ევრისაკეს სამარხი
ევრისაკეს სამარხი (იტალ. Tomb of Eurysaces the Baker) — ერთ-ერთი ყველაზე დიდი და კარგად შემონახული თავისუფალი პიროვნების საფლავის მონუმენტი რომში. მისი გამოკვეთილი ფრიზი წარმოადგენს კლასიკურ მაგალითს „პლებეის სტილისა“ რომაულ სკულპტურაში. ეურიზაქემ მოაწყო საფლავი თავისი თავისთვის და შესაძლოა, თავისი ცოლის, ატისტიასთვისაც. იგი მდებარეობს გამორჩეულ ადგილას, ახლოს თანამედროვე პორტა მაჯიორედთან, ხოლო საფლავად გადაიქცა ავრელიანეს კედელში ინტეგრაციის შედეგად; გვიან, ჰონორიუსმა აღმართა კოშკი, რომელიც საფლავს ფარავდა, ხოლო მისი ნაშთები გამოვლინდა მას შემდეგ, რაც 1838 წელს გრეგორიო XVI-მა ის გამოიძია. ეს ექსტრავაგანტული საფლავი განსაკუთრებით მნიშვნელოვანი იმითაა, რომ ის აშენდა თავისუფალი ადამიანის ყოფილი მონის მიერ.
მოზრდილი, ოდნავ ტრაპეზოიდური სტრუქტურის სამი მხარე ძირითადად შემონახულია. ყველა მათგანი ერთგვარი ფორმითაა შექმნილი: დაბალი სართული, რომელიც ახლა ძირითადად მიწისქვეშა დონეზეა, მაგრამ გამორჩევულია, შედგება წყვილი ჩართული სვეტებისგან, რომლებიც ერთმანეთისკენაა მიმართული, მათ შორის, ცალ-ცალკე ჩაფრქვეული, ადგილი არცერთი მათგანის შორის არ არის. ეს ეფექტი შორსაა კლასიკური წესებიდან; კუთხეებსა და კედლებზე დაფიქსირებული ტაფები ქმნიან პილასტრებს, რომლებიც ზემოთ დონეზე უხეში კაპიტლებით ამაღლდებიან, სადაც გვერდებზე ხვეული ფორმები და ცენტრალურ ნაწილში მცენარეული ფორმები ერწყმის ერთმანეთს[1]. ზედა სართულში არაჩვეულებრივი წრიული ღიაობებია, რომლებიც დღეს იფიქრება, რომ წარმოადგენენ ნაყენების აუზებს ან მარცვლეულის გაზომვის ჭურჭელს. კორნიშის ქვედა მხარეს განლაგებულია ფრიზი, რომელიც უკუნითი-მზარდი სცენების მქონეა, სარელიეფო გამოსახულებებით, სადაც გამოკვეთილია პური წარმოების პროცესები, სადაც ეურიზაქემ, როგორც ჩანს, საკმაოდ დიდი სიმდიდრე მიიღო. რეკონსტრუქციები წარმოადგენენ რბილად მომატებულ სახურავს, რომელიც ახლა დაკარგულია[2]
მარკუს ვერგილიუს ევრიზაკესია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]მიუხედავად იმისა, რომ მონუმენტზე აშკარად არ არის მითითებული, რომ ეურიზაქე თავისუფალი ადამიანი (თავდაპირველად მონა) იყო. წარწერაში არ გვხვდება "L" (libertus-ის, ანუ გათავისუფლებული მონის აღსანიშნავად). არსებობს რამდენიმე მიზეზი, რის გამოც ისტორიკოსები მიიჩნევენ, რომ ასე იყო. მის სახელს აქვს რომაული პრენომენისა და ნომენის ფორმა, რასაც თან დაერთვის ბერძნული კოგნომენი, ეს სახელდების სქემა დამახასიათებელია გათავისუფლებული მონებისთვის, რადგან აერთიანებს ყოფილ მეპატრონეთა ოჯახურ იდენტობას და ინდივიდის, როგორც მონის, სახელს. წარწერას ასევე არ ახლავს „ფილიაცია“ მამის სახელის მითითება რაც ჩვეულებრივია თავისუფლად დაბადებულთა შემთხვევაში. გარდა ამისა, მონუმენტზე ასახული საქმიანობები: მძიმე ფიზიკური და ხელობრივი შრომა, კერძოდ კი პურის ცხობა არ ითვლებოდა ელიტარული საქმიანობად და არ იზეიმებოდა მაღალ სოციალურ ფენებში დაბადებულთათვის. მონუმენტის უჩვეულო ფორმა და მისივე წარწერის სტილი ხშირად განიხილება, როგორც ეურიზაქეს „ახალგამდიდრებული“ სოციალური სტატუსის გამოხატულება. მსგავსი ტრიმალქიოსი სენეკას „სატირიკონში“: უბრალო, გულუბრყვილო შთაბეჭდილების მოხდენის სურვილი, რომელიც ელიტარული კულტურის არაგულწრფელ იმიტაციას წარმოადგენს.[3][4][5]
.jpg)
გარემოებები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]დაკრძალვა პომერიუმის ქალაქის წმინდა საზღვრის ფარგლებში, როგორც წესი, აკრძალული იყო. მიუხედავად იმისა, რომ პომერიუმის ზუსტი ზომები სხვადასხვა ისტორიულ ეტაპზე არ არის სრულად ცნობილი, მიიჩნევა, რომ მოგვიანებით იგი ემთხვეოდა ავრელიანეს კედლებს და შესაძლოა კლავდიუსის მიერ გაფართოების შემდეგ პორტა მაჯიორეს არეალამდეც ვრცელდებოდა.[6][7] საფლავების ქუჩები, რომლებიც მდებარეობდნენ თვალსაჩინო ადგილას — პირდაპირ ქალაქის კარიბჭეების გარეთ — ცნობილია როგორც პომპეიდან, ასევე ვია აპიაზე.[8] ეურიზაქეს საფლავი, რომელიც მდებარეობდა ვია პრენესტინასა და ვია ლაბიკანას გადაკვეთის ადგილზე პირდაპირ რომში შესვლის წინ, იკავებდა განსაკუთრებულად თვალსაჩინო ადგილს, ხოლო მისი ტრაპეზოიდული ფორმა, სავარაუდოდ, განპირობებული იყო არსებული სივრცის კონფიგურაციით.[9] ახლო ტერიტორიაზე ასევე ცნობილია სხვა სამარხი კომპლექსებიც მათ შორის: სტატილიუს ტაურუსის კოლუმბარიუმი, რომელიც იყო კონსული ავგუსტუსის დროინდელ პერიოდში და რომელშიც შვიდასზე მეტი ლოკულია (დასაკრძალი ნიშა); ასევე ძვ. წ. I საუკუნის Societas Cantorum Graecorum-ის (ბერძენი მომღერლების ასოციაცია) საფლავი.[3] ადგილობრივი არქეოლოგიური გათხრების დროს ასევე აღმოჩენილია წარწერა, რომელიც უკავშირდება კიდევ ერთ მეპურეს ოგულნიუსს.[10]
ძეგლი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]საფლავი, რომელსაც მოგვიანებით აშენებული აკვა კლავდია გადაფარავს სიმაღლით, დაახლოებით ოცდაცამეტ ფუტს (დაახლოებით 10 მეტრს) აღწევს. იგი აგებულია ტუფის ფუძეზე მდგარი ბეტონისგან, რომელიც გარედან მოპირკეთებულია ტრავერტინით. მონუმენტი წარმოადგენს ხარკს როგორც ეურიზაქესადმი, ისე — ფრიზის მეშვეობით — მთელი მეპურეობის პროფესიისადმი. მისი სტილი, რომელიც მკვეთრად განსხვავდება ტრადიციული რომაული სამარხების კლასიკური სტილებისგან, ეურიზაქეს საფლავს გამორჩეულს ხდის.
დარჩენილი წარწერა შემდეგნაირად იკითხება: EST HOC MONIMENTVM MARCEI VERGILEI EVRYSACIS PISTORIS REDEMPTORIS APPARET, რაც ქართულად ნიშნავს: „ეს არის მარკუს ვერგილიუს ეურიზაქეს მონუმენტი მეპურე, კონტრაქტორი, საჯარო მსახური.“ ამ წარწერამ, თავისი ფორმითა და შინაარსით, დიდი როლი შეასრულა იმაში, რომ ეურიზაქეს ვინაობა, პროფესია და სოციალური სტატუსი განესაზღვრათ.[11] მიუხედავად იმისა, რომ ამ ციტატაში ბოლო სიტყვა — "Apparet" ხშირად ითარგმნება როგორც „საჯარო მსახური“, ლათინურად საჯარო მოხელის ზუსტი ტერმინი არის appāritor. „Apparet“ შეიძლება ასევე ეხებოდეს კარის მცველს ან მეკარეს, რაც შეიძლება სიტყვიერ თამაშად ჩაითვალოს საფლავის ადგილმდებარეობის ქალაქის კარიბჭესთან სიახლოვის გამო. თუმცა, "apparet" სინამდვილეში ზმნაა, რომელიც ნიშნავს "ჩნდება", "გახდება ხილული", "აშკარად ჩანს", და ამ მნიშვნელობით გაუგებარია, როგორ ეხამება იგი წარწერის დანარჩენ ნაწილს. ამ ეტაპზე, "apparet" სიტყვას ზუსტი თარგმანი არ აქვს, რაც ერთ-ერთ გამოცანად რჩება ეურიზაქეს საფლავის ინტერპრეტაციაში.
BBC-ს დოკუმენტურ ფილმში „შეხვედრა რომაელებთან მარი ბეარდთან“, პროფესორი მარი ბეარდი თარგმნის "appāret"-ს როგორც „ეს აშკარაა!“. ბეარდი აღნიშნავს, რომ appāret ალბათ იმის მინიშნებაა, რომ საფლავის წარწერაში ხდება ხუმრობა, როგორც თქვა: „გაინტერესებს?!“. ამიტომ, ბეარდი თარგმნის ეპიტაფიას შემდეგნაირად:
„ეს არის მარკუს ვერგილიუს ეურიზაქეს მონუმენტი — მეპურე, კონტრაქტორი, ეს აშკარაა.“ ეს საინტერესო ინტერპრეტაციაა, რადგან "appāret"-ის აქ გამოყენება საშუალებას გვაძლევს გავიგოთ, რომ ეურიზაქე არა მხოლოდ თავისი წარმატების გასამახვილებლად, არამედ სოციალური სტატუსის შეღწევისთვისაც იყენებდა საფლავს.
ამ ფორმით, ბეარდი ხედავს საფლავის წარწერაში გარკვეულ პლენარულ ხუმრობას თითქოს ეურიზაქე თვითონაც იცინოდა, როცა მისი მიღწევები ასეთი გაფორმებითა და საჯაროდ წარმოადგენით ხდებოდა აშკარა.[12]
საფლავის ზედა ნაწილზე სარელიეფო გამოსახულებაა, რომელიც ასახავს პურის წარმოების სხვადასხვა ეტაპებს. ეს ფრიზი ძალიან მნიშვნელოვანია, რადგან ის არა მხოლოდ ეურიზაქეს საქმიანობას ასახავს, არამედ მთლიანად მეპურეობის პროფესიის მნიშვნელობას. [13] სარელიეფო გამოსახულებაში სამხრეთ მხარეზე წარმოჩენილია მარცვლეულის მიწოდება და დაფქვა, ასევე ფქვილის გაფილტვრა; ჩრდილოეთ მხარეს არის ხორბლის ცომის შერევა და ამობურცვა, წრიული პურის ნაჭრების ფორმირება და მათი შეწვა სფეროს ფორმის „პიცის ტიპის“ ღუმელში; ხოლო დასავლეთ მხარეზე ნაჩვენებია პურის ნაჭრების მოთავსება კალათებში და მათი წონით გაზომვა.[3][9]
დაკავშირებული აღმოჩენები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]პაპი გრიგოლ XVI-ის დროს, 1838 წელს, გვიან ანტიკური კედლების დემონტაჟისას, აღმოჩნდა სარელიეფო პორტრეტი, რომელიც სრულ სიმაღლეზე გამოსახავდა მამაკაცსა და ქალს ტოგითა და პალლით (ეს პორტრეტი გადატანილი იქნა პალაცო დეი კონსერვატორიში); აგრეთვე აღმოჩნდა წარწერა, რომელიც ასახავდა ერთ სახელგანთქმულ ქალს, ატისტიას, კარგ ცოლს, რომლის ნარჩენები მოათავსეს პურის კალათაში; და ასევე, პურის კალათის ფორმის ურნა.[3] ქალის თავსახის ქურდობამ სარელიეფოდან 1934 წელს და ის ფაქტი, რომ ურნის ადგილმდებარეობა ამჟამად ზუსტად უცნობია ითვლება, რომ იგი რომის ეროვნულ მუზეუმშია დაცული იმას ნიშნავს, რომ მათი კვლევა დღეს ხდება მხოლოდ გათხრების დროს გაკეთებული ნახაზებისა და ადრეული ფოტოგრაფიების საფუძველზე[3] რეკონსტრუქციები, როგორც წესი, ამ ნივთებს ეურიზაქეს საფლავთან აკავშირებენ მათი სტილის, თემატიკისა და აღმოჩენის ადგილის საფუძველზე. ამ კონტექსტში ატისტია ითვლება ეურიზაქეს ცოლად, ხოლო ორმაგი სარელიეფო გამოსახულება და წარწერა განთავსებული იყო საფლავის ახლა უკვე დაკარგული აღმოსავლეთის ფასადის ზედა რეგისტრში.[3]
თავისუფალთა საფლავები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ეს საფლავი შესაძლოა ერთ-ერთია იმ მრავალი მდიდრულად ნაგებ საფლავთა შორის, რომლებიც გათავისუფლებულმა პირებმა (ყოფილმა მონებმა) ააგეს. ეს ადამიანები თავდაპირველად მონები იყვნენ, თუმცა შემდეგ მოიპოვეს თავისუფლება და გახდნენ რომის მოქალაქეები. თავისუფლება შეიძლებოდა მიღებულიყო მათი ბატონებისგან მძიმე შრომის სანაცვლოდ, ან შეძენილი ყოფილიყო საკუთარი შემოსავლის — peculium — მეშვეობით. თავისუფლების მოპოვების შემდეგ, ისინი კვლავ გარკვეულ ვალდებულებებს ინარჩუნებდნენ თავიანთი ყოფილი მეპატრონის მიმართ. თუმცა, ისინი ამაყობდნენ თავიანთი შრომით, რადგან სწორედ ამ გზით მოიპოვეს თავისუფლება. ამიტომაც, ისინი ხშირად მდიდრულ სამარხ მონუმენტებს ქმნიდნენ — როგორიცაა ეურიზაქეს საფლავი. თავიანთი ყოფილი მეპატრონეების გარეთ, ამ გათავისუფლებულ პირებს არ ჰყავდათ ოფიციალური საგვარეულო ხაზი, რაც რომაული საზოგადოებისათვის ძალზე მნიშვნელოვანი იყო.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ The capitals are more typical of interior decoration in paint or stucco than a large stone facade. They are a sort of anticipation of the Composite order, usually traced to somewhat later.
- ↑ Rome, Tomb of Eurysaces, model - Livius. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2025-04-27. ციტირების თარიღი: 2025-04-18.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 Petersen, Lauren Hackworth (2003). „The Baker, His Tomb, His Wife, and Her Breadbasket: The Monument of Eurysaces in Rome“. The Art Bulletin. College Art Association. 85 (2): 230–257. doi:10.2307/3177343. JSTOR 3177343.
- ↑ Petersen, Lauren Hackworth (2006). The Freedman in Roman Art and Art History. Cambridge University Press, გვ. 84–122. ISBN 9780521858892.
- ↑ Stewart, Peter (2008). The Social History of Roman Art. Cambridge University Press, გვ. 64 f. ISBN 9780521016599.
- ↑ Dey, Hendrik W (2011). The Aurelian Wall and the Refashioning of Imperial Rome, AD 271-855. Cambridge University Press, გვ. 211, 209 ff. ISBN 9780521763653.
- ↑ Coates-Stephens, Robert (2008). Porta Maggiore: monument and landscape: archaeology and topography of the southern Esquiline from the Late Republican period to the present. L'Erma di Bretschneider. ISBN 9788882652906.
- ↑ Jashemski, Wilhelmina (1971). „Tomb Gardens at Pompeii“. The Classical Journal. Classical Association of the Middle West and South. 66 (2): 97–115.
- ↑ 9.0 9.1 Claridge, Amanda (1998). Rome: An Oxford Archaeological Guide. Oxford University Press, გვ. 359 ff. ISBN 0192880039.
- ↑ Coarelii, Filippo (2007). Rome and Environs: an Archaeological Guide. University of California Press, გვ. 204 ff. ISBN 9780520079601.
- ↑ (1929) A Topographical Dictionary of Ancient Rome. Oxford University Press, გვ. 479 "Sepulcrum Eurysacis". ISBN 0199256497.
- ↑ „Episode one: All Roads Lead to Rome“. Meet the Romans with Mary Beard. ეპიზოდი Episode one: All Roads Lead to Rome. April 2012. 30:50 minutes in. BBC.
- ↑ Sepolcro di Marco Virgilio Eurysace. Sovraintendenza ai Beni Culturali. ციტირების თარიღი: 23 April 2012