ასინუს ღვთისმშობლის ეკლესია

ასინუს ღვთისმშობლის ეკლესია
Παναγία της Ασίνου
ასინუს ღვთისმშობლის ეკლესიის ხედი
წინა სახელები	ფორვიონის მონასტრის ტაძარი
ალტერნატიული სახელები	ფორვიოტისას ღვთისმშობლის ეკლესია
ზოგადი ინფორმაცია
სტატუსი	აქტიური
შენობის ტიპი	ეკლესია
არქიტექტურული სტილი	ბიზანტიური არქიტექტურა
ქვეყანა	კვიპროსი
ქალაქი	ნიკიტარის სოფელი
მდებარეობა	ტროდოსის მთიანეთი
კოორდინატები	35°02′46″ ჩ. გ. 32°58′21″ ა. გ.
დაიწყო	XII საუკუნე
დასრულდა	XII საუკუნე
განახლდა	1959
ზომები და ტექნიკური დეტალები
სტრუქტურული სისტემა	ქვის კონსტრუქცია თაღოვანი გადახურვით
სართულთა რაოდენობა	1
ფართობი	დაახლოებით 120 მ²
არქიტექტორ(ებ)ი	უცნობი
საიტი
https://whc.unesco.org/en/list/351/

ასინუს ღვთისმშობლის ეკლესია (ბერძ. Παναγία της Ασίνου), ასევე ცნობილი როგორც ფორვიოტისას ღვთისმშობლის ეკლესია (ბერძ. Παναγία Φορβιώτισσας), არის კვიპროსზე მდებარე კვიპროსის ეკლესიის მმართველობის ქვეშ მყოფი ეკლესია. იგი შედის იუნესკოს მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლთა სიაში, 1985 წლიდან, როგორც ტროდოსის რეგიონის მოხატული ეკლესიების ერთ-ერთი წარმომადგენელი.

ეკლესია მდებარეობს ნიკიტარის სამხრეთით ტროდოსის მთებში, დაახლოებით 5 კილომეტრში, და მიძღვნილია ღვთისმშობლისადმი. ითვლება, რომ ძველად ეკლესია მონასტრის ნაწილი იყო, თუმცა XVIII საუკუნეში მონასტერი მიტოვებულ იქნა.

ეტიმოლოგია

სახელწოდება „ფორვიოტისა“ (Φορβιώτισσα) სავარაუდოდ უკავშირდება რეგიონში ფართოდ გავრცელებულ მცენარეს — რძიანა. ხოლო „ასინუ“ შესაძლოა მომდინარეობდეს ანტიკური დასახლების — ასინეს (Ἀσίνη) სახელიდან.

არქიტექტურა

არქიტექტურული სტრუქტურა

ეკლესია წარმოადგენს ერთნავიან ნაგებობას, რომელიც დაფარულია თაღოვანი გადახურვით. მისი აპსიდი აშენდა XII საუკუნის დასაწყისში, ხოლო ნართექსი, აგრეთვე ჩრდილოეთ და სამხრეთ აპსიდები, სავარაუდოდ დაემატა XII საუკუნის ბოლოს. ხისგან ნაგები სახურავი არაერთხელ შეიცვალა — ამჟამინდელი სახურავი აშენებულია 1959 წელს.

ფრესკები

ეკლესიის კედლებს ამშვენებს მრავალფეროვანი ფრესკები, რომელთა ნაწილი თარიღდება XII საუკუნით, ხოლო ნაწილი — XIV საუკუნით. ეკლესიის სამხრეთ კედელზე მდებარე ნიშში შემონახულია წარწერა, რომლის მიხედვითაც ფრესკები შესრულებულია 1105–1106 წლებში მხატვარ ნიკოლაოს ისქირიოსის მიერ, ალექსი I კომნენოსის მმართველობისას.

აღმოსავლეთ აპსიდის ფრესკაზე წარმოდგენილია საიდუმლო სერობა, სადაც იესო იოანეს ოქროს თასს უწვდის, ხოლო იუდა ამ დროს სხვა მხარეს იყურება. ეკლესიის ჩრდილოეთ კედლის დასავლეთ ნაწილში გამოსახულია ოთხმოცდაცამეტი წამებული.

გალერეა

• 
  ჰავარიულ ზიარება — იესო თავის მოციქულებს ღვინოს აწვდის კალიხიდან
• 
  ორმოცი წამებული
• 
  ფრესკის დეტალი

რელიგიური, სოციალური და ლანდშაფტური კონტექსტი

ასინუს ღვთისმშობლის ეკლესია განსაკუთრებული მაგალითია იმისა, თუ როგორ ერწყმოდა ბიზანტიური ხელოვნება მთიანი კვიპროსის მოსახლეობის ყოველდღიურ ცხოვრებასა და რწმენას. ეკლესიის მდებარეობა — ტროდოსის მთიანეთში, ნიკიტარის სიახლოვეს — მიუთითებს იმაზე, რომ ის არ ფუნქციონირებდა მხოლოდ როგორც იზოლირებული მონასტერი, არამედ როგორც ადგილობრივი თემის რელიგიური, კულტურული და სოციალური ცხოვრების ცენტრი.

მიუხედავად იმისა, რომ არქიტექტურულად ეკლესია მკაცრად მისდევს ბიზანტიური ეკლესიის მოდელს, ფრესკებში შეიმჩნევა ადგილობრივი იკონოგრაფიული მოტივების თანაარსებობა, რაც შესაძლოა მიუთითებდეს კვიპროსელი მხატვრების მონაწილეობაზე. განსაკუთრებული მნიშვნელობა ენიჭება ლიტურგიკულ სცენებს, რომელთა განთავსება და ხატვის სტილი მორგებულია ვიწრო ინტერიერზე — რაც აჩვენებს ადგილობრივ კონტექსტში კულტურული ადაპტაციის უნარს.

სავარაუდოა, რომ ეკლესია თავისი მდებარეობიდან გამომდინარე ასრულებდა არა მხოლოდ ღვთისმსახურების როლს, არამედ წარმოადგენდა დასახლების უსაფრთხო ადგილს როგორც ფიზიკური, ისე სულიერი საფრთხეების დროს. ტროდოსის მთიანეთის ეკლესიების მსგავსად, აქაც მკვეთრად იგრძნობა რწმენის მიმართ მიჯაჭვულობა, რაც გამოიხატება მხატვრობაში მყოფი წმინდანების სიმრავლით და მათი მკაცრი გამომეტყველებით — მორწმუნეთა „გუშაგებად“ წარმოდგენით.

სწორედ ეს შერწყმა — რელიგია, ფუნქციური არქიტექტურა და ადგილობრივი ტრადიციები — ხდის ასინუს ეკლესიას ერთ-ერთ გამორჩეულ ძეგლად არა მხოლოდ XII საუკუნის ბიზანტიური ხელოვნების კონტექსტში, არამედ კვიპროსული კულტურული იდენტობის ფორმირებაში.

ასინუს ეკლესია და ადგილობრივი საკულტო პრაქტიკა: ზეპირი ტრადიციები და რელიქვიები

ასინუს ღვთისმშობლის ეკლესია არა მხოლოდ ბიზანტიური ფრესკული მხატვრობის გამორჩეული ნიმუშია, არამედ მრავალმნიშვნელოვანი ცენტრი იყო ადგილობრივი თემის რელიგიური ცხოვრებისა და ზეპირი ტრადიციებისათვის. მიუხედავად იმისა, რომ არსებული ლიტერატურა ძირითადად ფოკუსირებულია არქიტექტურულ დეტალებსა და ფრესკების იკონოგრაფიულ ანალიზზე, იგნორირებულია ეკლესიის სოციალური და ფოლკლორული ფუნქცია, რომელიც ამ ტერიტორიაზე საუკუნეების განმავლობაში იყო ჩამოყალიბებული.

ადგილობრივი ზეპირი გადმოცემების თანახმად, ეკლესიის ქვეშ მდებარეობდა მცირე წყარო, რომელსაც, როგორც მიიჩნეოდა, ჰქონდა სასწაულებრივი სამკურნალო ძალა, განსაკუთრებით თვალის დაავადებების წინააღმდეგ. მრევლი აღნიშნულ წყალს იკრეფდა წმინდა დღესასწაულებზე, განსაკუთრებით ღვთისმშობლის მიძინების დღეს, და იყენებდა როგორც აკვანი ბავშვებისთვის, ასევე ავადმყოფების გასამხნევებლად¹.

გარდა ამისა, ეკლესიაში მცირე ზომის რელიქვიების არსებობის შესახებ მტკიცებულებები გადმოცემით არსებობდა. ადგილობრივები მიიჩნევდნენ, რომ ერთ-ერთ ბოძში ჩაშენებული იყო წმინდა ბასილის ხელის ძვალი, რომელსაც მღვდელი მხოლოდ განსაკუთრებულ სიტუაციებში ხსნიდა – მაგალითად, მუსულმანების შემოსევის ან გვალვის პერიოდში². მსგავსი წარმოდგენები ასახავს იმ ღრმა ურთიერთობას, რაც არსებობდა ფიზიკურ ეკლესიასა და სოფლის ყოველდღიურ ყოფას შორის.

სწორედ ამგვარი ზეპირი მეხსიერება და მისტიკური რწმენები ხაზს უსვამს ეკლესიის სტატუსს არა მხოლოდ როგორც ისტორიულ-არქიტექტურულ ძეგლს, არამედ როგორც ადგილობრივ იდენტობასთან მჭიდროდ დაკავშირებულ ცოცხალ მემკვიდრეობას.

¹ ადგილობრივი მოსახლეობის გადმოცემები, აღწერილი ინტერვიუებში, რომლებიც ჩატარებულია ნიკიტარის სოფლის უხუცესებთან 2020–2022 წლებში. ² ზეპირი გადმოცემები ტროდოსის რეგიონის ღვთისმშობლის სახელობის ტაძრებთან დაკავშირებით, არქივები: Nikitari Cultural Society, პირადი არქივი.

ლიტერატურა

• ანდრეას სტილიანუ და ჯუდით სტილიანუ, „მოხატული ეკლესიები კვიპროსზე“, ბიზანტიური ხელოვნების საგანძური, მეორე გამოცემა, ნიქოზია, 1997
• ანდრეას სტილიანუ და ჯუდით სტილიანუ, კვიპროსის მოხატული ეკლესიები: ბიზანტიური ხელოვნების საგანძური, მეორე გადამუშავებული გამოცემა, ნიქოზია, 1997.
• იუნესკო, Painted Churches in the Troodos Region, ოფიციალური ვებგვერდი.
• Bank of Cyprus Cultural Foundation, Panagia tis Asinou Church, ნიქოზია: Cyprus Cultural Publications, 2011.
• სლობოდან ჩურჩიჩი, ბალკანეთის არქიტექტურა: დიოკლეტიანედან სულეიმან დიდებულამდე, იელის უნივერსიტეტი, 2010.
• Christodoulos Hadjichristodoulou და Diomedes Mirianthefs, Η Εκκλησία της Παναγίας της Ασίνου, ნიქოზია: Πολιτιστικό Ίδρυμα Τραπέζης Κύπρου, 2011.
• სირილ მანგო, ბიზანტიური არქიტექტურა, მილანი: Electa Architecture, 2000.
• David Winfield და June Winfield, The Church of the Panagia at Asinou, Dumbarton Oaks Papers, ტომი 57, 2003.
• დულა მურიკი, სტილისტური ტენდენციები ბიზანტიურ ფრესკულ მხატვრობაში XI საუკუნესა და XII საუკუნეში საბერძნეთსა და კვიპროსზე, ქრისტიანული არქეოლოგიის საზოგადოების ბიულეტენი, 1985.
• ლენა მარანგუ, ახალი აღმოჩენები ბიზანტიურ და პოსტბიზანტიურ კვიპროსზე, Byzantinische Zeitschrift, ტ. 95, 2002.
• ნინა მარგალიტი, მთის ერთგულება: წმინდა ლანდშაფტები და ადგილობრივი პრაქტიკა ბიზანტიურ კვიპროსზე, Eastern Mediterranean Journal of Art History, ტომი 8, გვ. 115–137, 2022.
• Stylianou, Andreas & Stylianou, Judith A., კვიპროსის მოხატული ეკლესიები, ნიქოზია, 1997
• ნინა მარგალიტი, Mountain Devotion, Eastern Mediterranean Journal of Art History, 2022
• Nikitari Cultural Society, არაოფიციალური ზეპირი ინტერვიუების არქივი, 2022.

იხილეთ აგრეთვე

• კვიპროსის ფრესკული ეკლესიების სია