შინაარსზე გადასვლა

არუშა

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
დასახლებული პუნქტი
არუშა
ქვეყანა ტანზანიის დროშა ტანზანია
კოორდინატები 3°22′00″ ს. გ. 36°41′00″ ა. გ. / 3.36667° ს. გ. 36.68333° ა. გ. / -3.36667; 36.68333
დაარსდა 1948
ფართობი 1590 კვადრატული კილომეტრი
ცენტრის სიმაღლე 1387±1 მეტრი
მოსახლეობა 416 442 (2012)
სასაათო სარტყელი UTC+3
სატელეფონო კოდი 027
არუშა — ტანზანია
არუშა

არუშა — ქალაქი ტანზანიაში. არუშის რეგიონის დედაქალაქი. მოსახლეობა 617 631 ადამიანი.[1][2]

მერუ მთის ძირას, დიდი აფრიკული ნაპრალის აღმოსავლეთ განშტოების აღმოსავლეთ კიდეზე მდებარე არუშის რეგიონს ზომიერი კლიმატი აქვს. რეგიონი ახლოსაა სერენგეტის ეროვნულ პარკთან, ნგორონგოროს დაცულ ტერიტორიასთან, მანიარის ტბის ეროვნულ პარკთან, ოლდუვაის ხეობასთან, ტარანგირეს ეროვნულ პარკთან, კილიმანჯაროსთან და მერუს მთასთან არუშის ეროვნულ პარკში.

რეგიონი მნიშვნელოვანი საერთაშორისო დიპლომატიური ცენტრია. იგი მასპინძლობს აფრიკის კავშირის აფრიკულ სასამართლოს[3] და არის აღმოსავლეთ აფრიკის თანამეგობრობის დედაქალაქი. 1994 წლიდან 2015 წლამდე, რეგიონი ასევე მასპინძლობდა რუანდის საერთაშორისო სისხლის სამართლის ტრიბუნალს, თუმცა ეს ორგანო უკვე აღარ ფუნქციონირებს. ამჟამად, იგი მასპინძლობს გაეროს საერთაშორისო სისხლის სამართლის ტრიბუნალების ნარჩენი მექანიზმის ერთ-ერთ განყოფილებას.

არუშა მულტიკულტურული რეგიონია, სადაც უმრავლესობას წარმოადგენს შერეული წარმოშობის ტანზანიელი მოსახლეობა: მკვიდრი აფრიკელები, არაბი-ტანზანიელები და ინდოელი-ტანზანიელები, ასევე მცირე რაოდენობით ევროპელი და ჩრდილოამერიკელი უმცირესობები. არუშის რეგიონის მოსახლეობის რელიგიებს შორისაა ქრისტიანობა, ისლამი, სიქიზმი და ინდუიზმი.

ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კილიმანჯაროს მთის სამხრეთით მდებარე არუშის ტერიტორია პირველად 1830-იან წლებში დასახლდა აგრო-პასტორალური მასაის ტომის მიერ. ისინი ვაჭრობდნენ მარცვლეულით, თაფლით, ლუდით და თამბაქოთი კისონგოს მოსახლეობასთან საქონლის, რძის, ხორცის და ტყავის სანაცვლოდ. არუშის საკვებ პროდუქტებზე მოთხოვნა მნიშვნელოვნად გაიზარდა 1860-იან წლებში, როდესაც პანგანის ხეობის სავაჭრო მარშრუტი გაფართოვდა ძველი მოშის, არუშის გავლით დასავლეთ კენიამდე. მიუხედავად იმისა, რომ ჯერ ქალაქი არ იყო, ის წარმოადგენდა რეგიონულ ცენტრს ურბანული მახასიათებლებით.[4]

გერმანელებმა არუშა დაიპყრეს 1896 წელს, ახლომდებარე მერუს მთაზე დასახლების მცდელობისას პირველი ორი მისიონერის მკვლელობის შემდეგ. გერმანელებმა მუდმივი წარმომადგენლობა დაარსეს 1900 წელს, როდესაც სამხედრო ფორტი (ე. წ. ბომა) ააშენეს და იქ ჯარისკაცები განალაგეს. „ბომა იყო მყარი განაცხადი, რომელიც მიზნად ისახავდა გერმანული მორალური და პოლიტიკური წესრიგის შთაბეჭდილების მოხდენას გარშემო სოფლებზე. აღმართული ბორცვზე, რომელიც გადაჰყურებდა ველებს, ციხესიმაგრის მსგავსი შენობა დომინირებდა გარემო ლანდშაფტზე“. ბევრი აფრიკელი იძულებით გადაასახლეს მათი წინაპრების მიწებიდან გერმანელებმა და აიძულეს კირქვის მოპოვება ან ქვების ზიდვა ფორტის მშენებლობისთვის.[4]

არუშის საათის კოშკი

ბრიტანელებმა არუშა გერმანელებს წაართვეს 1916 წელს პირველი მსოფლიო ომის დროს. გერმანელი მოხელეები წავიდნენ ამ ტერიტორიიდან, ბრიტანელებმა გაასახლეს გერმანელი მისიონერები და დასახლებულები, ქალაქში მხოლოდ მინიმალური სამხედრო ადმინისტრაცია დარჩა.[4]

1920-იან წლებში დაინერგა სამოქალაქო ადმინისტრაცია, ჩამოვიდნენ მისიონერები ამერიკის შეერთებული შტატებიდან, ბრიტანელმა და ბერძენმა დასახლებულებმა კვლავ დაიკავეს ყოფილი გერმანული ფერმები და ქალაქი გაიზარდა, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც ბრიტანელებმა რეგიონული ადმინისტრაცია ახალი მოშიდან არუშაში გადაიტანეს. რკინიგზის გაფართოებამ მოშიდან არუშამდე 1928-1929 წლებში მნიშვნელოვნად გაზარდა ვაჭრობა. დიდმა დეპრესიამ მალე შეაფერხა ვაჭრობა და 1940 წელს არუშაში 2 000-ზე ნაკლები მცხოვრები იყო. ზრდა განახლდა მეორე მსოფლიო ომის დროს და 1948 წლისთვის მოსახლეობა 5 000-მდე გაიზარდა.[4]

1952 წელს ტანგანიკაში ჩატარდა ნაწილობრივი აღწერა, რომელმაც მოიცვა ქალაქები და დაბები. იმ დროისთვის არუშის მოსახლეობა იყო 7 797, რომელთაგან 1 084 იყო ევროპელი, 3 153 იყო აზიელი და 3 560 მკვიდრი აფრიკელი.

1950-იანი წლებისთვის არუშა იყო „მრავალენოვანი, დასავლურად ორიენტირებული პატარა ქალაქი; მას ჰყავდა ბერძნული თემი, რამდენიმე გერმანელი პირველ მსოფლიო ომამდელი პერიოდიდან და გერმანელი ებრაელი ლტოლვილები მეორე მსოფლიო ომის შემდეგი პერიოდიდან.“[5] საგანგებო მდგომარეობა გამოცხადდა არუშის რეგიონში 1953 წელს მაუ-მაუს აჯანყებაზე რეაგირების მიზნით. ჟურნალისტი ჯონ განტერი იმ დროს აღნიშნავდა, რომ „ერთგული ტომი, ვაარუშა, ემუქრებოდა ძალადობრივი საპასუხო ზომების მიღებით თავად კიკუიუს ტომის წინააღმდეგ, თუ ბრიტანელები ამას არ გააკეთებდნენ. ხელისუფლებამ დააპატიმრა მაუ-მაუს შეთქმულების მთავარი მონაწილეები, გადაამოწმა ათასობით სხვა და კიდევ ათასობით გადაასახლა კენიაში."[5]

აღმოსავლეთ აფრიკის თანამეგობრობის პარლამენტი

არუშას მნიშვნელოვანი როლი ჰქონდა თანამედროვე ტანზანიის ისტორიაში. დამოუკიდებლობის მინიჭების ოფიციალურ დოკუმენტებს ტანგანიკისთვის ხელი მოაწერა გაერთიანებულმა სამეფომ არუშაში 1961 წელს. არუშის დეკლარაციას ხელი მოეწერა 1967 წელს არუშაში. არუშის შეთანხმებებს ხელი მოეწერა ქალაქ არუშაში 1993 წლის 4 აგვისტოს რუანდის სამოქალაქო ომში მონაწილე დაპირისპირებული ფრაქციების წარმომადგენლების მიერ.

არუშის სამშვიდობო და შერიგების ხელშეკრულებას ბურუნდისთვის ხელი მოაწერეს 2000 წლის 28 აგვისტოს, როგორც ამ ქვეყანაში მშვიდობის დამყარების პროცესის ნაწილი, ძალაუფლების განაწილებისა და გარდამავალი მთავრობის შექმნის გზით.

2015 წლის იანვრის არუშის შეთანხმებამ სამხრეთ სუდანისთვის შექმნა ჩარჩო სამხრეთ სუდანის მმართველი პარტიის ხელახალი გაერთიანებისთვის, რომელიც სამ ნაწილად გაიყო და ჰუმანიტარული კრიზისი გამოიწვია, რადგან დაპირისპირებულ ფრაქციებს შორის ბრძოლა გამძაფრდა. მან უზრუნველყო, რომ პარტიის ყველა გათავისუფლებული წევრი აღდგენილიყო თავის წინა პოზიციებზე და მიიღეს ფარული კენჭისყრის სისტემა.[6]

1994 წელს გაეროს უშიშროების საბჭომ 1994 წლის 8 ნოემბრის 955-ე რეზოლუციით გადაწყვიტა, რომ არუშას უნდა ემასპინძლა რუანდის საერთაშორისო სისხლის სამართლის ტრიბუნალისთვის. ტრიბუნალის დაარსებამ თავისი უცხოელი თანამშრომლებით გავლენა მოახდინა ქალაქის ადგილობრივ ეკონომიკაზე და გაზარდა მცხოვრებთა საცხოვრებელი ხარჯები. ტრიბუნალი შემცირდა 2014 წელს დახურვის გამო, მაგრამ მისი სამართლებრივი მემკვიდრე, გაეროს საერთაშორისო სისხლის სამართლის ტრიბუნალების ნარჩენი მექანიზმი, რომელიც დაარსდა გაეროს უშიშროების საბჭოს 1966-ე რეზოლუციით, განაგრძობს არუშაში განყოფილების შენარჩუნებას, რომელიც გაიხსნა 2012 წლის 1 ივლისს. ტრიბუნალმა ბრალი წაუყენა 93 პირს და განაჩენი გამოუტანა 62-ს.[7]

ტანზანიის მთავრობა არუშის ქალაქად გამოცხადებას 2006 წლის 1 ივლისს აპირებდა,[8] თუმცა მუნიციპალიტეტის საზღვრების ცვლილებების გამო ეს გადაიდო. არუშას ქალაქის სტატუსი 2012 წლის 15 აგვისტოს მიენიჭა, რაც ოფიციალურად ძალაში შევიდა 2012 წლის 2 ნოემბერს.[9] 2013 წელს ძლიერი წვიმის შედეგად არუშაში მდებარე კარიერი ჩამოინგრა და 14 მაღაროელი იმსხვერპლა.[10]

გეოგრაფია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

არუშა ეკვატორთან სიახლოვის მიუხედავად, მისი 1 400 მეტრზე მდებარეობა მერუს მთის სამხრეთ ფერდობებზე ტემპერატურას შედარებით დაბალ დონეს ინარჩუნებს და ამცირებს ტენიანობას. გრილი მშრალი ჰაერი ქრის წლის უმეტესი პერიოდის განმავლობაში. ტემპერატურა ჩვეულებრივ მერყეობს 10-დან 30 °C-მდე, საშუალო წლიური მაღალი ტემპერატურით დაახლოებით 25 °C-ია. ქალაქს აქვს მკვეთრად გამოხატული წვიმიანი და მშრალი სეზონები და განიცდის აღმოსავლეთის გაბატონებულ ქარს ინდოეთის ოკეანიდან, რომელიც რამდენიმე ასეული კილომეტრით არის დაშორებული აღმოსავლეთით. კიოპენის კლიმატის კლასიფიკაციის სისტემის მიხედვით, აქ არის სუბტროპიკული მთიანი კლიმატი. არუშის სამხრეთით და დასავლეთით მდებარე ტერიტორიები კლასიფიცირებულია როგორც ტროპიკული სავანის კლიმატი.

ჰავის მონაცემები — Arusha
თვე იან თებ მარ აპრ მაი ივნ ივლ აგვ სექ ოქტ ნოე დეკ წლიური
საშუალო მაღალი °C 28 28 27 25 22 21 20 22 24 26 27 27 25
საშუალო დღიური °C 19 19 19 19 16 14 14 15 16 18 18 18 17
საშუალო დაბალი °C 10 10 11 13 11 8 9 8 8 10 10 10 10
წვიმის საშუალო რაოდენობა (მმ) 50 80 170 360 210 30 10 10 20 30 110 100 1 180
წყარო: Weatherbase[11]

ტრანსპორტი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აეროპორტი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

არუშას ემსახურება ორი აეროპორტი: კილიმანჯაროს საერთაშორისო აეროპორტი საერთაშორისო ავიამგზავრებისთვის, რომელიც მდებარეობს დაახლოებით 60 კილომეტრის დაშორებით აღმოსავლეთით. აეროპორტი უზრუნველყოფს საერთაშორისო და შიდა ფრენებს. არუშის აეროპორტი არის რეგიონული საჰაერო ცენტრი ქალაქის დასავლეთში და ემსახურება წელიწადში 87 000-ზე მეტ მგზავრს.

სალოცავი ადგილები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
არუშის კათედრალი (კათოლიკური ეკლესია)

სალოცავ ადგილებს შორისაა ქრისტიანული უმრავლესობის ეკლესიები: არუშის არქიეპარქია, ტანზანიის ანგლიკანური ეკლესია, ტანზანიის ევანგელურ-ლუთერანული ეკლესია, ტანზანიის ბაპტისტური კონვენცია და ღვთის ასამბლეები.[12] ასევე არის მუსლიმური მეჩეთები.

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ Citypopulation.de Population of the major cities in Tanzania
  2. ↑ Population Distribution by Administrative Areas, 2012 Population and Housing Census, National Bureau of Statistics, United Republic of Tanzania, 2013, page 26, accessed 1 November 2014. ციტირების თარიღი: 12 June 2018
  3. ↑ Host Agreement Between the Government of the United Republic of Tanzania and the African Union (3 October 2020).
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 "'A Town of Strangers' or a 'Model Modern East African Town'? Arusha & the Arusha", authored by Thomas Spear, in Africa's Urban Past, edited by David Anderson and Richard Rathbone, James Currey Publishers, 2000; accessed 31 October 2014.
  5. ↑ 5.0 5.1 Gunther, John (1955). Inside Africa. Harper & Brothers, გვ. 398–399. ISBN 0836981979. 
  6. ↑ Oduha, Joseph. (19 May 2016) South Sudan peace faces new challenges. The EastAfrican. ციტირების თარიღი: 22 October 2024
  7. ↑ The ICTR in Brief | United Nations International Criminal Tribunal for Rwanda.
  8. ↑ Arusha Times. ციტირების თარიღი: 12 June 2018
  9. ↑ Arusha 'City' officially launched. The New Times (4 November 2012). ციტირების თარიღი: 22 October 2024
  10. ↑ „Tanzania quarry collapse kills 14“. BBC News. 2 April 2013. ციტირების თარიღი: 12 June 2018.
  11. ↑ Weatherbase: Historical Weather for Arusha, Tanzania. Weatherbase (2011). Retrieved on November 24, 2011
  12. ↑ Britannica, Tanzania, britannica.com, USA, accessed on September 8, 2019
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=არუშა&oldid=4783812“-დან