მუჰამად ხუდაბანდა
| მუჰამად ხუდაბანდა | |
|---|---|
| მუჰამად I | |
 | |
სეფიანთა ირანის მე-4 შაჰი | |
| მმართ. დასაწყისი: | 11 იანვარი, 1578 |
| მმართ. დასასრული: | ოქტომბერი, 1587 |
| წინამორბედი: | ისმაილ II |
| მემკვიდრე: | აბას I |
| პირადი ცხოვრება | |
| დაბ. თარიღი: | 1532 |
| დაბ. ადგილი: | თავრიზი |
| გარდ. თარიღი: | 1595 |
| მეუღლე: | ჰაირ უნ-ნისა ბეგუმი |
| შვილები: |
ჰასან მირზა ჰამზა-მირზა აბას I აბუ ტალიბ მირზა თამაზ მირზა შაჰბანუ ბეგუმი |
| დინასტია: | სეფიანები |
| მამა: | თამაზ I |
| დედა: | მევზილი (ქადემლი) ბეგუმი |
| რელიგია: | შიიტური ისლამი |
მუჰამად I იგივე მუჰამად ხუდაბანდა (სპარს. شاه محمد خدابنده; დ. 1532 — გ. 1595 ან 1596) — სეფიანების მეოთხე წარმომადგენელი. ირანის შაჰი 1578–1587 წლებში. ტახტზე ავიდა ძმის, ისმაილ II-ის გარდაცვალების შემდეგ. თამაზ I-ისა და სულთან ბეგუმ მავსილუს ვაჟი.
ტახტზე ასვლამდე[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
დაიბადა 1532 წელს, თავრიზში, მამამისის, შაჰ-თამაზ I-ის მმართველობის პერიოდში. 4 წლის ასაკში იგი ჰერათის მმართველად დაინიშნა. მისი მცირეწლოვნების გამო ქალაქს განაგებდა მისი ყიზილბაში მასწავლებელი, რომელმაც მნიშვნელოვანი წვლილი შეიტანა ქალაქის განვითარებაში. 1572 წელს მუჰამად-მირზა დაინიშნა შირაზის მმართველად. 1576 წელს, შაჰ თამაზის გარდაცვალების შემდეგ, იგი ერთ-ერთ მემკვიდრედ ითვლებოდა, მაგრამ ტახტი საბოლოოდ მისმა უმცროსმა ძმამ, ისმაილმა დაიკავა. მან სიკვდილით დასაჯა თავისი 5 ძმა, მაგრამ მუჰამადი ამ შემთხვევაში გადაურჩა სიკვდილს. 1577 წელს, შაჰ ისმაილი მოწამლეს და გარდაიცვალა. მისი გარდაცვალების დროისთვის, მუჰამადი შირაზში იმყოფებოდა. 1578 წლის დასაწყისში, მუჰამად-მირზა ოფიციალურად გახდა ირანის შაჰი მუჰამად I-ის სახელით.
მმართველობის პერიოდი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
მუჰამადს ჰქონდა უფრო რბილი ხასიათი ვიდრე მის ძმას, მაგრამ ამასთან ერთად იყო უნებისყოფო, სწორედ ამიტომ, ისმაილის წინააღმდეგ შეთქმულება მისმა დამ მოაწყო. 1578 წელს, ოსმალეთის იმპერიის სულთანმა, მურად III-მ, განაახლა ომი ირანთან, რომელიც გაგრძელდა 1590 წლამდე. პირველად, ოსმალეთის იმპერიის დიდი ვეზირი მუსტაფა ლალა-ფაშა შეიჭრა ირანში და დაიპყრო აზერბაიჯანის ნაწილი. ზაფხულის ბოლოსთვის დაეცა შირვანი, რის შედეგადაც ოსმალებმა კონტროლი დაამყარეს კასპიის ზღვის დასავლეთ სანაპიროს მნიშვნელოვან ნაწილზე. 9 აგვისტოს ირანი დამარცხდა ჩილდირის ბრძოლაში, ხოლო 24 აგვისტოს მუსტაფა ლალა-ფაშამ აიღო თბილისი.
1579 წელს ოსმალებმა იერიში მიიტანეს აზერბაიჯანსა და სომხეთზე, მაგრამ ოსმალთა არმიის მეთაური ადილ გირაი ხანი მუჰამადის ვაჟმა, ჰამზა-მირზამ აიყვანა ტყვედ და მალევე ყაზვინში სიკვდილით დასაჯა. ოსმალეთის იმპერიის სხვა არმია, რომელსაც ოზდემიროღლუ ოსმან-ფაშა და ფერჰად-ფაშა მეთაურობდნენ, შეიჭრა ირანში და 1585 წელს აიღო თავრიზი, რომელიც იმდროინდელი ირანის დედაქალაქი იყო. მუჰამდმა მათ დასამარცხებლად კვლავ ჰამზა-მირზა გაუშვა, მაგრამ ახალგაზრდა უფლისწული ამ კამპანიის დროს დაიღუპა და თავრიზი ოსმალეთის იმპერიის ხელში კიდევ 20 წლის განმავლობაში რჩებოდა.
ოსმალებთან ომის პარალელურად, ჩრდილო-აღმოსავლეთიდან სპარსელებს თავს ესხმოდნენ პარტიზანი უზბეკები. 1585 წელს მათ მთლიანი ხორასანი დაიკავეს,1580-იან წლებში იმპერია კატასტროფულ მდგომარეობაში აღმოჩნდა. მისი ტერიტორია 1586 წლისათვის 952,000კმ² იყო, რაც თანამედროვე ირანის ტერიტორიასთან შედარებით თითქმის 2-ჯერ ნაკლებია.
დამხობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
1587 წელს, ირანში კიდევ ერთი შეთქმულება მოაწყვეს, მაგრამ ამჯერად შაჰ მუჰამადის წინააღმდეგ. ირანში თვლიდნენ, რომ უკვე დრო იყო მუჰამადი შეეცვალა მის ვაჟს, აბასს. იგი ტახტიდან ჩამოაგდეს და გამოკეტეს ციხეში, სადაც 8-9 წელი იცხოვრა და გარდაიცვალა.
ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
- Newman, Andrew J. (2008). Safavid Iran: Rebirth of a Persian Empire. I.B.Tauris, გვ. 1–281. ISBN 9780857716613.
- Babaie, Sussan (2004). Slaves of the Shah: New Elites of Safavid Iran. I.B.Tauris, გვ. 1–218. ISBN 9781860647215.
- Roemer, H.R. (1986). „The Safavid period“, The Cambridge History of Iran, Volume 6: The Timurid and Safavid periods. Cambridge: Cambridge University Press, გვ. 189–351. ISBN 9780521200943.
- Sicker, Martin (2001). The Islamic World in Decline: From the Treaty of Karlowitz to the Disintegration of the Ottoman Empire. Greenwood Publishing Group. ISBN 027596891X.
