავნის აღდგენაზე. მოგვიანებით ნორვეგიელი ვიკინგები დანიელებთან ერთად კვლავ დაესხნენ თავს ჩესტერს, მაგრამ წარუმატებლად — ქალაქი იყო გამაგრებული, და ეთელფლედმა მოახერხა ირლანდიელთა გადაბირება მტრის ბანაკიდან. თავდასხმა, სავარაუდოდ, 907 წელს მოხდა, თუმცა ისტორიკოსი მეთიუ ფირთი 910 წელს უფრო შესაძლებლად მიიჩნევს.[36]

არქეოლოგი საიმონ უარდი, რომელმაც ჩესტერში ანგლო-საქსური ადგილი გამოიკვლია, თვლის, რომ ქალაქის შემდგომი ეკონომიკური აყვავება ეთელფლედისა და ედუარდის დაგეგმვის შედეგია.[37]

ეთელფლედის გარდაცვალების შემდეგ, ედუარდი, დიდ წინააღმდეგობას შეხვდა, მერსიის ჩრდილო-დასავლეთით კონტროლის დამყარებისას და 924 წელს იქვე გარდაიცვალა, აჯანყების ჩახშობის შემდეგ.[38]

909 წელს ედუარდმა დასავლეთ საქსებისა და მერსიის გაერთიანებული ჯარი გაგზავნა დეინლოუში, სადაც მათ წმინდა ოსვალდ ნორთუმბრიელის ნეშტი გადმოასვენეს ბარდნის აბატობიდან გლოსტერში.[17]

ეთელფლედი და ეთელრედი გლოსტერში აშენებენ ახალ მენშტერს, რომელსაც შემდეგ მიენიჭა წმინდა ოსვალდის მონასტერის სახელი. წმინდანის ნეშტის გადმოტანა ქალაქისთვის დიდი პატივი იყო. ქალაქი გახდა მათი მმართველობის ცენტრი, რომელიც მათი საგვარეულო სასაფლაოც გახდა. [39] საიმონ კეინსი მას(ქალაქს) უწოდებს „მათი ძალაუფლების მთავარ ცენტრს“, ხოლო კაროლინ ჰაიჰუეი აღნიშნავს, რომ მონასტერი, სავარაუდოდ, დინასტიური და საოჯახო პროექტი იყო ალფრედის წახალისებით და ედუარდისა და ეპისკოპოს ვერფერტის მხარდაჭერით.[40][41]

ვიკიციტატა
„იმ ეპოქაში, როდესაც ინგლისელთა ცოდნა და სარწმუნოება ყველაზე დაბალ დონეზე იყო, მერსია, განსაკუთრებით სევერნის ხეობაში, ინარჩუნებდა ტრადიციულ სტანდარტებს. ამ კონტექსტში უნდა გავიგოთ ეთელფლედისა და ეთელრედის მიერ გლოსტერის მენშტერის დაარსება.[42]“

მერსიაში არსებობდა სამეფო წმინდანების თაყვანისცემის ტრადიცია, რასაც ეთელფლედი და ეთელრედი აქტიურად უჭერდნენ მხარს.[43] ითვლებოდა, რომ წმინდანთა ნეშტები მმართველს ზეციერ ლეგიტიმაციას ანიჭებდა. ეთელფლედმა, სავარაუდოდ, დააფუძნა ან განაახლა ჩესტერის ტაძარი და იქ გადაიტანა მერსიელი უფლისწულის, წმინდა ვერბურგის ნეშტი ჰენბურიდან. ასევე არსებობს ვარაუდი, რომ მან დერბიში მოკლული ალხმუნდის ნეშტიც შრუზბერიში გადაასვენა.[44]

910 წელს დანიელები, ინგლისელთა წინა წლის თავდასხმის პასუხად მერსიაში შემიჭრნენ და გაძარცვეს მიწები ბრიჯნორთამდე. თუმცა უკან დაბრუნებისას ინგლისურმა ჯარმა ტეტენჰოლის ბრძოლაში გაანადგურა მათი ძალები, რითაც გზა გაიხსნა დანიელების მიერ დაპყრობილი შუა და აღმოსავლეთ ინგლისის დასაბრუნებლად.[45]

მერსიელი ქალბატონი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ეთელფლედის და მისი დისშვილის, ეთელსტანის ძეგლი
ეთელფლედისა და ეთელსტანის ძეგლი ტამუორტში, დადგმული 1913 წელს ქალაქის გამაგრების ათასწლეულის აღსანიშნავად.[46]

მეუღლის გარდაცვალების შემდეგ, 911 წელს, ეთელფლედი გახდა Myrcna hlædige — „მერსიელი ქალბატონი“.[17] ისტორიკოსი იენ უოკერი აღწერს მის გამეფებას, როგორც ანგლო-საქსურ ისტორიაში ერთადერთ შემთხვევას, როდესაც ქალი გახდა სამეფოს მმართველი და „ერთ-ერთ ყველაზე გამორჩეულ მოვლენას ადრეულ შუა საუკუნეებში“.[47]

უესექსში სამეფოში, ქალებს არ ჰქონდათ პოლიტიკური ფუნქცია — ალფრედის მეუღლეს არც დედოფლის ტიტული ჰქონდა და არც ქარტიებზე აწერდა ხელს. მერსიაში კი ალფრედის დამ, ეთელსვითმა, ბურგრედის მეუღლედ ყოფნისას ქარტიებს მოაწერა ხელი, როგორც დედოფალმა და თავადაც გასცემდა შემოწირულობებს. ეთელფლედი ამ ტრადიციით სარგებლობდა და შეძლო მნიშვნელოვანი როლი ეთამაშა X საუკუნის ინგლისის ისტორიის საწყის პერიოდში, რაც უესექსში შეუძლებელი იქნებოდა.[48]

ეთელრედის სიკვდილის შემდეგ ედუარდმა აიღო კონტროლი ლონდონსა და ოქსფორდზე, რომელიც ადრე მერსიის მმართველობის ქვეშ იყო.[17] იენ უოკერი ვარაუდობს, რომ ეთელფლედმა დათმო ეს ტერიტორიები თავისი სტატუსის აღიარების სანაცვლოდ.[49]

ალფრედმა უესექსში გამაგრებული ბურხების სისტემა შექმნა, ხოლო ეთელფლედმა და ედუარდმა დაიწყეს მათი გაფართოება, როგორც თავდაცვისა და ვიკინგებზე შეტევის საყრდენ ბაზათა ქსელზე.[17] ფრანკ სტენტონი წერს, რომ ეთელფლედი თავად ხელმძღვანელობდა მერსიელთა ლაშქრობებს და აღნიშნავს:

ვიკიციტატა
„„ბრაზზე დაყრდნობით, ეთელფლედის მმართველობამ მისცა ედუარდს საშუალება წამოეწყო გადამწყვეტი შეტევა სამხრეთ დანიელებზე — ეს იყო, მისი მეფობის გამორჩეული მახასიათებელი“.[50]“

ეთელფლედმა ჯერ კიდევ 910 წელს გაამაგრა გაურკვეველი ადგილმდებარეობის მქონე ბრემესბურჰი, ხოლო 912 წელს – ბრიჯნორთი, მდინარე სევერნის გადაკვეთვის დასაცავად. 913 წელს გაამაგრა ტამუორტი — ლესტერის ვიკინგების წინააღმდეგ და სტაფორდი — ტრენტის ველზე გასასვლელის გასაკონტროლებლად. 914 წელს გლოსტერისა და ჰერეფორდის ჯარებმა მოიგერიეს ბრეტონელი ვიკინგების შემოსევა, ხოლო ჩრდილოეთიდან მოსალოდნელი თავდასხმის აღსაკვეთად აღადგინეს ედდისბერის პრეისტორიული ციხე. უორვიკი კიდევ ერთი ძლიერი ციხე გახდა ლესტერის ვიკინგების წინააღმდეგ. 915 წელს გამაგრდა ჩირბერი უელსიდან მომდინარე საფრთხის საწინააღმდეგოდ და რანკორნი მდინარე მერსიზე. 914 წლამდე გამაგრებული იყო ჰერეფორდი, შესაძლოა შრუსბერი და ორი უცნობი ციხე: სერჯიეტი და უეარდბირგი.[51][გ]

917 წელს სამი ვიკინგური არმიის შემოსევები უშედეგოდ დასრულდა — ეთელფლედის ჯარმა დაიპყრო დერბი და მისი მიდამოები. დერბი იყო დეინლოუს ხუთ ქალაქთაგანი, ლესტერთან, ლინკოლნთან, ნოტინგემთან და სტემფორდთან ერთად. დერბი გახდა პირველი დაპყრობილი ქალაქი — ბრძოლაში ეთელფლედმა დაკარგა "ოთხი მის საყვარელი თეინი".[17] ტიმ კლარკსონის შეფასებით, ეს იყო მისი „უდიდესი ტრიუმფი“.[5]

918 წლის დასაწყისში ეთელფლედმა დაიმორჩილა ლესტერი. მას ასევე ადგილობრივი ვიკინგების დიდი ნაწილიც დამორჩილდა. რამდენიმე თვეში იორკის ვიკინგთა ელიტამ ეთელფლედს შესთავაზა ერთგულება — სავარაუდოდ ირლანდიელი ნორსების წინააღმდეგ მფარველობის სანაცვლოდ, თუმცა ის გარდაიცვალა 918 წლის 12 ივნისს, შეთავაზების გამოყენებამდე. ასეთი შეთავაზება ედუარდისთვის არ არსებობდა.[53]

სამი ფრაგმენტის მიხედვით, 918 წელს ეთელფლედი სკოტებისა და ნორთუმბრიელების ჯარს გაუძღვა ვიკინგ ლიდერ რაგნარის წინააღმდეგ ქორბრიჯის ბრძოლაში, თუმცა ისტორიკოსები ამას სკეპტიკურად უყურებენ — შესაძლოა მხოლოდ ჯარი გაგზავნა. საბოლოოდ რაგნარმა დაიპყრო ნორთუმბრია.[54] სამი ფრაგმენტი ასევე იხსენიებს ეთელფლედის სამხედრო ალიანსს შოტლანდიასთან და სტრატკლაიდის სამეფოსთან — კლარკსონი ამ ინფორმაციას სანდოდ მიიჩნევს.[55]

ეთელფლედის უელსთან ურთიერთობები სუსტადაა დოკუმენტირებული. ცნობილია მხოლოდ ერთი შემთხვევა 916 წელს, როცა მერსიელმა ჯარმა შური იძია მოკლული აბატის გამო — განადგურდა ბრიხეინიოგის სამეფო კრანოგი ლანგორსის ტბაზე და დატყვევებულ იქნა დედოფალი და 33 თანამგზავრი.[56]

ანგლო-საქსური ქრონიკის ვერსიით, რომელიც ედუარდს მხარს უჭერს, ეთელფლედის გარდაცვალების შემდეგ უელსელი მეფეები — ჰიუელი, კლიდოგი და იდვალი — ედუარდს დაუმორჩილდნენ. ჰიუელ დიდი იყო დიფედის მეფე, კლიდოგი, სავარაუდოდ, პოუისის, ხოლო იდვალი — გვინედის მეფე. გვენტის სამეფო უკვე ვესექსის მფლობელობაში იყო, ხოლო ჩარლზ-ედვარდსის მიხედვით, ეს ვერსია ადასტურებს, რომ დანარჩენი უელსის სამეფოები მერსიის მორჩილებაში იყვნენ ედუარდის უშუალო მმართველობამდე.[57]

ეთელრედისა და ეთელფლედის სახელზე მონეტები არ მოუჭრიათ, მაგრამ 910-იან წლებში დასავლეთ მერსიაში იჭრებოდა ვერცხლის პენები უცნაური ორნამენტული დიზაინებით — შესაძლოა მათ სურდათ საკუთარი მონეტების გამოყოფა ედუარდისაგან. ეთელფლედის გარდაცვალების შემდეგ, მონეტების დიზაინი კვლავ დაემთხვა ვესექსისას.[58]

ედუარდის არცერთი ქარტია არ შემორჩენილა 910-924 წლებს შორის,[59], ხოლო ეთელფლედის სახელზე ორი ქარტია არსებობს — S 224 (შესაძლოა 914 წლის) და S 225 (915 წლის 9 სექტემბერი), გამოცემული უეარდბირგში, ერთ-ერთ ბურჰში.[60]

გარდაცვალება და შედეგები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
St Oswald's Priory
XII-XIII საუკუნეების თაღები გლოსტერის წმინდა ოსვალდის მონასტერში, სადაც დაკრძალულნი არიან ეთელფლედი და ეთელრედი.

ეთელფლედი გარდაიცვალა ტამუორტში 918 წლის 12 ივნისს და მისი სხეული გადაიტანეს დაახლოებით 120 კილომეტრით დაშორებულ გლოსტერში, სადაც ის დაკრძალეს მეუღლესთან ერთად მათსავე დაარსებულ მონასტერში — წმინდა ოსვალდის მონასტერში.[17] მერსიული ქრონიკის თანახმად, ეთელფლედი დაკრძალეს ეკლესიის აღმოსავლეთ პორტიკში. არქეოლოგიურმა კვლევებმა აღმოაჩინეს შენობა, რომელიც სავარაუდოდ სამეფო მაუზოლეუმად იყო განკუთვნილი და შესაძლოა სწორედ ეს იყოს ეთელფლედისა და ეთელრედის სამარხი. წმინდანის გვერდით დაკრძალვა დიდებულ პრესტიჟს წარმოადგენდა. უილიამ მალმსბერიელი წერდა, რომ XII საუკუნის დასაწყისში მშენებლობისას მათი სამარხები აღმოაჩინეს სამხრეთ პორტიკში. შესაძლოა მას არასწორად ჰქონოდა მითითებული ადგილმდებარეობა, მაგრამ ასევე შესაძლებელია, რომ დროთა განმავლობაში სამარხები გადმოიტანეს წმინდანის მეზობლად მდებარე საპატიო ადგილიდან, როცა ეთელფლედი და ეთელრედი დავიწყებას მიეცნენ ან როცა X საუკუნის მეფეებმა განზრახ შებილწეს მათდამი პატივისცემა.[61]

დაკრძალვის ადგილის არჩევას სიმბოლური მნიშვნელობა ჰქონდა. ვიქტორია ტომპსონი ამტკიცებს, რომ თუ ეთელფლედს ერჩია უინჩესტერის სამეფო მაუზოლეუმი (ედუარდის სამეფო დინასტიის მთავარი საძვალე), ეს ხაზგასმით დაადასტურებდა მერსიის დაქვემდებარებულ მდგომარეობას. ხოლო ძველი მერსიული სამეფო დასაფლავების ადგილი, როგორიც რეპტონი იყო, დამოუკიდებლობის გამოწვევად აღიქმებოდა. გლოსტერი, რომელიც უესექსთან ახლოს მდებარეობდა, წარმოადგენდა შუალედურ არჩევანს.[62] მარტინ რაიანი აღნიშნავს, რომ ეთელფლედის მიერ დაარსებული მონასტერი „შეიძლება ჩაითვალოს სამეფო მაუზოლეუმად, რომელსაც ძველი რეპტონის ნაცვლად უნდა ემსახურა, რომელიც ვიკინგებმა გაანადგურეს“.[63]

ეთელფლედი გარდაიცვალა იმაზე რამდენიმე თვით ადრე, სანამ ედუარდი საბოლოოდ დაიპყრობდა სამხრეთ დეინლოუს.[11][დ]

ეთელფლედის მემკვიდრე გახდა მისი ქალიშვილი ელფვინა, როგორც მერსიელი ქალბატონი, მაგრამ იმავე წლის დეკემბერში ედუარდმა იგი გადააყენა და მერსია პირდაპირ თავის მმართველობაში აიყვანა.[18] ბევრი მერსიელი უკმაყოფილო იყო მათი ძველი სამეფოს ვესექსისადმი დაქვემდებარებით. ვეინრაიტი აღწერს მერსიელი ქრონისტის ტექსტს ელფვინის გადაყენების შესახებ, როგორც „აღსავსეს უკმაყოფილებით“.[65]

ედუარდი გარდაიცვალა 924 წელს ფარნდონში, ჩეშირიში, იმ რამდენიმე დღის შემდეგ, რაც მერსიელებისა და უელსელების აჯანყება ჩაახშო ჩესტერში.[66]

მემკვიდრეობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
იხილეთ აგრეთვე: Æthelflæd-ის კულტურული რეპრეზენტაციები

უესექსური ვერსიისთვის ანგლო-საქსური ქრონიკისა ეთელფლედი მხოლოდ ედუარდის და იყო, მაშინ როცა მერსიული ქრონიკა მას მერსიელ ქალბატონად მოიხსენიებდა.[67] ირლანდიურ და უელსურ ანალებში მას დედოფალად მოიხსენიებენ, ხოლო ულსტერის ანალებში, რომლებიც უარყოფენ როგორც ალფრედის, ისე ედუარდის გარდაცვალებას, მას უწოდებენ famosissima regina Saxonum — „საქსონთა სახელგანთქმული დედოფალი“.[68][69]

ეთელფლედი ასევე აღიარებულია ანგლო-ნორმანულ ქრონიკებში — ჯონ ვურსტერისელი და უილიამ მალმსბერიელი მას მოიხსენებენ, როგორც

ვიკიციტატა
„ „ძლიერ მხარდამჭერს ედუარდისთვის, ქვეშევრდომთა სიხარულს, მტრების შიშს, სულით დიად ქალს“.“

მალმსბერიელი ამტკიცებდა, რომ ეთელფლედმა შვილდობის შემდეგ უარი თქვა სექსუალურ ცხოვრებაზე, რადგან „მეფის ასულისთვის შეუსაბამო იყო სიამოვნებაზე ფიქრი, რომელიც შემდეგში ტკივილს იწვევს“.

ნიკ ჰაიჰემი აღნიშნავს, რომ „შუა საუკუნეებისა და თანამედროვე ავტორების თაობები მონუსხულნი იყვნენ ეთელფლედით“ და ამის ფონზე ედუარდის რეპუტაცია დაჩრდილულია.[15] XII საუკუნეში ჰანტინგდონის ჰენრიმ ეთელფლედს მიუძღვნა შემდეგი პოემა:

ვიკიციტატა
„„გმირო ელფლედ! დიდებული საომარი სახელით, კაცური ვაჟკაცობით, მიუხედავად იმისა, რომ ქალის სახელი გქონდა;შენ დაგმორჩილდნენ ლაშქარნიც და ბუნებაც, იმარჯვებდი ორივეზე, ქალად შობილიც კი.

შეიცვალოს შენი სახელი — ამ დიდებას ასე შეეფერება, ტიტულით დედოფალი, საქმეებით კი მეფე. გმირები უკან იხევდნენ მერსიელი გმირის წინაშე,

თვით კეისარმაც ვერ მოიპოვა ასეთი დიდება.[70][ე]“
ეთელფლედი XIII საუკუნის ინგლისელი მეფეების გენეალოგიურ ქრონიკაში, ბრიტანული ბიბლიოთეკა, Royal MS 14 B V

ზოგი ისტორიკოსი მიიჩნევს, რომ ეთელრედიც და ეთელფლედიც დამოუკიდებელი მმართველები იყვნენ. ბრიტანეთის ქრონოლოგიის სახელმძღვანელოში დევიდ დუმვილი ეთელფლედს მოიხსენიებს როგორც „Q. Æthelflæd“ და აღნიშნავს, რომ ყველა წყაროს მიერ გამოყენებული ტიტულები (hlæfdige, regina) მიუთითებს სამეფო ძალაუფლების ფაქტობრივ ფლობაზე.[71] ალექს ვულფი ეთანხმება ამ მოსაზრებას,[72] ხოლო პოლინ სტაფორდი ეთელფლედს უწოდებს „ბოლო მერსიელ დედოფალს“, რომელსაც ქარტიებში მოიხსენიებდნენ როგორც „ქრისტეს წყალობით მერსიის მთავრობის მმართველს“.

სტაფორდი ამტკიცებს, რომ ეთელფლედმა და ეთელრედმა რეალურად განახორციელეს მეფის ძალაუფლება ალფრედის გარდაცვალების შემდეგ, თუმცა ოფიციალურად ტიტულის მეფედ მიღება პროვოკაციული ნაბიჯი იქნებოდა, განსაკუთრებით ეთელუოლდის აჯანყების შემდეგ. მისი თვალსაზრისით, ეთელფლედი იყო „მებრძოლი დედოფალი“, რომელმაც შემდგომ ეპოქებზე ისეთივე გავლენა მოახდინა, როგორც ელიზაბეთ I-მა.[73]

ჩარლზ ინსლი კი აღნიშნავს:

წარმოუდგენელია მერსია უბრალოდ ვესექსის დაქვემდებარებულ შუალედურ სტატუსში მყოფ სივრცედ განვიხილოთ... ეთელრედის გარდაცვალების შემდეგ ეთელფლედი აგრძელებდა სრულად მმართველობას 918 წლამდე — და მხოლოდ ამის შემდეგ დასრულდა მერსიის დამოუკიდებელი არსებობა.[74]

ვეინრაიტი თვლის, რომ ეთელფლედმა საკუთარი ნებით შეითავსა პარტნიორული, ნაწილობრივ დაქვემდებარებული როლი ძმასთან და მხარი დაუჭირა ინგლისის გაერთიანების გეგმას. იგი ვარაუდობს, რომ ედუარდმა თავისი უფროსი ვაჟი ეთელსტანი მერსიაში აღსაზრდელად გაგზავნა, რათა მერსიელებს მის მიმართ მეტი კეთილგანწყობა ჰქონოდათ. ეთელფლედს არ უსურვია, მისთვის სიძისა, სელფვინისთვის ქმრის ყოლა, რომელიც 918 წლისთვის უკვე დაახლოებით 30 წლის უნდა ყოფილიყო.[75]

ვეინრაიტის აზრით, ეთელფლედი დასავლეთ საქსების წყაროებში გააზრებულად დაივიწყეს, რათა არ გაეზარდათ მერსიული სეპარატისტული აზროვნების რისკი:

ეთელფლედი თამაშობდა გადამწყვეტ როლს X საუკუნის პირველ ნახევარში. ედუარდის კამპანიების წარმატება დიდწილად მის თანამშრომლობაზე იყო დამოკიდებული. მერსიისა და ჩრდილოეთის პოლიტიკურ სცენაზე ის დომინირებდა. და მან სწორედ თავისი გავლენით გახადა შესაძლებელი ინგლისის გაერთიანება. მაგრამ მისი რეპუტაცია გაბედული გმირის ნაცვლად, დავიწყებას მიეცა დასავლეთ საქსეთა ქრონიკებში.[76]

საიმონ კეინზი აღნიშნავს, რომ მონეტები იჭრებოდა მხოლოდ ედუარდის სახელით, თუმცა მერსიელ მმართველებს ჰქონდათ ქარტიების გაცემის უფლება — ზოგი მათი სახელით, ზოგიც ედუარდის ლორდობის აღნიშვნით. 903 წელს მერსიელმა ელდორმენმა მიმართა „მეფე ედუარდს, ასევე ეთელრედს და ეთელფლედს, რომლებიც მერსიელთა მმართველობას ფლობდნენ აღნიშნული მეფის სახელით“. კეინზის აზრით, ალფრედის დროინდელმა მმართველობის სისტემამ — „ანგლო-საქსონთა მეფობა“ — გააგრძელა არსებობა X საუკუნის პირველ მეოთხედში, და მერსიელებიც ედუარდის მმართველობის ქვეშ იყვნენ მისი მეფობის დასაწყისიდანვე.[77] მარტინ რაიანი მიიჩნევს, რომ მერსიელ მმართველებს ჰქონდათ „მნიშვნელოვანი, თუმცა საბოლოოდ დაქვემდებარებული“ სამეფო ძალაუფლება.[63]

ჰაიჰამის აზრით, კეინზის არგუმენტი მტკიცეა იმაზე, რომ ედუარდი მართავდა ანგლო-საქსურ სახელმწიფოს ადმინისტრაციული და იდეოლოგიური ერთიანობით, მაგრამ ეთელფლედი და ეთელრედი ხელს უწყობდნენ მერსიული იდენტობის შენარჩუნებას — მერსიული წმინდანების კულტების დაარსებით ახალ ბურხებში, და ასევე ოსვალდსის თაყვანისცემით გლოსტერში:

უცნობია, ედუარდის სამომავლო გეგმები სრულად იზიარებდა თუ არა მისი და და სიძე. საინტერესოა, რა მოხდებოდა, მათი შვილი კაცი რომ ყოფილიყო. კელტურ წყაროებში ეთელრედი და ეთელფლედი მოიხსენიებიან როგორც მეფე და დედოფალი — რაც იმდროინდელი პოლიტიკური რეალობის სხვა, არანაკლებ მართებული პერსპექტივაა.[78]

ხსოვნა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2018 წლის ივნისში ეთელფლედის დაკრძალვა თეატრალურად აღადგინეს გლოსტერში ათი ათასი ადამიანის წინაშე, როგორც მისი გარდაცვალების 1100 წლისთავთან დაკავშირებული ცოცხალი ისტორიის ღონისძიებების ნაწილი.[79]

ეთელფლედის ახალი ქანდაკება ტამუორტის რკინიგზის სადგურთან, რომელიც მის გარდაცვალებამდე 1100 წლის აღსანიშნავად დაიდგა. მისი შუბი სტუმრებს ქალაქის ცენტრისა და ტამუორტის ციხესიმაგრისკენ მიუთითებს.

ეთელფლედის გარდაცვალებიდან 1100 წლის იუბილე ტამუორტში 2018 წელს აღინიშნა მრავალფეროვანი ღონისძიებებით, მათ შორის — ექვსმეტრიანი ახალი ქანდაკების გახსნით,[80] ქალაქის ისტორიაში უდიდესი საზოგადოებრივი ხელოვნების პროექტის შექმნით,[81] საზეიმო ეკლესიური მსახურებით, ლექციებით, სპეციალური შემეცნებითი სეირნობით, სამახსოვრო ლუდის გამოშვებით და აკადემიური კონფერენციის კვირით, რომელიც მთელ მსოფლიოში სხვადასხვა მკვლევარსა და სტუმარს გაუმართა.[82]

იხილეთ აგრეთვე

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ეთელფლედის კულტურული რეპრეზენტაციები

შენიშვნები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ მერსიული რეგისტრის თარგმანი მოყვანილია ტიმ კლარკსონის ბიოგრაფიის დანართში ეთელფლედზე.[13]
  2. ↑ მარიოს კოსტამბეისის შეფასებით, ეთელფლედი დაიბადა 870-იანი წლების დასაწყისში,[17] თუმცა მეგი ბეილი ამტკიცებს, რომ, რადგან იგი იყო მშობლების პირველი შვილი და ისინი დაქორწინდნენ 868 წელს, ეთელფლედი, ალბათ, 869–70 წლებში დაიბადა.[18]
  3. ↑ ტიმ კლარკსონის ბიოგრაფიაში დეტალურადაა განხილული ეთელფლედის ბურხები.[52]
  4. ↑ ედუარდმა ვერ დაიპყრო იორკის ვიკინგების სამეფო სამხრეთ ნორთუმბრიაში. მასზე კონტროლი 927 წელს აიღო ეთელსტანმა, თუმცა მისი სიკვდილის შემდეგ, 939 წელს, სამეფო კვლავ შეიქმნა და მხოლოდ 954 წელს განიდევნა იქიდან უკანასკნელი სკანდინავიელი მეფე.[64]
  5. ↑ ჰენრი ჰანტინგდონის ეს პოემა "თავისუფლად" ითარგმნა თომას ფორესტერის მიერ.

ბიბლიოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • Abels, Richard (1998). Alfred the Great: War, Kingship, and Culture in Anglo-Saxon England. Harlow, UK: Longman. ISBN 978-0-582-04047-2. 
  • Bailey, Maggie (2001). „Ælfwynn, Second Lady of the Mercians“, Edward the Elder 899–924. Abingdon, UK: Routledge, გვ. 112–127. ISBN 978-0-415-21497-1. 
  • Baker, Nigel; Holt, Richard (2004) Urban Growth and the Medieval Church: Gloucester and Worcester. Aldershot, UK: Ashgate. ISBN 978-0-7546-0266-8. 
  • Blair, John (2005). The Church in Anglo-Saxon Society. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-921117-3. 
  • Blair, John; Rippon, Stephen; Smart, Christopher (2020) Planning in the Early Medieval Landscape. Liverpool, UK: Liverpool University Press. ISBN 978-1-78962-116-7. 
  • Charles-Edwards, Thomas (2001). „Wales and Mercia 613–918“, Mercia: An Anglo-Saxon Kingdom in Europe. London, UK: Leicester University Press, გვ. 89–105. ISBN 978-0-7185-0231-7. 
  • Charles-Edwards, T. M. (2013). Wales and the Britons 350–1064. Oxford University Press. ISBN 978-0-19-821731-2. 
  • Charter S 221. The Electronic Sawyer: Online Catalogue of Anglo-Saxon Charters. King's College London. ციტირების თარიღი: 15 September 2016
  • Charter S 367. The Electronic Sawyer: Online Catalogue of Anglo-Saxon Charters. King's College London. ციტირების თარიღი: 29 August 2019
  • Charter S 367a. The Electronic Sawyer: Online Catalogue of Anglo-Saxon Charters. King's College London. ციტირების თარიღი: 29 August 2019
  • Clarkson, Tim (2014). Strathclyde and the Anglo-Saxons in the Viking Age. Edinburgh, UK: John Donald. ISBN 978-1-906566-78-4. 
  • Clarkson, Tim (2018). Æthelflæd: The Lady of the Mercians. Edinburgh, UK: John Donald. ISBN 978-1-910900-16-1. 
  • Costambeys, Marios (2004a). „Æthelflæd [Ethelfleda] (d. 918), ruler of the Mercians“. Oxford Dictionary of National Biography. 1. Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/8907. ISBN 9780198614128. ციტირების თარიღი: 17 September 2014. (გამოწერას ან გაერთიანებული სამეფოს საჯარო ბიბლიოთეკის წევრობას საჭიროებს)
  • Costambeys, Marios (2004b). „Æthelred (d. 911), ruler of the Mercians“. Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/52311. ციტირების თარიღი: 2 August 2012. (გამოწერას ან გაერთიანებული სამეფოს საჯარო ბიბლიოთეკის წევრობას საჭიროებს)
  • Dockray-Miller, Mary (2000). Motherhood and Mothering in Anglo-Saxon England. New York, NY: St Martin's Press. ISBN 978-0-312-22721-0. 
  • Downham, Clare (2007). Viking Kings of Britain and Ireland: The Dynasty of Ívarr to A.D. 1014. Edinburgh, UK: Dunedin. ISBN 978-1-906716-06-6. 
  • Ethelfleda and Athelstan. Public Monuments & Sculpture Association. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 4 მარტი 2016. ციტირების თარიღი: 5 September 2016
  • Dumville, David (1996). „The local rulers of Anglo-Saxon England to AD 927“, Handbook of British Chronology, 3rd, with corrections, Cambridge, UK: Cambridge University Press, გვ. 1–25. ISBN 978-0-521-56350-5. 
  • Firth, Matthew (2022). „On the Dating of the Norse Siege of Chester“. Notes & Queries. 69: 1–4. doi:10.1093/notesj/gjac009. ISSN 1471-6941.
  • Fleming, Robin (2010). Britain after Rome: The Fall and the Rise, 400 to 1070. London, UK: Penguin Books. ISBN 978-0-14-014823-7. 
  • Gretsch, Mechtild (2001). „The Junius Psalter Gloss“, Edward the Elder 899–924. Abingdon, UK: Routledge, გვ. 280–291. ISBN 978-0-415-21497-1. 
  • Griffiths, David (2001). „The North-West Frontier“, Edward the Elder 899–924. Abingdon, UK: Routledge, გვ. 161–187. ISBN 978-0-415-21497-1. 
  • Hadley, Dawn (2006). The Vikings in England. Manchester, UK: Manchester University Press. ISBN 978-0-7190-5982-7. 
  • Hall, R. A. (2014). „York“. In Lapidge, Michael; Blair, John; Keynes, Simon; Scragg, Donald (eds.). The Wiley Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England (2nd ed.). Chichester, UK: Wiley Blackwell. pp. 518–520. ISBN 978-0-631-22492-1.
  • Hart, Cyril (1973). „Athelstan 'Half King' and his family“. Anglo-Saxon England. London, UK: Cambridge University Press. 2: 115–144. doi:10.1017/s0263675100000375. ISBN 978-0-521-20218-3. S2CID 162575949.
  • Heighway, Carolyn M. (1984). „Anglo-Saxon Gloucester to AD 1000“, Studies in Late Anglo-Saxon Settlement. Oxford, UK: Oxford University Department for External Studies, გვ. 35–53. ISBN 978-0-903736-17-6. 
  • Heighway, Caroline; Hare, Michael (1999) „Gloucester and the Minster of St Oswald: A Survey of the Evidence“, The Golden Minster: The Anglo-Saxon Minster and Later Medieval Priory of St Oswald at Gloucester. York, UK: Council for British Archaeology, გვ. 1–29. ISBN 978-1-872414-94-2. 
  • Heighway, Carolyn (2001). „Gloucester and the New Minster of St Oswald“, Edward the Elder 899–924. London, UK: Routledge, გვ. 102–111. ISBN 978-0-415-21497-1. 
  • Higham, Nick (2001a). „Edward the Elder's Reputation“, Edward the Elder 899–924. Abingdon, UK: Routledge, გვ. 1–11. ISBN 978-0-415-21497-1. 
  • Higham, Nick (2001b). „Endpiece“, Edward the Elder 899–924. Abingdon, UK: Routledge, გვ. 307–311. ISBN 978-0-415-21497-1. 
  • Insley, Charles (2009). „Southumbria“, A Companion to the Early Middle Ages: Britain and Ireland c. 500 – c. 1100. Chichester, UK: Wiley-Blackwell, გვ. 322–340. ISBN 978-1-118-42513-8. 
  • (2000) Charters of Abingdon Abbey Part 1. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-726217-7-. 
  • (1983) Alfred the Great: Asser's Life of King Alfred & Other Contemporary Sources. London, UK: Penguin Classics. ISBN 978-0-14-044409-4. 
  • Keynes, Simon (1998). „King Alfred and the Mercians“, Kings, Currency and Alliances: History and Coinage of Southern England in the Ninth Century. Woodbridge, UK: Boydell Press, გვ. 1–45. ISBN 978-0-85115-598-2. 
  • Keynes, Simon (1999). „England, c. 900–1016“, The New Cambridge Medieval History. Cambridge, UK: Cambridge University Press, გვ. 456–484. ISBN 978-0-521-36447-8. 
  • Keynes, Simon (2001). „Edward, King of the Anglo-Saxons“, Edward the Elder 899–924. Abingdon, UK: Routledge, გვ. 40–66. ISBN 978-0-415-21497-1. 
  • Lapidge, Michael (1993). Anglo-Latin Literature 900–1066. London, UK: The Hambledon Press. ISBN 978-1-85285-012-8. 
  • Lyon, Stewart (2001). „The coinage of Edward the Elder“, Edward the Elder 899–924. Abingdon, UK: Routledge, გვ. 67–78. ISBN 978-0-415-21497-1. 
  • Meijns, Brigitte (2010). „The Policy on Relic Translations of Baldwin II of Flanders (879–918), Edward of Wessex (899–924), and Æthelflæd of Mercia (d. 924): A Key to Anglo-Flemish Relations“, England and the Continent in the Tenth Century. Turnhout, Belgium: Brepols, გვ. 473–492. ISBN 978-2-503-53208-0. 
  • Miller, Sean (2011). „Edward [called Edward the Elder] (870s?–924), king of the Anglo-Saxons“. Oxford Dictionary of National Biography. Oxford University Press. doi:10.1093/ref:odnb/8514. ციტირების თარიღი: 21 November 2016. (გამოწერას ან გაერთიანებული სამეფოს საჯარო ბიბლიოთეკის წევრობას საჭიროებს)
  • Ryan, Martin J. (2013). „Conquest, Reform and the Making of England“, The Anglo-Saxon World. New Haven, Connecticut: Yale University Press, გვ. 284–322. ISBN 978-0-300-12534-4. 
  • (1979) Charters of Burton Abbey. Oxford, UK: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-725940-5. 
  • Stafford, Pauline (1981). „The King's Wife in Wessex 800–1066“. Past and Present. Oxford, UK (91): 3–27. doi:10.1093/past/91.1.3. ISSN 0031-2746.
  • Stafford, Pauline (2001). „Political Women in Mercia, Eighth to Early Tenth Centuries“, Mercia: An Anglo-Saxon Kingdom in Europe. London, UK: Leicester University Press, გვ. 35–49. ISBN 978-0-7185-0231-7. 
  • Stafford, Pauline (2007). „'The Annals of Æthelflæd': Annals, History and Politics in Early Tenth-Century England“, Myth, Rulership, Church and Charters. Ashgate, გვ. 101–116. ISBN 978-0-7546-5120-8. 
  • Stenton, Frank (1971). Anglo-Saxon England, 3rd, Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280139-5. 
  • Szarmach, Paul R. (1998). „Æðelflæd of Mercia, Mise en Page“, Words and Works: Studies in Medieval English Language and Literature in Honour of Fred C. Robinson. University of Toronto Press, გვ. 105–126. ISBN 978-0-8020-4153-1. 
  • Thacker, Alan (1985). „Kings, Saints and Monasteries in Pre-Viking Mercia“. Midland History. X: 1–25. doi:10.1179/mdh.1985.10.1.1. ISSN 1756-381X.
  • Thacker, Alan (2001). „Dynastic Monasteries and Family Cults“, Edward the Elder 899–924. Abingdon, UK: Routledge, გვ. 248–263. ISBN 978-0-415-21497-1. 
  • Thacker, Alan (2014). „Chester“. In Lapidge, Michael; Blair, John; Keynes, Simon; Scragg, Donald (eds.). The Wiley Blackwell Encyclopaedia of Anglo-Saxon England (2nd ed.). Chichester, UK: Wiley Blackwell. pp. 104–106. ISBN 978-0-631-22492-1.
  • Thompson, Victoria (2004). Dying and Death in Later Anglo-Saxon England. Woodbridge, UK: The Boydell Press. ISBN 978-1-84383-070-2. 
  • Wainwright, F. T. (1975). Scandinavian England: Collected Papers. Phillimore. ISBN 978-0-900592-65-2. 
  • Walker, Ian W. (2000). Mercia and the Making of England. Stroud, UK: Sutton Publishing. ISBN 978-0-7509-2131-2. 
  • Ward, Simon (2001). „Edward the Elder and the Re-establishment of Chester“, Edward the Elder 899–924. Abingdon, UK: Routledge, გვ. 160–166. ISBN 978-0-415-21497-1. 
  • Williams, Ann (1991a). „Æthelred Lord of the Mercians c. 883–911“. In Williams, Ann; Smyth, Alfred P.; Kirby, D. P. (eds.). A Biographical Dictionary of Dark Age Britain. London, UK: Seaby. p. 27. ISBN 978-1-85264-047-7.
  • Williams, Ann (1991b). „Burgred, King of Mercia 852–74“. In Williams, Ann; Smyth, Alfred P.; Kirby, D. P. (eds.). A Biographical Dictionary of Dark Age Britain. London, UK: Seaby. pp. 68–69. ISBN 978-1-85264-047-7.
  • Williams, Ann (1991c). „Ceolwulf II, King of Mercia 874–9“. In Williams, Ann; Smyth, Alfred P.; Kirby, D. P. (eds.). A Biographical Dictionary of Dark Age Britain. London, UK: Seaby. p. 78. ISBN 978-1-85264-047-7.
  • Woolf, Alex (2001). „View from the West: an Irish Perspective“, Edward the Elder 899–924. Abingdon, UK: Routledge, გვ. 89–101. ISBN 978-0-415-21497-1. 
  • Woolf, Alex (2007). From Pictland to Alba: 789–1070. Edinburgh, UK: Edinburgh University Press. ISBN 978-0-7486-1233-8. 

დამატებითი ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • Matthew Blake და Andrew Sargent, "'For the Protection of All the People': Æthelflæd and Her Burhs in Northwest Mercia" (Midland History, ტ. 43, №2, 2018, გვ. 120–154) [DOI:10.1080/0047729X.2018.1519141].
  • Rebecca Hardie (რედ.), Æthelflæd, Lady of the Mercians, and Women in Tenth-Century England, Medieval Institute Publications, Richard Rawlinson Center, Western Michigan University, 2023 (გამოსვლის თარიღი: 13 სექტემბერი, 2023), ISBN 978-1501517617.
  • Emily Winkler, "Æthelflaed and Other Rulers in English Histories, c.900–1150", English Historical Review, ტ. 137, №587, აგვისტო 2022, გვ. 969–1002 [DOI:10.1093/ehr/ceac178].

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ტიტულები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წინამორბედი: Æthelred II – მერსიის ლორდი მერსიის ქალბატონი: 911–918 მემკვიდრე: Ælfwynn

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ FemBio database
  2. ↑ ბროკჰაუზის ენციკლოპედია
  3. ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 Kindred Britain
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 Lundy D. R. The Peerage
  5. ↑ 5.0 5.1 Clarkson 2014, p. 58.
  6. ↑ Keynes & Lapidge 1983, pp. 11–12.
  7. ↑ Stenton 1971, pp. 246–248.
  8. ↑ Williams 1991b; Williams 1991c.
  9. ↑ Stenton 1971, p. 255.
  10. ↑ Costambeys 2004b; Charles-Edwards 2013, pp. 490–491.
  11. ↑ 11.0 11.1 Miller 2011.
  12. ↑ Wainwright 1975, p. 324.
  13. ↑ Clarkson 2018, pp. 179–80.
  14. ↑ Wainwright 1975, pp. 174, 306–309; Stafford 2007, pp. 101–103.
  15. ↑ 15.0 15.1 Higham 2001a, pp. 3–4.
  16. ↑ Dockray-Miller 2000, p. 55.
  17. ↑ 17.0 17.1 17.2 17.3 17.4 17.5 17.6 17.7 Costambeys 2004a.
  18. ↑ 18.0 18.1 Bailey 2001, p. 112.
  19. ↑ Costambeys 2004a; Stafford 2001, pp. 44–45.
  20. ↑ Bailey 2001, pp. 112–113.
  21. ↑ Keynes & Lapidge 1983, pp. 175, 177, 321, 323.
  22. ↑ Keynes 1998, pp. 27–28; Bailey 2001, pp. 112–113.
  23. ↑ Ryan 2013, p. 301.
  24. ↑ Abels 1998, pp. 180–181.
  25. ↑ Walker 2000, p. 69.
  26. ↑ Woolf 2001, p. 98.
  27. ↑ Blair 2005, p. 306.
  28. ↑ Gretsch 2001, p. 287.
  29. ↑ Blair 2005, pp. 306–309.
  30. ↑ Keynes 1998, pp. 27–29.
  31. ↑ Thacker 1985, p. 5; Charter S 221.
  32. ↑ Baker & Holt 2004, p. 133; Thompson 2004, pp. 18–19; Blair 2005, p. 333.
  33. ↑ Williams 1991a, p. 27; Stenton 1971, p. 324, n. 1; Wainwright 1975, pp. 308–309.
  34. ↑ Bailey 2001, p. 113; Hart 1973, p. 116.
  35. ↑ Wainwright 1975, pp. 80–81; Downham 2007, p. 208; Firth 2022.
  36. ↑ Wainwright 1975, pp. 79–85; Charles-Edwards 2013, pp. 502–503; Firth 2022.
  37. ↑ Ward 2001, pp. 162, 166.
  38. ↑ Griffiths 2001, p. 167.
  39. ↑ Heighway 1984, pp. 45–46.
  40. ↑ Keynes 1999, p. 462.
  41. ↑ Heighway 2001, pp. 109–110.
  42. ↑ Heighway & Hare 1999, p. 10.
  43. ↑ Thacker 2001, p. 256.
  44. ↑ Thacker 2014, p. 105; Meijns 2010, pp. 473–476; Thacker 2001, p. 256.
  45. ↑ Stenton 1971, p. 323.
  46. ↑ Ethelfleda and Athelstan.
  47. ↑ Walker 2000, p. 96.
  48. ↑ Stafford 1981, pp. 3–4.
  49. ↑ Walker 2000, p. 99.
  50. ↑ Stenton 1971, p. 324.
  51. ↑ Costambeys 2004a; Stenton 1971, pp. 325–327.
  52. ↑ Clarkson 2018.
  53. ↑ Stenton 1971, pp. 328–329.
  54. ↑ Costambeys 2004a; Woolf 2007, pp. 142–144.
  55. ↑ Clarkson 2014, pp. 59–61.
  56. ↑ Costambeys 2004a; Fleming 2010, pp. 222–226.
  57. ↑ Charles-Edwards 2001, p. 103; Charles-Edwards 2013, pp. 497–510.
  58. ↑ Lyon 2001, pp. 67, 73.
  59. ↑ Keynes 2001, p. 55.
  60. ↑ Sawyer 1979, pp. 1–2; Kelly 2000, pp. 85–88.
  61. ↑ Heighway & Hare 1999, pp. 11–12; Baker & Holt 2004, pp. 20–22, 101.
  62. ↑ Thompson 2004, p. 14.
  63. ↑ 63.0 63.1 Ryan 2013, p. 298.
  64. ↑ Hall 2014, p. 519.
  65. ↑ Wainwright 1975, pp. 323–324.
  66. ↑ Stenton 1971, p. 339.
  67. ↑ Wainwright 1975, p. 309.
  68. ↑ Charles-Edwards 2013, p. 497.
  69. ↑ Wainwright 1975, p. 320.
  70. ↑ Szarmach 1998, pp. 125–126.
  71. ↑ Dumville 1996, p. 17.
  72. ↑ Woolf 2007, p. 132.
  73. ↑ Stafford 2001, pp. 45–49.
  74. ↑ Insley 2009, p. 330.
  75. ↑ Wainwright 1975, pp. 310, 323–324.
  76. ↑ Wainwright 1975, p. 305.
  77. ↑ Keynes 1998, pp. 37–38; Keynes 1999, pp. 459–464.
  78. ↑ Higham 2001b, pp. 307–308.
  79. ↑ „Gloucester funeral procession honours Aethelflaed, Lady of the Mercians“. BBC News. 10 June 2018.
  80. ↑ „Aethelflaed, Tamworth's Warrior Queen, Installation and opening-event“. jamedia.uk. 20 May 2018. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 December 2021.
  81. ↑ „Luke Perry, artist, on making Aethlflaed, Warrior Queen of Tamworth“. jamedia.uk. 20 May 2018. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 December 2021.
  82. ↑ Aethelflaed.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/ეთელფლედ_მერსიელი“-დან