დიდი წარმართული ჯარი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
დიდი წარმართული ჯარი
ვიკინგების შემოსევების ნაწილი ინგლისში ნაწილი

დიდი წარმართთა არმიის მიერ გავლილი მარშრუტების რუკა 865-დან 878 წლამდე
თარიღი 865-878
მდებარეობა ინგლისი
მიზეზი შურის ძიება რაგნარ ლოდბროკის სიკვდილისათვის
შედეგი ვედმორის ხელშეკრულება ინგლისის გამარჯვება
მხარეები
დიდი წარმართთა არმია ანგლო-საქსონური სამეფოები
  • უესექსის სამეფო
  • ნორთუმბრია
  • მერსია
  • აღმოსავლეთ ინგლისის სამეფო
მეთაურები
ივარ უძვლო,
უბა რაგნარსონი,
ჰალფდანი,
გუთრუმი,
ბაგსეკგი
ეთელვულფი (უესექსი),
ეთელრედ I (უესექსი) ალფრედ დიდი,
ელა II,
ოსბერტი (ნორთუმბრია),
ბურგრედი (მერსია),
ედმუნდ მოწამე
ძალები
უცნობია უცნობია

დიდი წარმართული ჯარი[ა] — ასევე ცნობილი როგორც დიადი ვიკინგების არმია,[1] სკანდინაივიელი მეომრების კოალიცია, რომლებიც შეიჭრნენ ინგლისში, ახ.წ 865 წელს. VIII საუკუნის ბოლოდან ვიკინგები[ბ] შეტევებს ახორციელებდნენ სიმდიდრის ცენტრებზე, როგორიცაა მონასტრები. დიდი წარმართლი ჯარი გაცილებით დიდი იყო და მიზნად ისახავდა ოთხი სამეფოს: უესექსის სამეფოს, აღმოსავლეთ ინგლისის, მერსიისა და ნორთუმბრიის ოკუპაციასა და დაპყრობას.

სახელწოდება დიდი წარმართული ჯარი მომდინარეობს ანგლო-საქსური ქრონიკიდან. ძალებს ხელმძღვანელობდნენ ნახევრად ლეგენდარული რაგნარ ლოდბროკის ხუთი ვაჟიდან სამი: ჰალფდანი, ივარ უძვლო და უბა[გ].მის რაოდენობაზე წყაროები არაა შემორჩენილი თუმცა აღწერილია მისი ტიპის ყველაზე დიდ ძალებს შორის.

თავდაპირველად ისინი მივიდნენ აღმოსავლეთ ანგლიაში, სადაც ისინი მეფემ ცხენებით მოამარაგა, მშვიდობის სანაცვლოდ. 865-66 წლებში მათ გაატარეს ზამთარი თეტფორდში სანამ ჩრდილოეთისკენ გაემართნენ იორკის დასაპყრობად 866 წლის ნოემბერში. იორკი დაარსდა როგორც რომაული ლეგიონერების ციხე ებორაკუმი და აღორძინდა როგორც ანგლო-საქსონური სავაჭრო პორტი.

867 წლის განმავლობაში ჯარი ღრმად შევიდა მერსიაში და ზამთარი ნოტინგემში გაატარა. მერსიელები დათანხმდნენ ვიკინგების არმიას, რომელიც დაბრუნდა 868-69 წლების ზამთრისთვის. 869 წელს არმია დაბრუნდა აღმოსავლეთ ინგლისში, დაიპყრო იგი და მოკლა მისი მეფე. ჯარი გადავიდა ზამთრის კვარტლებში ტეტფორდში.

871 წელს ვიკინგებმა გადაინაცვლეს უესექსში, სადაც ალფრედ დიდმა მათ გადაუხადა წასვლისთვის. 871-72 წლებში არმია ლონდონისკენ გაემართა გამოსაზამთრებლად. მომდევნო კამპანიის სეზონზე თავდაპირველად არმიამ იორკში გადაინაცვლა, სადაც შეკრიბა გამმაგრებელი ძალა. ეს ძალა აწარმოებდა კამპანიას ჩრდილო-აღმოსავლეთ მერსიაში, რის შემდეგაც მან ზამთარი გაატარა ტორქსეში, ჰამბერთან ახლოს ტრენტზე. მომდევნო კამპანიის სეზონმა მერსიის დიდი ნაწილი დაიმორჩილა. ბურგრედი, მერსიის მეფე გაიქცა საზღვარგარეთ და კოელვულფი, რომელიც ანგლო-საქსონურ ქრონიკაში აღწერილია, როგორც „სულელი მეფის თეგნი“ მის ადგილზე დააყენეს. არმიამ შემდეგი ზამთარი გაატარა რეპტონში, რის შემდეგაც, ჯარი როგორც ჩანს, გაიყო. ერთი ნაწილი დაბრუნდა ნორთუმბრიაში და იქ დასახლდა, ხოლო მეორე უესექსში შეჭრისკენ იყო მიმართული.[5]

ამ დროისთვის მხოლოდ უესექსის სამეფო არ იყო დაპყრობილი. 878 წლის მაისში ალფრედ დიდმა დაამარცხა ვიკინგები ედინგტონის ბრძოლაში და დაიდო ხელშეკრულება, რომლის მიხედვითაც ვიკინგებს შეეძლოთ დაეტოვებინათ კონტროლი ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ ინგლისის დიდ ნაწილზე.

ანგლო-საქსურ ქრონიკაში არის ნახსენები ამ შემოსევის მიზეზის შესახებ, შესაძლოა იმიტომ რომ ვიკინგების შემოტევები საკმაოდ ხშირი იყო იმ პერიოდში. მეორე მხრივ ,,რაგნარის შვილების ზღაპარი"[6]აღნიშნავს რომ დიდი წარმართების არმიის მიერ ინგლსში შეჭრა მიზნად ისახავდა შურისძიებას რაგნარ ლოდბროკის, შვედეთისა და დანიის ლეგენდარული მმართველის სიკვდილისათვის.[დ] როგორც ვიკინგების საგაში ამბობენ რაგნარმა ჩაატარა დარბევა ნორთუმბრიაში მეფე ელას მეფობის დროს. ვიკინგები დამარცხდნენ და რაგნარი ტყვედ ჩაიგდეს ნორთუმბრიელებმა. ელამ კი იგი სიკვდილით დასაჯა, მან რაგნარი შხამიანი გველებით სავსე ორმოში ჩააგდო. როდესაც რაგნარის შვილებმა მამამისის სიკვდილის შესახებ გაიგეს, გადაწყვიტეს მისთვის შური ეძიათ.[7] [8]

დასაწყისი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვიკინგების[ე] თავდასხმები ინგლსში VIII საუკუნის ბოლოს დაიწყო, ძირითადად მონასტრებზე.[10] ანგლო-საქსური ქრონიკების ჩანაწერი 787 წელს[ვ] იუწყება ვიკინგებთან პირველი დაპირისპირების შესახებ ინგლისში.[11][12]

ამავე წელს მეფე ბერტრიკმა ცოლად შეირთო ეადბურგა, მეფე ოფფას ასული. მის დღეებში პირველად გამოვიდა სამი ხომალდი ჰერეტა-ლენდიიდან(დანია). მაშინ რივი მივიდა მათთან და უნდოდა ისინი მეფის ქალაქში წაეყვანა, რადგან არ იცოდა ისინი ვინ იყვნენ, სტუმრებმა კი ის მოკლეს. ეს იყო პირველი დანიელების გემები რომლებიც ეძებდნენ ინგლისელების მიწას. ეს ინციდენტი განიხილება როგორც პირველი თავდასხმა ინგლისზე.[13]ატელვერდის ქრონიკებს აქვს მოვლენების ოდნავ განსხვავებული ვერსია, სადაც ნათქვამია რომ, რივი ესაუბრებოდა სტუმრებს ავტორიტეტული ტონით და ამიტომაც მოკლეს იგი. ამ ჰერეტა-ლანდიერების დანიელებად დასახელება გარკვეულწილად პრობლემურია. სარა მარია პონს-სანცი ამბობს სკანდინავიური სესხების ანალიზში ლინდისფარნის სახარებაშა ალდრედიანის გლოსებში, რომ ისინი იყვნენ კაცები იუტლანდიის ჰარტესისელიდან(ჰარდისელი), ასე რომ ისინი იყვნენ ან დანიიდან ან ნორვეგიის ჰორთალანდიდან, ბოლო შემთხვევაში სიტყვა ,,დანიური" ეხება ყველა სკანდინავიელს.[14]

პირველი მონასტერი რომელიც მათ დაარბიეს იყო 793 წელს, ლინდისფარნში, ჩრდილო აღმოსავლეთ სანაპიროზე. ანგლო-საქსურ ქრონიკებში სკანდინავიელები აღწერილებო იყვნენ როგორც ,,წარმართი კაცები".[15] მონასტრები და მინისტრთა ეკლესიები პოპულარული სამიზნეები იყვნენ, რადგან ისინი მდიდრები იყვნენ და ჰქონდათ ადვილად გადასატანი ძვირფასი ნივთები.[16] 840 წელს ანგლო-საქსურ ქრონიკაში ნათქვამია რომ ეთელვულფი დამარცხდა კარჰემპტონში, სომერსეტი, მას შემდეგ რაც ვიკინგების 35 გემი თავს დაესხა ამ მხარეს.[17] სენტ ბერნიტის ანალები ასევე იტყობინებიან მომხდარის შესახებ, სადაც ნათქვამია: ჩრდილოელებმა დაიწყეს დიდი შეტევა, სამ დღეში მათ გაიმარჯვეს, ისინი ძარცვავდნენ, არბევდნენ, კლავდნენ და აკონტროლებდნენ მიწას.[ზ]

ამის მიუხედავად ეთელვულფმა გარკვეული წარმატება მოიპოვა ვიკინგების წინააღმდეგ, ანგლო-საქსური ქრონიკა იუწყება რომ მისი მეფობის პერიოდში, ელდორმენებმა თავიანთი შტაბის კაცებთან ერთად გამარჯვებები მოიპოვეს.[19] თუმცა, ინგლისის დარბევა გაგრძელდა და შეჩერდა 860-იან წლებამდე, როდესაც დარბევის ნაცვლად ვიკინგებმა შეცვალეს ტაქტიკა და გაგზავნეს დიდი ჯარი ინგლისში შესაჭრელად, ეს არმია აღწერილი იყო ანგლო-საქსების მიერ როგორც ,,დიდი წარმართთა არმია" [20][21][22]

წარმართთა არმიის რაოდენობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვიკინგების რეკონსტრუქცია რეპტონიდან მერსიაში. ეს მოდელი ახლა დერბის მუზეუმშია

ისტორიკოსები გვაწვდიან სხვადასხვა შეფასებებს,[თ] წარმართთა არმიის რაოდენობაზე.[26] მინიმალისტური მეცნიერების, როგორიცაა პიტ სოიერი, ამბობდნენ რომ არმია შედარებით პატარა იყო ვიდრე ტრადიციულად ფიქრობდნენ.[27][28] სოიერი აღნიშნავს, რომ 865 წლის ანგლო-საქსური ქრონიკა ვიკინგების ძალას მოიხსენიებდა, როგორც წარმართთა არმია ან ძველ ინგლისურად "hæþen here".

ვესექსის მეფე ინეს კანონის კოდექსი, რომელიც გამოიცა დაახლოებით 694 წელს, გვაწვდის განმარტებას (გამოითქმის /heːre/), როგორც "შემოჭრილი არმია ან დარბევის მხარე, რომელიც შეიცავს ოცდათხუთმეტზე მეტ კაცს", რითაც განასხვავებს დამპყრობლის ტერმინს. ვიკინგების არმია და ანგლო-საქსური არმია, მოიხსენიებოდა როგორც ,,fyrd".[27][29]მწიგნობარებმა, რომლებმაც დაწერეს ანგლო-საქსონური ქრონიკა, იყენებდნენ ტერმინს ვიკინგების ძალების აღსაწერად. ისტორიკოსი რიჩარდ აბელსი ვარაუდობს, რომ ეს იყო ვიკინგების ომის ბანდების განსხვავება სახელმწიფოს ან გვირგვინის მიერ ორგანიზებული სამხედრო ძალებისგან. X საუკუნის ბოლოს და XI საუკუნის დასაწყისში, აქ უფრო ზოგადად გამოიყენებოდა, როგორც ტერმინი არმიისთვის, იქნებოდნენ ესენი ვიკინგები თუ არა.

სოიერმა შეადგინა ვიკინგების გემების ცხრილი, როგორც ეს დოკუმენტირებულია ანგლო-საქსურ ქრონიკაში და ვარაუდობს, რომ თითოეულ ვიკინგების გემს შეეძლო გადაეყვანა არაუმეტეს 32 კაცი,[ი] რაც მის დასკვნამდე მივიდა, რომ ჯარი შედგებოდა არაუმეტეს 1000 კაცისაგან.[27] სხვა მეცნიერები ჯარს უფრო დიდად აფასებს. მაგალითად, ლორენტ მაზეტ-ჰარჰოფი შენიშნავს, რომ ათასობით ადამიანი მონაწილეობდა სენას ტერიტორიაზე შემოსევებში. მაზეტ-ჰარჰოფი აღიარებს, რომ სამხედრო ბაზები, რომლებიც იტევდნენ ამ დიდ არმიებს, ჯერ კიდევ არ არის აღმოჩენილი.[31][32] გაი ჰალსალი იტყობინება, რომ 1990-იან წლებში რამდენიმე ისტორიკოსი ვარაუდობდა, რომ დიდი წარმართთა არმია დათვლილი იქნებოდა დაბალ ათასობით და აღიარებდა, რომ "ჯერ კიდევ ბევრი ადგილია დებატებისთვის".

არმია სავარაუდოდ განვითარდა საფრანგეთის კამპანიებიდან, სადაც იყო კონფლიქტი იმპერატორსა და მის ვაჟებს შორის და ერთ-ერთი ვაჟი მიესალმა ვიკინგების ფლოტის მხარდაჭერას.[33] ომის დამთავრების დროისთვის ვიკინგებმა აღმოაჩინეს, რომ მონასტრები და ქალაქები, რომლებიც მდებარეობდა სანაოსნო მდინარეებზე, დაუცველი იყო თავდასხმისგან. 845 წელს პარიზში დარბევა აღკვეთილი იქნა ვიკინგებისთვის ვერცხლის დიდი გადახდით. მდიდარი კრეფის შესაძლებლობამ მიიზიდა სხვა ვიკინგები ამ მხარეში და ათწლეულის ბოლოს დასავლეთ ფრანკიის ყველა მთავარი მდინარეში ვიკინგების ფლოტები პატრულირებდნენ.[33] 862 წელს დასავლეთ ფრანკების მეფემ უპასუხა ვიკინგებს, გაამაგრა მისი ქალაქები და იცავდა თავის მდინარეებს, რის გამოც ვიკინგებს უჭირდათ შიდა დარბევა. მდინარეების ქვედა დინება და სანაპირო რაიონები ძირითადად დაუცველი დარჩა. ამ რაიონებში რელიგიური თემები ვიკინგების ფლოტებს შორს გადავიდნენ. მას შემდეგ, რაც ფრანკიაში მომხდარი ცვლილებები ართულებდა დარბევას, ვიკინგებმა ყურადღება მიაქციეს ინგლისს.[33]

ინგლისში შეჭრა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვიკინგების ლიდერები ხშირად უერთდებოდნენ ერთმანეთს, ორმხრივი სარგებლობისთვის და შემდეგ იშლებოდნენ წარმატების მიღწევის შემდეგ.[26] ვიკინგებიდან რამდენიმე ლიდერი, რომლებიც აქტიურობდნენ ფრანკიასა და ფრიზიაში, შეუერთდნენ ძალებს ანგლო-საქსური ინგლისის შემადგენელი ოთხი სამეფოს დასაპყრობად. კომპოზიციური ძალები სავარაუდოდ შეიცავდა ელემენტებს დანიიდან, ნორვეგიიდან, შვედეთიდან და ირლანდიიდან, ისევე როგორც მათ, ვინც იბრძოდა კონტინენტზე. ანგლო-საქსონი ისტორიკოსი ეტელვერდი თავის ქრონიკაში ძალიან სპეციფიკური იყო და თქვა, რომ „ვიკინგ ტირანის ივარ უძვლოს ფლოტები ინგლისში დაეშვნენ ჩრდილოეთიდან“.[33][34]

ვიკინგები მეფე ეტელვულფის წინააღმდეგ დამარცხდნენ 851 წელს, ამიტომ გადაწყვიტეს წასულიყვნენ ჩრდილოეთით, აღმოსავლეთ ანგლიაში.[20][33][35] ლეგენდა ამბობს, რომ გაერთიანებულ არმიას ხელმძღვანელობდა რაგნარ ლოდბროკის სამი ვაჟი: ჰალფდან რაგნარსონი, ივარ უძვლო (ჰინგვარი) და უბბა. სკანდინავიური საგები სამი ძმის შემოსევას განიხილავენ, როგორც პასუხს მამის გარდაცვალებაზე 865 წელს ნორთუმბრიის მეფის ელას ხელში, მაგრამ ამ პრეტენზიის ისტორიულობა გაურკვეველია.[36][37]

შეჭრის დასაწყისი, 865[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვესექსის მეფის ეთელრედ I-ის ვერცხლის პენი (865–871)

865 წლის ბოლოს ვიკინგების არმია დაბანაკდა კუნძულ ტანეტში, და დაპირდა კენტ დანგელდი ხალხს მშვიდობის სანაცვლოდ. მიუხედავად ამისა, ვიკინგები არ დაემორჩილნენ ამ შეთანხმებას და განაგრძეს აურზაური აღმოსავლეთ კენტში. [38][39]

ვიკინგებმა აღმოსავლეთ ინგლისი გამოიყენეს, როგორც თავდასხმის საწყისი წერტილი. აღმოსავლეთ ანგლიელებმა დამპყრობლებთან მშვიდობა დაამყარეს მათი ცხენებით.[40] ვიკინგები ზამთარში დარჩნენ აღმოსავლეთ ანგლიაში, სანამ 866 წლის ბოლოს გაემგზავრებოდნენ ნორთუმბრიაში და დამკვიდრდებოდნენ იორკში. 867 წელს ნორთუმბრიელებმა გადაიხადეს დანეგელდი და ვიკინგების არმიამ დანიშნა მარიონეტული ლიდერი ნორთუმბრიაში, სანამ გაემგზავრებოდა მერსიის სამეფოში, სადაც 867 წელს აიღეს ნოტინგემი. მერსიის მეფემ დახმარება სთხოვა უესექსის მეფეს ვიკინგების წინააღმდეგ. ვესექსისა და მერსიის გაერთიანებულმა არმიამ ალყა შემოარტყა ქალაქ ნოტინგემს მკაფიო შედეგის გარეშე, ამიტომ მერსიელებმა გადაწყვიტეს ვიკინგებისთვის გადახდა. 868 წლის შემოდგომაზე და გამოზამთრდნენ იორკში, იქ დარჩნენ 869 წლის უმეტესი ნაწილი. ისინი დაბრუნდნენ აღმოსავლეთ ინგლისში და 869–70 წლების ზამთარი გაატარეს თეტფორდში. თეტფორდში ყოფნისას მათ თავს დაესხა ედმუნდი, აღმოსავლეთ ინგლისის მეფე, რომელთანაც სამშვიდობო შეთანხმება არ გააფორმეს. ვიკინგების არმიამ გაიმარჯვა ამ ბრძოლებში და ედმუნდი ტყვედ ჩავარდა, შესაძლოა აწამეს და მოკლეს. მოგვიანებით იგი ცნობილი გახდა როგორც ედმუნდ მოწამე.[41]

871 წელს სკანდინავიიდან ჩამოვიდა ზაფხულის დიდი არმია ბაგსეკგი მეთაურობით.[42] ვიკინგების გაძლიერებულმა არმიამ ყურადღება მიაპყრო უესექსს, მაგრამ დასავლეთ საქსონებმა, მეფე ეთელრედის ძმის ალფრედის მეთაურობით, დაამარცხეს ისინი 871 წლის 8 იანვარს ეშდაუნის ბრძოლაში და ამ პროცესში მოკლეს ბაგსეკგი. სამი თვის შემდეგ, ეთელრედი გარდაიცვალა და მისი ადგილი დაიკავა ალფრედმა (მოგვიანებით ცნობილი როგორც ალფრედ დიდი), რომელმაც მოისყიდა[კ] ვიკინგები დროის მოსაპოვებლად. 871–72 წლებში დიდი წარმართთა არმია იზამთრებდა ლონდონში, სანამ დაბრუნდებოდა ნორთუმბრიაში. როგორც ჩანს, ნორთუმბრიაში მარიონეტული მმართველის წინააღმდეგ აჯანყება მოხდა, ამიტომ ისინი დაბრუნდნენ ძალაუფლების აღსადგენად. შემდეგ მათ დააარსეს თავიანთი ზამთრის კვარტალი 872–73 წლებში ტორქსეში, ლინდსის სამეფოში (ახლანდელი ლინკოლნშირის ნაწილი).[44] მერსიელებმა კვლავ გადაიხადეს მათი მშვიდობის სანაცვლოდ, და 873 წლის ბოლოს ვიკინგებმა აიღეს ზამთრის საცხოვრებლები რეპტონში, დერბიშირში.[45]

874 წელს, რეპტონში ზამთარში ყოფნის შემდეგ, წარმართთა დიდმა არმიამ მერსიის მეფე გადაასახლა და საბოლოოდ დაიპყრო მერსია. გადასახლებული მერსიელი მეფე კეოლვულფმა შეცვალა. ალფრედ დიდის ბიოგრაფი ასერის თქმით, ვიკინგები შემდეგ ორ ჯგუფად გაიყვნენ.[46][47]ჰალფდანმა ერთი ჯგუფი წაიყვანა ჩრდილოეთით ნორთუმბრიისკენ, სადაც გამოზამთრა მდინარე ტაინთან (874–75). 875 წელს ის უფრო ჩრდილოეთით შოტლანდიისკენ დაიძრა, სადაც ებრძოდა პიქტებსა და სტრატკლაიდის ბრიტანელებს.[48] 876 წელს საზღვრის სამხრეთით დაბრუნებულმა მან გაიზიარა ნორთუმბრიული მიწა თავის კაცებს შორის, რომლებიც ამუშავებდნენ მიწას და თავს ირჩენდნენ. ეს მიწა იყო ნაწილი, რომელიც ცნობილი გახდა, როგორც ,,Danelaw".[47]

ალფრედ დიდის გამარჯვება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ასერის თქმით, მეორე ჯგუფს ხელმძღვანელობდნენ გუთრუმი, ოსცეტელი და ანვენდი. ამ ჯგუფმა ასევე დატოვა რეპტონი 874 წელს და დააარსა ბაზა კემბრიჯში 874–75 წლების ზამთრისთვის. 875 წლის ბოლოს ისინი გადავიდნენ ურეჰამში, სადაც დაარბიეს მიმდებარე ტერიტორია და დაიკავეს გამაგრებული პოზიცია. ასერი იუწყება, რომ ალფრედმა დადო ხელშეკრულება ვიკინგებთან, რათა მათ დაეტოვებინათ უესექსი.[46][49] ვიკინგებმა დატოვეს უორჰემი, მაგრამ დიდი ხანი არ გასულა, სანამ ისინი უესექსის სხვა ნაწილების დარბევას დაიწყებდნენ და თავდაპირველად წარმატებას მიაღწიეს. თუმცა, ალფრედმა ბრძოლით უპასუხა და საბოლოოდ მოიგო მათზე გამარჯვება ედინგტონის ბრძოლაში 878 წელს. ამას მოჰყვა ასერის მიერ აღწერილი ვედმორის ხელშეკრულება, სადაც გუთრუმი დათანხმდა მონათვლას და შემდეგ მის და მის ჯარს დატოვა უესექსი.[50] გარკვეული პერიოდის შემდეგ დაიდო ალფრედისა და გუთრუმის ხელშეკრულება, რომელიც ადგენს საზღვრებს ალფრედისა და გუთრუმის ტერიტორიებს შორის, ასევე შეთანხმებებს მშვიდობიანი ვაჭრობის შესახებ და მათი ხალხის ძვირფას ფასეულობებზე.[51]

შემდგომი პერიოდი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვიკინგის ხმალი, რომელიც დაკრძალულია რეპტონში, მერსიაში. ეს ხმალი ახლა დერბის მუზეუმშია.

878 წლის მიწურულს, გუთრუმის ჯგუფი გავიდა ცირენსტერში, მერსიის სამეფოში.[52] შემდეგ, სავარაუდოდ, 879 წლის ბოლოს, იგი გადავიდა აღმოსავლეთ ინგლისში,[53] სადაც გუთრუმი, რომელიც ასევე ცნობილი იყო მისი ნათლობის სახელით ეთელსტანი, მეფობდა როგორც მეფე 890 წლამდე მის გარდაცვალებამდე.[54] არმიის ნაწილი, რომელიც არ წავიდა გუთრუმთან, უმეტესად უფრო დასახლდა ნორთუმბრიასა და იორკში. ზოგიერთი შესაძლოა მერსიაში დასახლებულიყო. ამის დასტურია დერბიშირში ვიკინგების ორი სასაფლაოს არსებობა, რომლებიც, სავარაუდოდ, დაკავშირებულია დიდ არმიასთან, რეპტონში და ჰით ვუდში.

878 წელს, მესამე ვიკინგთა არმია შეიკრიბა ფულჰემში, ტემზასთან. როგორც ჩანს, ისინი ნაწილობრივ იმედგაცრუებულნი იყვნენ გუთრუმის დამარცხებით, მაგრამ ასევე ალფრედის წარმატება ვიკინგების წინააღმდეგ დაემთხვა ფრანციაში განახლებული სისუსტის პერიოდს. ფრანკთა იმპერატორი ჩარლზ მელოტი გარდაიცვალა 877 წელს და მისი ვაჟიც მალევე, რამაც გამოიწვია პოლიტიკური არასტაბილურობის პერიოდი, რომლითაც ვიკინგებმა სწრაფად ისარგებლეს. ტემზაზე შეკრებილი ვიკინგების არმია გაემგზავრა 879 წელს კონტინენტზე ახალი კამპანიების დასაწყებად.[55][56]

892 წელს არმია, რომელიც ფულჰემზე იყო დაბანაკებული, ახლა 250 ხომალდის შემადგენლობით, დაბრუნდა და კვლავ დაარსდა ეპლდორში, კენტში.[57] ასევე 80 გემისგან შემდგარი არმია მალევე დაბანაკდა მილტონ რეგისში, რაც საფრთხეს უქმნიდა დასავლეთ საქსონებს.[57] არმიამ შემდგომში დაიწყო თავდასხმების სერია უესექსზე. ნაწილობრივ მეფის ძალისხმევის გამო, წინააღმდეგობა გაეწია დამპყრობლების წინააღმდეგ და დაეცვა ვესექსი, წარმართთა არმიამ სამეფოზე ნაკლები გავლენა მოახდინა, ვიდრე იმედოვნებდა და მცირე პროგრესი დაინახა, საბოლოოდ დაიშალა 896 წელს.[58]

880-იანი წლების განმავლობაში ვიკინგების ყოფნა მის სამეფოში ალფრედს უბიძგებდა დაეცვა უესექსი. მეფემ გააცნობიერა ვიკინგების წინააღმდეგ საზღვაო ბრძოლის მნიშვნელობა და იზრუნა საზღვაო ფლოტის შექმნაზე. ალფრედმა გასცა ბრძანება სპეციალიზებული გემების აგებაზე, რომლებიც სავარაუდოდ ორჯერ უფრო გრძელი იყო ვიდრე ვიკინგების გემები, ზოგს 60 ნიჩაბი გააჩნდა, ზოგს კი მეტი.[39][59] Alfred also reorganised the army and set up a powerful system of fortified towns known as burhs.[60]

ალფრედი ძირითადად იყენებდა ძველ რომაულ ქალაქებს მისი ბურჰებისთვის, რადგან მან შეძლო მათი არსებული სიმაგრეების აღდგენა და გაძლიერება.[61][62] ყველა თავისუფალ ადამიანს შეეძლო მოეწოდებინა სამეფოს დასაცავად უბედურების დროს, მაგრამ ვიკინგების თავდასხმის სიჩქარე ძალიან სწრაფი იყო ადგილობრივი მილიციებისთვის მოქმედებისთვის. ალფრედის რეფორმების ნაწილი იყო მუდმივი არმიის შექმნა, რომელსაც შეეძლო სწრაფი რეაგირება შეტევებზე. ანგლო-საქსური სოფლის მოსახლეობა ცხოვრობდა 24 კმ-ის (15 მილის) რადიუსში თითოეული ბურჰისგან, ამიტომ საჭიროების შემთხვევაში მათ შეეძლოთ თავშესაფრის ძებნა.[63] ბურჰების, ისევე როგორც მუდმივი არმიის შესანარჩუნებლად, ალფრედმა ჩამოაყალიბა დაბეგვრისა და გაწვევის სისტემა, რომელიც ჩაწერილია დოკუმენტში, რომელიც ახლა ცნობილია როგორც ,,Burghal Hidage".[64] ბურჰები დაკავშირებული იყო სამხედრო გზების ქსელთან, რომელიც ცნობილია ჰერეპატების სახელით, რაც საშუალებას აძლევდა ალფრედის ჯარებს სწრაფად გადაადგილებულიყვნენ მტრის დასაპირისპირებლად. ჩვეულებრივ მინიშნება იყო შემოჭრილ არმიაზე, აქედან გამომდინარეობს, რომ ჰერეპათი იყო გზა აქაურობის წინააღმდეგ გამოსაყენებლად.[60]

ზოგიერთი ისტორიკოსი თვლის, რომ თითოეულ ბურჰს ექნებოდა ძლიერი ძალა ვიკინგების წინააღმდეგ სამოქმედოდ.[60],,Burghal Hidage"-ის მონაცემებზე დაყრდნობით, სავარაუდოა, რომ ვესექსის ზრდასრული მამრობითი სქესის მოსახლეობის მეხუთედი (27000 კაცი) იქნებოდა მობილიზებული.[65] ვიკინგების საერთო ტაქტიკა იყო ცენტრის, ჩვეულებრივ, ერთგვარი გამაგრების ხელში ჩაგდება, რომელიც მათ შეეძლოთ გაემაგრებინათ და შემდეგ გამოეყენებინათ როგორც ბაზა მიმდებარე უბნის გასაძარცვად. 884 წლიდან ალფრედის რეფორმებმა ხელი შეუშალა ამის გაკეთებას ვესექსში.[65]

896 წლისთვის ვიკინგების არმია დამარცხებული იყო და ვეღარ ხედავდა რაიმე მიზეზს მათი შეტევების გასაგრძელებლად, იგი დაიშალა აღმოსავლეთ ანგლიასა და ნორთუმბრიაში. უსახსროები აღმოჩნდნენ ხომალდები და წავიდნენ სამხრეთით ზღვის გადაღმა სენამდე.[39][58][66][67] ახალმოსახლეთა ამ ნაკადმა ხელი შეუწყო ,,Danelaw"-ის მუდმივად მზარდი წყობის კონსოლიდაციას.[68] ანგლო-საქსონური ინგლისი მოწყვეტილი იყო შემოჭრილი წარმართთა დიდი არმიის მიერ და ვიკინგები აკონტროლებდნენ ჩრდილოეთ და აღმოსავლეთ ინგლისს, ხოლო ალფრედი და მისი მემკვიდრეები იცავდნენ თავიანთ სამეფოს და კვლავ აკონტროლებდნენ უესექსს.[69]

არქეოლოგიური ძეგლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

წმინდა ვაისტანის ქვის ეკლესია რეპტონში IX საუკუნეში იყო ანგლო-საქსური მონასტრისა და ეკლესიის ადგილი. 1974-1988 წლებში ადგილზე გათხრების შედეგად აღმოჩენილია D- ფორმის მიწის სამუშაოები მდინარის ნაპირზე, რომელიც ჩართული იყო ეკლესიაში. ეკლესიის აღმოსავლეთ ბოლოში გაკეთდა ვიკინგების ტიპის სამარხები, ხოლო არსებული ნაგებობა მოჭრეს და გადაკეთდა სამარხის კამარად, რომელმაც გამოავლინა მინიმუმ 249 ადამიანის დეზორტიკულირებული ნაშთები, მათი გრძელი ძვლებით მიმართული დაკრძალვის ცენტრისკენ. დიდი ქვის კუბო იპოვეს მასობრივი საფლავის შუაგულში, მაგრამ ნაშთები არ გააჩნდა. ჩონჩხის ნაშთების შესწავლამ აჩვენა, რომ სხეულების სულ მცირე 80% იყო მამაკაცი და იყო 15-დან 45 წლამდე. ძვლებს შორის ასევე აღმოჩნდა ვიკინგების მრავალფეროვანი არტეფაქტები.[70][70]

მიუხედავად იმისა, რომ პირველადი რადიოკარბონული დათარიღება ვარაუდობდა, რომ ცხედრები იქ რამდენიმე საუკუნის განმავლობაში იყო დაგროვებული, 2018 წლის თებერვალში ბრისტოლის უნივერსიტეტის ჯგუფმა გამოაცხადა, რომ ნაშთები შეიძლება დათარიღდეს მე-9 საუკუნით, რაც შეესაბამება იმ დროს, როდესაც ჯარი ზამთრობდა დერბიშირში. მათ პირველადი შეუსაბამობები მიაწერეს ვიკინგების მიერ ზღვის პროდუქტების დიდ მოხმარებას. იმის გამო, რომ დედამიწის ოკეანეებში ნახშირბადი უფრო ძველია, ვიდრე ხმელეთზე არსებული ორგანიზმების მიერ ნაპოვნი ნახშირბადის უმეტესობა, რადიოკარბონული დათარიღება უნდა იყოს მორგებული. ამას ეწოდება საზღვაო რეზერვუარის ეფექტი.[71][72]

ახლომდებარე ჰით ვუდის ბაროუს სასაფლაო შეიცავს დაახლოებით სამოც კრემაციას (დაკრძალვის ნაცვლად).ბრიტანეთის კუნძულებზე კრემაციის ადგილების აღმოჩენა ძალზე იშვიათია და ეს ალბათ ასევე დაკავშირებული იყო წარმართთა დიდ არმიასთან.[5]

შენიშვნები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ძველი ინგლისური: ,,mycel hæþen here"; დანიური: ,,Store Hedenske Hær"
  2. ანგლო-საქსები სიტყვა ,,wicing”-ს მეკობრის სინონიმად თვლიდნენ. მათ ეს არ მიიჩნიეს როგორც ეროვნების მინიშნება. იყო სხვა ტერმინები, რომლებიც ეროვნებას აღნიშნავდნენ, როგორიცაა ,,Nordmen" (ჩრდილოელი) და ,,Dene" (დანიელი). ძველ ინგლისურ წყაროებში სიტყვა ,,wicing" ითარგმნება ლათინურ pirata-ზე. ასერის "ალფრედის ცხოვრებაში" დანიელებს მოიხსენიებენ როგორც წარმართებს და არა ,,pirata" (მეკობრებს). თუმცა, ასერის ლათინური პაგანი უფრო ხშირად ითარგმნება ინგლისურ ტექსტებში, როგორც „the Vikings“, რაც არასწორი თარგმანია.[2]
  3. დანიელი ისტორიკოსი საქსო გრამატიკუსი ამბობდა რომ რაგნარს არანაკლებ ათი ვაჟი ჰყავდა, თუმცა, ანგლო-საქსური ქრონიკა ამბობს, რომ შემოსევაში მონაწილეობა მხოლოდ სამმა მიიღო. სავარაუდოა, რომ რაგნარისა და მისი ვაჟების საგები,ლიტერატურული გამოგონება იყო.[3][4] The historical foundation is more likely found in the French and English chronicles.[4] ისტორიული საფუძველი უფრო მეტად გვხვდება ფრანგულ და ინგლისურ ქრონიკებში.
  4. ანალებში არაფერია ნათქვამი, რომ ძმები შეიჭრნენ ინგლისში მამის მკვლელობისთვის შურისძიების მიზნით. ასევე არ არის მინიშნება, რომ ისინი იყვნენ რაგნარის ვაჟები.[4]
  5. სიტყვა „ვიკინგი“ ისტორიული აღორძინებაა, ის არ გამოიყენებოდა შუა ინგლისურ ენაზე, მაგრამ იგი აღორძინდა ძველი სკანდინავიური ,,vikingr"-დან "freebooter, sea-rover, pirate, Viking", რომელიც ჩვეულებრივ აიხსნება როგორც სწორად "ის, ვინც მოვიდა ფიორდებიდან"from vik "creek, inlet, small bay"(ძველი ინგლისური wic, შუა მაღალი გერმანული „bay“) მაგრამ ძველი ინგლისური ჭკუა და ძველი ფრიზული ჭკუა თითქმის 300 წლით უფრო ძველია და, სავარაუდოდ, მომდინარეობს wic-დან „სოფელი, ბანაკი“ (დროებითი ბანაკები ვიკინგების დარბევის მახასიათებელი იყო), რომელიც დაკავშირებულია ლათინურ vicus-თან „სოფელი, საცხოვრებელი“.[9]
  6. შესაძლოა 789 წ.[11]
  7. ბერტინის ანალებში აღნიშნულია, რომ თავდასხმა მოხდა 844 წელს, ანგლოსაქსონურ ქრონიკაში ნახსნებ 840-თან შედარებით.[18]
  8. მაგალითად, სტურდი ამტკიცებს, რომ დიდი არმია 1000 კაცზე ნაკლებს შეადგენდა; სმიტი, მხარს უჭერს 1000-ზე მეტი კაცის დიდ არმიას; და აბელსი ვარაუდობს, რომ დიდი არმია შესაძლოა თავდაპირველად „5000 მებრძოლს აღემატებოდეს“.[23][24][25]
  9. ვიკინგების გემის ნამსხვრევები, აღმოჩენილი სკულდელევში, დანია, მიუთითებს იმაზე, რომ პატარა გრძივი გემს (დაღუპული 5) შეეძლო დაახლოებით 30 კაცის გადაყვანა, ხოლო დიდი გრძივი გემის (დაღუპული 2) 65-70 კაცის გადაყვანა.[30]რაგნარის ვაჟების საგა აღწერს, თუ როგორ იყენებდნენ კნორებს (სატვირთო გემებს) მეომრების გადასაყვანად, თითოეულ კნორში 250 კაცი იყო.
  10. ასერი ფაქტობრივად იყენებს ტერმინს „დამშვიდდი“. ისტორიკოსები ვარაუდობენ, რომ ეს ნიშნავს ვიკინგების ფულის გადახდას მშვიდობის სანაცვლოდ.[43]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • Abels, R (1998). Alfred the Great: War. Kingship, and Culture in Anglo-Saxon England. Oxford: Routledge. ISBN 978-0-582-04047-2. 
  • Æthelweard (1858). Six Old English Chronicles: Æthelweard's Chronicle. London: Henry G. Bohn. 
  • Asser (1983). Alfred the Great: Asser's Life of King Alfred & Other Contemporary Sources. Penguin Classics. ISBN 978-0-14-044409-4. 
  • Brøndsted, Johannes; Skov, Kalle (1965) The Vikings. London: Pelican Books. 
  • Biddle, M; Kjølbye-Biddle, B (1992). Carver, Martin (ed.). „Repton and the Vikings“. Antiquity. York: Antiquity Trust. 66 (250): 36–51. doi:10.1017/S0003598X00081023. S2CID 162929840.
  • Forte, Angelo; Oram, Richard D; Pedersen, Frederik (2005) Viking Empires. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-5218-29922. 
  • Frantzen, Allen J (2012). Anglo-Saxon Keywords. Wiley. ISBN 978-1-118-25560-5. 
  • Friis-Jensen, Karsten (2006). In the Presence of the Dead. Saint Canute the Duke in Saxo Grammaticus's Gesta Danorum. Copenhagen: Museum Tusculanum Press. ISBN 978-8-7635-0407-2. 
  • Gardiner, Juliet, ed. (2000). The Penguin Dictionary of British History (New Ed). London: Penguin Books. ISBN 978-0-1405-1473-5.
  • Hadley, Dawn; et al. (2016). „The Winter Camp of the Viking Great Army, AD 872–3, Torksey, Lincolnshire“ (PDF). Antiquaries Journal. 96: 23–67. doi:10.1017/S0003581516000718. S2CID 132613900.
  • Halsall, Guy (2003). Warfare and Society in the Barbarian West 450–900. London: Routledge. ISBN 978-0-41523-940-0. 
  • Heath, Ian (1985). The Vikings. Oxford: Osprey Publishing. ISBN 978-0-8504-5565-6. 
  • Hjardar, Kim; Vike, Vegard (2001) Vikings at war. Oslo: Spartacus. ISBN 978-82-430-0475-7. 
  • Holman, Elizabeth (2009). The A to Z of the Vikings. Plymouth, England: Scarecrow Press. ISBN 978-0-8108-6813-7. 
  • Hooper, Nicholas; Bennett, Matthew (1996). „The Vikings in the Ninth Century“. The Cambridge Illustrated Atlas of Warfare The Middle Ages, 768–1487. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-05214-4049-3.
  • Horspool, David (2006). Why Alfred Burned the Cakes. London: Profile Books. ISBN 978-1-86197-786-1. 
  • Jones, Gwyn (1984). A History of the Vikings. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-215882-6. 
  • Kane, Njord (2019). History of the Vikings and Norse Culture. Spangenhelm Publishing. ISBN 978-1-943066-29-2. 
  • Kirby, D.P. (2000). The Earliest English Kings. London: Routledge. ISBN 978-0-415-24211-0. 
  • (2012) Viking Trade and Settlement in Western Europe. Copenhagen: Museum Tusculanum Press. ISBN 978-87-635-0531-4. 
  • Lavelle, Ryan (2003). Fortifications in Wessex c. 800-1066. Oxford: Osprey. ISBN 978-1-84176-639-3. 
  • Munch, Peter Andreas (1926). Norse Mythology: Legends of Gods and Heroes. New York: The American-Scandinavian foundation. 
  • (1991) The Annals of St-.Bertin (Ninth-Century Histories, Vol. 1 (Manchester Medieval Sources Series): Annals of St-.Bertin vol. 1. Manchester: Manchester University Press. ISBN 978-0-719-03426-8. 
  • Oliver, Neil (2012). Vikings. A History. London: Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-86787-6. 
  • Reuter, Timothy (2003). Alfred the Great: Papers from the Eleventh-Centenary Conferences (Studies in Early Medieval Britain). Aldershot, Hampshire: Ashgate Publishing. ISBN 978-0-7546-0957-5. 
  • Ridyard, Susan J. (1988). The Royal Saints of Anglo-Saxon England: a Study of West Saxon & East Anglian Cults. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-30772-7. 
  • Sawyer, Peter (1962). The Age of the Vikings. London: Edward Arnold. 
  • Sawyer, Peter (2001). The Oxford Illustrated History of the Vikings, 3rd, Oxford: OUP. ISBN 978-0-19-285434-6. 
  • Sawyer, Peter (1989). Kings and Vikings: Scandinavia and Europe, A.D. 700–1100. London: Routledge. ISBN 978-0-415-04590-2. 
  • Smyth, Alfred P. (2002). The Medieval Life of King Alfred the Great: A Translation and Commentary on the Text Attributed to Asser. Basingstoke, Hampshire: Paulgrave Houndmills. ISBN 978-0-333-69917-1. 
  • Smyth, Alfred P. (1995). King Alfred the Great. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0-19-822989-5. 
  • Starkey, David (2004). The Monarchy of England Volume I. London: Chatto & Windus. ISBN 978-0-7011-7678-5. 
  • Stenton, F. M. (1971). Anglo-Saxon England, 3rd, Oxford: OUP. ISBN 978-0-19-280139-5. 
  • Sturdy, David (1996). Alfred the Great. London: Constable. ISBN 0-09-476570-7. 
  • Vikinges Kibs Museet. The five Viking ships - The Skuldelev Ships. Vikinges Kibs Museet. ციტირების თარიღი: 28 August 2021
  • Welch, Martin (1992). Anglo-Saxon England. London: English Heritage. ISBN 978-0-7134-6566-2. 

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. Hadley. "The Winter Camp of the Viking Great Army, AD 872–3, Torksey, Lincolnshire", Antiquaries Journal. 96, pp. 23–67
  2. Frantzen Anglo-Saxon Keywords. p 275
  3. Friis-Jensen. The Making of Christian Myths in the Periphery of Latin Christendom (c. 1000–1300). p. 198
  4. 4.0 4.1 4.2 Munch. Norse Mythology: Legends of Gods and Heroes, pp. 357–359.
  5. 5.0 5.1 Richards, Julian D.; et al. (2004). „Excavations at the Viking barrow cemetery at Heath Wood, Ingleby, Derbyshire“ (PDF). The Antiquaries Journal. 84 (84): 23–116. doi:10.1017/S0003581500045819. დაარქივებულია (PDF) ორიგინალიდან — 2 October 2011.
  6. Tunstall, Peter. (2005)The Saga of Ragnar Lodrok and his Sons Ragnars Saga Loðbrókar ok sona hans. germanicmythology.com. ციტირების თარიღი: 18 September 2021
  7. Kane. History of the Vikings and Norse Culture. pp. 72- 74
  8. Jones. A History of the Vikings, pp. 218–219
  9. Online Etymology Dictionary. Retrieved 27 January 2014. დაარქივებული 7 September 2014 საიტზე Wayback Machine.
  10. Sawyer. The Oxford Illustrated History of Vikings. pp. 2–3
  11. 11.0 11.1 Heath. The Vikings, pp. 3–4
  12. Giles Tr., J.A, ed. Six Old English Chronicles: Æthelweard's Chronicle. p. 19
  13. Forte et al. Viking Empires. p. 125
  14. Pons-Sanz, Sara María (2000) Analysis of the Scandinavian Loanwords in the Aldredian Glosses to the Lindisfarne Gospels, გვ. 41. ISBN 84-370-4707-2. 
  15. ASC 793 – English translation at Project Gutenberg. Retrieved 16 January 2013
  16. Starkey. The Monarchy of England, Vol. 1. p. 51
  17. ASC 840 – English translation at Project Gutenberg. Retrieved 18 January 2013
  18. Nelson. The Annals of St-Bertin. p. 59.
  19. Janet L. Nelson, ‘Æthelwulf (d. 858)’, Oxford Dictionary of National Biography, Oxford University Press, 2004 accessed 18 Jan 2013
  20. 20.0 20.1 ASC 865 – English translation at Project Gutenberg. Retrieved 16 January 2013
  21. Oliver. Vikings: A History. p. 169 – in 865 the Anglo Saxon Chronicle made mention of it ... Great Army mycel here..Great Heathen Army mycel heathen here
  22. The Anglo-Saxon Chronicle. Manuscript B: Cotton Tiberius A.vi დაარქივებული 17 October 2013 საიტზე Wayback Machine. . Retrieved 20 August 2013. The entry for 867 refers to the Great Heathen Army as mycel hæþen here.
  23. Sturdy. Alfred the Great. p. 111
  24. Smyth. King Alfred the Great. p. 21
  25. Abels. Alfred the Great: War. Kingship, and Culture in Anglo-Saxon England. p. 113
  26. 26.0 26.1 Richard Abels. "Alfred the Great, the micel hæðen here and the Viking threat" in Timothy Reuter. Alfred the Great. pp. 266–267
  27. 27.0 27.1 27.2 Sawyer. The Age of Vikings. pp. 124–125
  28. See Hashall's Warfare and Society in the Barbarian West 450–900 Chapter 6 for a discussion on the size of medieval armies
  29. Attenborough. The laws of the earliest English kings. pp. 40–41 დაარქივებული 10 March 2016 საიტზე Wayback Machine.  – "We use the term thieves if the number of men does not exceed seven. A band of marauders for a number between seven and thirty five. Anything beyond that is a raid'."
  30. Vikinges Kibs Museet. The five Viking ships - The Skuldelev Ships
  31. Laurent Mazet-Harhoff. The Incursion of the Vikings into the natural and cultural landscape of upper Normandy in Iben Skibsted Klæsøe, Viking Trade and Settlement in Western Europe, p. 87
  32. Bernard Bachrach, Charlemagne's Early Campaigns (768–777): A Diplomatic and Military Analysis. (Volume 82 of History of Warfare) BRILL, 2013. ISBN 9004224106, p. 77
  33. 33.0 33.1 33.2 33.3 33.4 Sawyer. The Oxford Illustrated History of Vikings, pp. 9–11 and pp. 53–54
  34. Æthelweard. Æthelweard's Chronicle. Bk. 4. Ch. 2
  35. Brøndsted. The Vikings, pp. 52–53
  36. Munch. Norse Mythology: Ragnar Lodbrok and His Sons, pp. 245–251
  37. Jones. A History of the Vikings, pp. 218–219
  38. Christopher Wright (1975). Kent through the years, გვ. 54. ISBN 978-0-7134-2881-0. 
  39. 39.0 39.1 39.2 The Anglo-Saxon Chronicle
  40. Ridyard. The Royal Saints of Anglo-Saxon England, p. 65
  41. Keynes/ Lapidge. Alfred the Great, pp.16–17
  42. Hooper, Nicholas Hooper; Bennett, Matthew (1996) The Cambridge Illustrated Atlas of Warfare: the Middle Ages. Cambridge University Press, გვ. 22. ISBN 978-0-521-44049-3. 
  43. Keynes/ Lapidge. Alfred the Great, p. 244 Note 79
  44. D. and Julian D. Richards|Richards, J. D. (2016) Haldenby The Viking Great Army and its Legacy: plotting settlement shift using metal-detected finds, Internet Archaeology 42.] Retrieved 13 December 2016
  45. Keynes/ Lapidge. Alfred the Great, pp.18–19
  46. 46.0 46.1 Asser. Life of Alfred in Keyns/ Lapidge. Alfred the Great, p. 82
  47. 47.0 47.1 Sawyer. Illustrated History of Viking, p. 55
  48. Holman. The A to Z of the Vikings, p. 117
  49. Stenton. Anglo-Saxon England, p. 253
  50. Smyth. The Medieval Life of Alfred, pp. 26–27
  51. Smyth.King Alfred the Great, p. 92
  52. ASC 878 – English translation at Project Gutenberg.
  53. ASC 879 – English translation at Project Gutenberg.
  54. ASC 890 – English translation at Project Gutenberg.
  55. Peter Sawyer (2001). The Oxford Illustrated History of the Vikings, გვ. 57. ISBN 978-0-19-285434-6. 
  56. Sawyer. Kings and Vikings: Scandinavia and Europe, p. 91
  57. 57.0 57.1 Peter Sawyer (2001). The Oxford Illustrated History of the Vikings, გვ. 58–59. ISBN 978-0-19-285434-6. 
  58. 58.0 58.1 Peter Sawyer (2001). The Oxford Illustrated History of the Vikings, გვ. 59. ISBN 978-0-19-285434-6. 
  59. Bertil Almgren (1974). The Viking. Wahlstrom and Widstrand, გვ. 75. ISBN 978-91-46-19959-5. 
  60. 60.0 60.1 60.2 Lavelle. Fortifications in Wessex c. 800–1066. p. 26
  61. Sawyer. The Oxford Illustrated History of the Vikings, p. 57
  62. Starkey. Monarchy, p. 63
  63. Welch. Anglo-Saxon England, pp. 127–129
  64. Horspool. Why Alfred Burnt the Cakes, p. 102
  65. 65.0 65.1 Hooper and Bennett. The Cambridge Illustrated Atlas of Warfare: The Middle Ages, 768–1487. pp. 22–23
  66. Sawyer. Kings and Vikings, p. 92
  67. ASC 897- English translation at Project Gutenberg. Retrieved 16 January 2013
  68. Anglo Forte (2005-05-05). Viking Empires, გვ. 80. ISBN 978-0-521-82992-2. 
  69. Kirby. The Earliest English Kings, p. 178
  70. 70.0 70.1 Biddle, M; Kjølbye-Biddle, B (1992). „Repton and the Vikings“. Antiquity. 66 (250): 36–51. doi:10.1017/S0003598X00081023.
  71. University of Bristol. (February 2, 2018) Radiocarbon dating reveals mass grave did date to the Viking age. Eurekalert. ციტირების თარიღი: February 4, 2018
  72. Catrine L. Jarman; Martin Biddle; Tom Higham; Christopher Bronk Ramsey (February 2, 2018). „The Viking Great Army in England: new dates from the Repton charnel“ (PDF). Antiquity. 92 (361): 183–199. doi:10.15184/aqy.2017.196. ციტირების თარიღი: February 2, 2018.