ბენედიქტელთა ორდენი

ბენედიქტინელები
	მონაზონი ბენედიქტინელთა წესის ცხოვრებით
ოფიციალური დასახელება	წმინდა ბენედიქტეს ორდენი
ლათინურად	Ordo Sancti Benedicti (OSB)
დაარსების თარიღი	529
დამფუძნებელი	ბენედიქტ ნურსიელი
ტიპი	კონტემპლაციური მონაზვნური ორდენი
ეკლესია	კათოლიკური (ლათინური) ეკლესია
მთავარი წესდება	წმინდა ბენედიქტეს წესი
მმართველობა	კონფედერაციული სტრუქტურა; აბატი პრიმატი (რომი)
ისტორიული მთავარი აბატობა	მონტე კასინო
მონაზვნები	მამაკაცები და ქალები
ტრადიციული სამოსი	შავი (სტანდარტულად), თეთრი (ოლივეტანები)

ბენედიქტინელები, ოფიციალურად ცნობილი როგორც წმინდა ბენედიქტეს ორდენი (ლათ. Ordo Sancti Benedicti, შემოკლებით OSB), არიან ძირითადად კონტემპლაციური მონაზვნური ორდენის წარმომადგენლები კათოლიკურ ეკლესიაში, რომელიც განკუთვნილია როგორც მამაკაცებისთვის, ისე ქალებისთვის და ემყარება წმინდა ბენედიქტეს წესს. ორდენის დასაბამად ტრადიციულად ითვლება 529 წელი (მონტე-კასინოს მონასტრის დაარსება), და ის ერთ-ერთ უძველეს მონაზვნურ ოჯახად მიიჩნევა ლათინურ ქრისტიანობაში.^[1]

ბენედიქტინელი ბერები ინგლისურენოვან ქვეყნებში ხშირად იცნობიან როგორც „შავი ბერები“ — მათი შავი სამოსის გამო; თუმცა ზოგიერთმა ბენედიქტინურმა კონგრეგაციამ, მაგალითად ოლივეტანებმა, თეთრი სამოსი დაამკვიდრეს.^[2]

ორდენის სულიერი საფუძველი დაუდო ბენედიქტ ნურსიელიმ — VI საუკუნის იტალიელმა ბერმა, რომლის მიერ შედგენილმა წესდებამ განსაზღვრა ბენედიქტინური ცხოვრებისეულობა. ბენედიქტეს და, სქოლასტიკა — შესაძლოა ტყუპისცალიც ყოფილიყო — ახალგაზრდობიდან მონაზვნურად ცხოვრობდა; გადმოცემით, მან დამოუკიდებელი ერემიტული (უდაბნოში განმარტოებული) გზა აირჩია, თუმცა სიცოცხლის ბოლომდე ახლო კავშირი ჰქონდა ძმასთან.^[3]

ისტორიული განვითარება

(დაახლ. 480 –543); ფრაგმენტი ფრესკოდან, შესრულებულია ფრა ანჯელიკოს მიერ (XV საუკუნე), სან მარკოს მონასტერში, ფლორენცია]]

სუბიაკოსთან, იტალიაში მდებარე მონასტერი, რომელიც ბენედიქტემ დააარსა დაახლოებით 529 წელს, იყო პირველი იმ თორმეტ მონასტრიდან, რომელიც მის სახელთან არის დაკავშირებული. მოგვიანებით მან დააფუძნა მონტე-კასინოს სააბატო. მიუხედავად ამისა, პირდაპირი მტკიცებულება იმისა, რომ ბენედიქტეს სურდა ორდენის შექმნა, არ არსებობს. ბენედიქტეს წესი ითვალისწინებს თითოეული თემის ავტონომიურ ცხოვრებას.

დაახლოებით 580 წელს მონტე-კასინო ლანგობარდებმა გაძარცვეს, რის გამოც იქ მცხოვრებმა ბერებმა რომისკენ გადაიხიზნეს. ისტორიკოსთა აზრით, ეს მოვლენა ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ფაქტორი გახდა ბენედიქტინური მონაზვნობის გავრცელების პროცესში.^[4]

ბენედიქტეს წესი ჩვენამდე ასლების სახით არის მოღწეული. 594 წლისთვის პაპი გრიგოლ I მას ხელსაყრელად ახასიათებდა. VI საუკუნიდან იგი გამოიყენებოდა საფრანგეთის სამხრეთ მონასტრებში, სხვა ადგილობრივი წესდებების გვერდით.^[5] გრიგოლ ტურისელი აღნიშნავს, რომ ენეს სააბატოში მონაზვნები მისდევდნენ „ბასილის, კასიანეს, კესარიუსისა და სხვა მამების წესებს“, და თითოეული თემის ბერები არჩევდნენ იმ ნორმებს, რომლებიც კონკრეტულ დროსა და გარემოს შეესაბამებოდა.

გალლიასა და შვეიცარიაში ბენედიქტეს წესდების გავლენა თანდათანობით დაჩრდილა უფრო მკაცრმა ირლანდიურმა წესდებებმა, რომლებიც შემოიღეს კოლუმბანემ და სხვა მოღვაწეებმა. საბოლოოდ, მრავალი მონასტერი მთლიანად გადავიდა ბენედიქტეს წესიზე და მან ჩაანაცვლა ადრინდელი კოდექსები.^[4]

IX საუკუნეში ბენედიქტელობა დასავლეთ ევროპაში მონაზვნური ცხოვრების სტანდარტულ ფორმად იქცა, გარდა შოტლანდიას, უელსის და ირლანდიას, სადაც კელტური მონაზვნობა კიდევ რამდენიმე საუკუნე (X ს.-მდე) არსებობდა.^[4]

მთავარ როლს აქ ბენედიქტე ანიანელი ასრულებდა, რომლის მოღვაწეობის შედეგადაც კაროლინგთა იმპერიაში ბენედიქტეს წესდება გახდა მონასტრების ძირითადი წესი.^[6]

მონასტრულ სკრიპტორიუმებში აყვავება დაიწყო IX საუკუნედან XII საუკუნემდე. წმინდა წერილი ყოველთვის ამ საქმიანობის ცენტრში იყო. როგორც წესი, იმ მონაზვნებს, რომლებიც წერის უნარს ფლობდნენ, სწორედ ეს ევალებოდათ, ზოგჯერ როგორც ძირითადი, ზოგჯერ კი როგორც ერთადერთი საქმიანობა. IX საუკუნე –X საუკუნის უცნობი ავტორის ცნობით, მონაზვნის ყოველდღიური წერის დრო ექვს საათს შეადგენდა, რაც მთლიანად ფარავდა მის აქტიურ სამუშაო პერიოდს.^[7]

შუა საუკუნეებში მონასტრებს ხშირად არისტოკრატები აფუძნებდნენ. კლიუნის სააბატო 910 წელს აკვიტანიის ჰერცოგი ვილჰელმ I-მ დააარსა. კლიუნის მონასტერი გამოირჩეოდა ბენედიქტეს წესდების მკაცრი დაცვით. კლიუნის აბატი იყო ყველა დაქვემდებარებული მონასტრის წინამძღვარი და მასვე ჰქონდა პრიორების დანიშვნის უფლება.^[6]

ბენედიქტინური წესდების ერთ-ერთი ადრეული რეფორმა დაიწყო 980 წელს, როდესაც რომუალდემ დააარსა კამალდოლელთა საზოგადოება.^[8] მოგვიანებით, 1098 წელს, ცისტერციელები გამოყვნენ ბენედიქტელებს; ისინი ცნობილნი გახდნენ როგორც „თეთრი მონაზვნები“ მათი თეთრი სამოსის გამო.^[9]

ბენედიქტელთა ცხოვრების დომინირება თანდათან შემცირდა XII საუკუნეს ბოლოს, როდესაც გაძლიერდა მენდიკანტთა მოძრაობა — ფრანცისკელებისა და დომინიკელების.^[6] ბენედიქტელები ასრულებდნენ სტაბილურობის აღთქმას, რაც გულისხმობდა ერთ მონასტერთან მუდმივ ერთგულებას, მაშინ როდესაც მენდიკანტები, ადგილობრივად არ მიბმულნი, უკეთ ახერხებდნენ ადაპტაციას სულ უფრო მეტად ურბანიზებულ გარემოში.

ბენედიქტელთა სტატუსის დასუსტებას კიდევ უფრო ამძაფრებდა ე.წ. კომენდატური აბატების დანიშვნის პრაქტიკა. ასეთებად, როგორც წესი, არისტოკრატი სეკულარული პირები ინიშნებოდნენ, რომელთაც ფორმალურად უნდა ეზრუნათ მონასტრების ქონებაზე. პრაქტიკაში ეს ხშირად გადაიზრდებოდა მონასტრული ქონების მიტაცებაში, რაც ზიანს აყენებდა იმ საზოგადოებებს, რომლებიც ამ ქონებაზე იყვნენ დამოკიდებულნი.^[10]

ავსტრია და გერმანია

შავი ტყის ტერიტორიაზე მდებარე წმინდა ბლაზეს სააბატო (ბადენ-ვიურტემბერგი) სავარაუდოდ დაარსდა X საუკუნეს მეორე ნახევარში. 1070 –1073 წლებში წმინდა ბლაზესსა და ფრუტუარიის სააბატოს (იტალია) შორის არსებობდა მჭიდრო კავშირი, რაც ნიშნავდა ფრუტუარიის რეფორმების მიღებას. იმპერატორი აგნესა, რომელიც ფრუტუარიის სააბატოს მფარველი იყო, 1065 წელს იქვე განერიდა სამეფო ცხოვრებას, სანამ რომში გადავიდოდა. სწორედ მას მიეწერება ფრუტუარიის წეს-ჩვეულებების — ბენედიქტეს წესდების კლიუნურ პრაქტიკასთან ადაპტირებული ვარიანტის — დანერგვა წმინდა ბლაზეში.^[11]

შემდგომ პერიოდში წმინდა ბლაზეს მიერ დაარსებულ ან რეფორმირებულ მონასტრებს შორის იყვნენ: მურის სააბატო (1082), ოქსენჰაუზენის სააბატო (1093), გიოტვაიგის სააბატო (1094), შტაინ ამ რაინის სააბატო (1123 წლამდე), პრიუმის სააბატო (1132). მას ასევე ჰქონდა გავლენა შემდეგ მონასტრებზე: ალპირსბახის სააბატო (1099), ეტენჰაიმის მონასტერი (1124) და ზულცბურგის სააბატო (დაახლ. 1125).

გარდა ამისა, წმინდა ბლაზეს რეფორმის გავლენა ვრცელდებოდა პრიორებზე: ვაიტენაუს პრიორატი (დღევანდელი შტაინენი (ბადენ-ვიურტემბერგი); დაახლ. 1100), ბიურგელის სააბატო (დაარსებული 1130 წლამდე) და ზიცენკირხის პრიორატი (დაახლ. 1130).

ლიტერატურა

Adalbert de Vogüé. The Rule of Saint Benedict: A Doctrinal and Spiritual Commentary. Kalamazoo: Cistercian Publications, 1983. ISBN 9780879078795
Fry, Timothy (ed.). RB 1980: The Rule of St. Benedict in Latin and English with Notes. Collegeville: Liturgical Press, 1981. ISBN 9780814612729
Lawrence, C. H. Medieval Monasticism: Forms of Religious Life in Western Europe in the Middle Ages. 3rd ed. London: Longman, 2001. ISBN 9780582404275
Melville, Gert. The World of Medieval Monasticism: Its History and Forms of Life. Collegeville: Liturgical Press, 2016. ISBN 9780814682135
Knowles, David. The Benedictines: A Digest for Moderns. London: Burns & Oates, 1966.
Talbot, C. H. The Anglo-Saxon Missionaries in Germany. London: Sheed & Ward, 1954.
Alston, Cyprian. “Benedictine Order.” In The Catholic Encyclopedia. Vol. 2. New York: Robert Appleton Company, 1913.
Butler, Edward Cuthbert. Benedictine Monachism: Studies in Benedictine Life and Rule. 2nd ed. London: Longmans, Green & Co., 1924.
Leclercq, Jean. The Love of Learning and the Desire for God: A Study of Monastic Culture. New York: Fordham University Press, 1982. ISBN 9780823202513
McCann, Justin. Saint Benedict. London: Sheed & Ward, 1937.

სქოლიო

↑ Joseph Cuthbert Almond, “Order of Saint Benedict (O.S.B.)”, The Catholic Encyclopedia, vol. 11, New York: Robert Appleton Company, 1911 (ნახ. 16 ივლისი 2024)
↑ Joseph Cuthbert Almond, “Olivetans”, The Catholic Encyclopedia, vol. 11, New York: Robert Appleton Company, 1911 (ნახ. 10 აპრილი 2019)
↑ Mary Richard Booz OSB; Joan M. Braun OSB, “Emerging from the Shadows: St. Scholastica”, in: Medieval Women Monastics, eds. Miriam Schmitt OSB & Linda Kulzer OSB, Collegeville: The Liturgical Press, 1996, ISBN 9780814622926
↑ ^4.0 ^4.1 ^4.2 თარგი:Cite CE1913
↑ Oliver OSB, Richard. "A Brief History of the Benedictine Order", OSB.org
↑ ^6.0 ^6.1 ^6.2 The Benedictines: An Introduction by Abbot Primate Jerome Theisen OSB. Liturgical Press. ციტირების თარიღი: 19 ივლისი, 2021
↑ თარგი:Cite CE1913
↑ თარგი:EB1911
↑ Butler, Edward Cuthbert (1911). „Cistercians“ . In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica (ინგლისური). 6 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 393–395.
↑ თარგი:CE1913
↑ Robinson, I. S., Henry IV of Germany 1056–1106, Cambridge University Press, 2003, გვ. 126 ISBN 9780521545907

[1] Joseph Cuthbert Almond, “Order of Saint Benedict (O.S.B.)”, The Catholic Encyclopedia, vol. 11, New York: Robert Appleton Company, 1911 (ნახ. 16 ივლისი 2024)

[2] Joseph Cuthbert Almond, “Olivetans”, The Catholic Encyclopedia, vol. 11, New York: Robert Appleton Company, 1911 (ნახ. 10 აპრილი 2019)

[3] Mary Richard Booz OSB; Joan M. Braun OSB, “Emerging from the Shadows: St. Scholastica”, in: Medieval Women Monastics, eds. Miriam Schmitt OSB & Linda Kulzer OSB, Collegeville: The Liturgical Press, 1996, ISBN 9780814622926

[Catholic-4] 4.0 ^4.1 ^4.2 თარგი:Cite CE1913

[5] Oliver OSB, Richard. "A Brief History of the Benedictine Order", OSB.org

[Theisen-6] 6.0 ^6.1 ^6.2 The Benedictines: An Introduction by Abbot Primate Jerome Theisen OSB. Liturgical Press. ციტირების თარიღი: 19 ივლისი, 2021

[CE1913_Scriptorium-7] თარგი:Cite CE1913

[8] თარგი:EB1911

[9] Butler, Edward Cuthbert (1911). „Cistercians“ . In Chisholm, Hugh (ed.). Encyclopædia Britannica (ინგლისური). 6 (11th ed.). Cambridge University Press. pp. 393–395.

[10] თარგი:CE1913

[11] Robinson, I. S., Henry IV of Germany 1056–1106, Cambridge University Press, 2003, გვ. 126 ISBN 9780521545907

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]