დაბალანსების პოლიტიკა (საერთაშორისო ურთიერთობები)

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ძალთა ბალანსის ჩვენება სხვადასხვა ეროვნების ჯარისკაცის მიერ, დაუმიერის კარიკატურა, 1866

დაბალანსების პოლიტიკა — კონცეფცია, რომელიც გამომდინარეობს ძალთა ბალანსის თეორიისგან, ყველაზე გავლენიანი თეორიიდან რეალისტური აზროვნების სკოლისგან, რომელიც ვარაუდობს, რომ მრავალქვეყნიან სისტემაში ჰეგემონიის ფორმირება მიუწვდომელია, რადგან ჰეგემონია აღიქმება როგორც საშიშროება სხვა სახელმწიფოების მხრიდან. ამიტომ სახელმწიფოები ამ საშიშროების თავიდან ასარიდებლად იყენებენ დაბალანსებას პოტენციური ჰეგემონის წინააღმდეგ. [1]

დაბალანსება მოიცავს იმ მოქმედებებს, რომლებიც ამა თუ იმ სახელმწიფოს ან სახელმწიფოთა ჯგუფს უწევს იმისათვის, რომ გაათანაბრონ შანსები უფრო ძლიერი სახელმწიფოების მიმართ. ეს უფრო ართულებს და შესაბამისად, ნაკლებად სავარაუდოს ხდის, რომ ძლიერი სახელმწიფოები სამხედრო უპირატესობას მოიპოვებენ უფრო სუსტი მხარეების წინააღმდეგ. [2]

ძალთა ბალანსის თეორიის თანახმად, სახელმწიფოები, ძირითადად, მოტივირებული არიან მათი გადარჩენისა და უსაფრთხოების შენარჩუნების სურვილებით. ამ მიზნით ისინი შეიმუშავებენ და განახორციელებენ სამხედრო გეგმებს და ხისტი ძალის მექანიზმებს, რათა შეზღუდონ ყველაზე მძლავრი და მზარდი სახელმწიფო, რომელმაც შეიძლება საფრთხეს შეუქმნას მათ. [3] [4] ეს იდეა ასახავს შინაგანი დაბალანსების კონცეფციას, რომელიც ეწინააღმდეგება გარეგანს, რომლის თანახმად, სახელმწიფოები იკრიბებიან და ალიანსს ქმნიან დაბალანსებისა და დომინანტური ან მზარდი ძალაუფლებისთვის მეტი ბერკეტის მოსაპოვებლად. ბოლო წლების განმავლობაში რბილი გაწონასწორება წარმოიშვა, როგორც ახალი კონცეფცია, რომელიც ასახავს იმას, თუ როგორ აწონასწორებენ სახელმწიფოები ძლიერ აქტორებს, რაც მოიცავს ეკონომიკური და დიპლომატიური ინსტრუმენტების გამოყენებას ყველაზე მძლავრი სახელმწიფოს შესასზღუდად.

თეორიული საწყისები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სახელმწიფოების ქცევის დაბალანსება გამოწვეულია თვით ენერგეტიკული სისტემის ბალანსის სტრუქტურული მახასიათებლებით. ამ რწმენას მკაცრად იზიარებენ ნეორეალიზმის ან სტრუქტურული რეალიზმის თეორეტიკოსები, კერძოდ კი კენეტ უოლცი, რომელიც ნეორეალიზმისა და ძალაუფლების თეორიის ერთ – ერთი ყველაზე ადრეული და მნიშვნელოვანი მოღვაწეა. [5]

ნეორეალისტური თეორია რამდენიმე ვარაუდს გამოთქვამს სისტემის შესახებ, მის შემადგენლობაში შემავალი აქტორების ინტერესებსა და მოტივებზე და იმ შეზღუდვებზე, რომლებსაც ყველა სახელმწიფო აწყდება, რაც საბოლოოდ იწვევს ისეთ ქცევას, როგორიცაა დაბალანსება. [6]

პირველი ვარაუდი არის, რომ საერთაშორისო წესრიგი ანარქიულია, რაც წარმოადგენს სახელმწიფოების დაბალანსების ქცევის უმთავრეს მიზეზს. ანარქია, ან ნაკლებობა ძირითადი სამართალდამცავი ორგანოსა [7] [8], რომლის დახმარებით თითოეული სახელმწიფო პასუხისმგებელია მისი საკუთარი თავის გადარჩენასა და უსაფრთხოებაზე, ასევე მათ უნდა გამოიჩინონ მზაობა სხვა აქტორების მხრიდან ძალის გამოყენების წინააღმდეგ ბრძოლაში. [9]

მეორე ვარაუდი არის, რომ ყველა აქტორის მთავარი მიზანი საკუთარი თავის გადარჩენაა. როგორც მინიმუმ, ისინი უბრალოდ ცდილობენ თავდაცვას, ზოგს კი შეიძლება უფრო ექსპანსიონისტური მოტივებიც ჰქონდეს და საყოველთაო ბატონობისკენ ისწრაფოდეს. ამრიგად, დაბალანსება ხდება ინსტრუმენტი, რომლის საშუალებითაც სახელმწიფოები იყენებენ მათთვის ხელმისაწვდომ საშუალებებს თავიანთი მიზნების და ინტერესების მისაღწევად; ეს არის საკუთარი თავის დაცვა უფრო საშიში აქტორისგან ან მათი ძალაუფლების და შესაძლებლობების გაღრმავებისთვის. [10] ამას მივყავართ თვითდახმარების ცნებასთან, რომელიც ანარქიული წესრიგით არის განპირობებული ყველა აქტორის პრინციპულ მოქმედებად. [11] სახელმწიფოები უნდა დაეყრდნონ საკუთარ საშუალებებს და შეთანხმებებს, რათა უზრუნველყონ მათი უსაფრთხოება და თავიდან აიცილონ უფრო ძლიერი სახელმწიფოს მსხვერპლად გახდომა. ეს გარდაუვალობა აიძულებს სახელმწიფოებს მოიქცნენ ძალაუფლების ბალანსის განსაზღვრული გზით. [12]

მესამე ვარაუდი არის ძალაუფლების შეფარდებითი ბუნება. თითოეული სახელმწიფოს უსაფრთხოებისა და გადარჩენის გასაღები ძალაუფლებაა, არა როგორც აბსოლუტური კონცეფცია, არამედ სხვა სახელმწიფოების ურთიერთობებში [13] და დაბალანსება ხშირად შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც ძალაუფლების უფრო მეტი წილის მოპოვების ან შემცირების მექანიზმი სხვა სახელმწიფოსთან შეფარდებით.

ტრადიციული ფორმები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დაბალანსება შეიძლება განხორციელდეს შიდა ან გარეგანი ძალისხმევით და საშუალებებით. შინაგანი დაბალანსება გულისხმობს სახელმწიფოს ძალაუფლების გაძლიერების მცდელობებს საკუთარი ეკონომიკური რესურსებისა და სამხედრო სიძლიერის გაზრდით, რათა შესაძლებელი იყოს დაეყრდნოს დამოუკიდებელ შესაძლებლობებს პოტენციურ ჰეგემონზე პასუხის გასაცემად და შეძლოს საერთაშორისო სისტემაში უფრო ეფექტურად კონკურენციის გაწევა. [14] [15] ანარქიული სისტემაში თვითდახმარების, შიდა დაბალანსების მექანიზმები, სავარაუდოდ, უფრო საიმედო და ზუსტია, ვიდრე გარე დაბალანსებისა, რადგან ისინი აქტორისგან დამოუკიდებელ სტრატეგიებსა და მოქმედებებს ეყრდნობიან. [16]

გარე დაბალანსება გულისხმობს საკუთარი ალიანსების გაძლიერებას და სახელმწიფოთაშორისი თანამშრომლობის განვითარებას, რათა თავიდან აიცილოს ჰეგემონის არსებობა ან ძალაუფლება მკვეთრი ზრდა. [17] საერთო საფრთხის პირისპირ, ერთი დომინანტი სახელმწიფოს წინაშე, რომელსაც შეუძლია საფრთხე შეუქმნას კოლექტიურ უსაფრთხოებას, სახელმწიფოები ამჯობინებენ, დაივიწყონ თავიანთი მეორეული დავები და შეუერთდნენ დამაბალანსებელ ალიანსს. [18] გარე დაბალანსება წარმოადგენს შეთანხმებას, რომლის თანახმად, სახელმწიფოები უერთდებიან ოპოზიციას უფრო მძლავრი სახელმწიფოს წინააღმდეგ, რომელიც აღიქმება საფრთხის წყაროდ და ამ სახის დაბალანსებას ახდენს უსაფრთხოების უზრუნველყოფის ღონისძიება აგრესორის ან პოტენციური ჰეგემონის მეშვეობით, რომელმაც შეიძლება საფრთხეს შეუქმნას კეთილდღეობას და მცირე ძალების არსებობას.

ძალთა ბალანსის სისტემის პირობებში, დაბალანსება ეწინააღმდეგება ბენდვაგონის ეფექტს, კონცეფციას, რომლის თანახმად, მცირე სახელმწიფოები ცდილობენ თავიანთი უსაფრთხოების მიღწევას ძირითადი ძალაუფლების ან დომინანტური აქტორის მოკავშირეობით. რაც უფრო საინტერესოა ეს ვარიანტი მცირე ძალებისთვის, მით უფრო არსებითად შეუძლია მას, შეაფერხოს საერთაშორისო სისტემის უსაფრთხოება, რადგან ალიანსთან შეერთებით იზრდება პოტენციურად ექსპანსიონისტული სახელმწიფო, აგრესიული და ექსპანსიონისტური მოტივები უფრო და უფრო რეალისტური და მიღწევადი ხდება. [19] სახელმწიფოების ინტერესს წარმოადგენს, რომ ჩამოაყალიბონ კოალიციები მსგავსი ან ნაკლები ძალაუფლების მქონე აქტორებთან, რათა შექმნან თავიანთი თავდაცვითი და შემაკავებელი ბერკეტები და ამ საშუალებით ხელი შეუშალონ მზარდი ძალების დომინანტობას. [20] ყოველივე ამის შემდეგ, როგორც უოლცმა შეაჯამა, „სახელმწიფოები ერთიანდებიან სუსტ მხარეს, რადგან ძლიერი მხარე მათ საფრთხეს უქმნის“. [21]

კრახი და კრიტიკა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დაბალანსების შინაგანი და გარეგანი ფორმები გვხვდება დაბრკოლებების, პრობლემების და კრიტიკის სამართლიან ნაწილში. შიდა დაბალანსება უპირისპირდება უამრავ შიდა დაბრკოლებას, რამაც შეიძლება შეაფერხოს მათი წარმატება. სირთულეებს წარმოადგენს მაღალი ხარჯები და რესურსების გამოყოფის სირთულე, რათა შეძლონ მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანონ ქვეყნის ეკონომიკურ და სამხედრო განვითარებაში. ამასთან, ძირითადი ძალაუფლების დამოუკიდებლად დაბალანსება მოითხოვს პიროვნების შესაძლებლობების დიდ გაფართოებას და დაჩქარებული რეანიმაციის განხორციელებას, რაც უდავოდ გამოიწვევს არასასურველი პასუხების გაღებას არა მხოლოდ დაინტერესებული ძირითადი ხელისუფლების, არამედ სხვა სახელმწიფოების მხრიდან. [22] სახელმწიფო, რომელიც იყენებს სამხედრო მშენებლობის სტრატეგიას მისი უსაფრთხოების გაზრდისა და მზარდი ძალაუფლების დაბალანსების მიზნით, უნებლიედ შეიძლება მოიქცეს პირიქით და შექმნას არასასურველი პირობები ყველასათვის საერთაშორისო სისტემაში. ამან შეიძლება გამოიწვიოს უსაფრთხოების დილემა, რის შედეგადაც ერთი სახელმწიფოს ძალაუფლება და უსაფრთხოება ამცირებს სხვის მოქმედებას და აღიზიანებს მას. შედეგად იწყება შეიარაღებისთვის პოტენციური რბოლა და ძლიერდება აქტორებს შორის მტრობა, რაც აფერხებს კოლექტიურ უსაფრთხოებას. [23] [24]

გარეგანი დაბალანსება, მიუხედავად იმისა, რომ ეს უფრო ხშირად გამოიყენება როგორც დაბალანსების ფორმა, აწყდება სხვადასხვა სახის დაბრკოლებას და კრიტიკას. მისი წარმატება დამოკიდებულია მდგრადი და თანმიმდევრული ალიანსის სისტემაზე, თუმცა საერთაშორისო სისტემის სტრუქტურული შეზღუდვების გათვალისწინებით, შეიძლება ძნელი იყოს ამის მიღწევა და უზრუნველყოფა. საერთაშორისო სისტემის ანარქიული ბუნება და სახელმწიფოების თვითგადარჩენის მთავარი მიზანი, შინაგანად იწვევს ყველა სახელმწიფოს მხრიდან თვითდახმარების მიდგომას, რის გამოც სხვა აქტორების ნდობა თანდათან უფრო რთული ხდება. მიუხედავად ამისა, ალიანსები მაინც იქმნება, მაგრამ განიხილება, როგორც დროებითი შეთანხმებები, რომელთა გადაჭარბებით ნდობაც არ შეიძლება. [25]

დღეს: რბილი ძალის ბალანსი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კენეტ უოლცმა წამოაყენა აზრი, რომ უნიპოლარობა არის ყველაზე არამყარი და ნაკლებად გამძლე „ყველა საერთაშორისო კონფიგურაციაში“, [26] რადგანაც , თუ დომინანტი ძალა კეთილგანწყობით მოქმედებს, მეორეხარისხოვანი ძალები სიფრთხილით მოეკიდებიან მის სამომავლო განზრახვებს და მარად დომინანტი ძალის შემოწმებას და დაბალანსებას შეეცდებიან. გაუწონასწორებელი ძალის ისტორიული შემთხვევებია ლუი XIV და ნაპოლეონ I- ის მმართველობა საფრანგეთში ან ადოლფ ჰიტლერის გერმანიის მმართველობა, რომელთა დროსაც აქტიურად დავინახეთ აგრესიული და ექსპანსიონისტული მოტივები, რომლის მიზანიც იყო დაპყრობა და დომინირება, რითაც პროვოცირებას ახდენდა ბალანსის გადამწყვეტი ერთი დომინანტი სახელმწიფო. [27]

დღევანდელ უნიპოლარულ სამყაროში, იმის გათვალისწინებით, რომ პრობლემებია და სირთულეები, რომლებიც დაკავშირებულია როგორც შინაგან, ისე გარე ფაქტორებთან ხისტი დაბალანსების პირობებში, რბილი გაწონასწორება გამოჩნდა, როგორც მეორეხარისხოვანი ძალებისათვის უფრო ხელსაყრელი ვარიანტი. არაოფიციალური საშუალებების წყალობით, ისინი შეეცდებიან „შეაფერხონ, იმედი გაუცრუონ და ძირი გამოუთხარონ“ ერთპიროვნული ლიდერის, შეერთებული შტატების მოქმედებებს, სტრატეგიებსა და ცალმხრივ გადაწყვეტილებებს. [28] რბილი ბალანსის დამცველებმა შემოგვთავაზეს არაერთი მექანიზმი, რომლის მეშვეობითაც სახელმწიფოები ეწევიან დაბალანსების ამ ფორმას, მათ შორის დიპლომატიას, დიპლომატიურ კოალიციებს, საერთაშორისო ინსტიტუტებსა და შეთანხმებებს, ისეთი კანონპროექტების მექანიზმებს, როგორიცაა ტერიტორიული უარყოფა, ასევე ეკონომიკური ინიციატივები და მრავალმხრივი რეგიონალური ეკონომიკური ძალისხმევა, რომლებიც გამორიცხავს ზესახელმწიფოებრიობას საერთაშორისო პროცესში. [29] [30]

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • Brooks, Stephen G. and Wohlforth, William C. „World out of Balance“ (Princeton: Princeton University Press, 2008).
  • Desker, Barry. „New Security Dimensions in the Asia-Pacific“, Asia-Pacific Review, 15: 1 (2008): 56-75.
  • Goh, Evelyn. „Great Powers and Hierarchical Order in Southeast Asia Analyzing Regional Security Strategies“, International Security, 32: 3 (2007): 113-157.
  • Jervis, Robert. „Cooperation Under the Security Dilemma“, World Politics, 30: 2 (1978): 186-214.
  • Levy, Jack S. „What do Great Powers Balance Against and When“ in T.V. Paul, J.J. Wirtz and M. Fortmann (eds) Balance of Power: Theory and Practice in the 21st Century (Stanford: Stanford University Press, 2004).
  • Mearsheimer, John J. „The Tragedy of the Great Power Politics“, in Anarcchy and the Struggle for Power (New York: Norton, 2001), 29-54.
  • Olson, Mancur. „The Logic of Collective Action: Public Goods and the Theory of Groups“, (Harvard University Press, 1971).

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. ↑ Jack S. Levy, "What do Great Powers Balance Against and When?" in T.V. Paul, J.J. Wirtz and M. Fortmann (eds) Balance of Power: Theory and Practice in the 21st Century (Stanford: Stanford University Press, 2004), 37.
  2. ↑ Robert A. Pape, "Soft Balancing against the United States", International Security, 30: 1 (2005): 36.
  3. ↑ Kenneth N. Waltz, "Realism and International Politics" (New York: Routledge, 2008), 137.
  4. ↑ Stephen G. Brooks and William C. Wohlforth, "World out of Balance" (Princeton: Princeton University Press, 2008), 22.
  5. ↑ Kenneth N. Waltz, "Theory of International Relations" (Addison-Wesley Publishing, 1979).
  6. ↑ Waltz, "Theory of International Relations", 122.
  7. ↑ Kenneth N. Waltz, "Man, the State and War" (New York: Columbia University Press, 1959), 188.
  8. ↑ John J. Mearsheimer "The Tragedy of the Great Power Politics", in Anarchy and the Struggle for Power (New York: Norton, 2001), 30.
  9. ↑ Waltz, "Man, the State and War", 160.
  10. ↑ Waltz, "Theory of International Relations", 118.
  11. ↑ Waltz, "Theory of International Relations", 111.
  12. ↑ Waltz, "Theory of International Relations", 118.
  13. ↑ Waltz, "Man, the State and War", 210.
  14. ↑ Waltz, "Theory of International Relations", 168
  15. ↑ 15. William C. Wohlforth, Stuart J. Kaufman and Richard Little, "Introduction: Balance and Hierarchy in International System", in William C. Wohlforth, Stuart J. Kaufman and Richard Little (eds) The Balance of Power in World History, (New York: Palgrave Macmillan, 2007), 9-10.
  16. ↑ Waltz, "Theory of International Relations", 168.
  17. ↑ Waltz, "Theory of International Relations", 118.
  18. ↑ Wohlforth et al. "Introduction", 9.
  19. ↑ Stephen Walt, "Alliance Formation and the Balance of World Power", International Security, 9: 4 (1985): 4.
  20. ↑ Thazha Varkey Paul, "Soft Balancing in the Age of U.S. Primacy", International Security, 30: 1 (2005): 52.
  21. ↑ Waltz, "Theory of International Relations", 127.
  22. ↑ Pape, "Soft Balancing against the United States", 15.
  23. ↑ Robert Jervis, "Cooperation Under the Security Dilemma", World Politics, 30: 2 (1978): 160
  24. ↑ Jeffrey W. Taliaferro, "Security Seeking under Anarchy: Defensive Realism Revisited", International Security, 25: 3 (2000): 129.
  25. ↑ Mearsheimer, "The Tragedy of the Great Power Politics", 33.
  26. ↑ Waltz, "Realism and International Politics", 214.
  27. ↑ Waltz, "Realism and International Politics", 214.
  28. ↑ Pape, "Soft Balancing against the United States", 10, 17.
  29. ↑ Paul, "Soft Balancing in the Age of U.S. Primacy"
  30. ↑ Paul, "Soft Balancing in the Age of U.S. Primacy", 53.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=დაბალანსების_პოლიტიკა_(საერთაშორისო_ურთიერთობები)&oldid=3886902“-დან