ტრაპი
ტრაპი (შვედ. trappa – კიბე) — კონტინენტური მაგმატიზმის განსაკუთრებული ტიპი, რომლისთვისაც დამახასიათებელია დიდი მოცულობით ბაზალტის ამოღვრა გეოლოგიურად მოკლე დროში (პირველ მილიონ წლებში). იკავებს დიდ სივრცეებს. ოკეანურ ქერქში ტრაპის ანალოგიურია — ოკეანური პლატო.
ტრაპული მაგმატიზმის რაიონებში იქმნება დამახასიათებელი რელიეფი: ბაზალტური ფენა მას ცუდად ექვემდებარება, ხოლო დანალექი ქანები ადვილად იმსხვრევა. შედეგად ტრაპული მაგმატიზმის არეები იძენენ ბრტყელი ვაკე ტერიტორიების იერს, რომლებიც განლაგებულია ბაზალტური საფრის ან ინტრუზიის თავზე, რომლებიც საფეხურებით არიან გამოყოფილნი. ტრაპულ პროვინციებში ხშირად განთავსებულია წყალვარდნილები.
მაგმატიზმი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ტრაპული მაგმატიზმის მთავარი კომპონენტია ტოლეიტური ბაზალტი. შედარებით მცირე რაოდენობით გვხვდება კიმბერლიტები, ტუტე ქანები და სხვ. ტრაპული მაგმატიზმისათვის დამახასიათებელია ინტრუზიული სხეულები და მსხვილი ბაზალტური საფარი. ლავური ნაკადები, რომლებიც ზედაპირზე იღვრებიან, აწარმოებენ ბუნებრივად წარმოშობილი ჩანაზნექების ამოვსებას (მდინარეთა ხეობები და სხვ.), რის შედეგაც ბაზალტები იღვრებიან ბრტყელ გაშლილ ტერიტორიებზე. ტრაპული ამოფრქვევებისას არ გამოიხატება მკვეთრად გამოყოფილი კრატერი, ამასთანავე არ ჩანს მუდმივი ამოფრქვევის ცენტრი. ლავა ამოიღვრება მრავალრიცხოვანი ნაპრალებიდან და იქცევა უდიდეს სივრცეებზე, რომლის ფართობი ზოგჯერ ევროპის კონტინენტის ტოლია.
მეტამორფიზმი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ტრაპულ მეტამორფიზმს მივყავართ სპეციფიურ ტიპთან, როგორიცაა კონტაქტური მეტამორფიზმი. ბაზალტური ძალები ახურებენ ინტრუზიის ძირსა და საფარს. მისგან იწევა მაგმური ემანაციის ნაკადი; დანალექი ქანებიდან — წყალი, ბუნებრივი აირი და ნავთობი, ხურდებიან ინტრუზიებიდან და ცვლიან როგორც გვერდით ქანებს, ისე ბაზალტებს. ასეთ შემთხვევაში, ვილუიზე წარმოქმნილ ქანებს შეუქმნიათ უმშვენიერესი გროსულარების, აქტარანდიტისა და სხვათა მინერალების კრისტალები. ტრაპული ინტრუზიის შექმნისას კუთხის ფენა მაგმატური მდნარის სითბოთი კუთხის მეტამორფიზირებას განიცდის და გარდაიქმნება გრაფიტათ. ასეთი წარმოქმნა აქვს აღმოსავლეთ-ციმბირის ბაქნის მრავალრიცხოვან გრაფიტულ წიაღისეულს.
უმსხვილესი ტრაპული პროვინციები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ტრაპული მაგმატიზმი სხვადასხვა დროს წარმოიქმნება ყველა ბაქანზე. ტრაპული ამოფრქვევები ხშირად დაკავშირებულია სხვა დიდ გეოლოგიურ მოვლენებთან, როგორებიცაა: კონტინენტების დანაწევრება, სახეობების მასობრივი ამოწყვეტა და დედამიწის მაგნიტური ველის შეცვლა. ტრაპული ამოფრქვევები ფიქსირდება პლანეტისგან მეტად მოშორებულ რაიონებში. მასშტაბური ამოღვრები გვხვდება პლანეტა ვენერაზე.
კონტინენტური ტრაპები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მსხვილი ტრაპული პროვინცია განლაგებულია ინდოსტანის ნახევარკუნძულზე და ქმნის დეკანის ზეგანს. ბაზალტური ფენის საერთო სიმძლავრე პროვინციის ცენტრში უტოლდება 2000 მ-ზე მეტს. ისინი განვითარებული არიან 1,5 მლნ. კმ²-ზე. ბაზალტის მოცულობა ეთანასწორება 512 000 კმ³-ს. დეკანურმა ტრაპებმა ამოღვრა დაიწყეს ცარცულისა და პალეოგენის მოჯნაზე.
ბაზალტური ტრაპები ფართოდ არის ცნობილი ასევე სამხრეთ ამერიკის ტერიტორიაზე (არგენტინა, ვენესუელა, კოლუმბია და სხვ.). ტრაპებთანაა დაკავშირებულია სპილენძ-ნიკლის სულფიდური (ნორილსკთან), პლატინის (სამხრეთი აფრიკა), ისლანდიური შპატისა (ციმბირი) და სხვა საბადოები.
რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- ბიოსფერული კრიზისების მოდელი დაარქივებული 2011-06-10 საიტზე Wayback Machine. . Красилов В. А.
- ტრაპული მაგმატიზმი. Ю. С. Геншафт
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Годлевский М. Н., Траппы и рудоносные интрузии Норильского района, М., 1959;
- Золотухин В. В., Основные закономерности прототектоники и вопросы формирования рудоносных трапповых интрузии (на примере Норильска), М.. 1964.