აზერბაიჯანის ეროვნული სამოსი
აზერბაიჯანის ეროვნული სამოსი (აზერ. Azərbaycan Milli Geyimləri) — აზერბაიჯანელი ხალხის მატერიალური და სულიერი კულტურის განვითარების ხანგრძლივი პროცესების შედეგად შექმნილი კოსტიუმი. იგი მჭიდროდ უკავშირდება მის ისტორიას და ასახავს მის ეროვნულ იდენტურობას.
კოსტუმი ასახავს ხალხური ხელოვნების ეთნოგრაფიულ, ისტორიულ, მხატვრულ მახასიათებლებს, რომლებიც ასევე გამოიხატება გარკვეული ფორმების შექმნით. კოსტიუმს ამშვენებს აზერბაიჯანული ხელოვნების მხატვრული ნაქარგები და ქსოვილები.
მე -17 საუკუნეში, ახლო აღმოსავლეთის ერთ-ერთი ყველაზე დიდი აბრეშუმის მზარდი რეგიონი იყო თანამედროვე აზერბაიჯანის ტერიტორია და მეაბრეშუმეობის მთავარი ადგილი იყო შირვანი. აბრეშუმი იწარმოებოდა შემახაში, ბასკალაში, განჯაში, შაქიში, შუშაში და ა.შ. ამ ქალაქებში საოცრად ლამაზი ნიმუშები კეთდებოდა, აბრეშუმის ქალთა თავსაბურავები და ა.შ.
ტანსაცმლის სტილი ასახავდა, როგორც ოჯახურ მდგომარეობას, ასევე მისი მფლობელის ასაკს. მაგალითად, გოგოსა და დაოჯახებული ქალის კოსტუმი მნიშვნელოვნად განსხვავდებოდა ერთმანეთისაგან. ახალგაზრდა ქალები უფრო ნათლად და ელეგანტურად იცვამდნენ.
XX საუკუნიდან აზერბაიჯანში ეროვნულ კოსტიუმებს იცვამენ მხოლოდ სოფლის ზონებში. თითქმის ყველა ხალხური ცეკვები სრულდება ეროვნულ კოსტიუმებში.
მამაკაცის კოსტიუმი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მამაკაცის ეროვნული კოსტიუმი, ძირითადად, იყო საერთო აზერბაიჯანის ყველა ზონებში. კოსტიუმში ასახული იყო მისი მატარებლის კლასობრივი კუთვნილება.
ზედა ტანსაცმელი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მამაკაცების ეროვნული კოსტუმის ზედა ნაწილი შედგება „უსთ ქოინეისაგან“ (პერანგი) ან ჩაფკანის, ახალუხისა და ჩოხისგან.
ახალუხი იყო ერთ საგულიანი ან ორ საგულიანი. მას კერავდენ აბრეშუმის, ქაშმირის, ატლასისა და სხვა ქსოვილებისგან.
გაბა არის მამაკაცის ზედა სამოსი, რომელსაც კერავდნენ ტირიმისაგან.
ჩოხა — მამაკაცის მხრის სამოსელი.
ქურქი — საყელოიანი ქურქი ცხვრის ბეწვით შიგნით.
თავსაბურავები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
აზერბაიჯანში კაცებისთვის ქუდი სიმამაცის, პატივისა და ღირსების სიმბოლოდ ითვლებოდა, რომლის დაკარგვა დიდი სირცხვილი იყო. თავსაბურავის ქურდობა მფლობელზე მტრულ თავდასხმად ითვლებოდა. შესაძლებელი იყო შეურაცხყოფის მიყენება კაცისთვის და მისი ოჯახისთვის თუ თავიდან მოაგლეჯდნენ მას. ქუდითა და მისი ფორმის მიხედვით შესაძლებელი იყო პიროვნების სოციალური მდგომარეობის განსაზღვრა. მამაკაცები არასდროს არ იხსნიდნენ ქუდებს (ჭამის დროსაც კი). ერთადერთი გამონაკლისი იყო ნამაზის (მუსულმანური ლოცვა) წინ მოხდა. სირცხვილად ითვლებოდა საჯარო ადგილებში თავსაბურის გარეშე გამოსვლა.
ქუდების სხვადასხვა ნაირსახეობად ჰყოფდნენ:
იაფფა ფაფაღი (ან „გარა ფაფაღი“ — „შავი ქუდი“) — ფართოდ იყო გავრცელებული ყარაბაღში. განსხვავდებოდნენ ისინი ფერითაც — „ყიზილ ფაფაღი“ (ოქროს ქუდი) და „გიუმუშ ფაფაღი“ (ვერცხლის ქუდი).
მოთალ ფაფაღი (ან „ჩობან ფაფაღი“ — „მწყემსის ქუდი“) — მზადდებოდა გრძელი ცხვრის ბეწვისაგან და ჰქონდა კონუსის ფორმა. მოთალ ფაფაღს ძირითადად სოფლის ღარიბი ფენის მოსახლეობა იხურავდა.
შიშ ფაფაღი (ან „ბეი ფაფაფღი“ — „ბეგის ქუდი“) — მზადდებოდა კონუსიდური ფორმის ან წვეტიანი ფორმით. მასალის სახელწოდებით, რომლითაც მას ამზადებდნენ, მათ საერთო სახელწოდება ჰქონდათ — ბუხარა ფაფაღი, რომლის ბეწვი ქალაქ ბუხარიდან ჩამოჰქონდათ. მას მხოლოდ ბეგების ფენის, ასევე მდიდარი ხალხი ატარებდა. ასეთი ქუდები დამახასიათებელი იყო ქალაქის გამორჩეული მაცხოვრებლებისთვისაც.
დაღღა ფაფახი — გავრცელებული იყო ნუხის მაზრაში. მისი ზედა მხარე ხავერდით იყო შეკერილი.
ფეხსაცმელი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
აზერბაიჯანში ფართოდ იყო გავრცელებული ბეწვის წინდები — „ჯორაბ“. ქალაქის მაცხოვრებლები ატარებდნენ ტყავის ფეხსაცმელს. არისტოკრატებს შორის გავრცელებული იყო ჩექმები. სოფლის მაცხოვრებლები იცვამდნენ ჩარიხებს.
ქალის კოსტიუმი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
აზერბაიჯანელი ქალის ეროვნული კოსტიუმი შედგება ქვედა და ზედა ტანსაცმლისაგან. შეიცავს „ჩადრასა“ და სახის „ფარდას“ — „რუბენდს“, რომელთაც ქალები იხურავდნენ სახლიდან გამოსვლისას. ზედა ტანსაცმელი იკერებოდა ნათელი ფერის ქსოვილებისაგან. ტანსაცმელი ასევე მოიცავდა სხვადასხვა საიუველირო მოკაზმულობებს. პოპულარული იყო ოქროსა და ვერცხლის მძივები, მონეტები, ჯაჭვები, ხელსაბამები და სხვ. ახალგაზრდები, ხანდაზმულებისგან განსხვავებით იცვამდნენ ნათელი ფერის სამოსს.
ზედა სამოსი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
იგი შედგებოდა სახელურებისგან, რომლებიც იწყებოდა იდაყვიდან, ფართო შარვლისაგან ტერფებამდე და იმავე გრძელი ქვედაბოლოსგან. ქალბატონები ასევე იცვამდნენ მოკლე ზედატანისამოსს, რომელიც მოტკეცილი იყო ზურგსა და მკერდზე და ჰქონდა ფართო ამოჭრა წინ. გარდა ამისა ყველა რაიონს საკუთარი ჩაცმის სტილი ჰქონდა. იცვამდნენ ფართო ქვედაბოლოებსა და ფართო ან მოტკეცილ შარვლებს.
თავსაბურავები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
შედგებოდა სხვადასხვა ფორმის ქუდებისაგან. მათ ზედ იკეთებდნენ რამდენიმე თავსაფარს. „ჯუთგაში“ - სპეციალური ნაწნავის „ტომარაში“ ქალები თავის თმას მალავდნენ. თავზე იხურავდნენ ცილინდრის ფორმის ქუდს. ძირითადად იგი იყო ხავერდისაგან დამზადებული. მის ზედ იკეთებდნენ ჩალმასა და ქალაღაის.
ფეხსაცმლი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ფეხებზე იცვამდნენ წინდებს — „ჯორაბ“. ფეხსაცმელი ისეთივე იყო, როგორც კაცების — საქუსარის გარეშე.
