პოსტსაბჭოთა სივრცე

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
(გადამისამართდა გვერდიდან ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკები)

პოსტსაბჭოთა სივრცე, აგრეთვე ცნობილი როგორც ყოფილი სსრკ-ის რესპუბლიკები — დამოუკიდებელი ქვეყნები, რომლებმაც დატოვეს საბჭოთა კავშირი 1991 წელს მისი დაშლის დროს.

ტერმინი შემოტანილია ლიეტუველი ისტორიკოსის ალგის პრაზაუსკასის მიერ და პირველად გამოჩნდა სტატიაში „დსთ, როგორც პოსტკოლონიური არეალი“, გამოცემული 1992 წლის 7 თებერვალს „ნეზავისიმაია გაზეტაში“.

სახელმწიფოები და გეოგრაფიული რეგიონები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პოსტსაბჭოთა ქვეყნების გგუფები:
  რუსეთი
  ცენტრალური აზია
  აღმოსავლეთი ევროპა
  ბალტიისპირეთი
  სამხრეთი კავკასია

პოსტსაბჭოთა ქვეყნები შემდეგ ხუთ ჯგუფად იყოფებიან. ისინი განეკუთვნებიან ამა თუ იმ ჯგუფს გეოგრაფიული მდებარეობის და კულტურული განვითარების მიხედვით.

აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებს რუსეთთან დიდი და ძველი კავშირი ჰქონდათ, თითქმის რუსეთის დაარსების პირველივე დღეებიდან. ცენტრალური აზიის და სამხრეთი კავკასიის დაპყრობა რუსეთმა მხოლოდ XVIII-XIX სს.-ში შეძლო. ბალტიისპირეთის ქვეყნები ტეტვონის ორდენის, დანიის, პოლონეთისა და შვედეთის მთავრობის მფარველობის ქვეშ იყვნენ დიდი დროის განმავლობაში, სანამ XVIII საუკუნეში რუსეთის ტერიტორიაში შევიდოდნენ, და გახდებოდნენ დამოუკიდებელი ქვეყნები პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ. 1940 წელს ამ რესპუბლიკების გაერთიანება სსრკ-ში იყო მიუღებელი დასავლური ქვეყნებისთვის, მაგრამ საბჭოთა კავშირის ტერიტორიული მთლიანობა იქნა დადასტურებული ჰელსინკის შეთანხმებით.

ახალი კავშირი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ჯერ კიდევ სსრკ-ის დაშლის პერიოდში იყო შეთავაზება შეექმნათ კონფედერაციული სუვერენული სახელმწიფოთა კავშირი (სსკ), რომელშიც შესასვლელად 1991 წლის 14 ნოემბერს წინასწარ შეთანხმდა შვიდი რესპუბლიკა (ბელორუსი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, რუსეთი, ტაჯიკეთი, თურქმენეთი, უზბეკეთი). მაგრამ რადგანაც წინადადება სსრკ-ის უმაღლესი ორგანოებიდან იყო მოსული კავშირი არ შეიქმნა.

ზოგიერთი ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების მოსახლეობასა და მთავრობებს სსრკ-ის ნოსტალგია იმდენად აწუხებდათ, რომ მზად იყვნენ, საკუთარი ქვეყნების სუვერენიტეტი შეეწირათ და ახალი კავშირი დაარსებინათ, სადაც ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების უმეტესობა შევიდოდა.

90-იან წლებში განიხილებოდა ნურსულთან ნაზარბაევის წინადადება შეექმნათ ევრაზიული კავშირი, რომელშიც უნდა გაერთიანებულიყო ხუთი სახელმწიფო (ბელორუსი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, რუსეთი, ტაჯიკეთი).

ბოლო დროს გახმაურდა ბევრი იდეა შეექმნათ რუსეთისა და ბელორუსიის ერთობლივი გაერთიანებული სახელმწიფო.

რუსეთისა და ბელარუსის გაერთიანებული სახელმწიფო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რუსეთისა და ბელარუსის კონფედერაციული კავშირი დაარსდა 1997 წლის 2 აპრილს ადრე შექმნილ (2 აპრილი 1996) რუსეთისა და ბელორუსის საზოგადოების ბაზაზე. იდეა ეკუთვნის ბელარუსის პრეზიდენტს ალექსანდრე ლუკაშენკოს.

რეგიონალური ორგანიზაციები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საბჭოთა კავშირირს დაშლის შემდეგ დაარსდა რამდენიმე რეგიონელური ორგანიზაცია.

ბალტიისპირეთის ქვეყნები ყოფლი სსრკ-ის ქვეყნებიდან არავის შეურთდნენ და კურსი დასავლეთისკენ აიღეს (კერძოდ კი ევროპის კავშირსა და ნატოში შევიდნენ.)

დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პოსტსაბჭოთა ქვეყნები:
  დსთ-ს წევრი ქვეყნები
  დსთ-ს ასოცირებული წევრი

დამოუკიდებელ სახელმწიფოთა თანამეგობრობა (დსთ) — საქვეყნათაშორისო გაერთიანება. ამ თანამეგობრობაში გაერთიანებულია ყველა ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკა ბალტიისპირეთის გარდა. თურქმენეთი დსთ-ს „ასოცირებული წევრია“, საქართველომ კი რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ გასვლაზე განაცხადა.[1] წევრობა 2009 წლის აგვისტოში დამთავრდა.

კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუხო-ში გაწევრიანებულნი არიან რუსეთი, ბელარუსი, ყაზახეთი, ყირგიზეთი, ტაჯიკეთი და სომხეთი. კუხოს მთავარი ამოცანა საერთაშორისო ტერორიზმის წინააღმდეგ გაერთიანებული ბრძოლაა.

  სუამი-ს წევრები
  კუხო-ს წევრები

სუამი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დღეს სუამში ოთხი წევრია (უზბეკეთის გასვლის მერე): საქართველო, უკრაინა, აზერბაიჯანი და მოლდოვა. სუამ-ს ბევრი თვლის როგორც ანტირუსული ორგანიზაცია. სუამის წევრები არ არიან გაერთიანებული ყოფილი სსრკ-ის ტერიტორიაზე შექმნილ არც ერთ ორგანიზაციაში გარდა დსთ-სა.

ევრაზიული ეკონომიკური საზოგადოება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ევრაზიული ეკონომიკური საზოგადოება:
  ორგანიზაციის წევრები
  დამკვირვებლები

ევრაზიული ეკონომიკური საზოგადოება (ევრაზესი) იყო დაარსებული რუსეთის, ბელორუსის, ყაზახეთის, ყირგიზეთისა და ტაჯიკეთის მიერ. სომხეთს, მოლდოვას, უკრაინას აქვს დამკვირვებელის სტატუსი. უკრაინამ განაცხადა რომ არ უნდა ფართოუფლებიანი წევრობა, მაგრამ უკრაინის პრემიერი ვიქტორ იანუკოვიჩმა ვლადიმერ პუტინთან შეხვედრისას განაცხადა რომ უკრაინა ფიქრობს ევრაზეს-ში გაერთიანებაზე. მოლდოვაც არ შედის ორგანიზაციაში იმიტომ რომ აუცილებელია მისი პირველი დონის მეზობელი იყოს საზოგადოების წევრი. უზბეკეთი შესვლას 2005 წლის ოქტომბერში დათანხმდა.[2] ქვეყანამ 2006 წლის 25 იანვარს შევიდა ოფიციალურად.

შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლურჯით – შთო, ღია ლურჯით — დამკვირვებლები, ცისფერით — სტუმრები.

შანხაის თანამშრომლობის ორგანიზაცია (შთო), შედგება ჩინეთისგან, რუსეთისგან, ყაზახეთისგან, ყირგიზეთისგან, ტაჯიკეთისა და უზბეკეთისგან. ორგანიზაცია დაარსდა 2001 წელს. აქამდე (1996) არსებობდა შანხაის ხუთეული.

ომები და კონფლიქტები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სეპარატისტული კონფლიქტები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ყოფილი საბჭოთა რესპუბლიკების ტერიტორიებზე კონფლიქტების უმეტესობა სეპარატისტიზმთანაა დაკავშირებული, რომლებიც ცდილობენ ეთნიკურ ან რელიგიურ საფუძველზე დამოუკიდებლობა მიიღონ სახელმწიფოსგან, რომლის ნაწილად ითვლებიან.

ზოგიერთი ტერიტორია და გაჩენილი იქ კონფლიქტები:

რუსეთმა ძალით დაიბრუნა ჩეჩნეთი. რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ რუსეთმა აღიარა აფხაზეთისა და სამხრეთ ოსეთის დამოუკიდებლობა, რასაც მოჰყვა მხარდაჭერა ცენტრალური ამერიკიდან, კერძოდ ნიკარაგუიდან. 2008 წლის ბოლოს გამართული შხვედრით ყარაბაღის თემაზე, სომხეთის, რუსეთისა და აზერბაიჯანის პრეზიდენტებმა შეთანხმდნენ, რომ ყარაბაღი ოფიციალურად რჩება აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე.

სამოქალაქო ომები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ფერადი რევოლუციები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ყოფილი საბჭოთა კავშირის სამ რესპუბლიკაში მოხდა ე.წ. ფერადი რევოლუციები, რომელიც ოპოზიცია მთავრობაში მოიყვანეს.

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]