ტუნისი

ტუნისის რესპუბლიკა
ტუნისის რესპუბლიკა არაბ. الجمهورية التونسية; ტუნისი
დროშა	გერბი
	ჰიმნი: სამშობლოს დამცველები;
	ტუნისის მდებარეობა
დედაქალაქი; (და უდიდესი ქალაქი)	ტუნისი; 36°50′ ჩ. გ. 10°09′ დ. გ. / 36.833° ჩ. გ. 10.150° დ. გ.
ოფიციალური ენა	არაბული
მთავრობა	საპრეზიდენტო რესპუბლიკა
ფართობი
მოსახლეობა
მშპ (მუპ)	2020 შეფასებით
აგი (2018)	0.739 (საშუალო) (91-ე)
ვალუტა	ტუნისური დინარი (TND)
დროის სარტყელი	UTC+01:00
ქვეყნის კოდი	TUN
Internet TLD	.tn
სატელეფონო კოდი	+216

ტერმინს „ტუნისი“ აქვს სხვა მნიშვნელობებიც, იხილეთ ტუნისი (მრავალმნიშვნელოვანი).

ტუნისი (არაბ. تونس), ოფიციალურად ტუნისის რესპუბლიკა (არაბ. الجمهورية التونسية) — სახელმწიფო ჩრდილოეთ აფრიკაში, ხმელთაშუა ზღვის სამხრეთ სანაპიროზე. ესაზღვრება ალჟირი და ლიბია. ტუნისის მოსახლეობა 2019 წელს 11,7 მილიონი იყო.^[1] ტუნისის სახელი მომდინარეობს დედაქალაქ ტუნისიდან (მშობლიური სახელი: ტუნესტი), რომელიც მდებარეობს მის ჩრდილო-აღმოსავლეთ სანაპიროზე.

გეოგრაფიულად ტუნისი მოიცავს ატლასის მთების აღმოსავლეთის ბოლოს და საჰარას უდაბნოს ჩრდილოეთს. ქვეყნის დანარჩენი ნაწილი ნაყოფიერი ნიადაგია. მისი 1.300 კილომეტრიანი სანაპირო ზოლი მოიცავს ხმელთაშუა ზღვის აუზის დასავლეთ და აღმოსავლეთ ნაწილების აფრიკულ კავშირს.

ტუნისი არის უნიტარული, ნახევრად საპრეზიდენტო, წარმომადგენლობითი დემოკრატიული რესპუბლიკა. იგი ითვლება ერთადერთ სრულად დემოკრატიულ სუვერენული სახელმწიფოდ არაბულ სამყაროში.^[2]^[3] მას აქვს ადამიანის განვითარების მაღალი ინდექსი.^[4] გაფორმებული აქვს ევროკავშირთან ასოცირების ხელშეკრულება; არის ფრანკოფონიის წევრი ქვეყანა, ხმელთაშუა ზღვის კავშირის, აღმოსავლეთ და სამხრეთ აფრიკის გაერთიანებული ბაზრის, არაბ მაღრიბელთა კავშირის, არაბული ლიგის, არაბთა დიდი თავისუფალი სავაჭრო სივრცის, საჰელ-საჰარის სახელმწიფოების საზოგადოების, აფრიკის კავშირის, მიუმხრობლობის მოძრაობის, ჯგუფი 77-ის წევრი და მოიპოვა ნატოს მხრიდან შეერთებული შტატების მთავარი მოკავშირის სტატუსი. გარდა ამისა, ტუნისი ასევე არის გაეროს წევრი ქვეყანა და საერთაშორისო სისხლის სამართლის სასამართლოს რომის წესდების წევრი. მჭიდრო ურთიერთობა აქვს ევროპასთან, კერძოდ საფრანგეთთან და იტალიასთან.^[5] იტალიასთან^[6]^[7] ჩამოყალიბებული საგარეო ურთიერთობები მოიცავს ეკონომიკურ თანამშრომლობას, პრივატიზაციას და ინდუსტრიულ მოდერნიზაციას.

ძველად ტუნისი ძირითადად ბერბერებით იყო დასახლებული. ფინიკიური ემიგრაცია დაიწყო ძვ. წ. XII საუკუნეში. ემიგრანტებმა დააარსეს კართაგენი. დიდი მერკანტილური ძალა და რომის რესპუბლიკის სამხედრო მეტოქე, კართაგენი, დაამარცხეს რომაელებმა ძვ. წ. 146 წელს. რომაელებმა ტუნისი დაიკავეს მომდევნო 800 წლის განმავლობაში, შემოიტანეს ქრისტიანობა და დატოვეს არქიტექტურული მემკვიდრეობები, მაგალითად, ელ ჯემის ამფითეატრი. 647 წელს წამოწყებული რამდენიმე მცდელობის შემდეგ, მუსლიმებმა 697 წელს დაიპყრო მთელი ტუნისი და რელიგიად გამოაცხადეს ისლამი. 1534 წელს რეგიონის დაპყრობისა და კოლონიზაციისთვის დაწყებული რიგი კამპანიების შემდეგ, ოსმალეთის იმპერიამ 1574 წელს დაამყარა კონტროლი და შემდეგ 300 წელზე მეტი ხნის განმავლობაში შეძლო კონტროლის შენარჩუნებად. ტუნისის კოლონიზაცია საფრანგეთის მიერ მოხდა 1881 წელს. ტუნისმა დამოუკიდებლობა მოიპოვა ჰაბიბ ბურგიბას მეთაურობით და 1957 წელს გამოცხადდა ტუნისის რესპუბლიკა. 2011 წელს ტუნისის რევოლუციამ გამოიწვია პრეზიდენტ ზინ ელ-აბიდინ ბენ ალის მმართველობის დამხობა, რასაც მოჰყვა საპარლამენტო არჩევნები. ქვეყანამ საპარლამენტო არჩევნებზე ხმა მისცა ხელახლა 2014 წლის 26 ოქტომბერს და საპრეზიდენტო არჩევნები ჩატარდა 2014 წლის 23 ნოემბერს.^[8] შედეგად, ტუნისი ჩრდილოეთ აფრიკაში ერთადერთი ქვეყანაა, რომელიც კლასიფიკაციით „თავისუფლად“ მიიჩნია Freedom House-მა^[9] და ასევე ითვლება დემოკრატიის ინდექსით, როგორც არაბულ სამყაროში ერთადერთი დემოკრატია.^[10]

სახელწოდება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ოფიციალური: ტუნისის რესპუბლიკა.
ეროვნული: تونس; Al Jumhuriyah at Tunisiyah.
ეტიმოლოგია: სახელი მომდინარეობს დედაქალაქის - ტუნისისაგან, რომელიც ანტიკური კართაგენის მახლობლადაა აგებული.

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კართაგენის კონტროლირებადი ტერიტორია ძვ. წ. III საუკუნეში

ტუნისის ტერიტორიაზე ადამიანი უძველესი დროიდან ცხოვრობდა. ძვ. წ. 825 წელს ფინიკიელებმა აქ შექმნეს მონათმფლობელური ქალაქი-სახელმწიფო კართაგენი, რომელმაც ძვ. წ. II ს-მდე იარსება. პუნიკური ომების შედეგად კართაგენი დაინგრა, ტუნისი რომის აფრიკული სამფლობელოების შემადგენლობაში შევიდა. ახ. წ. I საუკუნეში ტუნისში ქრისტიანობის გავრცელება დაიწყო. 439 წელს ვანდალებმა დაიპყრეს, ხოლო 534 წელს ბიზანტიის მფლობელობაში გადავიდა. VII საუკუნის დასასრულს ტუნისი არაბებმა დაიპყრეს და ომაიანთა სახალიფოს შემადგენლობაში მოაქციეს. VII საუკუნის დასასრულსა და VIII საუკუნის დასასრულს ტუნისის მკვიდრი მოსახლეობის უდიდესმა ნაწილმა ისლამი მიიღო. 800 წელს ტუნისი აბასიანთა სახალიფოს გამოეყო და დამოუკიდებელი სახელმწიფო გახდა არაბული დინასტიის აღლაბიდების (800-909 წწ) მეთაურობით. 909 წელს შიიტი ბერბერების აჯანყების შედეგად აღლაბიდთა დინასტია დაემხო და ქვეყნის სათავეში ფატიმიდების ისმაილისტური დინასტია მოვიდა. ფატიმიდთა ტირანიით გამოწვეული უკმაყოფილებით ისარგებლა ზირიდების ბერბერულმა დინასტიამ და 1048 წელს შექმნა დამოუკიდებელი სუნიტური სახელმწიფო (ცენტრი - კაირუანი). 1160 წელს ტუნისი შევიდა ალმოჰადების სახელმწიფოს შემადგენლობაში, რომლის დაშლის შემდეგაც ჰაფსიდების სახელმწიფოს (1229-1574 წწ) დაემორჩილა. 1574 წელს ტუნისი თურქებმა დაიპყრეს და ოსმალეთის იმპერიის პროვინციად აქციეს, მაგრამ სულთნის ხელისუფლება ტუნისში ნომინალური იყო. 1591 წლიდან ქვეყანას ტუნისელი დეები, შემდგომ კი მურადიდების დინასტიის (1612-1702 წწ) ბეები განაგებდნენ. ამ დროიდან ტუნისში დაიწყო სახელმწიფოებრივი და პოლიტიკური ცხოვრების ადგილობრივი ტრადიციების აღდგენა. 1705 წელს ჰუსაინიდების დინასტიის ბეებმა ტუნისის დამოუკიდებელი სახელმწიფო დააარსეს. ოსმალეთის სულთნის სიუზერენიტეტის აღიარების მიუხედავად, ჰუსაინიდები ცდილობდნენ დამოუკიდებელი საგარეო და საშინაო პოლიტიკის გატარებას; მათ გაატარეს სოციალური გარდაქმნები. XIX საუკუნის 40-იან წლებში გაუქმდა მონობა, შეიქმნა რეგულარული არმია და ფლოტი. 1861 წელს გამოქვეყნდა ტუნისის პირველი კონსტიტუცია („დუსთური“). XVIII საუკუნიდან ევროპულმა სახელმწიფოებმა შეაღწიეს ტუნისში. XVIII საუკუნის მეორე ნახევრიდან დაარსდა რამდენიმე ფრანგული კოლონია. 1881 წელს საფრანგეთის ჯარი ტუნისში შეიჭრა და ტუნისელთა წინააღმდეგობის მიუხედავად ბეის თავს მოახვია ხელშეკრულება პროტექტორატის შესახებ. ტუნისი საფრანგეთის კოლონიად იქცა.

მეორე მსოფლიო ომის განმავლობაში ტუნისს ჯერ „ვიშის“ მთავრობა განაგებდა (1940-1942 წწ), შემდეგ იტალია-გერმანიის ოკუპაციაში (1942 წლის ნოემბერი - 1943 წლის მაისი) მოექცა. 1954 წლის 31 ივლისს საფრანგეთმა ტუნისს შიდა ავტონომია მიანიჭა. 1955 წლის 3 ივნისს ხელმოწერილი საფრანგეთ-ტუნისის კონვენციით ქვეყნის მმართველობა ეროვნული მთავრობის ხელში გადავიდა. 1956 წლის 20 მარტს ტუნისმა დამოუკიდებლობა გამოაცხადა. 1957 წლის 25 ივლისს მონარქია გაუქმდა და რესპუბლიკა გამოცხადდა.

1934-87 წლებში ქვეყანას მართავდა ჰაბიბ ბურგიბა. იგი საერო იდეოლოგიას ატარებდა (ქალთა ემანსიპაცია, მრავალცოლიანობის გაუქმება, უფასო განათლება) და ისლამურ ფუნდამენტალიზმს უპირისპირდებოდა. ამასთან ის თანდათან აძლიერებდა თავის ხელისუფლებას, რაც დიქტატორულ მმართველობაში გადავიდა. 1987 წელს იგი სიბერის გამო გადააყენეს. მომდევნო პრეზიდენტი მისი წინამორბედის მმართველობის სტილს ინარჩუნებსა.

2014 წელს, პრეზიდენტი მონსეფ მარზუკმა შეიქმნა ტუნისის სიმართლისა და ღირსების კომისია, როგორც ეროვნული შერიგებისკენ გადადგმული მთავარი ნაბიჯი.^[11]

2015 წელს მოულოდნელად ტუნისში ორ ტერორისტულ შეტევა განხორციელდა უცხოელ ტურისტებზე, 22 ადამიანი დაიღუპა ბარდოს ეროვნულ მუზეუმში, მოგვიანებით კი 38 ადამიანი დაიღუპა სუსის სანაპიროზე. ტუნისის პრეზიდენტმა ბეჯი კაიდ ეს-სებსიმ. განაახლა საგანგებო მდგომარეობა ოქტომბერში სამი თვის განმავლობაში.^[12]

ტუნისის ნაციონალური დიალოგის კვარტეტმა მოიპოვა 2015 წლის ნობელის პრემია, ტუნისში მშვიდობიანი, პლურალისტური პოლიტიკური წყობის მშენებლობაში შეტანილი წვლილისთვის.^[13]

გეოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ტუნისის ტერიტორია ჩრდილოეთიდან სამხრეთისაკენ თითქმის 800 კმ-ზეა გადაჭიმული. სანაპირო ხაზის სიგრძეა დაახლოებით 1200 კმ. დიდი ყურეებია: ტუნისის, ჰამამათი, გაბესი. სანაპიროს გაყოლებით მრავალი კუნძულია (ჯერბა, კერკენის კ-ები და სხვა).

რელიეფი უმთავრესად ბორცვიანი ვაკეა. ტერიტორიის დაახლოებით 1/3 ატლასის მთებსა და მთათაშუა პლატოს უჭირავს. ტუნისის ქედის დასავლეთ ნაწილში აღმართულია მთა შამბი (1544 მ - ქვეყნის უმაღლესი წერტილი). ტერიტორიის დანარჩენი ნაწილი უჭირავს ტუნისის დაბლობსა და ტუნისის საჰელს. უკიდურეს სამხრეთში არის ქვიშიანი უდაბნო რმელ-ალ-აბიოდი.

სასარგებლო წიაღისეულიდან მოიპოვება რკინის მადანი, ფოსფორიტები, ნავთობი, ბუნებრივი აირი, ტყვიის, თუთიის, ვერცხლისწყლის, მანგანუმის მადანი, ფლუორიტი, ბარიტი, კალიუმის მარილები.

ჰავა უმთავრესად სუბტროპიკული ხმელთაშუა ზღვისაა, უკიდურეს სამხრეთში - ტროპიკული უდაბნოსი. ჩრდილოეთით იანვრის საშუალო ტემპერატურაა 10 °C, ივლისისა - 26 °C; სამხრეთით, შესაბამისად, 21 °C და 33 °C. ნალექები მთათაშუა პლატოს ჩრდილოეთ ნაწილში 1000-დან 1500 მმ-მდეა წელიწადში, დანარჩენ ნაწილში - 400-დან 600 მმ-მდე, ტუნისის ქედის სამხრეთით - 100-200 მმ.

მდინარეთა დიდი ნაწილი მიეკუთვნება უადის ტიპს. ყველაზე დიდი მდინარეა მეჯერდა. ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში არის ტბები ბიზერტა და გარაით-აშქელი. ჩრდილოეთით ჭარბობს ყავისფერი კარბონატული ნიადაგები, ატლასის მთებში - ტყის ყომრალი; სამხრეთით ნახევარუდაბნოების რუხი-ყავისფერი (ადგილ-ადგილ დამლაშებული) და უდაბნოს პრიმიტიული ნიადაგებია. ბუნებრივი მცენარეულობა ძლიერ დეგრადირებულია. მთებში ფოთოლმცვივანი და მარადმწვანე ტყეები და მაკვისის ტიპის ბუჩქნარია. დიდი ეკონომიკური მნიშვნელობა აქვს კორპის მუხის მასივებს.

სახელმწიფო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სახელმწიფო სისტემა: საპრეზიდენტო რესპუბლიკა.
სახელმწიფოს მეთაური: პრეზიდენტი ბეჯი კაიდ ეს-სებსი.
საკანონმდებლო ორგანო: ორპალატიანი პარლამენტი: ზედა (წარმომადგენელთა) პალატა (126 წევრი), ქვედა (დეპუტატთა) პალატა (189 წევრი).
ადმინისტრაციული დაყოფა: 24 გუბერნია (Governorate).

პოლიტიკა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ტუნისი არის წარმომადგენლობითი დემოკრატია და რესპუბლიკა, რომლის მეთაურადაც მიიჩნევა პრეზიდენტი, პრემიერ-მინისტრი არის მთავრობის მეთაური. ქვეყანაში არსებობს ერთპალატიანი პარლამენტი და სამოქალაქო სამართლის სასამართლო სისტემა. ტუნისის კონსტიტუცია, მიღებული 2014 წლის 26 იანვარს, უზრუნველყოფს ქალთა უფლებების დაცვის გარანტიას და აცხადებს, რომ პრეზიდენტის რელიგია „უნდა იყოს ისლამი“. 2014 წლის ოქტომბერში ტუნისში ჩატარდა პირველი არჩევნები ახალი კონსტიტუციის შესაბამისად, არაბული გაზაფხულის შემდეგ.^[14] ტუნისი (მსოფლიოში # 69) ერთადერთი დემოკრატიაა ჩრდილოეთ აფრიკაში.^[15]

რევოლუციის შემდეგ ტუნისში ლეგალიზებული პოლიტიკური პარტიების რაოდენობა მნიშვნელოვნად გაიზარდა. ახლა 100-ზე მეტი ლეგალური პარტიაა, მათ შორის რამდენიმე, რომლებიც ადრეც არსებობდნენ. ბენ ალის მმართველობის პერიოდში, მხოლოდ სამი მოქმედებდა დამოუკიდებელ ოპოზიციურ პარტიებად: პროგრესულ დემოკრატიული პარტი (PDT), დემოკრატიული ფორუმი შრომისა და თავისუფლებისთვის (FDTL) და ეტადიდის მოძრაბა (Tajdid). მიუხედავად იმისა, რომ ზოგიერთი ძველი პარტია კარგად იყო ჩამოყალიბებული და შეუძლია წინა პარტიის სტრუქტურებზე დაყრდნობით შექმნას ახალი, 2012 წლის თებერვლის მდგომარეობით 100-ზე მეტი პოლიტიკური პარტიდან დიდი ნაწილი მცირეა.^[16]

ზოგადად, არაბულ სამყაროში იშვიათია ქალების მხრიდან საპარლამენტო ადგილების 20% -ზე მეტის დაკავება ქვეყნის პარლამენტში.^[17] 2011 წლის შემადგენელ ასამბლეაში ქალები იკავებდნენ სრული შემადგენლობის 24 % და 31 %-ს.^[18]^[19]

ტუნისი შედის ევროკავშირის ევროპულ სამეზობლო პოლიტიკაში (ENP), რომლის მიზანია ევროკავშირისა და მისი მეზობელი ქვეყნების დაახლოება. 2014 წლის 23 ნოემბერს ტუნისში ჩატარდა პირველი საპრეზიდენტო არჩევნები 2011 წლის არაბული გაზაფხულის შემდეგ.^[20] ტუნისის იურიდიულ სისტემაზე დიდი გავლენა აქვს საფრანგეთის სამოქალაქო სამართალს, ხოლო პიროვნების სტატუსის შესახებ კანონი ემყარება ისლამურ კანონს. შარიათის სასამართლოები გაუქმდა 1956 წელს.^[21]

1956 წელს დამოუკიდებლობის მიღებიდან მალევე მიიღეს პიროვნების სტატუსის კოდექსი, რომელიც, სხვა საკითხებთან ერთად, ქალებს აძლევდა სრულ იურიდიულ სტატუსს (მათ აძლევდნენ საშუალებას, ემართათ ბიზნესი და ჰქონოდათ ბიზნესი, ჰქონოდათ საბანკო ანგარიშები და გამოეყენებინათ პასპორტები საკუთარი უფლებამოსილების ქვეშ). კოდექსით გათვალისწინებული იყო პოლიგამიისა და უარყოფის პრაქტიკა და ქმრის მეუღლესთან ცალმხრივად განქორწინების უფლება.^[22] 1993 წელს შემდგომი რეფორმები ითვალისწინებს დებულებას, რომელიც საშუალებას მისცემს ტუნისის ქალებს გადასცეს მოქალაქეობა მაშინაც კი, თუ ისინი დაქორწინებულ არიან უცხოელთან და ცხოვრობენ საზღვარგარეთ.^[23] პიროვნების სტატუსის კანონი მოქმედებს მთლიანად ტუნისში, მიუხედავად პიროვნების რელიგიისა. პიროვნების სტატუსის კოდექსი რჩება ერთ-ერთ ყველაზე პროგრესულ სამოქალაქო კოდექსად ჩრდილოეთ აფრიკასა და მუსლიმურ სამყაროში. ^[21]

დემოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მოსახლეობა - 10 074 951 (2005), მათ შორის 97,2 % ტუნისელი არაბი, 1,1 % ბერბერი.
სახელმწიფო ენა: არაბული. სხვა ენები - ფრანგული (ბიზნესი და დიპლომატია).
რელიგია: ისლამი.
დედაქალაქი: ტუნისი (700 ათასი).
ქალაქები: სფაქსი (270), არიანა (217), ტადამან დავარ ჰიშარი (189), სუსი (156).

ეკონომიკა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები: ნავთი, ფოსფატები, რკინის მადანი, ტყვია, თუთია, მარილი.
ექსპორტი: ნავთობი, ფოსფატები, საფეიქრო ნაწარმი, ხილი, თევზეული.
ეროვნული შემოსავალი ერთ სულზე: 2.000 $.
ვალუტა: ტუნისის დინარი (TND);

მემკვიდრეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კართაგენის ნანგრევები, ტუნისის და სუსის მედინა, პუნიკური ქალაქი კერკუანი და აკროპოლი, ელ-ჯემის ამფითეატრი.

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ქართული საბჭოთა ენციკლოპედია, ტ. 10, თბ., 1986. — გვ. 72-75.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

↑ National Institute of Statistics-Tunisia. National Institute of Statistics-Tunisia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 ნოემბერი 2019. ციტირების თარიღი: 2 March 2020
↑ Tunisia | Country report | Freedom in the World | 2020 (2020). ციტირების თარიღი: 30 April 2020
↑ „Tethered by history“. The Economist. ISSN 0013-0613. ციტირების თარიღი: 12 September 2016.
↑ Human Development Report. United Nations Development Programme. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 დეკემბერი 2019. ციტირების თარიღი: 12 December 2019.
↑ Tunisie – France-Diplomatie – Ministère des Affaires étrangères et du Développement international. Diplomatie.gouv.fr. Retrieved on 5 September 2015.
↑ Pourquoi l'Italie de Matteo Renzi se tourne vers la Tunisie avant l'Europe | JOL Journalism Online Press დაარქივებული 10 August 2018 საიტზე Wayback Machine. . Jolpress.com (28 February 2014). Retrieved on 5 September 2015.
↑ Ghanmi, Monia (12 September 2014) "La Tunisie renforce ses relations avec l'Italie". Magharebia
↑ „Tunisia holds first post-revolution presidential poll“. BBC News. 23 November 2014.
↑ Freedom in the World 2018. Freedom House (13 January 2018).
↑ Democracy Index 2018. The Economist. ციტირების თარიღი: 30 December 2019.
↑ Tunisia launches Truth and Dignity Commission (9 June 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 აპრილი 2019. ციტირების თარიღი: 9 აგვისტო 2020.
↑ „The real reason Tunisia renewed its state of emergency“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 December 2016.
↑ "The Nobel Peace Prize 2015". Nobel Foundation. Retrieved 15 December 2016.
↑ „Tunisia holds first election under new constitution“. BBC News. 26 October 2014. ციტირების თარიღი: 26 October 2014.
↑ „Tunisia holds first election under new constitution“. BBC News. 26 October 2014. ციტირების თარიღი: 26 October 2014.
↑ Tunisia (03/09/12). US Department of State (9 March 2012).
↑ Inter-Parliamentary Union. TUNISIA. Majlis Al-Nuwab (Chamber of Deputies). Inter-Parliamentary Union. ციტირების თარიღი: 19 January 2013.
↑ „49 femmes élues à l'assemblée constituante : 24% des 217 sièges“. Leaders. 28 October 2011. ციტირების თარიღი: 27 October 2014.
↑ Ben Hamadi, Monia (29 April 2014). „Tunisie: Selma Znaidi, une femme de plus à l'Assemblée“. Al Huffington Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 ოქტომბერი 2014. ციტირების თარიღი: 27 October 2014.
↑ „Tunisia holds first post-revolution presidential poll“. BBC News. 23 November 2014. ციტირების თარიღი: 23 November 2014.
↑ ^21.0 ^21.1 Tunisia. Reunite International. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 აპრილი 2014. ციტირების თარიღი: 18 February 2013.
↑ State Department page on Tunisia. State.gov (19 March 2009). ციტირების თარიღი: 2 May 2010.
↑ (2003) Major Trends Affecting Families: A Background Document. United Nations Publications, გვ. 190. ISBN 978-92-1-130252-3. ციტირების თარიღი: 10 February 2013.

[ins-1] National Institute of Statistics-Tunisia. National Institute of Statistics-Tunisia. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 ნოემბერი 2019. ციტირების თარიღი: 2 March 2020

[2] Tunisia | Country report | Freedom in the World | 2020 (2020). ციტირების თარიღი: 30 April 2020

[3] „Tethered by history“. The Economist. ISSN 0013-0613. ციტირების თარიღი: 12 September 2016.

[HDI-4] Human Development Report. United Nations Development Programme. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 11 დეკემბერი 2019. ციტირების თარიღი: 12 December 2019.

[5] Tunisie – France-Diplomatie – Ministère des Affaires étrangères et du Développement international. Diplomatie.gouv.fr. Retrieved on 5 September 2015.

[6] Pourquoi l'Italie de Matteo Renzi se tourne vers la Tunisie avant l'Europe | JOL Journalism Online Press დაარქივებული 10 August 2018 საიტზე Wayback Machine. . Jolpress.com (28 February 2014). Retrieved on 5 September 2015.

[7] Ghanmi, Monia (12 September 2014) "La Tunisie renforce ses relations avec l'Italie". Magharebia

[8] „Tunisia holds first post-revolution presidential poll“. BBC News. 23 November 2014.

[9] Freedom in the World 2018. Freedom House (13 January 2018).

[10] Democracy Index 2018. The Economist. ციტირების თარიღი: 30 December 2019.

[11] Tunisia launches Truth and Dignity Commission (9 June 2014). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 1 აპრილი 2019. ციტირების თარიღი: 9 აგვისტო 2020.

[12] „The real reason Tunisia renewed its state of emergency“. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 20 December 2016.

[13] "The Nobel Peace Prize 2015". Nobel Foundation. Retrieved 15 December 2016.

[14] „Tunisia holds first election under new constitution“. BBC News. 26 October 2014. ციტირების თარიღი: 26 October 2014.

[15] „Tunisia holds first election under new constitution“. BBC News. 26 October 2014. ციტირების თარიღი: 26 October 2014.

[cnsd-16] Tunisia (03/09/12). US Department of State (9 March 2012).

[17] Inter-Parliamentary Union. TUNISIA. Majlis Al-Nuwab (Chamber of Deputies). Inter-Parliamentary Union. ციტირების თარიღი: 19 January 2013.

[18] „49 femmes élues à l'assemblée constituante : 24% des 217 sièges“. Leaders. 28 October 2011. ციტირების თარიღი: 27 October 2014.

[19] Ben Hamadi, Monia (29 April 2014). „Tunisie: Selma Znaidi, une femme de plus à l'Assemblée“. Al Huffington Post. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 28 ოქტომბერი 2014. ციტირების თარიღი: 27 October 2014.

[20] „Tunisia holds first post-revolution presidential poll“. BBC News. 23 November 2014. ციტირების თარიღი: 23 November 2014.

[ri-law-21] 21.0 ^21.1 Tunisia. Reunite International. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 აპრილი 2014. ციტირების თარიღი: 18 February 2013.

[22] State Department page on Tunisia. State.gov (19 March 2009). ციტირების თარიღი: 2 May 2010.

[23] (2003) Major Trends Affecting Families: A Background Document. United Nations Publications, გვ. 190. ISBN 978-92-1-130252-3. ციტირების თარიღი: 10 February 2013.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]