აპოლო სოსიანუსის ტაძარი
აპოლო სოსიანუსის ტაძარი (იტალ. Tempio di Apollo Sosiano) — რომაული ტაძარი მიძღვნილი აპოლონისადმი კამპუს მარტიუსში, მარცელუსის თეატრისა და პორტიკუს ოქტავიას გვერდით, რომში, იტალიაში. მისი ამჟამინდელი სახელი მომდინარეობს მისი საბოლოო ხელახალი მშენებლის, გაიუს სოზიუსის სახელიდან.
მდებარეობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]აპოლინარსა და მის მემკვიდრეებს მჭიდროდ შეიძლება დავუკავშიროთ ადგილი თეატრის გვერდით, რადგან ასკონიუსი მიუთითებს[1], რომ ის მდებარეობდა „პორტა კარმენტალისის გარეთ, ფორუმ ჰოლიტორიუმსა და ცირკუს ფლამინიუსს შორის“, ლივიუსი კი აღნიშნავს, რომ ის მდებარეობდა პრატა ფლამინიაში (ფლამინიის მდელოები, როგორც ამ ადგილს მაშინ უწოდებდნენ)[2], ხოლო სხვა წყაროები მას ათავსებენ ფორუმის[3], კაპიტოლიუმის[4] და მარცელუსის თეატრის[5] სიახლოვეს შესაბამისად.
ყველა ეს მინიშნება მიუთითებს ამ ტაძრის ამჟამად მიღებულ ადგილმდებარეობაზე, თეატრის ჩრდილოეთით და პორტიკუს ოკტავიას აღმოსავლეთით, იმ ქუჩაზე, რომელიც პორტა კარმენტალისის გავლით მიდიოდა კამპუს მარტიუსისკენ, თანამედროვე პიაცა კამპიტელის სამხრეთით მცირე მანძილზე.
ისტორია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]რესპუბლიკური ეპოქა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ტაძრის სამი სვეტი, რომლებიც დღემდე სრული სიმაღლით შემორჩა, მიეკუთვნება ავგუსტუსის დროინდელ რეკონსტრუქციას, მაგრამ აპოლონის კულტი ამ ადგილას არსებობდა სულ მცირე ძვ.წ. V საუკუნის შუა პერიოდიდან, როდესაც ამ ადგილას დაფიქსირდა აპოლინარი (წმინდა კორომი ან საკურთხეველი). ვინაიდან აპოლონი უცხოური კულტი იყო, კანონით მას უნდა განთავსებულიყო პომერიუმის (ქალაქის წმინდა საზღვრის) გარეთ,[6] რაც მას აქცევდა პომერიუმის გარეთ სენატის შეხვედრების რეგულარულ ადგილად.[7] (ეს ასევე იყო აპოლონის ერთადერთი ტაძარი რომში, სანამ ავგუსტუსმა კიდევ ერთი არ აკურთხა პალატინის ბორცვზე.)[8]
პირველი ტაძრის შენობა თარიღდება ძვ.წ. 431 წლით, როდესაც კონსულმა გაიუს იულიუს მენტომ აკურთხა ტაძარი, რომელიც მიეძღვნა აპოლონ მედიკუსს (მკურნალს), ძვ.წ. 433 წლის ეპიდემიის დროს მისთვის მიცემული აღთქმის შესრულებად.[9] ეს შენობა რესტავრირებულ იქნა ძვ.წ. 353 წელს,[10] და შესაძლოა ძვ.წ. 179 წელსაც, როდესაც ცენზორმა მარკუს ემილიუს ლეპიდუსმა და მისმა კოლეგამ დადეს კონტრაქტი ტაძრიდან ტიბრამდე პორტიკის აშენებაზე, იმედის ტაძრის უკან.[11] ცენზორის პროექტები ასევე მოიცავდა ახლომდებარე თეატრს. აპოლონის კულტის ქანდაკების მიერ სამი დღის განმავლობაში ცრემლების ღვრა, რომელიც ციტირებულია უმცროსი სციპიონის სიკვდილის დროს მომხდარი სასწაულების შორის,[12] შეიძლება მომხდარიყო მხოლოდ ამ ტაძარში, რადგან სხვა ტაძრები აპოლონს არ ჰქონდა.
მეზობელი ტაძარი, მიძღვნილია აპოლონის დისადმი, დიანასადმი, სავარაუდოდ თარიღდება გვიანი რესპუბლიკის პერიოდით, მას შემდეგ რაც აპოლონის ტაძრის ტერიტორია განადგურდა მარცელუსის თეატრზე მუშაობის დროს.
სოსიანური რეკონსტრუქცია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
რადიკალური რეკონსტრუქცია დაიწყო გაიუს სოზიუსმა, სავარაუდოდ ძვ.წ. 34 წელს მისი ტრიუმფის შემდეგ.[13] ეს სამშენებლო სამუშაოები მალევე შეწყდა ოქტავიანსა და ანტონიუსს შორის სამოქალაქო ომის გამო (სოსიუსი ანტონიუსის მხარეზე იდგა), და განახლდა მხოლოდ რამდენიმე წლის შემდეგ, როდესაც ავგუსტუსი შეურიგდა სოსიუსს. ამგვარად, საბოლოოდ იგი მიეძღვნა პრინცეფსის სახელს, ავგუსტუსის პერიოდში 23 სექტემბერს მისი მიძღვნის დღით.[14] მარცელუსის თეატრის მშენებლობის შედეგად მალევე ტაძრის წინა კიბე დაინგრა და შეიცვალა ორი კიბით „პრონაოსის“ გვერდებზე.
გვიანი რომაული პერიოდი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ავგუსტუსის შემდგომ ფაზებში ცნობილია მხოლოდ მცირე რეკონსტრუქციები, ქალაქის პრეფექტის მემიუს ვიტრასიუს ორფიტუსის (356-359) და შესაძლოა ანიციუს აცილიუს ფორტუნატუს გლაბრიოს მიერ 420-იან წლებში. ტაძარი სავარაუდოდ დაიხურა წარმართების დევნის პერიოდში გვიანი რომის იმპერიაში, როდესაც ქრისტიანმა იმპერატორებმა გამოსცეს ედიქტები, რომლებიც კრძალავდა ყველა არაქრისტიანულ აღმსარებლობასა და საკურთხეველს.
შუა საუკუნეები და თანამედროვეობა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ტაძრის ნანგრევებში პოსტ-რომაულ პერიოდში განთავსებული იყო შუა საუკუნეობრივი საცხოვრებლები 1930-იან წლებამდე, როდესაც ეს შენობები დაანგრიეს 1926-დან 1932 წლამდე, რათა მარცელუსის თეატრი იზოლირებულად ყოფილიყო ხილული. იმავე სამუშაოების დროს აღმოჩენილ იქნა დაცემული კოლონადის ნაშთები სწორედ იმ პოზიციებში, სადაც ისინი დაეცნენ, თეატრის თაღებში და შედეგად 1937 და 1938 წლებში გათხრილ იქნა პოდიუმის ნაშთები. 1940 წელს დაცემული სვეტები აღმართეს ამ პოდიუმზე, თუმცა სავარაუდოდ არა მათ თავდაპირველ პოზიციებზე.
დამატებითი ნამუშევრები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]პლინიუსი[15] ორჯერ საუბრობს ხელოვნების ნიმუშებზე ამ ტაძარში, სავარაუდოდ მიუთითებს ნადავლზე, რომელიც სოსიუსმა საბერძნეთიდან ჩამოიტანა და განათავსა ტაძრის მის მიერ განხორციელებულ რეკონსტრუქციაში. ესენია:
- თებელი არისტიდეს ნახატები[16]
- რამდენიმე ქანდაკება როდოსელი ფილისკუსის მიერ[17]
- აპოლონ კითარედი ტიმარხიდესის მიერ[18]
- აპოლონის ქანდაკება კედრის ხისგან სელევკიიდიდან[19]
- ცნობილი ნიობიდების ჯგუფი[20] (რომელიც ძველების მიერ მიეწერებოდა სკოპასს ან პრაქსიტელს, ახლა არც ერთს არ მიეწერება).[21]
ავგუსტუსის რეკონსტრუქცია
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ძვ.წ. 37-32 წლებს შორის, აპოლონ სოსიანუსის ტაძრის ფრონტონის დიდი რეკონსტრუქცია განხორციელდა ავგუსტუსის ხელმძღვანელობით, რაც მიუთითებდა მის უფრო ფართო გეგმებზე ცირკუს ფლამინიუსის არქიტექტურული ფორმატის რესტრუქტურიზაციისათვის, რომელიც წარმოადგენდა ოვალურ ფორმის სექციას კამპუს მაურიტიუსის სამხრეთ ნაწილში. ამ ავგუსტუსისეული რეფორმატირების შედეგად ჩამოყალიბდა მჭიდრო არქიტექტურული ურთიერთკავშირი აპოლონ სოსიანუსის, ბელონას ტაძრისა და მარცელუსის თეატრს შორის.[22] ეს გადაწყვეტილება იყო განზრახ მიღებული და მიუთითებდა ბერძნული ღვთაება აპოლონის გავლენაზე რომაულ ცხოვრებაზე; აპოლონი იყო ცირკუს ფლამინიუსში ცხოვრების ცენტრი, რადგან ეს სივრცე გამოიყენებოდა თეატრალური წარმოდგენებისთვის მარცელუსის თეატრში, ცხენების შეჯიბრებისთვის ცირკუსის ოვალური პერიმეტრის გარშემო და პოლიტიკური გამოსვლებისთვის ოვალურ ველზე.[23]
ფრონტონური რეკონსტრუქცია: აპოლონის ქანდაკება
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
აპოლონ სოსიანუსის გარშემო ტერიტორიიდან აღმოჩენილ ერთ-ერთ ყველაზე ცნობილ ქანდაკებას წარმოადგენს ხუთი ფუტის სიმაღლის მშვილდოსანი აპოლონის ქანდაკება. მართალია, ამ ქანდაკების თავდაპირველი პოზიცია სამეცნიერო დებატების საგანი იყო, რადგან ზოგიერთი ავტორი თვლიდა, რომ ეს ნამუშევარი თავდაპირველად განთავსებული იყო ტაძრის უჯრედის ნიშაში,[22] ეს თეორია უარყოფილ იქნა „ძალიან აქცენტირებული სტუკოს აღმოჩენით, რომელიც ფარავდა ოთხკუთხა ხვრელს, იმ ტიპის, რომლებიც ჩვეულებრივ გამოიყენება ფრონტონური ქანდაკებების უკანა კედელზე კაუჭით დასამაგრებლად.“[22] ამ ხვრელის მდებარეობის საფუძველზე, მეცნიერებმა დაადგინეს, რომ აპოლონის ქანდაკება ფრონტონზე პროფილის ხედით იქნებოდა დაკიდებული, და მისი მარცხენა ხელი სავარაუდოდ ფარს იჭერდა, ხოლო მარჯვენაში ხმალი ეჭირა. ეს დადგენა ასევე განამტკიცებს მეცნიერთა განსხვავება ამ ნამუშევარს, როგორც აპოლონის მეომარს და არა თავად აპოლონს შორის, რადგან ღმერთი აპოლონი ჩვეულებრივ გამოსახულია აწეული ხელებით, შემკული მშვილდისა და ისრით. ამ განსხვავების მაჩვენებელია ასევე აპოლონის „დამახასიათებელი ელემენტის“[22] არარსებობა, როგორიცაა ნაწნავი კისრის უკან, რაც გმირებისა და ღმერთების გამოსახულებებისთვის დამახასიათებელი ნიშანია.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Miller, 'Apollo Medicus in the Augustan Age'
- Lacus Curtius
- Images of the reliefs and other sculpture დაარქივებული 2006-09-16 საიტზე Wayback Machine.
- Other images of the sculptures
- The Amazonomachy frieze on the Capitoline Museums site (Italian)
- Plans of the temples of Apollo and Bellona on the Comune di Roma site (Italian) here and here
- An article on the temple with an analysis of scholarly discussion as to the temple's sculptures (Bolletino Telematico dell'Arte - Italian)
- Precis of Viscogliosi's work on the temple (in Italian) დაარქივებული 2007-09-27 საიტზე Wayback Machine.
- Lucentini, M. (31 December 2012). The Rome Guide: Step by Step through History's Greatest City. Interlink. ISBN 9781623710088.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ Asconius, On Cicero's "In Toga Candida", 90‑91
- ↑ Livy 3.63
- ↑ Plut. Sulla 32
- ↑ Cass. Dio. frg. 50.1
- ↑ Mon. Anc. iv.22; cf. Liv. XXVII.37.11
- ↑ Livy 34.43 and 37.58
- ↑ Livy 39.4 and 41.17; Cicero, Ad Quinto 2, ad fam 8.4 and 8.5,6; Lucan 3.103
- ↑ Asconius., on Cicero's 'oratum in toga candida' 90‑91
- ↑ Livy 4.25
- ↑ Livy, VII.20.9: relicum anni [ie 353 BC ] muris turribusque reficiendis consumptum et aedes Apollinis dedicata est - Asconius's direct evidence shows that this was the same temple as that repaired by Sosius.
- ↑ Liv. XL.51.6 - locavit . . . porticum aliam post navalia et ad fanum Herculis et post Spei [a] Tiberi [ad] aedem Apollinis Medici. The MSS. read et post Spei ad Tiberim aedem Apollinis Medici, which Frank prefers — see below.
- ↑ Cass. Dio frg. 84.2
- ↑ Prosop. iii.253. 556; but cf. JRS 1916, 183.
- ↑ Fast. Urb. Arv. ad IX kal. Oct.; CIL 12 p215, 252, 339
- ↑ NH XIII.53; XXXVI.28
- ↑ Plin. NH XXXV.99
- ↑ ib. xxxvi.34
- ↑ ib. 35
- ↑ ib. xiii.53
- ↑ ib. xxxvi.28
- ↑ Roscher iii.409‑421).1
- ↑ 22.0 22.1 22.2 22.3 LA ROCCA, EUGENIO (1980). „Sculture frontonali del tempio di Apollo Sosiano: notizia preliminare“. Bullettino della Commissione Archeologica Comunale di Roma. 87: 57–73. ISSN 0392-7636. JSTOR 44514844.
- ↑ Wiseman, T. P. (1974). „The Circus Flaminius“. Papers of the British School at Rome. 42: 3–26. doi:10.1017/S0068246200008114. ISSN 0068-2462. JSTOR 40310726. S2CID 163195883.