შინაარსზე გადასვლა

გუდრიდ ტორბიარნარდოტირი

სტატიის შეუმოწმებელი ვერსია
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
გუდრიდ ტორბიარნარდოტირი
ისლ. Guðríður Þorbjarnardóttir
დაბ. თარიღი X საუკუნე ან 985[1]
დაბ. ადგილი Snæfellsnes[1]
გარდ. თარიღი XI საუკუნე ან 1050[1]
გარდ. ადგილი Glaumbær Folk Museum ან Glaumbær[1]
მოქალაქეობა  ისლანდია
საქმიანობა მკვლევარი, settler და მონაზონი
მეუღლე Þórsteinn Eiríksson და Thorfinn Karlsefni
მამა Þorbjörn Vífilsson
შვილ(ებ)ი Snorri Thorfinnsson

გუდრიდ ტორბიარნარდოტირი (ძველსკანდინავური: ნორვ. Guðríðr víðfǫrla Þorbjarnardóttir ნორვ. ˈɡuðˌfriːðr ˈwiːðˌfɔrlɑ ˈθorˌbjɑrnɑrˌdoːtːer; თანამედროვე ისლანდიური: ისლ. Guðríður víðförla Þorbjarnardóttir }) — იყო ისლანდიელი მოგზაური და მკვლევარი, სავარაუდოდ დაიბადა 980–1019 წლებში სნაიფელსნესში, ლაუგარბრეკაში, ისლანდიაში.

იგი ფიგურირებს „ერიკ წითლის საგაში“ და „გრენლანდიელთა საგაში“, რომლებიც ერთად ცნობილია როგორც „ვინლანდის საგები“. იგი და მისი მეუღლე თორფინ კარლსეფნი ხელმძღვანელობდნენ ექსპედიციას ვინლანდში, სადაც დაიბადა მათი ვაჟი სნორი თორფინსონი — პირველი ცნობილი ევროპელი, რომელიც დაიბადა ამერიკაში (გარდა გრენლანდიისა).

ისლანდიაში გუდრიდი ცნობილია სახელი-გვარით „víðförla“ — რაც სიტყვასიტყვით ნიშნავს „შორს მიმავალი“ ან „მოგზაური“.

ბიოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

„ერიკ წითლის საგის“ მიხედვით, გუდრიდი იყო ბელადის, თორბიორნის ასული, ლაუგარბრეკადან. ერთმა ახალგაზრდა მამაკაცმა სახელად ეინარმა სთხოვა გუდრიდის ხელი, მაგრამ რადგან მისი მამა მონა იყო, თორბიორნმა უარი თქვა. ამის შემდეგ, გუდრიდი მამასთან ერთად გაემგზავრა გრენლანდიაში, რათა ერიკ წითელს გაჰყოლოდა. მათთან ერთად 30 ადამიანი წავიდა, მაგრამ ცუდმა ამინდმა გზა გაახანგრძლივა. შემდეგ მათ ჯგუფში გავრცელდა სნეულება და ნახევარი დაიღუპა. თუმცა, გუდრიდმა და თორბიორნმა ზამთარში უსაფრთხოდ მიაღწიეს გრენლანდიას.[2]

„გრენლანდიელთა საგის“ მიხედვით, გუდრიდი ამ დროს ნორვეგიელ ვაჭარს, თორირს გაჰყვა ცოლად. ლეიფ ერიკსონი მათ იხსნის სკერიდან, მიჰყავს ბრატაჰლიდში და მასპინძლობს. იმავე ზამთარში თორირი იღუპება.

„ერიკ წითლის საგაში“ გუდრიდი წარმართული ნორის რწმენიდან ქრისტიანობაზე გადასვლის სიმბოლოა. ერთ ზამთარს გუდრიდი მამასთან და სხვა თანამგზავრებთან ერთად სტუმრობს თორკელს, სადაც ცოცხალი წინასწარმეტყველი თორბიორგი ატარებს ჯადოსნურ რიტუალებს — საჭირო იყო ქალების ჩართვა „დაცვით სიმღერებში“. მხოლოდ გუდრიდს ჰქონდა ეს სიმღერები ნასწავლი, თუმცა უარი თქვა შესრულებაზე, როგორც ქრისტიანმა. ბოლოს მაინც დათანხმდა, რადგან სჯეროდა, რომ ხალხს დაეხმარებოდა.[3]

ორივე საგის თანახმად, გუდრიდი შემდეგ დაქორწინდა თორსტაინ ერიკსონზე, ლეიფის ძმაზე. „გრენლანდიელთა საგის“ მიხედვით, ისინი გაემართნენ ვინლანდში, რათა თორსტაინს თავისი ძმის — თორვალდ ერიკსონის — ცხედარი გამოეთხოვა. ისინი დარჩნენ ლიუსუფიორდში თორსტაინ შავის ოჯახში. მალე სნეულებამ დააზარალა ჯგუფი, გარდაიცვალა თორსტაინიც. სიკვდილამდე მან გუდრიდს უწინასწარმეტყველა, რომ ის იპოვიდა ახალ ქმარს ისლანდიაში, იქნებოდა მდიდარი შთამომავლობით, წავიდოდა რომში მომლოცველად და დაბრუნდებოდა, სადაც ტაძარი აშენდებოდა მის ფერმასთან.

გუდრიდი დაბრუნდა ბრატაჰლიდში, სადაც ცოლად გაჰყვა ვაჭარს თორფინ კარლსეფნის, რომელსაც „ერიკ წითლის საგაში“ ახასიათებენ როგორც „კეთილშობილსა და შეძლებულ კაცს“. „გრენლანდიელთა საგის“ მიხედვით, მათი ინიციატივით 60 კაციანი, 5 ქალიანი და პირუტყვით აღჭურვილი ექსპედიცია გაემართა ვინლანდში. იქ გუდრიდმა შვილი გააჩინა — სნორი თორფინსონი, პირველი ევროპელი, რომელიც დაიბადა ამერიკის კონტინენტზე. ვარაუდობენ, რომ სნორი დაიბადა 1005–1013 წლებში.

როდესაც სნორი 3 წლის იყო, ოჯახის წევრებმა დატოვეს ვინლანდი სკრელინგებთან (მოშინაურებული ადგილობრივი ტომები) კონფლიქტის გამო და დაბრუნდნენ ისლანდიაში — გლაუმბაირის ფერმაში, სეილუჰრეპპურიში.[4][5][6]

„ერიკ წითლის საგის“ მიხედვით, მათ კიდევ ერთი ვაჟი ჰყავდათ — თორბიორნი. „გრენლანდიელთა საგის“ მიხედვით, თორფინი გარდაიცვალა და გუდრიდი დაქვრივდა.[7]

ამ პერიოდში ისლანდიის გაქრისტიანება აქტიურად იყო დაწყებული.[8] გუდრიდი მოინათლა და, როცა სნორი დაქორწინდა, იგი წავიდა რომში მომლოცველად. არსებობს ვარაუდი, რომ მას პაპთან შეხვედრაც ჰქონდა, თუმცა ეს დაუდასტურებელია. მისი არ ყოფნის დროს სნორიმ ააშენა ეკლესია ფერმის მახლობლად — როგორც ეს თორსტაინს ჰქონდა წინასწარმეტყველებული. დაბრუნების შემდეგ გუდრიდი გახდა მონაზონი და ჰერმიტ-ად ცხოვრობდა იმავე ეკლესიაში.[9]

გენეალოგია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გუდრიდის ვაჟს, სნორი თორფინსონს, ჰყავდა ორი შვილი: ქალიშვილი ჰალფრიდი და ვაჟი თორგეირი. ჰალფრიდი იყო თორლაკ რუნოლფსონის დედა — სკალჰოლტის ეპისკოპოსი ისლანდიის სამხრეთ ნაწილში. თორგეირი იყო ინგვილდის მამა, რომელიც იყო პირველი ეპისკოპოს ბრანდის დედა. მისი მეორე ვაჟის, თორბიორნის შთამომავალი ბიორნ გილსონი, ასევე გახდა ჰოლარის ეპისკოპოსი.

ქვემოთ მოცემულია სნორის შთამომავლობის გენეალოგია, როგორც ის წარმოდგენილია „Grœnlendinga saga“-ს მე-9 თავში და „Eiríks saga“-ს მე-14 თავში. ეს გენეალოგია დამატებულია წინაპრების შესახებ ცნობებით „Eiríks saga“-ს მე-7 თავიდან და „Landnámabók“-იდან. გთხოვთ, სრული ოჯახური ხის სანახავად იხილოთ სტატია თორფინ კარლსეფნი.

ძირითადი გენეალოგიური წესი ასეთია:

  • თორდ ჰოფდელი (Þórðr frá Höfða), ბიორნ „კარაქის ყუთის“ ვაჟი
  • სნორი თორდარსონი ჰოფდიდან
  • თორდ სნორასონი (სახელწოდებით „ცხენის თავი“)
  • თორფინ კარლსეფნი + გუდრიდ თორბიარნარდოტირი
  • სნორი თორფინსონი
  • ჰალფრიდ სნორასდოტირი → თორლაკ რუნოლფსონი, სკალჰოლტის ეპისკოპოსი
  • თორგეირ სნორასონი → ინგვილდ თორგეირსდოტირი → ბრანდ საემუნდარსონი, პირველი ეპისკოპოსი
  • (შესაძლო ქალიშვილი) შტაინუნი → ეინარი → ჰაუკურ ერლენდსონი (აღნიშნულია მხოლოდ Hauksbók-ის ვერსიაში)
  • თორბიორნ თორფინსონი → თორუნი თორბიარნარდოტირი → ბიორნ გილსონი, ჰოლარის ეპისკოპოსი

გუდრიდის შთამომავლობას მნიშვნელოვანი როლი ჰქონდა ისლანდიის ადრეულ ეკლესიურ მმართველობაში და ეპისკოპოსთა ხაზის ჩამოყალიბებაში.

წყაროები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • იხილეთ გენეალოგიური სქემის დეტალური განმარტებები Kunz (2000), Magnusson & Pálsson (1965), Storm (1891) და სხვა წყაროებში.

მემორიალები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მოქანდაკე ასმუნდურ სვეინსონის მიერ 1938 წელს შექმნილია გუდრიდის ქანდაკება 1939 წლის ნიუ-იორკის მსოფლიო გამოფენისთვის. ქანდაკება ამჟამად გამოფენილია გლაუმბაირში, ისლანდიაში. ქანდაკების თავდაპირველი ისლანდიური სახელწოდება იყო „Fyrsta hvíta móðirin í Ameríku“ (პირველი თეთრი დედა ამერიკაში).[10] ამ ქანდაკების სხვა ასლები, რომლებიც ხშირად გუდრიდს მოიხსენიებენ როგორც „პირველი ევროპელი დედა ამერიკაში“, გამოფენილია ლაუგარბრეკაში სნეიფელსნესის ნახევარკუნძულზე, ოტავაში (კანადა) და ვატიკანში.[11] ქანდაკება გუდრიდს გამოსახავს ნავში, მხარზე აყვანილი ვაჟით — სნორი თორფინსონით.[12][13]

პოპულარულ კულტურაში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გუდრიდი წარმოჩენილია მრავალ თანამედროვე ლიტერატურულ ნაწარმოებში, მათ შორის: მორის ჰიუელტის „Gudrid the Fair“ (1918), ჰარი ჰარისონის „The Technicolor Time Machine“ (1967), კონსტანს ირვინის „Gudrid's Saga“ (1974), ელიზაბეთ ბოიერის „Freydis and Gudrid“ (1976), ჯონ ენდრიუსის „A Viking's Daughter“ (1989), კირსტენ სივერს „Gudrids saga“ (1994), იონას კრისტიანსონის „Veröld við“ (1998), მარგარეტ ელფინსტოუნის „The Sea Road“ (2000), ნენსი მარი ბრაუნის „The Saga of Gudrid the Far-Traveler“ (2015), გერტ მარლოუ ნიკოლაისენის „Nornespind“ (2018), მატჰეის დეენის „Over oude wegen“ (2018), ისტორიულ მოგზაურობათა კრებული ევროპაში და მრავალი სხვა.[14] გუდრიდი ასევე ფიგურირებს მაკოტო იუკიმურას მანგაში „Vinland Saga“, რომელიც მოგვითხრობს თორფინ კარლსეფნის ამბავს და მის მოგზაურობას ვინლანდში.

ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ტექსტები

  • ბრაუნი, ნენსი მარი. მშ远ი მოგზაური: ვიკინგი ქალის თავგადასავლები. ჰართკორტი, ფლორიდა, 2007. ISBN 978-0-15-603397-8.
  • ელვუდი, ტ. ისლანდიის დასახლების წიგნი: დიალექტის, ადგილების სახელწოდებების, ფოლკლორისა და ანტიკვარული მასალის ილუსტრაცია კამბერლენდის, ვესტმორლენდისა და ჩრდილოეთ ლანკაშირის მაგალითზე. კენდალი: T. Wilson, 1894.
  • ლინდენი, ეჟენ. ვიკინგები: დაუვიწყარი ვიზიტი ამერიკაში. Smithsonian Magazine, დეკემბერი, 2004.
  • ეირიქის წითელის საგა და გრენლანდიელთა თხრობა Flatøbogens-დან: დამატებული ოლაფის საგის ამონარიდებით. რედ. გუსტავ სტორმი. კოპენჰაგენი: S. L. Møllers Bogtrykkeri, 1891.

თარგმანები

  • მაგნუსსონ, მაგნუსი და ჰერმან პალსონი. ვინლანდის საგები. პინგვინის გამომცემლობა, 1965. ISBN 0-14-044154-9.
  • კენევა კუნცი. თარგმანი: ვინლანდის საგები, კრებულში: სმაილი, ჯეინი (რედ.). ისლანდიელთა საგები. Viking, 2000. ISBN 0-670-89040-5.
  • ელვუდი, ტ. ისლანდიის დასახლების წიგნი: თარგმნილი არი ისლანდიელის ორიგინალი ტექსტიდან. კენდალი: T. Wilson, 1898.
  • პალსონი, ჰერმანი. ლანდნამაბოკი. მანიტობის უნივერსიტეტის გამომცემლობა, 2007. §208. თორდი. გვ. 93. ISBN 978-0-887-55370-7.

კვლევები

  • მალეტი, პოლ ანრი. თარგმნა ტომას პერსიმ, შენიშვნებით: ბლეკუელი, I.A., სკოტი, ვალტერ. ჩრდილოური ანტიკვარიატი. ლონდონი: H. G. Bohn, 1847. დანართი: „გრენლანდიის კოლონიზაცია და ამერიკის აღმოჩენა სკანდინავიელთა მიერ“, გვ. 244 და შემდგომ.

გარე ბმულები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 Gudrid, the Viking woman who sailed to America and became a nun - Big Think
  2. ↑ Jones, Gwyn (1961). Eirik the Red: And Other Icelandic Sagas.. London: Oxford UP. 
  3. ↑ Smiley, Jane (2000). The Sagas of the Icelanders: Eirik the Red's Saga. New York: Penguin, გვ. 659. 
  4. ↑ Glaumbær (Historical Places in Northwest Iceland). ციტირების თარიღი: 2020-05-25
  5. ↑ Mallet 1847, p. 261
  6. ↑ Magnússon, Magnús (1973), Viking expansion westwards, Bodley Head
  7. ↑ Logan, Donald (2005). The Vikings in History: Third Edition. New York: Routledge. 
  8. ↑ Christianisation of Iceland (Árni Magnússon Institute for Icelandic Studies)
  9. ↑ Brown, Nancy Marie (2007). The Far Traveler: Voyages of a Viking Woman. Florida: Hartcourt. 
  10. ↑ Fyrsta hvíta móðirin í Ameríku | Listasafn Reykjavíkur – Safneign. ციტირების თარიღი: 2023-12-02
  11. ↑ Crocker, Christopher (2023-10-05). „"The First White Mother in America" Guðríðr Þorbjarnardóttir, Popular History, Firsting, and White Feminism“. Scandinavian-Canadian Studies (ინგლისური). 30: 1–28. doi:10.29173/scancan250. ISSN 2816-5187. S2CID 263766169 შეამოწმეთ პარამეტრი |s2cid= (დახმარება).
  12. ↑ Guðríður Þorbjarnardóttir with Snorri. Statues - Hither & Thither. ციტირების თარიღი: 2020-05-25
  13. ↑ Gudrid Thorbjarnardóttir. York Archaeological Trust. ციტირების თარიღი: 2020-05-25[მუდმივი მკვდარი ბმული]
  14. ↑ Database of medieval Icelandic saga literary adaptations en (2019-02-23). ციტირების თარიღი: 2024-03-16
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/wiki/გუდრიდ_ტორბიარნარდოტირი“-დან