აკვა-ანიო-ვეტუსი
აკვა-ანიო-ვეტუსი (იტალ. Acquedotto Anio vetus) — რომაული აკვედუკი, დაკვეთილი ძვ.წ. 272 წელს ცენზორ მანიუს კურიუს დენტატუსის მიერ და დაფინანსებული პირუსის წინააღმდეგ გამარჯვების შედეგად მოპოვებული სამხედრო ნადავლით [1] [2].
აკვედუკი იყო 64 კმ (40 მილი) სიგრძის[3], დაახლოებით ოთხჯერ უფრო გრძელი ვიდრე აკვა აპია, და მისი გამტარუნარიანობა 175,920 მ3 (46,470,000 ამერიკული გალონი)[3] ორჯერ უფრო დიდი იყო, ვიდრე აკვა აპიას გამტარუნარიანობა. მისი წყარო ასევე გაცილებით მაღლა მდებარეობდა ვიდრე აქვა აპიას შემშვები [4] და იგი ამარაგებდა წყლით ქალაქის უფრო მაღალ ადგილებს.
აკვედუკის შემშვები იყო მდინარე ანიო[2], წყალი უშუალოდ მდინარიდან აიღებოდა, რის გამოც წყალი ამღვრეული და შეფერილი იყო[4] [3] [1]. დაბალი ხარისხის გამო, შემდგომ პერიოდში აკვედუკის წყალი არ გამოიყენებოდა სასმელად[1].
აკვედუკმა მეტსახელი ვეტუსი („ძველი“) მიიღო მხოლოდ მას შემდეგ, რაც ანიო ნოვუსი აშენდა თითქმის სამი საუკუნის შემდეგ[4].
აკვედუკის მშენებლობას სამ წელზე მეტი დასჭირდა და ის არ დასრულებულა მანამ, სანამ სენატმა არ დანიშნა დუუმვირი (ორკაციანი კომიტეტი) სამუშაოების დასასრულებლად[1]. დანიშნულები იყვნენ ყოფილი ცენზორი კურიუსი, რომელმაც თავდაპირველად დაუკვეთა აკვედუკი, და ფლავიუს ფლაკუსი[1] [2] ვინაიდან კურიუსი დანიშვნიდან მხოლოდ ხუთი დღის შემდეგ გარდაიცვალა, ანიო ვეტუსის მშენებლობის დასრულების პატივი ფლაკუსს ერგო[1] [2].
მარშრუტი
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მისი წყარო სავარაუდოდ მდებარეობს ვიკოვაროსა და მანდელას შორის, წმინდა კოზიმატოს მონასტერთან ახლოს არსებული ხეობიდან 850 მ-ის (2,790 ფუტი) ზემოთ, ვიკოვაროსთან ახლოს.[5] აქვა აპიას მსგავსად, მისი მარშრუტი ძირითადად მიწისქვეშ გადიოდა, თუმცა ბევრ ადგილას გამოჩნდებოდა ხოლმე მდინარის ხეობების გადასაკვეთად, განსაკუთრებით მას შემდეგ, რაც უკეთესი ტექნოლოგიით აშენებული ხიდები გამოიყენეს მისი კურსის მნიშვნელოვნად შესამოკლებლად.
ის ეშვებოდა თავისი წყაროდან ხეობის გასწვრივ ტივოლამდე, სადაც ტოვებდა ანიოს და მიემართებოდა ალბანის გორაკებისკენ, გალიკანოსთან ახლოს, პალესტრინას ქვემოთ. ის კვეთდა ვია ლატინას მიწისქვეშ მეშვიდე მილის ნიშნულთან ახლოს და მეოთხე მილის ნიშნულთან უხვევდა ჩრდილო-დასავლეთით რომში შესასვლელად.
ქალაქში შედიოდა მიწისქვეშ პორტა პრენესტინასთან და სრულდებოდა პორტა ესკვილინას შიგნით. ვეტუსის საერთო ნაკადის მხოლოდ 5.8% ამარაგებდა იმპერიულ შენობებს,[4] ეს მნიშვნელოვანი განსხვავება იყო აპიასგან, რომელიც ასეთ შენობებს თითქმის 22%-ს აწვდიდა.
მას ჰქონდა 35 კასტელა ქალაქში წყლის გასანაწილებლად.[4]
სამი მთავარი რესტავრაცია ჩატარდა აპიას აკვედუკთან ერთად: ძვ.წ. 144 წელს პრეტორ კვინტუს მარციუს რექსის მიერ აკვა მარციას მშენებლობის დროს, კასალ მორენას ტერიტორიაზე მეორადი მილსადენის დამატებითა და სხვა გაუმჯობესებებით; ძვ.წ. 33 წელს, როდესაც აგრიპამ აიღო ქალაქის მთელი წყლის სისტემის კონტროლი; და ძვ.წ. 11-დან 4 წლამდე ავგუსტუსის მიერ. ამ უკანასკნელთან ერთად აშენდა მიწისქვეშა განშტოება, სპეკუს ოკტავიანუსი, რომელიც იწყებოდა ამჟამინდელი პინეტოს ტერიტორიიდან, მიჰყვებოდა ვია კასილინას და აღწევდა იმ ადგილამდე, სადაც მოგვიანებით კარაკალას აბანოები აშენდა.
სხვა რესტავრაციები პირველი ორი საუკუნის განმავლობაში მოიცავდა ხიდების მშენებლობას მარშრუტზე არსებული ხეობების გავლით, რათა შემოკლებულიყო გრძელი მიწისქვეშა შემოვლითი გზები.
ნაშთები
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
რამდენიმე ხიდის ნაშთები დღემდე არსებობს: პონტე დელა მოლა, პონტე ტაულელა,[6] და პონტე პისკერო.[7]
პონტე დელა მოლა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]პონტე დელა მოლა არის ერთ-ერთი უდიდებულესი აკვედუკის ხიდი[8] და მდებარეობს სან ვიტორინოს სოფელთან ახლოს. ის კვეთს მოლას ნაკადულს 22 თაღიანი სერიით, რომელთა უმეტესობა ორსართულიანი განლაგებითაა, 155 მ (509 ფუტი) სიგრძეზე და 24.5 მ (80 ფუტი) სიმაღლეზე.[9] აკვედუკის ადრინდელი მარშრუტები გადადიოდა სხვა ორ ხიდზე, რომლებიც იწყებოდა უფრო მაღლა დინების მიმართულებით და თანდათანობით მიატოვეს, როდესაც ისინი ზედმეტად დაზიანდა. ადრიანემ ხიდი ააშენა აგრეთვე მარშრუტის დასამოკლებლად დაახლოებით 1.5 კმ-ით (0.93 მილი).
ხიდი დამზადებულია ოპუს რეტიკულატუმით დაფარული რომაული ბეტონისგან, ბურჯებში ტუფის ბლოკების გამოყენებით და თაღში აგურის წყობით. მას აქვს შესამჩნევი ასიმეტრია, რაც განპირობებულია თითოეულ ბოლოში არსებული ორიგინალური არხების დაკავშირებით, რომლებიც ხეობის ამ წერტილში სხვადასხვა დონეზე იყო, რადგან ადრე ისინი გრძელ მარყუჟს მიჰყვებოდა. ამიტომ პირველი 18 თაღის ზომიერ დახრილობას 1.1 მ 142 მ სიგრძეზე (3½ ფუტი 466 ფუტზე) (0.77%) მოჰყვა ბოლო ოთხი თაღის მნიშვნელოვანი დახრილობა 4.1 მ 25 მ სიგრძეზე (13 ფუტი 82 ფუტზე) (16.3%), რადგან უფრო უსაფრთხო იყო ენერგიის დაკარგვა მოკლე ჩანჩქერით.[10]
ცენტრალური ნაწილი, სამი ორმაგი თაღის მონაკვეთი, ჩამოინგრა 1965 წელს და მომიჯნავე მეოთხე ორმაგი თაღი მალევე დაანგრიეს, რადგან ის უსაფრთხო არ იყო.
პონტე ტაულელა
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ეს ხიდი საშუალებას აძლევდა ანიო ვეტუსს გადაეკვეთა რიო სეკოს ხეობა და ამგვარად აეცილებინა რამდენიმე ხეობა მარშრუტის გასწვრივ. თავდაპირველად ის აგურით აშენდა, დაყრდნობილი ოპუს კვადრატუმის ბურჯებზე ავგუსტუსის პერიოდიდან, შემდგომში გაძლიერდა სქელი ოპუს რეტიკულატუმის საყრდენებით, რამაც მნიშვნელოვნად შეამცირა თაღის სიგანე. ფუძის ეროზიამ ახლა კვლავ გამოაჩინა უძველესი სტრუქტურები. ხიდის სახელწოდება მომდინარეობს პაპის სახელმწიფოში მოქმედი საზომი ერთეულიდან (ტაულელა = 72 კვადრატული როდი).
პონტე პისკერო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]ხიდი კვეთდა კაიპოლის ხეობას ორი პარალელური თაღით, ერთი აკვედუკისთვის და მეორე სამსახურებრივი ვიადუკისთვის. ხიდის ბურჯები დამზადებულია ოპუს კვადრატუმით (45 სმ [18 დუიმი ბლოკები ყოველ მხარეს), რომელიც ავგუსტუსის ეპოქაში გაძლიერებული იყო ოპუს რეტიკულატუმის კედლებით.
ქვედა დინების არხი ჩაკეტილი იყო, რაც იწვევდა წყლის ჩადინებას ხეობაში, სადაც კაშხალი აკავებდა წყალს დასალექი ავზის შესაქმნელად, და შემდეგ სხვა მილსადენი ატარებდა წყალს კოშკისკენ სიფონის საშუალებით და შემდეგ ახალ არხში (გვერდს უვლიდა დაზიანებულ ინვერსოს ხიდს). წარმოქმნილი ტბიდან წყალს იყენებდნენ ახლომდებარე სისტემისთვის (შესაძლოა ნიმფეუმისთვის ან თერმული აბანოებისთვის). თუმცა, ამან დროთა განმავლობაში შექმნა არასტაბილურობა, რამაც ნელ-ნელა გამოიწვია ხიდის ჩამონგრევა. ჩრდილოეთის ხიდის ბურჯი ეყრდნობოდა ტრავერტინის დიდ ბლოკს, რომელიც თავის მხრივ ეყრდნობოდა ტუფის ნაპირს. როგორც ჩანს, წყალი მოქმედებდა საპოხად ამ სტრუქტურებს შორის და, სავარაუდოდ, უეცარ წყალდიდობასთან ან მიწისძვრასთან ერთად, ტრავერტინის ბლოკი გასრიალდა დინების მიმართულებით, რამაც გამოიწვია ხიდის ჩამონგრევა. შედეგად მომხდარმა წყალდიდობამ გამოიწვია კაშხლის ჩამონგრევა და აკვედუკის ამ მონაკვეთის გაუქმება.[11]
ხეობის ფსკერზე არის ტუფის ნაპირში ამოთხრილი ორი ოთახი, რომლებიც სავარაუდოდ გამოიყენებოდა აკვედუკის მშენებლობის დროს მუშების განსათავსებლად და მთლიანად იფარებოდა წყლით კაშხლის აშენების შემდეგ.
რესურსები ინტერნეტში
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- Lucentini, M. (31 December 2012). The Rome Guide: Step by Step through History's Greatest City. Interlink. ISBN 9781623710088.
სქოლიო
[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]- ↑ 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 Van Deman, E. Boise (1934). The building of the Roman aqueducts. Washington, D.C.: Carnegie Institution of Washington.
- ↑ 2.0 2.1 2.2 2.3 Smith, William; Wayte, William; Marindin, G. D., eds. (1890). „Aquaeductus“. A Dictionary of Greek and Roman Antiquities. 1. Albemarie St.: John Murray.
- ↑ 3.0 3.1 3.2 Hodge, Trevor A.. Roman Aqueducts & Water Supply. 61 Frith Street, London WlD 3JL: Gerald Duckworth & Co. Ltd.. ISBN 0-7156-3171-3.
- ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 4.4 Sextus Julius Frontinus (1925). De aquaeductu. Loeb.
- ↑ aqua water roman aqueduct aqueduc wasserleitung aquaduct aqueducts ancient facts history spain france italy rome pompeii. ციტირების თარიღი: Nov 26, 2022.
- ↑ Gallicano nel Lazio (RM) - Ponte Taulella. ციტირების თარიღი: 2021-02-16
- ↑ Ponte Pischero. ციტირების თარიღი: 2021-02-16
- ↑ Ponte Della Mola e Ponte S. Pietro https://www.tibursuperbum.it/ita/escursioni/sangregorio/PonteMola.htm დაარქივებული 2024-02-28 საიტზე Wayback Machine.
- ↑ lazioturismo.it - Città, paesi e ... ციტირების თარიღი: Nov 26, 2022.
- ↑ Thomas Ashby, The Aqueducts of Ancient Rome, 1935 p 70, https://archive.org/details/1935TheAqueductsOfAncientRomeThomasAshby/
- ↑ PLACIDI, M. Nuove scoperte sugli acquedotti Marcio e Anio Vetus a Gallicano nel Lazio (Roma) - archeologiasotterranea.com