დაღესტნის აზერბაიჯანელები

დაღესტნის აზერბაიჯანელები — აზერბაიჯანელები, რომლებიც ცხოვრობენ რუსეთის ფედერაციის დაღესტნის რესპუბლიკაში. მათ აქვთ ეთნიკური უმცირესობის სტატუსი.

განსახლება

2010 წელს მონაცემებით, ოფიციალური რიცხვებია 130,919. არაოფიციალური შეფასებით, 200,000.. ოფიციალურად, ისინი დაღესტნის მოსახლეობის 4.50% -ს შეადგენენ.

• დარუბანდის რეგიონი: რეგიონში 38 სოფელი და 2 დასახლებული პუნქტია. აზერბაიჯანელები ცხოვრობენ თითოეულ მათგანში. სოფლებიდან 16 არის მთლიანად აზერბაიჯანული და აქვს მონო-ეთნიკური შემადგენლობა. ამ სოფლების გარდა, კიდევ რვა სოფელში მოსახლეობის ნახევარზე მეტი ეთნიკური აზერბაიჯანელია.

• ტაბასარანის რეგიონი: რაიონის მოსახლეობა მთლიანად სოფლისაა, რადგან რაიონში არ არის ქალაქები. უბანში 74 სოფელია. აზერბაიჯანელები ტაბასარანის რაიონის შემადგენლობაში მყოფ ბევრ სოფელში ცხოვრობენ.

რელიგია

რელიგიის თანახმად, დაღესტნის აზერბაიჯანელები არიან შიიტი მუსულმანები, ნაწილი სუნიტი მუსულმანები. დაღესტნის ტერეკემი ასევე სუნიტებს ეკუთვნოდა. XIX საუკუნის დასასრულს ალკადარი, ჰასანმა აღნიშნა, რომ დერბენტის მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი და ულუს მაგალის რამდენიმე სოფელი მიმდევარია შიიზმის, ხოლო თერეკემის რამდენიმე სოფლის მკვიდრი მიეკუთვნება სუნიზმის.

კულტურა

აზერბაიჯანის სახელმწიფო დრამატული თეატრი გაიხსნა 1935 წელს დერბენტში.

ლიტერატურა

დაღესტნის აზერბაიჯანელებს შორის განვითარდა ადგილობრივი მხატვრული შემოქმედება. შემონახულია ინფორმაცია მე-16-ე საუკუნის პოეტის ბაათ აბასის, ისევე როგორც მე-17-ე საუკუნის დერბენტ პოეტების მაჰსუმე დერბენდისა და დილიაფრუზ პერიის შესახებ. XVIII-XIX საუკუნეებში, წერილობითი ტრადიციები ტერეკლემში დაიწყეს.

მუსიკა

ქართველმა ისტორიკოსმა და არქეოლოგმა პ. იოსელიანმა, რომელიც 1861 წელს სამხრეთ დაღესტანში იმყოფებოდა ახტიანელებთან, ლეზგის აშუღების შესახებ შემდეგი ჩანაწერი დატოვა: „სიმღერაზე მონადირე, თან ახლავს ჩუნგურისა და ბალაბანის თამაში (კლარნეტის მსგავსი მილის). მომღერლები (აშუღი) ზოგჯერ აწყობენ კონკურსებს. სიმღერებს მღერიან ლეზგიში, უფრო ხშირად კი აზერბაიჯანულს.

ტრადიციული საქმიანობა

დაღესტნის სანაპირო დაბლობზე მცხოვრები აზერბაიჯანელების წამყვანი საქმიანობა იყო სოფლის მეურნეობა, რომელსაც ჰქონდა დივერსიფიცირებული ხასიათი. ძირითადი მოსავალი იყო მარცვლეული და უპირველეს ყოვლისა, ხორბალი. ფართოდ გამოიყენებოდა ხელოვნური მორწყვა, მათ შორის ბრინჯის ველები. სოფლებში წყლის განაწილების განვითარებული სისტემა შეიქმნა სარწყავი მოწყობილობებით. დაღესტნის ბრინჯისა და ხორბლის ჯიშებში შექმნილი ეროვნული შერჩევა. ცნობილი იყო მაღალხარისხოვანი ხორბალი ``ტერეკემე ბუდაი`` (თერეკემი ხორბალი). ფართოდ გაიზარდა ზაფრანა. ინტენსიურად განვითარდა მე-19-ე საუკუნის მეორე ნახევარში, მადნის საღებავი, რომელიც შედიოდა საღებავების წარმოებაში აბრეშუმის, მატყლისა და ბამბის ქსოვილები. აქ მეცხოველეობა და მეურნეობა იყო უძველესი პროფესიები, რომლებიც ამარაგებდა პროდუქციას საგარეო ვაჭრობისთვის.

მნიშვნელოვანი ინდუსტრია იყო აგრეთვე პირუტყვის მოშენება, ხორცისა და რძის ინდუსტრიები. ადგილობრივი სოფლის მეურნეობის თავისებურება იყო ბუფალო როგორც ძალის შემუშავება.

მნიშვნელოვანი იყო მათ მიერ მარილისა და ზეთის მოპოვება და რეალიზაცია, ძირითადად მაღალმთიან ადგილებზე.

ასევე დაღესტანში აზერბაიჯანელთა ტრადიციული საქმიანობაა ხალიჩის ქსოვა, ოქრომჭედლობის და სამკაულების წარმოება, ხის და ქვის დამუშავება და ა.შ.. 1920-იანი წლებიდან რეგიონის ინდუსტრიალიზაციამ დაღესტნის მოსახლეობისთვის ახალი შესაძლებლობები გახსნა.

დაღესტნის ადმინისტრაციულ ერთეულებში აზერბაიჯანელთა რაოდენობა აღწერის მიხედვითვ

ადმინისტრაციული ერთეული	ფართობი	2002 წელი			2010 წელი
		საერთო	აზერბაიჯანელი	%	საერთო	აზერბაიჯანელი	%
დაღესტნის რესპუბლიკა	50,278 კმ²	2 576 531	111 656	4.33%	2 910 249	130 919	4.50%
დარუბანდის რეგიონი	821 კმ²	86 494	50 247	58.09%	99 054	57 476	58.02%
დარუბანდის ქალაქი	69,6 კმ²	101 031	32 064	31.74%	119 200	38 523	32.32%
ტაბასარანის რეგიონი	801 კმ²	54 732	8 896	16.25%	52 886	9 731	18.40%
ქალაქი დაღესტნის იშიღლარი	9,3 კმ²	26 346	6 917	26.25%	27 923	6 465	23.15%
ქალაქი მაჰაჩქალა	498 კმ²	545 258	6 750	1.24%	696 885	6 333	0.91%
ყიზილიარის რეგიონი	3047 კმ²	57 748	1 506	2.61%	67 287	1 584	2.35%
ქალაქი ყიზილიარი	32,3 კმ²	51 024	892	1.75%	51 707	804	1.55%
ქალაქი კასპისკი	32,9 კმ²	77 650	676	0.87%	100 129	797	0.80%
ქალაქი ხასავიურდი	38,5 კმ²	121 817	765	0.63%	131 187	795	0.61%
ქალაქი ბუინაკსკი	20,95 კმ²	61 437	403	0.66%	62 623	344	0.55%
ქალაქი იზბერბაში	22,9 კმ²	40 987	395	0.96%	55 646	274	0.49%
ტარუმოვის რეგიონი	3020 კმ ²	28 587	266	0.93%	31 683	225	0.71%
ქალაქი ყიზილიურდი	23,7 კმ²	47 679	94	0.20%	43 421	128	0.29%
ყაიაქანდის რეგიონი	640 km²	52 739	57	0.11%	54 089	88	0.16%
კუმტოყალას რეგიონი	1270 კმ²	21 053	83	0.39%	24 848	60	0.24%
ქალაქი იუჟნო-სუხოკუმსკი	91,7 კმ²	9 777	52	0.53%	10 035	56	0.56%
ყაითაგის რეგიონი	678,24 კმ²	26 870	23	0.09%	31 368	37	0.12%
ხასავიურდის რეგიონი	1425 კმ²	125 454	42	0.03%	141 232	33	0.02%
ბაბაიურდის რეგიონ]	3262,3 კმ²	41 331	24	0.06%	45 701	24	0.05%
სულეიმან-სითალის რეგიონი	666,3 კმ²	54 036	8	0.01%	58 835	23	0.04%
სერგოყალას რეგიონი	528,4 კმ²	29 665	12	0.04%	27 133	22	0.08%
ყიზილიურდის რეგიონი	524 კმ²	70 440	36	0.05%	61 876	20	0.03%
ხივის რეგიონი	620 კმ²	20 747	17	0.08%	22 753	18	0.08%
ლევაშის რეგიონი	830 კმ²	64 371	8	0.01%	70 704	18	0.03%
ბუინასკის რეგიონი	1842,09 კმ²	65 018	10	0.02%	73 402	18	0.02%
ნოყაის რეგიონი	9000 კმ²	21 685	12	0.06%	22 472	15	0.07%
ნოვოლოყის რეგიონი	218,2 კმ²	22 019	7	0.03%	28 556	15	0.05%
ყაზბეკის რეგიონი	583,8 კმ²	33 140	1	0.01%	42 752	15	0.04%
ბოტლიხის რეგიონი	687,9 კმ²	50 469	3	0.01%	54 322	14	0.03%
დაჰადაიევის რეგიონი	760,4 კმ²	38 359	4	0.01%	36 709	7	0.02%
ლაკის რეგიონი	750 კმ²	12 382	4	0.03%	12 161	3	0.02%
არგულის რეგიონი	793,5 კმ²	11 290	3	0.03%	11 204	2	0.02%
ჩაროდას რეგიონი	1010 კმ²	11 792	0	0.0%	11 777	2	0.02%
თიარატინის რეგიონი	1611,5 კმ²	22 108	9	0.04%	22 165	2	0.01%
კულის რეგიონი	649 კმ²	10 760	0	0.00%	11 174	1	0.01%
გერგებილის რეგიონი	341,9 კმ²	18 366	1	0.01%	19 910	1	0.01%
შამილის რეგიონი	920 კმ²	26 053	1	0.01%	28 122	1	0.01%
ხუნზახის რეგიონი	551,91 კმ²	30 203	2	0.01%	31 691	1	0.01%
აკუშას რეგიონი	622,8 კმ²	52 455	0	0.00%	53 558	1	0.01%