ალფონს მუხა

ალფონს მუხა
ალფონს მუხა
სრული სახელი	ალფონს მარია მუხა
დაიბადა	24 ივლისი, 1860
დაბადების ადგილი	ივანჩიცე, მორავია, ავსტრო-უნგრეთის იმპერია (ახლა ჩეხეთის რესპუბლიკა)
გარდაიცვალა	14 ივლისი, 1939
გარდაცვალების ადგილი	პრაღა, ბოჰემიის და მორავიის პროტექტორატი
ეროვნება	ჩეხოსლოვაკი
სფერო	ფერწერა, ილუსტრაცია, დეკორატიული ხელოვნება
მიმდინარეობა	არტ-ნუვო
საიტი	http://www.muchafoundation.org/

ალფონს მარია მუხა (ჩეხ. Alfons Maria Mucha; დ. 24 ივლისი, 1860 — გ. 14 ივლისი, 1939) — ჩეხი არტ-ნუვო მხატვარი.

მოღვაწეობა და შემოქმედება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ადრეული წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ალფონს მარია მუხა დაიბადა ქალაქ ივანჩიცეში (ჩეხ. Ivančice), სამხრეთი მორავია (ახლა ჩეხეთის რესპუბლიკის რეგიონი). მისმა ვოკალურმა მონაცემებმა მას საშუალება მისცა სწავლა გაეგრძელებინა მორავიას დედაქალაქ ბრნოს უმაღლეს სასწავლებელში, და ეს მიუხედავად იმისა, რომ ის ბავშვობიდან გატაცებული იყო მხატვრობით. მორავიაში ის დეკორატორად მუშაობდა, ძირითადად თეატრალურ სცენებს ხატავდა. 1879 წელს ის ვენაში გადავიდა, რომ ვენის წამყვან დიზაინერულ კომპანიაში ემუშავა. ამასობაში ალფონსი არაოფიციალურად აღრმავებს თავის სამხატვრო განათლებას. თეატრში გაჩაღებული ცეცხლის შემდეგ, რომელმაც დაახლოებით 500 კაცი შეიწირა და დააზიანა სახელოსნო, 1881 წელს ის ბრუნდება მორავიაში და მუშაობს დამოუკიდებლად. მორავიის ქალაქ მიკულოვში მას გრაფ კარლ ხუენმა ციხესიმაგრის ფრესკებით მოხატვა შესთავაზა. მუხას შემოქმედებამ ისეთი შთაბეჭდილება მოახდინა გრაფზე, რომ ის დათანხმდა ფინანსურად დახმარებოდა მას მიუნხენის ხელოვნების აკადემიაში სასწავლებლად.

პარიზში მოღვაწეობის წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1887 წელს მუხა გადავიდა პარიზში და ჩააბარა ჟულიანის აკადემიაში, შემდეგ სწავლა გააგრძელა კოლაროსის აკადემიაში. პარალელურად ალფონსი გამოსცებს ჟურნალისა და სარეკლამო ილუსტრაციებს. 1894 წლის საშობაო დღესასწაულებისას მუხა შემთხვევით მოხვდა გრავურების მაღაზიაში, სადაც სრულიად მოულოდნელად სარა ბერნარის, პარიზის განთქმული მსახიობის, სარეკლამო პოსტერი დაუკვეთეს. ალფონს მუხამ ორ კვირაში შექმნა ეს ლითოგრაფული პოსტერი და 1895 წლის 1 იანვარს რეკლამა გამოჩნდა ქალაქის ქუჩებში. ამ შთამბეჭდავმა პოსტერმა მხატვარი მთელ პარიზში ცნობილი გახადა. პირველი პოსტერის წარმატებით კმაყოფილმა ბერნარმა მხატვართან 6 წლიანი კონტრაქტი გააფორმა.

მუხამ შექმნა უამრავი ნახატი, პოსტერი, სარეკლამო და წიგნის ილუსტრაცია, აგრეთვე შეიმუშავა დიზაინი სამკაულისთვის, ხალიჩებისთვის, შპალერისა და თეატრალური ინვენტარისთვის, რომელიც უშუალოდ წოდებულია მუხას მიმდინარეობად, თუმცა ის ცნობილია როგორ არტ-ნუვოს წარმომადგენელი. 1900 წლის მსოფლიოს უნივერსალური ექსპოზიციამ პარიზში „მუხას მიმდინარეობა“ საერთაშორისოდ გაავრცელა. მან მორთო ბოსნია და ჰერცეგოვინას პავილიონი და აგრეთვე მონაწილეობა მიიღო ავსტრიის პავილიონის მორთვაში. მისი არტ-ნუვო სტილი ხშირად იყო იმიტირებული სხვა მხატვართა მიერ.

ამერიკაში მოღვაწეობის წლები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1906 წელს ალფონს მუხამ პრაღაში ცოლად შეირთო მარუშკა (მარია) ხიტილოვა. ამავდროულად ის ამერიკის ილუსტრატორთა საზოგადოებისგან შემოთავაზებას იღებს და წყვილი აშშ-ში მიემგზავრება, სადაც ის 1910 წლამდე ცხოვრობდა. ნიუ-იორკში წყვილს შეეძინა ქალიშვილი, იაროსლავა. მათ აგრეთვე ჰყავდათ ვაჟი, იირჟი. ამერიკაში მუხამ მალე მოიპოვა პოპულარობა. აქ ის მოელოდა ფულის შეგროვებას თავისი ნაციონალური პროექტის დასაფინანსებლად, ეს იქნებოდა ნიშანი ჩეხი მოსახლეობისთვის, რომ ის არ "გაიყიდა".

სამშობლოში დაბრუნება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პრაღაში დაბრუნებისთანავე ის იწყებს მუშაობას ზბიროგის სასახლის დიდ დარბაზში. შემდგომი თვრამეტი წლის განმავლობაში მან გამოსცა ოცი მონუმენტური ტილო, რომლებიც გადმოსცემდნენ სლავი მოსახლეობის ისტორიის გარდამავალ ეპოქებს. ამავე დროს ის მოდერნის სტილში მუშაობს პრაღის ყველაზე ცნობილი შენობების ინტერიერზე, როგორებიცაა: მუნიციპალური სახლი, ოტელები „ევროპა“ და „იმპერიალი“, აგრეთვე ქმინს ესკიზს წმინდა ვიტის ტაძრის ვიტრაჟისთვის, ქალაქ გრადში. 1918 წელს ჩეხოსლოვაკიის დამოუკიდებლობის გამოცხადების შემდეგ, მუხა სახელმწიფოს ოფიციალური დოკუმენტებისთვის ახალი გრაფიკული სტილის შექმნითაა დაკავებული. მის შემოქმედებას ეკუთვნის სახელმწიფოს პირველი ბანკნოტებისა და საფოსტო მარკების გამოსახულება, გერბის ერთ-ერთი ვარიანტი, და აგრეთვე სამთავრობო ბლანკები და კონვერტები.

1928 წელს მუხა ასრულებს თავის „სლავურ ეპოპეას“ და ჩუქნის მას ქალაქ პრაღას. იმის გათვალისწინებით, რომ იმ დროისთვის პრაღაში არ მოიძებნა გალერეა, სადაც სრულიად დაეტეოდა ალფონს მუხას ეს შემოქმედება, ის ექსპონირებული იყო გასართობი პარკის სასახლეში, ხოლო ომის შემდეგ მოათავსეს ქალაქ მორავსკი კრუმლოვის (ჩეხ. Moravský Krumlov) სასახლეში. ცხოვრების ბოლოს მხატვრისადმი ინტერესი გაქრა. ჩეხოსლოვაკიის 30-იან წლებში მისი შემოქმედება მოძველებულ (ფუნქციონალიზმის აყვავების ეპოქა) და ნამეტანად ნაციონალისტურად ითვლებოდა.

მხატვრის პატრიოტიზმი იმდენად ცნობილი იყო, რომ ჰიტლერის გერმანიაში ის რაიხის მტრების სიაში შეიყვანეს. 1939 წლის მარტში, პრაღის დაკავების შემდეგ, გესტაპომ რამდენიმეჯერ დააკავა მოხუცი მხატვარი და დაკითხვა ჩაუტარეს, რის შედეგადაც ის პნევმონიით დაავადდა. 1939 წლის 14 ივლის ალფონს მუხა გარდაიცვალა, ის დაკრძალურია ვიშეჰრადის ნაციონალურ პანთეონში.

ალფონს მუხას პატივსაცემად დაარქვეს ასტეროიდს N 5122.