შინაარსზე გადასვლა

ბავშვზე ძალადობა

სტატიის შეუმოწმებელი ვერსია
მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
ბავშვზე ძალადობა
ბავშვზე ძალადობის პრევენცია
ტიპი სოციალურ-სამართლებრივი ფენომენი
ძირითადი ფორმები ფიზიკური ძალადობა, ბავშვზე სექსუალური ძალადობა, ემოციური/ფსიქოლოგიური ძალადობა, ბავშვის უგულებელყოფა
სუბიექტები მშობელი, მეურვე/მზრუნველი, ოჯახის წევრი, სკოლა/ორგანიზაცია, საზოგადოება
სამართლებრივი ჩარჩო სისხლის სამართალი, ბავშვთა დაცვის კონვენცია, სავალდებულო მოხსენება
გავრცელება გლობალურად; გავრცელება და დეფინიციები განსხვავდება იურისდიქციაების მიხედვით
რისკ-ფაქტორები ოჯახური ძალადობა, სიღარიბე, დამოკიდებულებები, ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემები, სოციალური იზოლაცია
შედეგები ფიზიკური ტრავმა, ფსიქიკური ჯანმრთელობის დარღვევები, სასკოლო გამოწვევები, სოციალიზაციის სირთულეები
პრევენცია მშობლების განათლება, scola-ს პოლიტიკა, სოციალური მომსახურება, მოხსენების მექანიზმები
ცხელი ხაზები (ქარ.) 112; სოციალური მომსახურების სააგენტო; ბავშვთა დახმარების ადგილობრივი ნომრები
საერთაშორისო ორგანიზაციები UNICEF, WHO, Save the Children, UNESCO
იხილეთ ასევე ბავშვის უფლებები, ოჯახში ძალადობა, სკოლაში ძალადობა, ბულინგი

ბავშვზე ძალადობა (ასევე ცნობილია როგორც ბავშვის უგულებელყოფა ან ბავშვის მიმართ ძალადობა) — ფიზიკური, სექსუალური, ემოციური და/ან ფსიქოლოგიური მოპყრობა ან უგულებელყოფა, რომელიც მიმართულია ბავშვის მიმართ, განსაკუთრებით მშობლის ან მზრუნველის მიერ. ბავშვზე ძალადობა შეიძლება მოიცავდეს ნებისმიერ ქმედებას ან მოქმედების არქონას, რის შედეგადაც ბავშვი განიცდის ფაქტობრივ ან შესაძლო ზიანს. იგი შეიძლება განხორციელდეს როგორც ოჯახის გარემოში, ასევე ორგანიზაციებში, სკოლებში ან საზოგადოებაში, სადაც ბავშვი ურთიერთობს.

სხვადასხვა იურისდიქციაში განსხვავებულია მოთხოვნები სავალდებულო მოხსენების შესახებ და ჩამოყალიბებულია სხვადასხვა განმარტება იმის შესახებ, თუ რა ითვლება ბავშვზე ძალადობად. შესაბამისად, განსხვავებულია კრიტერიუმებიც, რის საფუძველზეც შეიძლება მოხდეს ბავშვის ოჯახიდან გამოყოფა ან სისხლის სამართლის დევნა.

ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

XIX საუკუნის ბოლომდე მასწავლებლებისა და დამსაქმებლების მიერ ბავშვებისადმი სისასტიკე ფართოდ გავრცელებული და ჩვეულებრივი მოვლენა იყო, ხოლო სხეულის დასჯა ბევრ ქვეყანაში ჩვეულებრივ პრაქტიკას წარმოადგენდა. XIX საუკუნეს პირველ ნახევარში ფილიციდის (მშობლის მიერ შვილის მოკვლის) შესწავლამ გამოავლინა შემთხვევები, სადაც სიკვდილი გამოწვეული იყო მამის აგრესიით,[1] განმეორებითი ფიზიკური ძალადობით,[2] შიმშილით,[3] და სექსუალური ძალადობით.[4]

1860 წელს ფრანგმა სასამართლო მედიცინის სპეციალისტმა ოგიუსტ ამბრუაზ ტარდიემ შეაგროვა 32 მსგავსი შემთხვევა, მათგან 18 ფატალური იყო. ბავშვები კვდებოდნენ შიმშილით ან/და განმეორებითი ფიზიკური ძალადობით. ერთ-ერთი შემთხვევა შეეხებოდა ადელინ დეფერს, რომელიც ბებია-ბაბუამ მშობლებს 8 წლის ასაკში დაუბრუნა. მომდევნო 9 წლის განმავლობაში მას ყოველდღიურად სცემდნენ, კიდურებზე კიდებდნენ, წვავდნენ ნახშირით, ჭრილობებს აზოტმჟავაში ბანდნენ და სექსუალურად ძალადობდნენ.[5] ტარდიე სტუმრობდა ოჯახებს და აკვირდებოდა ბავშვების მდგომარეობას; მან შენიშნა, რომ ბავშვების სახეზე სევდა და შიში ეტყობოდათ, როცა მათ დაცვას ვინმე ცდილობდა. მისივე სიტყვებით:

ვიკიციტატა
„„როცა განვიხილავთ ამ უბედურ, უმწეო არსებებს, რომლებიც ყოველდღიურად ექვემდებარებიან წარმოუდგენელ წამებასა და სასტიკ დევნას, თანაც საკუთარი მშობლებისგან, ეს ერთ-ერთი ყველაზე შემზარავი პრობლემაა, რაც შეიძლება მორალისტის სულს ან სამართლის სინდისს შეაწუხოს.“[6]“

ტარდიეს დასკვნები გააზიარა ბუალო დე კასტელნომ, რომელმაც შემოიტანა ტერმინი „მისოპედია“ (ბავშვების სიძულვილი),[7] და დაადასტურეს ობრიმ[8] და სხვა მკვლევრებმა თავიანთ დისერტაციებში.[9][10][11]

ტარდიეს ნაშრომები ფართოდ არ გასცდენილა საფრანგეთს ენობრივი ბარიერის გამო და თითქმის ერთი საუკუნის განმავლობაში მსოფლიოს სხვა ქვეყნებში უცნობი დარჩა ბავშვთა დაზიანებების რეალური მიზეზები. XX საუკუნეში პათოლოგებმა და პედიატრიულმა რადიოლოგებმა დაიწყეს მტკიცებულებების დაგროვება, განსაკუთრებით ქრონიკული სუბდურული ჰემატომასა და ძვლების მოტეხილობებთან დაკავშირებით.[12][13] 1946 წელს ამერიკელმა პედიატრიულმა რადიოლოგმა ჯონ კაფეიმ ყურადღება გაამახვილა კავშირის შესახებ ძვლის მოტეხილობებსა და ქრონიკულ სუბდურულ ჰემატომას შორის,[14] ხოლო 1955 წელს დადგინდა, რომ ბავშვებს, რომლებიც აგრესიული და ემოციურად პრობლემური მშობლებისგან ჩამოაშორეს, ახალი დაზიანებები აღარ უჩნდებოდათ.[15]

პროფესიული კვლევა ამ თემაზე კვლავ დაიწყო 1960-იან წლებში. 1962 წლის ივლისში გამოქვეყნებულმა სტატიამ — „The Battered Child Syndrome“, რომლის ძირითადი ავტორი იყო პედიატრი ჰენრი კემპე, ჟურნალში The Journal of the American Medical Association (JAMA) — პირველად გახადა ბავშვთა მიმართ ძალადობა ფართო საზოგადოებრივი ცნობიერების საგანი.[16] მანამდე ბავშვების დაზიანებები (მათ შორის განმეორებითი მოტეხილობები) ხშირად არ აღიქმებოდა განზრახ ძალადობის შედეგად და ექიმები მათ სხვა დაავადებებს მიაწერდნენ ან მშობლების ახსნა-განმარტებებს ეყრდნობოდნენ.[17]:100–103

ბავშვზე ძალადობის კვლევა როგორც აკადემიური დისციპლინა აშშ-ში 1970-იან წლებში ჩამოყალიბდა. ელისაბეთ იუნგ-ბრუელი მიუთითებდა, რომ მიუხედავად ბავშვთა უფლებების დამცველთა ზრდისა, ბავშვების დაყოფამ „დაზარალებულებად“ და „არადაზარალებულებად“ ხელოვნური ბარიერი შექმნა და ბავშვთა უფლებების კონცეფცია მხოლოდ ძალადობისგან დაცვის საკითხამდე შეამცირა. იუნგ-ბრუელის აზრით, ამას თან ახლდა ბავშვებისადმი საზოგადოებაში არსებული დისკრიმინაციის უგულებელყოფა და იმ მნიშვნელობის არაღიარება, რასაც თავად ბავშვები ანიჭებენ მოზრდილთა დამოკიდებულებას.[17]:15–16

განსაზღვრებები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბავშვზე ძალადობის განსაზღვრებები განსხვავდება პროფესიონალებს შორის, ასევე სოციალურ და კულტურულ ჯგუფებში და სხვადასხვა დროის განმავლობაში.[18][19] ტერმინები „ძალადობა“ და „მალტრეიტმენტი“ ხშირად გამოიყენება ერთმანეთის ნაცვლად ლიტერატურაში.[20]:11 „ბავშვზე მალტრეიტმენტი“ ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნას, როგორც ქოლგა ტერმინი, რომელიც მოიცავს ბავშვზე ძალადობისა და უგულებელყოფის ყველა ფორმას.[21] ბავშვის მალტრეიტმენტის განსაზღვრება დამოკიდებულია იმ კულტურულ ღირებულებებზე, რომლებიც უკავშირდება ბავშვებს, ბავშვის განვითარებას და მშობლობას.[22]

ბავშვზე მალტრეიტმენტის განსაზღვრებები შეიძლება განსხვავდებოდეს იმ სექტორებში, რომლებიც აღნიშნულ საკითხზე მუშაობენ,[22] მაგალითად ბავშვთა დაცვის სააგენტოები, იურიდიული და სამედიცინო წრეები, საჯარო ჯანდაცვის წარმომადგენლები, მკვლევრები, პრაქტიკოსები და ბავშვთა უფლებადამცველები. ვინაიდან ამ სფეროების წარმომადგენლები საკუთარ განსაზღვრებებს იყენებენ, დარგთაშორისი კომუნიკაცია ხშირად იზღუდება, რაც ხელს უშლის ბავშვთა მალტრეიტმენტის გამოვლენას, შეფასებას, აღრიცხვას, მკურნალობასა და პრევენციას.[20]:3[23]

ზოგადად, „ძალადობა“ გულისხმობს (ჩვეულებრივ განზრახ) ქმედებით განხორციელებულ მოქმედებებს, ხოლო „უგულებელყოფა“ — მოქმედების გამოტოვებით გამოწვეულ ქმედებებს.[21][24] „ბავშვზე მალტრეიტმენტი“ მოიცავს როგორც ქმედებით, ისე ქმედების გამოტოვებით განხორციელებულ იმ შემთხვევებს, როდესაც მშობლების ან მზრუნველების ქცევა იწვევს ბავშვის რეალურ ან მოსალოდნელ ზიანს.[21]

ჯანმრთელობის სფეროს ზოგიერთი სპეციალისტი და ავტორი უგულებელყოფას ბავშვზე ძალადობის განმარტების ნაწილად მიიჩნევს, ხოლო სხვები — არა; ეს განსხვავება უკავშირდება იმას, რომ ზოგ შემთხვევაში ზიანი შეიძლება განზრახი არ იყოს, ან მშობლებს/მზრუნველებს არ ესმოდეთ პრობლემის სირთულე, რაც შეიძლება განპირობებული იყოს კულტურული წარმოდგენებით ბავშვის აღზრდის შესახებ.[25][26]

ბავშვზე ძალადობისა და უგულებელყოფის გადავადებული შედეგები — განსაკუთრებით ემოციური უგულებელყოფის შემთხვევაში — და იმ ქმედებების მრავალფეროვნება, რომლებიც ბავშვზე ძალადობად შეიძლება ჩაითვალოს, ასევე მნიშვნელოვანი ფაქტორებია.[26]

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია (WHO) „ბავშვზე ძალადობასა“ და „ბავშვზე მალტრეიტმენტს“ განსაზღვრავს, როგორც:

ვიკიციტატა
„„ბავშვის ჯანმრთელობისთვის, სიცოცხლისთვის, განვითარებისათვის ან ღირსებისათვის რეალური ან პოტენციური ზიანის გამომწვევ ყველა სახის ფიზიკურ და/ან ემოციურ ცუდ მოპყრობას, სექსუალურ ძალადობას, უგულებელყოფას ან დაუდევარ მოპყრობას, ასევე კომერციულ ან სხვა სახის ექსპლუატაციას, რომელიც ხდება პასუხისმგებლობის, ნდობის ან ძალაუფლების ურთიერთობის კონტექსტში.“[27]“

WHO ასევე აცხადებს:

ვიკიციტატა
„ბავშვთა წინააღმდეგ ძალადობა მოიცავს ყველა სახის ძალადობას 18 წლამდე ასაკის ადამიანების მიმართ, განურჩევლად იმისა, ჩადის თუ არა მას მშობელი, სხვა მზრუნველი, თანატოლი, რომანტიკული პარტნიორი ან უცნობი პირი.[28]“

აშშ-ში დაავადებათა კონტროლისა და პრევენციის ცენტრები (CDC) იყენებს ტერმინს „ბავშვზე მალტრეიტმენტი“ როგორც ქმედებით განხორციელებული (ძალადობა) –

ვიკიციტატა
„სიტყვები ან აშკარა ქმედებები, რომლებიც იწვევს ზიანს, შესაძლო ზიანს ან ზიანის მუქარას ბავშვის მიმართ“

– და ქმედების გამოტოვებით გამოწვეული (უგულებელყოფა) –

ვიკიციტატა
„ბავშვის ფიზიკური, ემოციური ან საგანმანათლებლო ძირითადი საჭიროებების დაუკმაყოფილებლობა ან ბავშვისთვის ზიანის ან პოტენციური ზიანისგან დაცვის ვერშესრულება.[20]:11“

აშშ-ის ფედერალური ბავშვზე ძალადობის პრევენციისა და მკურნალობის აქტი განსაზღვრავს „ბავშვზე ძალადობასა და უგულებელყოფას“ როგორც მინიმუმ:

ვიკიციტატა
„ბოლო დროის ქმედებას ან ქმედების გამოტოვებას მშობლის ან მზრუნველის მხრიდან, რომელიც იწვევს ბავშვის სიკვდილს, სერიოზულ ფიზიკურ ან ემოციურ ზიანს, სექსუალურ ძალადობას ან ექსპლუატაციას“ ან „ქმედებას ან ქმედების გამოტოვებას, რომელიც ქმნის სერიოზული ზიანის მყისიერ რისკს.[29][30]“

ძალადობის ფორმები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია გამოყოფს ბავშვზე ძალადობის ოთხ ტიპს:

  1. ფიზიკური ძალადობა;
  2. სექსუალური ძალადობა;
  3. ემოციური (ან ფსიქოლოგიური) ძალადობა და
  4. უგულებელყოფა.[31]

ფიზიკური ძალადობა

პროფესიონალებსა და საზოგადოებაში არსებობს უთანხმოება, თუ რა ქცევები განეკუთვნება ფიზიკურ ძალადობას ბავშვზე.[32] ფიზიკური ძალადობა ხშირად არ ხდება იზოლირებულად, არამედ დაკავშირებულია ქცევათა ისეთ ნიმუშებთან, როგორიცაა ავტორიტარული კონტროლი, შფოთვის გამომწვევი ქცევები და მშობლის სითბოს ნაკლებობა.[33]

WHO ფიზიკურ ძალადობას ასე განმარტავს:

ბავშვზე ფიზიკური ძალის განზრახ გამოყენება, რომელიც იწვევს — ან დიდი ალბათობით გამოიწვევს — ზიანს ბავშვის ჯანმრთელობისთვის, სიცოცხლისთვის, განვითარებისათვის ან ღირსებისთვის. ეს მოიცავს დარტყმას, ცემას, ფეხის კვრას, ხელის ქნევას, კბენას, ხრჩობას, მდუღარით ან ცეცხლით დაწვას, მოწამვლას და დახრჩობას. ბავშვებზე ფიზიკური ძალადობის მნიშვნელოვანი ნაწილი ოჯახში ხდება დასჯის მიზნით.[31]

ფიზიკური ძალადობისა და ფიზიკური დასჯის გადაკვეთა აჩვენებს ბუნდოვან ან ზოგჯერ არარსებულ განსხვავებას ძალადობასა და დასჯას შორის,[34] თუმცა, ფიზიკური ძალადობის უმეტესობა რეალურად წარმოადგენს ფიზიკურ სასჯელს „გულისხმობით, ფორმითა და შედეგით“.[35]

მაგალითად, პაულო სერგიო პინეირო თავის ანგარიშში („ბავშვთა წინააღმდეგ ძალადობის შესახებ გაეროს გენერალური მდივნის ანგარიში“) წერდა:

კორპორატიული სასჯელი მოიცავს ბავშვის ცემას („მკაცრი დარტყმა“, „ლახვარი“, „გათათხვა“) ხელით ან საგნით — მათრახით, ჯოხით, ქამრით, ფეხსაცმლით, ხის კოვზით და სხვ. თუმცა ასევე შეიძლება მოიცავდეს, მაგალითად, ბავშვის ფეხის კვრას, ჯანჯღარს ან სროლას, დაჭრას, წიწკნას, კბენას, თმის ქაჩვას ან ყურზე ხელის გარტყმას, ბავშვის იძულებას უხერხულ პოზიციებში გაჩერებაზე, დაწვას, მდუღარით დასხმის ან იძულებით რაიმეს მიღებას (მაგალითად, ბავშვის პირის საპნით გარეცხვას ან ცხელი სანელებლების იძულებით ჩაყლაპვას).[36]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ Editorial (1848). Triple infanticide – suicide du meurtrier. Annales Médico-psycholiques 11: 108 only.
  2. ↑ Leuret (1837). Suspicion de folie chez une femme reconnue coupable d'avoir, pendant sa grossesse fait des blessures mortelles a deux de ses enfans: affaire R. Annales d'Hygiène Publique et de Médecine Légale 17: 374–400.
  3. ↑ Rothamel (1845). Eine Mutter führt durch allmälige Entziehung der Nahrungsmittel den Tod ihres ehelichen Kindes herbei. Henke's Zeitschrift für der Staatsarzneikunde 50: 139–156.
  4. ↑ Boys-de-Loury, Devergie, Ollivier (1843). Consultation medico-légale sur un cas de mort violente, chez un enfant de deux ans et demi. Annales d'Hygiène Publique et de Médecine Légale 29: 185–203.
  5. ↑ Tardieu, A. (1860). Étude médico-légale sur les sévices et mauvais traitements exercés sur des enfants. Annales d'Hygiène 15: 361–398.
  6. ↑ Brockington, I. F. (1996). Motherhood and Mental Health. ოქსფორდი: Oxford University Press, გვ. 396. (თარგმანი ტარდიეს ტექსტიდან, 1860)
  7. ↑ Boileau de Castélnau, P. (1861). Misopédie ou lesion de l'amour de la progéniture. Annales Médico-psychologiques 3rd series 7: 553–568.
  8. ↑ Aubry, P. (1891). De l'Homicide Commis par la Femme. პარიზი: Storck, გვ. 1–38.
  9. ↑ Delcasse, A. (1885). Étude medico-légale sur les sévices de l'enfance. Thèse, Paris.
  10. ↑ Duval, P. (1892). Des sévices et mauvais traitements. Thèse, Lyon.
  11. ↑ Dumas, E. (1892). Du libéricide ou meurtre des enfants mineurs par leurs parents. Thèse, Lyon.
  12. ↑ Sherwood, D. (1930). Chronic subdural haematoma in infants. American Journal of Diseases of Children 39: 980–1021.
  13. ↑ Snedecor, S. T.; Knapp, R. E.; Wilson, H. B. (1935). Traumatic ossifying periostitis of the newborn. Surgery, Gynecology and Obstetrics 61: 385–387.
  14. ↑ Caffey, J. (1946). Multiple fractures in long bones of infant suffering from chronic subdural haematoma. American Journal of Roentgenology 56: 163–173.
  15. ↑ Woolley, P. V.; Evans, W. A. (1955). Significance of skeletal lesions in infants resembling those of traumatic origin. Journal of the American Medical Association 158: 539–543.
  16. ↑ Kempe, C. Henry; Silverman, Frederic N.; Steele, B. F.; Droegemueller, W.; Silver, B. K. (1962-07-07). „The Battered-Child Syndrome“. JAMA. 181 (1): 17–24. doi:10.1001/jama.1962.03050270049008. PMID 14462653. შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  17. ↑ 17.0 17.1 Young-Bruehl, Elisabeth (2012). Childism : Confronting Prejudice Against Children. New Haven, Connecticut: Yale University Press. ISBN 978-0-300-17311-6. 
  18. ↑ (2009) Child and Adolescent Psychiatry. ოქსფორდის უნივერსიტეტის პრესა, გვ. 412. ISBN 978-0-19-923499-8. 
  19. ↑ Wise, Deborah (2011). „Child Abuse Assessment“, რედ. Hersen, Michel: Clinician's Handbook of Child Behavioral Assessment. Academic Press, გვ. 550. ISBN 978-0-08-049067-0. 
  20. ↑ 20.0 20.1 20.2 (იანვარი 2008) Child Maltreatment Surveillance: Uniform Definitions for Public Health and Recommended Data Elements, Version 1.0. Atlanta, Georgia: Centers for Disease Control and Prevention, National Center for Injury Prevention and Control. 
  21. ↑ 21.0 21.1 21.2 (2013) „Introduction“, Child Abuse and Neglect, 2, ნიუ-იორკი: Psychology Press, გვ. 3–22. ISBN 978-1-84872-529-4. OCLC 863824493. 
  22. ↑ 22.0 22.1 Conley, Amy (2010). „2. Social Development, Social Investment, and Child Welfare“, Social Work and Social Development: Theories and Skills for Developmental Social Work. ოქსფორდის უნივერსიტეტის პრესა, გვ. 53–55. ISBN 978-0-19-045350-3. 
  23. ↑ (2010) რედ. Bonnie S. Fisher: Encyclopedia of Victimology and Crime Prevention. SAGE Publications, გვ. 86–92. ISBN 978-1-4522-6637-4. 
  24. ↑ What is Child Abuse and Neglect?. Australian Institute of Family Studies (სექტემბერი 2015).
  25. ↑ Mehnaz, Aisha (2013). „Child Neglect: Wider Dimensions“, რედ. RN Srivastava: Child Abuse and Neglect: Challenges and Opportunities. JP Medical Ltd, გვ. 101. ISBN 978-93-5090-449-7. „Many do not consider neglect a kind of abuse especially in a condition where the parents are involved as it is often considered unintentional and arise from a lack of knowledge or awareness. This may be true in certain circumstances and often it results in insurmountable problem being faced by the parents.“ 
  26. ↑ 26.0 26.1 Friedman, E; Billick, SB (ივნისი 2015). „Unintentional child neglect: literature review and observational study“. Psychiatric Quarterly. 86 (2): 253–9. doi:10.1007/s11126-014-9328-0. ISSN 0033-2720. PMID 25398462. S2CID 9090210. ციტატა: „[T]he issue of child neglect is still not well understood, partially because child neglect does not have a consistent, universally accepted definition. Some researchers consider child neglect and child abuse to be one in the same [sic], while other researchers consider them to be conceptually different. Factors that make child neglect difficult to define include: (1) Cultural differences; motives must be taken into account because parents may believe they are acting in the child's best interests based on cultural beliefs (2) the fact that the effect of child abuse is not always immediately visible; the effects of emotional neglect specifically may not be apparent until later in the child's development, and (3) the large spectrum of actions that fall under the category of child abuse.“ შეამოწმეთ თარიღის პარამეტრი |date=-ში (დახმარება)
  27. ↑ Child abuse and neglect by parents and other caregivers. World Health Organization. ციტირების თარიღი: 8 მარტი 2016
  28. ↑ Violence against children en. ციტირების თარიღი: 10 მარტი 2021
  29. ↑ Herrenkohl RC (2005). „The definition of child maltreatment: from case study to construct“. Child Abuse and Neglect. 29 (5): 413–24. doi:10.1016/j.chiabu.2005.04.002. PMID 15970317.
  30. ↑ Definitions of Child Abuse and Neglect in Federal Law. Children's Bureau, Administration for Children and Families, U.S. Department of Health and Human Services. ციტირების თარიღი: 20 თებერვალი 2016
  31. ↑ 31.0 31.1 World Health Organization and International Society for Prevention of Child Abuse and Neglect (2006). „1. The nature and consequences of child maltreatment“, Preventing child maltreatment: a guide to taking action and generating evidence. ჟენევა, შვეიცარია. ISBN 978-92-4-159436-3. 
  32. ↑ Noh Anh, Helen (1994). "Cultural Diversity and the Definition of Child Abuse", in Barth, R.P. et al., Child Welfare Research Review, Columbia University Press, 1994, გვ. 28. ISBN 0-231-08074-3
  33. ↑ შეცდომა ციტირებაში არასწორი ტეგი <ref>; სქოლიოსათვის SocialSciences არ არის მითითებული ტექსტი; $2
  34. ↑ (2010) Physical Punishment in Childhood: The Rights of the Child. ჩიჩესტერი, დასავლეთი სასექსი, გაერთიანებული სამეფო: John Wiley & Sons, გვ. [https://archive.org/details/physicalpunishme00saun/page/n13 2]–3. ISBN 978-0-470-72706-5. 
  35. ↑ შეცდომა ციტირებაში არასწორი ტეგი <ref>; სქოლიოსათვის Lessons არ არის მითითებული ტექსტი; $2
  36. ↑ Pinheiro, Paulo Sérgio (2006). „Violence against children in the home and family“, World Report on Violence Against Children. ჟენევა, შვეიცარია: United Nations Secretary-General's Study on Violence Against Children. ISBN 978-92-95057-51-7. 
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ბავშვზე_ძალადობა&oldid=4876017“-დან