დიეგო-გარსია

დიეგო-გარსია

მშობ. სახელი: Diego Garcia
დიეგო გარსიის რუკა
გეოგრაფია
მდებარეობა	ინდოეთის ოკეანე
კოორდინატები	7°19′ ს. გ. 72°25′ ა. გ.
კუნძულთა რაოდენობა	4
მთავარი კუნძული	დიეგო-გარსია
ფართობი	27,2 კმ²
სიგრძე	60 კმ
უმაღლესი წერტილი	7 მ
გაერთიანებული სამეფო
ბრიტანეთის ინდოეთის ოკეანის ტერიტორია
დემოგრაფია
მოსახლეობა	4267 (2020)
ეთნიკური ჯგუფები	ბრიტანელები - 95,88 %, ამერიკელები - 4,12 %

დიეგო-გარსია (ინგლ. Diego Garcia) — არქიპელაგ ჩაგოსის უდიდესი ატოლი ინდოეთის ოკეანეში, რომელიც მდებარეობს 1600 კმ-ში ინდოსტანის ნახევარკუნძულის სამხრეთით და 1200 კმ-ში მალდივის რესპუბლიკის სამხრეთით. 2024 წლის 3 ოქტომბერს გაერთიანებული სამეფოსა და მავრიკის შორის მიღწეული იქნა პოლიტიკური შეთანხმება ჩაგოსის არქიპელაგის მავრიკისათვის დაბრუნების შესახებ, ამასთან დიეგო-გარსია არენდით გადაეცემა გაერთიანებულ სამეფოს 99 წლის ვადით.

გეოგრაფია

• 
  ატოლ დიეგო-გარსიის რუკა
• 
  ჩაგოსის არქიპელაგის რუკა
• 
  ბომბდამშენი როკველ ბ-1 დიეგო-გარსიაში 2001 წელს

ატოლი ფართობით დაახლოებით 27 კმ² წარმოადგენს ლაგუნას, რომელიც გარშემორტყმულია წყალზედა მარჯნის რიფების ვიწრო ზოლით. დიეგო-გარსიას სიგრძეა დაახლოებით 60 კმ, მაქსიმალური სიმაღლე — დაახლოებით 7 მეტრი ზღვის დონიდან.

ატოლი შედგება 4 კუნძულისაგან. მათგან ყველაზე დიდია — კუნძული დიეგო-გარსია. ამ კუნძულის გარდა ატოლის შემადგენლობაში შედიან პატარა კუნძულები:

1. დასავლეთის კუნძული (West Island) — 3,4 ჰა,
2. შუა კუნძული (Middle Island) — 6 ჰა,
3. აღმოსავლეთის კუნძული (East Island) — 11,75 ჰა.

ატოლზე ხარობს ქოქოსის პალმა. დიეგო-გარსიის კლიმატი ნოტიო, ცხელი და ქარიანია. ჰაერის მაქსიმალური ტემპერატურაა 36,2 °С, მინიმალური — 14,6 °С. ატოლზე საშუალოდ წელიწადში მოდის დაახლოებით 2600 მმ ნალექი.

ისტორია

ატოლი XVI საუკუნის დასაწყისში აღმოაჩინა გამოჩენილმა პორტუგალიელმა ზღვაოსანმა ვასკო და გამამ. როგორც მთლიანად ჩაგოსის არქიპელაგი, დიეგო-გარსიას ატოლიც ჯერ საფრანგეთს მიეკუთვნებოდა, შემდეგ კი — გაერთიანებულ სამეფოს. ატოლის პირველი მაცხოვრებლები იყვნენ ფრანგები, 1785 წელს პირველი დასახლების დამაარსებლები. 1810 წლიდან ატოლზე დასახლდნენ ბრიტანელები.

XIX საუკუნეში ფრანგებმა, ხოლო შემდეგ ბრიტანელებმა ატოლზე დაიწყეს ქოქოსის პლანტაციების დაარსება, სადაც სამუშაოდ შემოყავდათ მონები აფრიკიდან. ამ მონების შთამომავალი ჩაგოსელები 1960—1970-იან წლებში იძულებით მთლიანად გაასახლეს ატოლიდან.

1965 წელს მავრიკიმ 3 მილიონი ფუნტი სტერლინგის ნაცვლად დაუთმო გაერთიანებულ სამეფოს კონტროლი ჩაგოსის არქიპელაგზე (დიეგო-გარსიის ჩათვლით). მიუხედავად არქიპელაგზე გაერთიანებული სამეფოს კონტროლზე გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წინააღმდეგობისა, 1966 წელს გაერთიანებულმა სამეფომ არენდით გადასცა დიეგო-გარსიის ატოლი აშშ-ს 50 წლიანი ვადით. აშშ-მა ატოლზე შექმნა სამხედრო ბაზა, რომელსაც შეეძლო აგრეთვე მიეღო დიდი რაოდენობით სამხედრო გემი და აეროდრომი ბოინგ B-52 სტრატოფორტრესის მომსახურებისთვის.

1973 წლიდან ატოლზე მდებარეობს აშშ-ს მოქმედი მსხვილი სამხედრო ბაზა.

2000 წელს გაერთიანებული სამეფოს უმაღლესმა სასამართლომ აღიარა, რომ ადგილობრივი მოსახლეობის გასახლება იყო უკანონო და რომ ატოლის ყოფილ მაცხოვრებლებლებს აქვთ უფლება უკან დაბრუნებისა. პრაქტიკულად მყისიერად გაერთიანებულმა სამეფომ განაცხადა, რომ ეს იქნებოდა შეუძლებელი აშშ-სთან ხელშეკრულების არსებობის მიზეზის გამო. 2004 წელს გაერთიანებული სამეფოს ხელისუფლებამ გამოსცა ორი ბრძანებულება, რომელიც ატოლის ყოფილ მაცხოვრებლებს უკრძალავდა მასზე ნებისმიერ დროს დაბრუნებას.

2017 წლის 22 ივნისს გაეროს გენერალურმა ასამბლეამ ხმა მისცა გადაწყვეტილებას, რომ მავრიკისა და გაერთიანებული სამეფოს შორის არსებული ეს ტერიტორიალური დავა გადაეცა გაეროს მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლოსათვის ინდოეთის ოკეანეში არსებული ჩაგოსის არქიპელაგის სამართლებრივი სტატუსის გარკვევის მიზნით. წინადადება მიღებული იქნა ხმათა უმრავლესობით (94 ხმა კი, 15 არა).

2019 წლის თებერვალში გაეროს მართლმსაჯულების საერთაშორისო სასამართლომ დაავალდებულა გაერთიანებული სამეფო ინდოეთის ოკეანეში არსებულ ჩაგოსის არქიპელაგზე კონტროლი გადაეცა მავრიკის სახელმწიფოსათვის და «დაემთავრებინა ტერიტორიების დეკოლონიზაცია იქ მაცხოვრებლების თვითგამორკვევის უფლებების რეალიზაციის გათვალისწინებით», აღიარა «არაკანონიერად» 1965 წელს კუნძულების გამოყოფა და მათი ჩართვა ინდოეთის ოკეანეში ბრიტანეთის ტერიტორიების შემადგენლობაში.

2024 წლის შემოდგომაზე გაერთიანებული სამეფო დათანხმდა მავრიკის გადასცეს ჩაგოსის არქიპელაგი. არქიპელაგის გადაცემაზე შეთანხმებას ხელი მოეწერა 2025 წლის 22 მაისს იმ პირობით, რომ ატოლი დიეგო-გარსია იჯარით გადაეცემა გაერთიანებულ სამეფოს როგორც მინიმუმ 99 წლის განმავლობაში.

ამ შეთანხმების პირობების საფუძველზე მავრიკის სუვერენიტეტი ვრცელდება არქიპელაგ ჩაგოსის მთელ ტერიტორიაზე ატოლ დიეგო-გარსიის ჩათვლით. ატოლ დიეგო-გარსიაზე გაერთიანებულ სამეფოს მიენიჭა ადმინისტრაციული უფლებები, ატოლის გარშემო 12 მილიანი ზონის ჩათვლით, რომელიც აუცილებელია საკუთარი სამხედრო ბაზების შესანახად ატოლზე როგორც მინიმუმ 99 წლის განმავლობაში. გაერთიანებულ სამეფო პასუხს აგებს ატოლის თავდაცვაზე და უსაფრთხოებაზე. გაერთიანებული სამეფო ფლობს სისხლის სამართლისა და სამოქალაქო იურისდიქციას ატოლზე არსებულ სამხედრო ბაზის ტერიტორიაზე. მავრიკი ფლობს იურისდიქციას საკუთარი მოქალაქეებისა და იმ პირებთან მიმართებაში, რომლებიც არ არიან დაკავშირებულნი სამხედრო ბაზებთან. გაერთიანებულ სამეფოს არა აქვს უფლება ატოლზე გამოუშვას მონეტები ან საფოსტო მარკები, ასევე დაარეგისტრიროს ბავშვების დაბადება, სამხედრო ბაზებთან კავშირის არმქონე პიროვნებების გარდაცვალება ან ქორწინება. არქიპელაგის ბუნებრივი და საზღვაო რესურსები ეკუთვნის მავრიკის, რომელიც ასევე ფლობს პასუხისმგებლობას გარემო პირობების შენარჩუნებაში და მართვაში. 1966–1973 წლებში გადასახლებულ ჩაგოსელებს და მათ შთამომავლებს არა აქვთ უფლება დაბრუნდნენ დიეგო-გარსიის ატოლზე.

რესურსები ინტერნეტში

ვიკისაწყობში არის გვერდი თემაზე:

დიეგო-გარსია

• Chagos Islands Indigenous Population Support Internet Site
• BBC News Exiles lose appeal over benefits 02/11/07
• The Chagos Conservation Trust
• The Chagos Environmental Network
• CIA World Factbook: British Indian Ocean Territory
• Jonathan Freedland, "A Black and Disgraceful Site", The New York Review of Books, 28 May 2009.
• Erickson, Andrew S., Walter C. Ladwig III and Justin D. Mikolay,"Diego Garcia and the United States' Emerging Indian Ocean Strategy," Asian Security, Vol. 6, No. 3 (Autumn 2010), pp. 214–237.
• Diego Garcia Online: Information for locals of Diego Garcia. დაარქივებული 14 July 2019 საიტზე Wayback Machine.
• Recording of The Island დაარქივებული 9 December 2010 საიტზე Wayback Machine. , a jazz opera commissioned and broadcast in the 1960s on radio themed on events in Garcia Diego written by William Russo, words by Adrian Mitchell, performed by the Russo Orchestra sung by Cleo Laine and Denis Quilley.
• Maritime Prepositioning Ship Squadron Two, Diego Garcia (Official Site)
• Naval Support Facility, Diego Garcia (Official Site)
• "A Return from Exile in Sight? The Chagossians & their Struggle" დაარქივებული 2 March 2011 საიტზე Wayback Machine. , from the Northwestern Journal of International Human Rights
• UK MOD website on Permanent Joint Operating Base Diego Garcia.
• Diego Garcia Timeline of Diego Garican History, 1770–2008, posted the History Commons
• US/UK BIOT defence agreements, 1966–1982, US court filing
• James Rogers and Luis Simón. The Status and Location of the Military Installations of the Member States of the European Union and Their Potential Role for the European Security and Defence Policy (ESDP). Brussels: European Parliament, 2009. 25 pp.