არქიმედე

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
არქიმედე
ძვ. ბერძნ. Ἀρχιμήδης ὁ Συρακόσιος
დაბ. თარიღი ძვ. წ. 287[1] [2] [3] [4] [5]
დაბ. ადგილი ancient Syracuse[6] [7] [8]
გარდ. თარიღი ძვ. წ. 212[9] [1] [8] [10] [11] [4] [12] [5] [13] [7]
გარდ. ადგილი ancient Syracuse[7] [8]
მოქალაქეობა ancient Syracuse
საქმიანობა მათემატიკოსი[8] , ფიზიკოსი[8] , ასტრონომი, გამომგონებელი, military engineer, ფილოსოფოსი და ინჟინერი
მამა ფიდია

არქიმედე ( Ἀρχιμήδης; დ. დაახლ. ძვ. წ. 287 — გ. ძვ. წ. 212) — ძველი ბერძენი მეცნიერი, მათემატიკოსი და მექანიკოსი, დაიბადა და ცხოვრების დიდი ნაწილი გაატარა კუნძულ სიცილიაზე მდებარე ქალაქ სირაკუზაში, სადაც რომაელთა მიერ ქალაქის აღების დროს დაიღუპა.

ვარაუდობენ, რომ არქიმედეს მამა, ფიდია, ასტრონომი იყო. ის ხელმძღვანელობდა შვილის პირველ სამეცნიერო ნაბიჯებს, შემდეგ კი არქიმედემ სწავლა-განათლება განაგრძო იმ დროის უდიდეს კულტურულ ცენტრში – ალექსანდრიაში. აქ იგი დაუახლოვდა ევკლიდეს მოწაფეებს ერატოსთენეს და კონონს. არქიმედეს შრომების ნაწილმა ჩვენამდე ამ მეცნიერებთან მიმოწერის სახით მოაღწია. არქიმედეს ცხოვრების ადრინდელ პერიოდს განეკუთვნება მისი ასტრონომიული შრომები, ცის სფეროს მოდელი – გლობუსი, მზის დიამეტრის გამზომი ხელსაწყო და აგრეთვე პირველი თხზულებანი მექანიკაში, რომელთაც ჩვენამდე არ მოუღწევია. შემორჩენილია ფიზიკისათვის მეტად მნიშვნელოვანი შრომა: „სიბრტყეთა წონასწორობის შესახებ“, რომელიც აგებულია ევკლიდეს „საწყისების“ მსგავსად. პოსტულატების ჩამოყალიბებას მოსდევს ბერკეტის კანონის მათემატიკური გამოყვანა და სწავლება სიმძიმის ცენტრის შესახებ. არქიმედეს პირველი მათემატიკური თხზულება იყო „პარაბოლას კვადრატურის შესახებ“, სადაც გამოყენებულია ფართობის გამოთვლის „მექანიკური“ მეთოდი. უფრო გვიანდელ შრომაში „სფეროსა და ცილინდრის შესახებ“ გადმოცემულია სფეროს, სფერული სეგმენტის, ცილინდრის ზედაპირისა და მოცულობის გამოსათვლელი ფორმულები. აქვეა მოცემული კუბური განტოლების გეომეტრიული ამოხსნა. საკუთარი მეთოდის საშუალებით, რომელიც ორი ათასი წლის შემდეგ ინტეგრალურ აღრიცხვაში განვითარდა, არქიმედემ განსაზღვრა სხვადასხვა სხეულის ზედაპირის ფართობი და მოცულობა. სტატიკურ და ჰიდროსტატიკურ შრომებში ბუნებისმეტყველებისა და ტექნიკური ამოცანების გადასაწყვეტად მან პირველმა გამოიყენა ფიზიკური და მათემატიკური მეთოდები. შემოქმედების გვიანდელ პერიოდში არქიმედე დაინტერესდა ზუსტი გამოთვლებით, რაც უცხოა ანტიკური მათემატიკისათვის. არქიმედეს ბოლო გამოკვლევებიდან განსაკუთრებით აღსანიშნავია შრომა „მოტივტივე სხეულების შესახებ“, რომელშიც გადმოცემულია არქიმედეს კანონი.

არქიმედეს მრავალრიცხოვანმა აღმოჩენებმა განაპირობა მრავალი ლეგენდის შეთხზვა. ლეგენდარული წარმოშობა აქვს ამაყ ფრაზასაც: „მომეცით საყრდენი წერტილი და მე დავძრავ დედამიწას!“ და შეძახილსაც „ევრიკა!“. არქიმედე იზიარებდა დემოკრიტეს და არისტარქეს მატერიალისტურ შეხედულებებს. გენიალურ თეორიულ აღმოჩენებთან ერთად არქიმედეს ეკუთვნის მნიშვნელოვანი საინჟინრო გამოგონებებიც, როგორიცაა არქიმედეს ხრახნი.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ვიკიციტატაში არის გვერდი თემაზე:

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. 1.0 1.1 British Museum person-institution thesaurus
  2. Toomer G. J. Encyclopædia Britannica
  3. Encyclopaedia Herder
  4. 4.0 4.1 Большая российская энциклопедияМосква: Большая российская энциклопедия, 2004.
  5. 5.0 5.1 Nationalencyklopedin — 1999.
  6. Любкер Ф. Archimedes // Реальный словарь классических древностей по Любкеру / под ред. Ф. Ф. Зелинский, А. И. Георгиевский, М. С. Куторга и др. — СПб: Общество классической филологии и педагогики, 1885. — С. 130–131.
  7. 7.0 7.1 7.2 Archivio di Autorità del Museo Galileo
  8. 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 Deutsche Nationalbibliothek Record #118503863 // ინტეგრირებული ნორმატიული ფაილი — 2012—2016.
  9. Bibliothèque nationale de France BnF authorities: პლატფორმა ღია მონაცემები — 2011.
  10. ბროკჰაუზის ენციკლოპედია / Hrsg.: Bibliographisches Institut & F. A. Brockhaus, Wissen Media Verlag
  11. Gran Enciclopèdia CatalanaGrup Enciclopèdia, 1968.
  12. Brozović D., Ladan T. Hrvatska enciklopedijaLZMK, 1999. — 9272 გვრ. — ISBN 978-953-6036-31-8
  13. Istituto dell'Enciclopedia Italiana Enciclopedia on line