შინაარსზე გადასვლა

ადრიანეს ტაძარი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია

ადრიანეს ტაძარი (იტალ. Temple of Hadrian) — ძველი რომაული ნაგებობა კამპუს მარტიუსზე რომში, იტალიაში, რომელიც ღვთაებრივად შერაცხულ იმპერატორ ადრიანეს მიუძღვნა მისმა ნაშვილებმა ვაჟმა და მემკვიდრემ ანტონინუს პიუსმა 145 წელს. [1] ეს ტაძარი ადრე ცნობილი იყო როგორც ნეპტუნის ბაზილიკა, მაგრამ შემდგომში სწორად იქნა იდენტიფიცირებული როგორც ანტონინუს პიუსის დროს დასრულებული ადრიანეს ტაძარი. [2] ტაძრის ნაშთები, რომელთა შორის შემორჩენილია ერთი კედელი და გარე კოლონადის თერთმეტი სვეტი, ჩართულია გვიანდელ შენობაში პიაცა დი პიეტრაზე (ქვის მოედანი - სახელწოდება მომდინარეობს ტაძრის ქვებისგან, რომლებიც გამოყენებულ იქნა მოედნის ასაშენებლად). ტაძრის ფასადი, რეკონსტრუირებულ არქიტრავთან ერთად, ჩართულია კარლო ფონტანას მიერ XVII საუკუნეში აშენებულ საპაპო სასახლეში, რომელშიც ამჟამად რომის სავაჭრო პალატა მდებარეობს. მიუხედავად იმისა, რომ მხოლოდ ნაგებობის ნაწილია შემორჩენილი, არქეოლოგიურმა გათხრებმა და სამეცნიერო კვლევებმა მოგვაწოდა ინფორმაცია მისი მშენებლობის ტექნიკისა და სტილისტური გავლენების შესახებ, რაც გვეხმარება აღვადგინოთ ადრიანეს ტაძრის არქიტექტურული დინამიკა და მნიშვნელობა იმპერიულ რომში.

ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

იმპერატორი ადრიანე გარდაიცვალა 138 წელს ჩვენი წელთაღრიცხვით, და მისმა მემკვიდრემ ანტონინუს პიუსმა ეს ტაძარი მის სახელზე მიუძღვნა თითქმის ათი წლის შემდეგ, 145 წელს. მიუხედავად იმისა, რომ არ არსებობს შემორჩენილი წარწერა, რომელიც დაადასტურებდა ამ ნაგებობის როგორც ადრიანეს ტაძრის იდენტიფიკაციას, არსებობდა წარწერა, მიძღვნილი ჰადრიანესადმი მისი მემკვიდრის ანტონინუს პიუსის მიერ, რომელიც ჩამოთვლილი იყო რეგიონალურ კატალოგებში ადრიანეს დინასტიურ ძეგლებს შორის, პანთეონსა და ვია დელ კორსოს შორის.[3]

როგორც ჩანს, დასავლეთით მდებარეობდა კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ტაძრის კომპლექსი, შესაძლოა მატიდიასა და მარციანას, ადრიანეს სიდედრისა და მისი დედის (ტრაიანეს უფროსი დის) პატივსაცემად, რომლებიც ასევე განღმრთობილ იქნენ მათი გარდაცვალების შემდეგ.[3]

ანტონინუს პიუსის მმართველობის პერიოდს შესაძლოა არ ეხილა მნიშვნელოვანი სტილისტური სიახლეები რომის არქიტექტურულ პროგრამებში, მაგრამ მან უზრუნველყო იმ შენობების დასრულება, რომლებიც დაწყებული ან დაგეგმილი იყო მისი წინამორბედის, ადრიანეს მიერ.[4]

მდებარეობა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

განღმრთობილი ადრიანეს ტაძარი მდებარეობდა კამპუს მარტიუსზე (მარსის ველი), ადრე აშენებული სოლარიუმ უგუსტისა და შემდგომში აგებული მარკუს აურელიუსის სვეტის სიახლოვეს. ნოტიციაში ის ასევე მოხსენიებულია როგორც IX რეგიონში მდებარე, ალექსანდრე სევერუსისა და აგრიპას აბანოების მახლობლად.[2] მატიდიას ტაძარი (ადრიანეს სიდედრის) სავარაუდოდ იდგა ადრიანეს ტაძრის დასავლეთით, რამაც ასევე განაპირობა ვარაუდი, რომ ტაძარს ორივე მხარეს მონუმენტური შესასვლელები ჰქონდა, თუმცა შემორჩენილი ნაშთები ამის დადასტურების საშუალებას არ იძლევა.[2] თავად ტაძარი მდებარეობდა ვრცელ ტერიტორიაზე, რომელიც გარშემორტყმული იყო კოლონადით. ამ ტერიტორიის ნაწილები აღმოაჩინა როდოლფო ლანჩიანიმ მიმდებარე ტერიტორიაზე ჩატარებული ადრეული გათხრების დროს.[2]

არქიტექტურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნაშთები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დიდი ხნის წინ გაქრა ტაძრის ორივე ბოლო, ისევე როგორც მეორე მხარე; დღეს შემორჩენილია მხოლოდ თერთმეტი დაღარული სვეტი კორინთული ბაზებითა და კაპიტელებით, ასევე ტაძრის დარბაზის (ცელა) კედლის ერთი მხარე, რომელიც ჩაშენებულია მეცხრამეტე საუკუნის პალაცოში, სადაც დღემდე მდებარეობს რომის ბორსა (ბირჟა).[3][2]

მაშინ როცა ორიგინალური მდიდრულად ნაკვეთი ანტაბლემენტის ქვედა ნაწილი შემორჩა, დანარჩენი ნაწილი დაფიქსირებულია მეთექვსმეტე საუკუნის ნახაზებში. თანამედროვე პერიოდში, ანტაბლემენტი ძირითადად აღდგენილია სტუკოთი, კარნიზი კი იმდენად ცუდად არის რესტავრირებული, რომ არსებობს სამი სხვადასხვა ვერსია, რომელთაგან მხოლოდ ცენტრალური ჰგავს ორიგინალს.[2]

თაღოვანი სტრუქტურის კვალი წინა საფეხურების ქვეშ ასევე აჩვენებს, რომ ტაძარი თავდაპირველად აღმოსავლეთისკენ იყო მიმართული (კორსოსკენ) და სავარაუდოდ ჰქონდა რვა სვეტი წინა მხარეს და ცამეტი სვეტი ნაგებობის ორივე გვერდზე.[3] ეს კვალი ასევე მოიცავს შემორჩენილ მომჭერებს, რაც იმაზე მიუთითებს, რომ პილასტრები დაკავშირებული იყო კოლონადასთან.[2]

გათხრები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

გათხრები დაიწყო 1878 წელს და ბოლოდროინდელმა კვლევებმა პიაცა დი პიეტრას მიმდებარე შენობების სარდაფებში გამოავლინა მონუმენტური შემომზღუდავი კედლის ხაზი, უკანა მხარეს დიდი მომრგვალებული ეგზედრით.[3] ასევე საფუძვლიანად იქნა გათხრილი მოაჯირის უკან მდებარე კოლონადის წინა მხარე, რამაც გამოავლინა ტაძრის ტერიტორიის თავდაპირველი ნიადაგის დონე, რომელიც დღევანდელი მოედნიდან 5 მეტრით დაბლაა, და მაღალი პოდიუმის გვერდი, რომელიც მოპირკეთებულია თეთრი მარმარილოთი, რაც შეესაბამება ზემოთ მდებარე სვეტებს.[3]

სამშენებლო მასალები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  • პროკონესური მარმარილო განსაკუთრებულად გამოიყენება ნაცრისფერი და თეთრი ჰორიზონტალური ზოლებით კორინთული ორდერის სვეტებისთვის, რომელთა დიამეტრი 1.44 მ და სიმაღლე 14.8 მ-ია.[3][2] ეს მარმარილოს ტიპი ჩრდილო-დასავლეთ თურქეთიდან მოდის და რომში რეალურად არ ჩნდება ადრიანეს მმართველობის დასასრულამდე, ფართოდ კი გამოიყენება სევერუსების პერიოდში.[3]
  • პეპერინო ტუფა (პოდიუმი, რომელიც მოპირკეთებულია შესაბამისი თეთრი მარმარილოთი) გამოყენებულია ტაძრის დარბაზის კედლისთვის, რომელიც კოლონადის უკან მდებარეობს. პეპერინოს ბლოკები დატოვებული იყო უხეში, სავარაუდოდ იმისთვის, რომ დაფარულიყო მარმარილოს მოსაპირკეთებელი ფენით.[2]
  • გარშემო არსებული კოლონადის დაღარული სვეტების ნაწილი ასევე შესრულებული იყო ჯალო ანტიკოსგან, ფერადი მარმარილოსგან, რომელიც ასევე ცნობილია როგორც ნუმიდიური ყვითელი ტუნისიდან და გამოიყენებოდა სვეტების, მოპირკეთებისა და მოსაპირკეთებელი ფენისთვის.[3]

მშენებლობის ტექნიკები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კვადრატული ფორმის ტაძრის დარბაზის შიდა ნაწილი მოპირკეთებული იყო მიმაგრებული ორდერით და ჰქონდა უჯრედოვანი ბეტონის ცილინდრული თაღის ჭერი, რომელზეც კარგად ჩანს მარმარილოს ფილებით მოპირკეთების კვალი, რაც შემორჩენილია ბორსას შენობის შიგნით.[3][2]

დიზაინი

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საერთო ჯამში, სავარაუდოდ ტაძარი იყო ოქტასტილი (რვასვეტიანი), განთავსებული ტიპურ რომაულ მაღალ პოდიუმზე, პერიპტერული სტილის და სავარაუდოდ მას უკავშირდებოდა კიბეები, რომლებიც ფარავდა აღმოსავლეთ ნაწილს ღრმა პრონაოსით, რომელიც სამი დანაყოფისგან შედგებოდა.[2] ადრიანეს მმართველობის პერიოდში, პერიპტერული სტილის ტაძარი მოკლე ხნით კვლავ მოდაში შემოვიდა რომში და ასევე გამოიყენებოდა ვენერასა და რომას ტაძარში.[4] ვენერასა და რომას ტაძრის მსგავსად, ადრიანეს ტაძარი შედგება ორსაფეხურიანი არქიტრავისა და კარნიზის პროფილისგან, რომელიც დაყრდნობილია სადა კონსოლებზე მოდილიონების ნაცვლად, სიმა პალმეტებისა და ლომების თავების მსგავსი განლაგებით (ფრენკ სირის აზრით, ეს იყო იგივე არქიტექტორების ნამუშევარი), მაგრამ ფრიზი ამობურცულია, ასე რომ სტრუქტურული დიზაინი არ არის ზუსტად იგივე, რასაც ვხედავთ ვენერასა და რომას ტაძარში.[4] ანონიმური ნახაზი, ადგილიდან მოპოვებულ ფრაგმენტულ ნაშთებთან ერთად, მიუთითებს, რომ არქიტრავი დამუშავებული იყო გირლანდებით, რომლებიც ჩამოკიდებული იყო, ხოლო ფრიზი შედგებოდა აკანთის შანდლების გველისებრი დიზაინისგან რევერსული S-სპირალებს შორის.[2]

ბანკის შიგნით შეიძლება დავინახოთ არააფსიდური ნაოსის ნაშთები, რომელიც ოდესღაც დაფარული იყო ცილინდრული თაღით, რომელიც ეყრდნობოდა სვეტებს, რომელთა შორისაც საბრძოლო ტროფეები იყო განთავსებული.[5] სვეტების ბაზაზე გამოსახული იყო იმპერიის პროვინციების პერსონიფიკაციები (რომელთაგან ზოგიერთი ახლა რომის ეროვნულ მუზეუმსა და კაპიტოლიუმის მუზეუმებშია), რაც აჩვენებს ადრიანეს ნაკლებად მეომრულ პოლიტიკას, ვიდრე ეს მის წინამორბედ ტრაიანეს ჰქონდა.[6][7][8][9][10]

როგორც ანტონინუს პიუსის ერთ-ერთი ადრეული სამშენებლო პროექტი, ადრიანეს ტაძარი ავლენს ისეთ დიზაინის ელემენტებს, რომლებსაც ვხვდებით გვიანი ადრიანეს პერიოდის არქიტექტურაში, როგორიცაა ორთოდოქსული კორინთული ორდერის უარყოფა და აღსანიშნავი სტილისტური გადასვლები, როგორიცაა აზიური ელემენტები, რომლებიც წარმოაჩენს პერგამონის გავლენას მდიდრული ორნამენტებითა და სხვა უფრო ეკლექტური ნიშნებით.[4]

გარდა ამისა, ნაშთებისა და ტაძრის ადრეული გამოსახულებების გათვალისწინებით, გამოთქმულია მოსაზრება, რომ თითქმის ყველა ზედაპირი მორთული იყო, იქნებოდა ეს რთული აზიური დიზაინებით თუ მიმაგრებული ორდერებითა და პილასტრებით, რომლებიც ტაძრის დარბაზის შიდა ნაწილს გარს ერტყა.[2]

ტაძარს ასევე ჰქონდა დიდი კვადრატული არკადა, რომელიც გარშემორტყმული იყო ჯალო ანტიკოს სვეტებით და იხსნებოდა ვია ლატაზე (ახლანდელი ვია დელ კორსო) ტრიუმფალური თაღის მეშვეობით. ეს თაღი იდენტიფიცირებულია როგორც „ანტონინუსის თაღი“ გვიანდელ წყაროებში, მაგრამ ასევე ცნობილია როგორც „კლაუდიუსის თაღი“ და „ტოსეტის თაღი“, იმ ოჯახის სახელიდან გამომდინარე, რომელიც ცხოვრობდა პიაცა შიარაზე (რომელიც ახლა გაქრა ვია დელ კორსოს გაფართოების გამო). მიუხედავად იმისა, რომ ის დაინგრა და დაანგრიეს, თაღმა მაინც მისცა სახელი XVIII საუკუნეში 'ვია დელ'არკეტოს'.

პროვინციის რელიეფები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მარმარილოს კვარცხლბეკებისა და პანელების სერია (ჯამში 24 ამ დრომდე) აღმოჩენილ იქნა ადრიანეს ტაძრის სიახლოვეს და ამიტომ ითვლება, რომ ისინი წარმოადგენდნენ მისი დეკორატიული პროგრამის ნაწილს.[3] რიჩარდსონის მიხედვით, ტაძრის პოდიუმის წინა მხარე დაყოფილი იყო პანელებად, სადაც სვეტების ქვეშ არსებული ვერტიკალური პლინტუსები გამოსახავდნენ იმპერიის პროვინციების ალეგორიულ ფიგურებს მაღალ რელიეფში, ხოლო სვეტთშორისებში მოთავსებული ჩარჩოიანი პანელები ატარებდნენ ჯავშნისა და იარაღის მარტივ ტროფეებს, თუმცა უფრო დიდი ზომით.[2] პროვინციების თექვსმეტი ფიგურა კარგად არის შემონახული და განთავსებულია რომისა და ნეაპოლის ხუთ სხვადასხვა კოლექციაში.[2] ისინი გამოკვეთილი იყო რელიეფებად რომის იმპერიის ქალაქებისა და ხალხების პერსონიფიკაციებით, რომლებიც მონაცვლეობდნენ სამხედრო და საზღვაო ტროფეებთან.[3] გამოყენებული სამშენებლო მასალები იყო პროკონესური მარმარილო, რომელიც შეესაბამებოდა ტაძრის ორდერს.[3] თუმცა, კვლავ საკამათოა, არის თუ არა ეს ნაშთები უშუალოდ ადრიანეს ტაძრიდან, თუ სხვა დიდი საჯარო შენობებიდან, რომლებიც მას გარს ერტყა.[3] გარდა ამისა, დებატები გრძელდება იმ პროვინციების იდენტიფიკაციასთან დაკავშირებით, რომლებიც გამოსახულია, რადგან ზოგიერთი მიიჩნევს, რომ თავდაპირველად იყო 25, რათა ასახულიყო სხვადასხვა პერსონიფიკაციები, რომლებიც ჩნდება ანტონინუს პიუსის მონეტებზე და განსხვავდება მათი სამოსითა და იარაღით.[2]

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ Historia Augusta. 8.2.. 
  2. ↑ 2.00 2.01 2.02 2.03 2.04 2.05 2.06 2.07 2.08 2.09 2.10 2.11 2.12 2.13 2.14 2.15 Richardson, Lawrence (1992). A New Topographical Dictionary of Ancient Rome. Baltimore: Johns Hopkins University Press, გვ. 237. ISBN 9780801843006. 
  3. ↑ 3.00 3.01 3.02 3.03 3.04 3.05 3.06 3.07 3.08 3.09 3.10 3.11 3.12 3.13 Claridge, Amanda (1998). Rome: An oxford archaeological guide. Austin: Cambridge University Press, გვ. 40–1. ISBN 978-0-19-288003-1. 
  4. ↑ 4.0 4.1 4.2 4.3 Sear, Frank B. (1982). Roman Architecture. London: Batsford Academic and Educational, გვ. 255. 
  5. ↑ Work: Pedestal Relief, Roman trophies of war, from Temple of Hadrian
  6. ↑ Plinto con personificazione di Provincia (Achaia?) dal Tempio di Adriano | Musei Capitolini.
  7. ↑ Representation of one of the Roman provinces, perhaps Dacia, Libya or Numidia, relief from the Hadrianeum.
  8. ↑ Representation of one of the Roman provinces, perhaps Moesia, relief from the Hadrianeum.
  9. ↑ Work: Pedestal Reliefs, Allegories of Roman provinces, from Temple of Hadrian. ციტირების თარიღი: 2007-01-10
  10. ↑ Galleria fotografica | Musei Capitolini.
მოძიებულია „https://ka.wikipedia.org/w/index.php?title=ადრიანეს_ტაძარი&oldid=4807627“-დან