კუკის კუნძულები

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
კუკის კუნძულები
ინგლ. Cook Islands
მაორი. Kūki 'Āirani
კუკის კუნძულები
კუკის კუნძულების
ჰიმნი: Te Atua Mou E
კუკის კუნძულების მდებარეობა
დედაქალაქი
(და უდიდესი ქალაქი)
ავარუა
21°12′ ს. გ. 159°46′ ა. გ. / 21.200° ს. გ. 159.767° ა. გ. / -21.200; 159.767
ოფიციალური ენა ინგლისური
მთავრობა კონსტიტუციური მონარქია
 -  მეფე ჩარლზ III
 -  პრემიერი ჯიმ მარურარი
ფართობი
 -  სულ 236,7 კმ2 (206)
მოსახლეობა
 -  2006 შეფასებით 14 974 (218-ე)
 -  სიმჭიდროვე 63,26 ად. კაცი/კმ2 (124)
მშპ (მუპ) 2005 შეფასებით
 -  სულ $183.2 მილიონი 
 -  ერთ მოსახლეზე $9,100 
აგი  0.000 
ვალუტა ახალ ზელანდიური დოლარი (NZD)
დროის სარტყელი UTC-10:00
Internet TLD .ck
სატელეფონო კოდი 682

კუკის კუნძულები (ინგლ. Cook Islands, მაორი. Kūki 'Āirani) — ახალი ზელანდიის ასოცირებული წევრი. მდებარეობს წყნარი ოკეანის სამხრეთულ ნაწილში და შედგება თხუთმეტი პატარა კუნძულისგან, საერთო ფართობი შეადგენს 236,7 კმ²-ს. კუკის კუნძულებზე მდებარეობს განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა. ქვეყნის საგარეო პოლიტიკას ახალი ზელანდია ახორციელებს.

კუნძულ რაროტონგაზე მდებარეობს საერთაშორისო აეროპორტი. განვითარებულია ტურიზმი.

გეოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რაროტონგას სანაპირო
კუკის კუნძულების რუკა.

კუკის კუნძულების სახელმწიფო შედგება 15 კუნძულისაგან და ატოლისაგან, რომლებიც მდებარეობენ წყნარ ოკეანეში პოლინეზიაში ეკვატორსა და სამხრეთ ტროპიკს შორის 2,2 მლ კმ² ფართობზე, დასავლეთით მდებარე ტონგასა და აღმოსავლეთით საზოგადოების კუნძულებს შორის. მიწის საერთო ფართობი შეადგენს 236,7 კმ²-ს[1]. მანძილი ყველაზე ჩრდილოეთით მდებარე კუნძულ ტონგარევასა და ყველაზე სამხრეთით მდებარე კუნძულ მანგაიას შორის შეადგენს დაახლოებით 1400 კმ-ს.

კუნძული ადმინისტრაციული ცენტრი ფართობი,
კმ²
მოსახლეობა,
ად. (2011)
სამხრეთი ჯგუფი
1 რაროტონგა ავარუა 67,1 10 572
2 აიტუტაკი არუტანგა 18,3 1771
3 ატიუ 26,9 468
4 მანგაია 51,8 562
5 მანუაე 6,2
6 მაუკე 18,4 330
7 მიტიარო 22,3 189
8 ტაკუტეა 1,2
ჩრდილოეთი ჯგუფი
9 მანიჰიკი 5,4 238
10 ნასაუ 1,3 73
11 პალმერსტონი 2,1 60
12 პუკაპუკა 1,3 451
13 რაკაჰანგა 4,1 77
14 სუვაროვი 0,4
15 პენრინი ომოკა 9,8 213
სულ 236,7 14 974

გეოლოგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულები წარმოადგენს წყნარი ოკეანის აუზში აღმოჩენილი ხუთი ტიპის კუნძულოვან სისტემას.

კუნძულის ტიპი დამახასიათებელი ნიშნები კუნძულები
ვულკანური კუნძული ვულკანური წარმოშობის კუნძული. სიმაღლე ზღვის დონიდან — არანაკლებ 100 მ. მთიანი რელიეფი ხეობებით. რიფი. განიერი რიფის მსგავსი პლატფორმა. რაროტონგა
შემაღლებული ატოლი შემაღლებული ვულკანური კუნძული, წარმოქმნილი მარჯნული პლატფორმის აწევის შედეგად, ან აწეული ატოლი, რომელსაც გარს ეკვრის ვულკანური პლატო კუნძულის ცენტრში. ვიწრო რიფის მსგავსი პლატფორმა. ატიუ, მანგაია, მაუკე, მიტიარო
ქვიშოვანი კუნძული პატარა დაბლობი კუნძული, ან მოტუ, ფორმირებული ქვიშისგან და მარჯნისგან, შერწყმული ძველი რიფის მსგავსი პლატფორმა. ვიწრო რიფის მსგავსი პლატფორმა. ნასაუ, ტაკუტეა
კვაზიატოლი ნაწილობრივ წყლის ქვეშ ჩაძირული ვულკანური კუნძული. ვულკანური კუნძულის და ატოლის გამონახაზი. გარშემორტყმულია ბარიერული რიფით. აიტუტაკი
ატოლი დაბლობი კუნძული. ხმელეთი წარმოიქმნა ძველ რიფის მსგავს პლატფორმაზე, ფორმირებულია ოკეანისებური ვულკანის კიდეზე. რიფი ხშირად შეჭრილია ვიწრო სრუტეებით. მანიჰიკი, მანუაე, პალმერსტონი, პუკაპუკა, რაკაჰანგა, სუვაროვი, ტონგარევა (პენრინი)

ჩრდილოეთის ჯგუფის კუნძულები ასაკით უფრო ძველია სამხრეთის ჯგუფის კუნძულებზე და წარმოადგენენ დაბლობ ატოლებს მიწისქვეშა გამოქვაბულებისა და კარსტული კვალის გარეშე. ყველა ატოლები ტონგარევას (პენრინი) გარდა წარმოიქმნენ მანიჰიკის წყალქვეშა პლატოზე, რომელიც მდებარეობს 3000 მ სიღრმეზე ოკეანის ზედაპირიდან[2].

სამხრეთის ჯგუფის კუნძულები შეადგენენ ქვეყნის ხმელეთის დაახლოებით 90 %-ს და წარმოადგენენ ვულკანური ჯაჭვის გაგრძელებას, რომელიც გადაჭიმულია წყნარი ოკეანის პლიტის სამხრეთ ნაწილში ტუბუაის კუნძულებიდან (საფრანგეთის პოლინეზია)[3]. მსხვილი კუნძული, რაროტონგა, წარმოადგენს ვულკანურ კუნძულს, რომლის სიმაღლეა 653 მ. სამხრეთის ჯგუფის ოთხ კუნძულს (ატიუ, მანგაია, მაუკე, მიტიარო) აქვთ რთული გეოლოგიური აგებულება, რელიეფი კარსტული კვალით და განშტოებული გამოქვაბულების სისტემებით. მათი ფორმირება ხდებოდა დაახლოებით 10 მილიონი წლის წინ ვულკანური წარმონაქმნების მარჯნული რიფებით გარშემორტყმის შედეგად[4]. რაროტონგა კი წარმოიქმნა მხოლოდ 2 მილიონი წლის წინ უწინ წყნარი ოკეანის ამ ნაწილში მაღალი ვულკანური აქტივობის შედეგად[4].

ჩრდილოეთის ჯგუფის კუნძულების ერთ-ერთი გეოლოგიური თავისებურებაა სანაპირო კლდეების რაოდენობა, რომელთა წარმოშობა ხდებოდა დაახლოებით 1 მ-ით ქვევით ხმელეთის ზედაპირის დონიდან. წყლისა და კალციუმის კარბონატის ქიმიური რეაქციის შედეგად წარმოიშვა კირქვის წარმონაქმნი, რომელიც კარგი მაცემენტირებელი საშუალებაა ნიჟარებსა და სანაპირო კლდეების მარჯნებს შორის. ეს გეოლოგიური წარმონაქმნები ასევე წარმოადგენენ ბუნებრივი მიწისქვეშა მტკნარი წყლის რეზერვუარების დაცვას[5].

სასარგებლო წიაღისეული, რომელთა დამუშავება შესაძლებელი იყო დაწყებულიყო სამრეწველო ფარგლებში, კუკის კუნძულების მიწის ზედაპირზე და მის წიაღში არ არსებობს. მაგრამ 1970-იანი წლების ბოლოს კუკის კუნძულების განსაკუთრებულ სანაპირო ეკონომიკურ ზონაში ტარდებოდა ოკეანის საგების გამოკვლევები[6]. რის შედეგადაც დაახლოებით 5000 მ სიღრმეზე აღმოჩნდა წყნარ ოკეანეში ერთ-ერთი უმსხვილესი რკინა-მარგანეცის კონკრეციის საბადო, ასევე კობალტი (დაახლოებით 7,5 მილიონი ტონა[7]). მაგრამ დღეისათვის რაიმე სახის მოპოვება არ მიმდინარეობს.

კლიმატი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუნძულებზე ტროპიკული ზღვის კლიმატია მკაფიოდ გამოხატული წვიმებიანი სეზონით ნოემბრიდან აპრილამდე და მშრალი სეზონით მაისიდან ოქტომბრამდე. საშუალო წლიური ნალექების რაოდენობაა დაახლოებით 2000 მმ, რომელთა ორი მესამედი უწევს წვიმიან სეზონში, რომელიც ასევე ტროპიკული ციკლონის სეზონია[8]. ოფიციალურად ტროპიკული ციკლონის სეზონი იწყება 1 ნოემბერს და მთავრდება 30 აპრილს. ძირითადად ციკლონები ფორმირდება ჩრდილოეთის ჯგუფის კუნძულების დასავლეთით და მიემართება სამხრეთის მიმართულებით თითქმის 15° ს.გ.-მდე, რის შემდეგაც ინაცვლებს სამხრეთ-აღმოსავლეთ მიმართულებით. ელ-ნინიოს დინების დროს ეს ციკლონები, რომლებიც ფორმირდებიან ჩრდილოეთის ჯგუფის კუნძულებთან ახლოს, მიემართებიან საფრანგეთის პოლინეზიისაკენ, ხოლო სამხრეთის ჯგუფის კუნძულებზე შეიმჩნევა ნალექების რაოდენობის უეცარი შემცირება (60 %-მდე), იმ დროს როდესაც ჩრდილოეთის ჯგუფის კუნძულებზე ნალექების რაოდენობა პირიქით უეცრად იმატებს (200 %-მდე)[8]. უკუ სიტუაცია შეიმჩნევა ლა-ნინიას დინების დროს.

პრაქტიკულად მთელი წლის განმავლობაში ბატონობენ პასატები. ყველაზე ძლიერად ქარი ქრის ზამთრის თვეებში, როდესაც სამხრეთის ჯგუფის კუნძულებისაკენ მოემართება ანტიციკლონი. ზაფხულობით ქარი სუსტდება, რადგანაც სუბტროპიკული ანტიციკლონები ხდება ნაკლებად ინტენსიური და გადაადგილდება სამხრეთ მიმართულებით[8].

საშუალო წლიური ტემპერატურა მერყეობს 21 °C-დან 28 °C-მდე და ხშირად დამოკიდებულია ელ-ნინიოს დინებაზე[8].

ნიადაგი და ჰიდროლოგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის არქიპელაგის ჩრდილოეთის ჯგუფის კუნძულების ნიადაგს აქვთ ოკეანეთის სხვა ატოლებივით ტიპური შემადგენლობა: მარჯნის ნამცხვრევები და ორგანული ნივთიერებების დაბალი შემცველობა, რომლებიც მოგროვილია ზედა შრეებში[9]. ეს ნიადაგი ნაკლებად ნაყოფიერია და გამოსადეგია მხოლოდ ქოქოსის პალმისათვის, პანდანუსებისათვის და ზოგიერთი სხვა სახის ტროპიკული მცენარეებისათვის. ჭაობიან ადგილებში იზრდება ადგილობრივი მოსახლეობის მიერ დათესილი ტარო.

კუკის არქიპელაგის სამხრეთის ჯგუფის კუნძულების ნიადაგი ძირითადად ვულკანური წარმოშობისაა და ამიტომაც გაცილებით ნაყოფიერია, შესაბამისად უფრო გამოსაყენებელია სოფლის მეურნეობისათვის[9]. რაროტონგისა და აიტუტაკის გამოკლებით სამხრეთის ჯგუფის კუნძულების დიდი ნაწილი შედგება ამაღლებული ატოლისაგან (მაკატეა) ძალიან დაკლაკნილი რელიეფით. იმის გამო, რომ მაკატეა შედგება მარჯნული კირქვისაგან, ნიადაგს ამ ადგილას აქვს წყალბადის მაჩვენებლის მაღალი დონე[10]. კუნძულების დაბლობებში ჭარბობს ნაყოფიერი ალუვიონური ნიადაგი. ატიუს და მანგაიას ზოგიერთი შიდა რაიონები განიცდის ძლიერ ეროზიას (ეს გამოწვეულია ანანასის პლანტაციების გაშენებით). კუნძულ რაროტონგას მნიშვნელოვანი ნაწილი დაფარულია ეროდირებული ნიადაგით.

ჩრდილოეთის ჯგუფის კუნძულებზე პატარა ფართის და პატარა სიმაღლის გამო არ არსებობს არანაირი მდინარეები[11]. ამის მაგივრად წყალი, ჩაედინება რა მიწის ქვეშ, წარმოქმნის ლინზას მსუბუქად მარილიანი წყლით. მაგრამ ეს წყლის მარაგი სწრაფად ილევა, ამიტომაც ადგილობრივი მოსახლეობა ძირითადად წვიმის წყლის იმედზეა, რომელსაც ისინი აგროვებენ სპეციალურ რეზერვუარებში. პუკაპუკას, ნასაუს, რაკაჰანგას კუნძულებზე არის ჭები.

სამხრეთის ჯგუფის ვულკანურ კუნძულებზე არსებობს კარგი ხარისხის მტკნარი წყლის მარაგი. მაგალითად, რაროტონგის და მანგაიას მცხოვრებნი იღებენ აუცილებელ წყალს წყაროებიდან და პატარა რუებიდან, რომელიც მოედინება კუნძულის ხეობებში, ხოლო სხვა ჯგუფის კუნძულებზე არსებობს გრუნტის წყლების დიდი მარაგი[11].

ფლორა და ფაუნა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულების ფლორა დიდი არაფრით განსხვავდება წყნარი ოკეანის სხვა ატოლების მცენარეულობებისაგან. მხოლოდ სამხრეთის ჯგუფის კუნძულებზე მცენარეული საფარი უფრო მრავალფეროვანია, რაც აიხსნება ამ კუნძულების გეოლოგიური აგებულებისა და ვულკანური წარმოშობის თავისებურებებით. მათში შეიძლება გამოვყოთ განსაზღვრული მცენარეულობის რამდენიმე ზონა: ამაღლებული ატოლის (მაკატეა) ფლორა, სანაპირო ფლორა, ჭაობიანი ადგილების ფლორა, გვიმრანაირნების სახეობები, ტყეები[12].

მაკატეას მცენარეული სახეობები თამაშობენ ძალიან მთავარ როლს ადგილობრივი მოსახლეობის ცხოვრებაში. კუნძულებზე თხების და ღორების გამოჩენამდე მაკატეას რაიონები პრაქტიკულად ადამიანის ხელუხლებელი რჩებოდა. მათზე დღესაც კი იზრდება მცენარეულობის დიდი რაოდენობა, რომელთა დიდი ნაწილი გამოიყენება სამედიცინო მიზნებისათვის, საცხოვრებელის ასაშენებლად, კანოებისათვის. იმ კუნძულების სანაპირო ფლორა, როგორებიცაა რაროტონგა და აიტუტაკი, განიცდის მნიშვნელოვან ანტროპოგენურ ზემოქმედებას ტურიზმის განვითარების გამო. ტრადიციული მცენარეულობის გარდა ნაპირზე გვხვდება დიდი რაოდენობით ადამიანის მიერ შემოტანილი მცენარეები, მაგალითად, მიმოზა[12]. კუკის არქიპელაგის კუნძულის ჭაობიან ადგილებში იზრდება ამ ადგილებისთვის ტიპური მცენარეები, ხოლო ადგილობრივ მოსახლეობას მოჰყავთ ტარო. ატიუს, მანგაიას, მაუკეს და რაროტონგას კუნძულებზე თანმიმდევრობით გვხვდება გვიმრები, რომლებიც იცავენ ნაყოფიერი ნიადაგის თხელ ფენას გამორეცხვისაგან. ტენიან ჯუნგლებს უკავიათ რაროტონგას კუნძულის 64 %, ნისლიან ტყეებს (ტროპიკული მარადმწვანე ტყეები მთების ფერდოებზე 400 მ სიმაღლეზე ნისლის კონდენსაციის ზოლში), რომელშიც იზრდება ბევრი ენდემური მცენარე, — კუნძულის 3 %-მდე[12].

ვულკანური წარმოშობის კუნძულისათვის ტიპური მცენარეებია კაზუარინები (ლათ. Casuarinaceae), ჰიბისკუსები (ლათ. Hibiscus), ევროპელების შემოტანილი ფრანგიპანი და ბუგენვილეა (ლათ. Bougainvillea). ატოლების მცენარეულობის სიმეჩხერე, სადაც ნიადაგი ძლიერ ღარიბია და ერთადერთი მტკნარი წყლის წყარო არის წვიმა, წარმოდგენილია პანდანუსებით. ამასთან ერთად იზრდება ქოქოსის პალმები.

ხმელეთის ძუძუმწოვრები უპირატესად წარმოდგენილია კუნძულზე ადამიანის მიერ გარედან ჩაყვანილი ცხოველებით: ძაღლებით, ღორებით და კატებით. რაროტონგას და მანგაიას კუნძულებზე ბინადრობენ ტონგური მფრინავი მელია (ლათ. Pteropus tonganus), ფართოდ გავრცელებულია პატარა ვირთხები (ლათ. Rattus exulans) და პალმის ქურდები (ლათ. Birgus latro).

კუკის კუნძულების ფრინველთა სამყარო ძალიან მდიდარია. ჩრდილოეთის ჯგუფის კუნძულებზე, რომლებიც ძირითადად დაფარულია ქოქოსის პალმებით, ბინადრობს მხოლოდ ერთი ხმელეთის ფრინველი — წყნარი ოკეანის შხამნაყოფიანი მტრედი (ლათ. Ducula pacifica), რომელიც იკვებება უმშვენიერესი გეტარდის (ლათ. Guettarda speciosa) ნაყოფით[13]. მაგრამ ისეთი კუნძულები, როგორებიცაა სუვაროვი და ტაკუტეა, რომლებიც არიან მსხვილი ფრინველთა ბაზრის ადგილები, სადაც ბუდობენ ბევრი ზღვის ფრინველთა სახეობები: შავი ფუსკატა (ლათ. Sterna fuscata), ფრეგატ არიელი (ლათ. Fregata ariel), წითელფეხიანი სულა (ლათ. Sula sula), წითელკუდიანი ფაეტონი (ლათ. Phaethon rubricauda), ფრეგატ მინორი (ლათ. Fregata minor), სერი სულა (ლათ. Sula leucogaster), ცისფერსახიანი სულა (ლათ. Sula dactylatra), ტაიტური ნუმენიუსი (ლათ. Numenius tahitiensis)[13]. სამხრეთის ჯგუფის კუნძულებზე ბინადრობს ადგილობრივი არაემიგრირებული ხმელეთის ფრინველთა 11 სახეობა. მათ ეკუთვნის ენდემურ ფრინველთა ოთხი სახეობა, რომლებიც ბინადრობენ მხოლოდ ერთი კუნძულის საზღვრებში, ენდემურ ფრინველთა ორი სახეობა ბუდობს ორ კუნძულზე და არაენდემურ ფრინველთა ხუთი სახეობა[13].

ველური ბუნება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • კუკის კუნძულების ეროვნული ყვავილია: ტაიტური გარდენია (Tiare māori ან Tiale māoli პერინზე, ნასაუზე და პუკაპუკაზე).[14]
  • კუკის კუნძულებზე ბევრია შავი ვირთხა[15] და პოლინეზიური ვირთხა[16], რომლებმაც კუნძულებზე ჩიტების რაოდენობის შემცირება გამოიწვიეს.[17]
  • 2007 წელს ატიუზე და რიმატარაზე ხელახლა შეიყვანეს, 27 ლალისფერი ლორი-განდეგილი. ნამარხები და გადმოცემები ადასტურებენ, რომ ეს ფრინველი მინიმუმ ხუთ სამხრეთულ კუნძულზე იყო გავრცელებული. სავარაუდოდ მათი წითელი ბუმბულების გადაჭარბებული გამოყენება იყო მათი კუკის კუნძულებიდან გაქრობის მიზეზი.[18]

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რადიონახშირბადის ანალიზის მონაცემებით, კუკის კუნძულების სამხრეთის ჯგუფში თავდაპირველად დასახლდნენ პოლინეზიელები დაახლოებით ჩვენი წელთაღრიცხვის 500 წელს. შედარებითი ლინგვისტიკის მონაცემების მიხედვით, სამხრეთის ჯგუფის კუნძულებზე მოსახლეობა დასახლდა საზოგადოების კუნძულებიდან, რომლებიც, თავის მხრივ, იქ დასახლდა მარკიზის კუნძულებიდან. ამასთან ერთად გაყოფა პრამარკიზულ და პრატაიტურ ენებს შორის მოხდა დაახლოებით ჩვენი წელთაღრიცხვის 900 წელს. ჩრდილოეთის ჯგუფის კუნძულებზე (გარდა პუკაპუკასი, რომელზეც მოსახლეობა სავარაუდოდ დასახლდა კუნძულ სამოადან) მოსახლეობა გადმოსახლდა ან სამხრეთის ჯგუფის კუნძულებიდან, ან პირდაპირ საზოგადოების კუნძულებიდან.

ესპანელი ზღვაოსანი ალვარო დე მენდანია და პედრო ფერნანდეს კიროსი გახდნენ პირველი ევროპელები, რომლებმაც მიაღწიეს კუნძულს. პირველად აღმოჩენილი იქნა კუნძული პუკაპუკა, რომელსაც 1595 წელს მენდანიამ სახელად დაარქვა კუნძული სან-ბერნარდო. უკვე XVII საუკუნის შუაში კუნძულები გამოიკვლიეს ბრიტანელმა ზღვაოსნებმა. 1773—1774 წლებში და 1777 წელს გამოჩენილმა ინგლისელმა მოგზაურმა ჯეიმზ კუკმა აღმოაჩინა კუნძულები მანუაე, პალმერსტონი, მანგაია და ატიუ. მან აღმოჩენილ სამხრეთის ჯგუფის კუნძულებს სახელად დაარქვა ჰერვის კუნძულები. თავისი დღევანდელი დასახელება არქიპელაგმა მიიღო მხოლოდ XIX საუკუნის დასაწყისში, როდესაც კუნძულები შეისწავლა რუსმა მოგზაურმა ივან კრუზენშტერნმა.

1820-იანი წლების დასაწყისში კუკის კუნძულებზე გადასხდნენ პირველი მისიონერები ლონდონის მისიონერული საზოგადოებიდან (პირველი გახდა ჯონ უილიამსი). ქრისტიანობა გავრცელდა ძალიან მალე, და ეკლესია კუნძულებზე უმალვე დაეუფლა პოლიტიკური და ადმინისტრაციული ცხოვრების კონტროლს. მისიონერების გამოჩენამ ხელი შეუწყო არქიპელაგზე მშვიდობის დამყარებას (მანამდე ადგილობრივი ტომები ერთმანეთში მუდმივად იმყოფებოდნენ საომარ მდგომარეობაში). მიუხედავად ამისა, იყო უარყოფითი შედეგებიც: ავადმყოფობის შედეგად, რომლებიც ევროპელებმა შეიტანეს კუკის კუნძულებზე, ადგილობრივი მოსახლეობის რიცხვმა განიცადა მყისიერი კლება.

1843 წელს საფრანგეთის მიერ კუნძულ ტაიტის დაპყრობის შემდეგ კუკის კუნძულების არიკებმა (ადგილობრივი ბელადები) მიმართეს ბრიტანეთის იმპერიას დახმარებისათვის. მიუხედავად ამისა, ბრიტანეთის პროტექტორატი რაროტონგაზე (მოგვიანებით ჩრდილოეთისა და სამხრეთის ჯგუფის ყველა კუნძულზე) გამოცხადდა მხოლოდ 1888 წელს. არქიპელაგზე დიდი ინტერესი ჰქონდა ახალ ზელანდიას, მაგრამ იდეის «კოლონიის კოლონია»ს წინააღმდეგ (იმ მომენტში ახალი ზელანდია იყო ბრიტანეთის კოლონია) გამოდიოდნენ კუკის კუნძულების მაორის ტომების უმრავლესობა, რომლებსაც უნდოდათ ბრიტანეთის იმპერიის დაცვის ქვეშ ყოფნა. მაგრამ უკვე 1901 წელს კუნძულების მართველობა გადაეცა ახალ ზელანდიას. 1960 წელს კუკის კუნძულებმა ანტიკოლონიური მოძრაობის შედეგად, წყნარი ოკეანის ერებს შორის ერთ-ერთმა პირველმა მოიპოვა შიდა თვითმმართველობა. 1965 წლის 4 აგვისტოს კუკის კუნძულები გახდა თვითმმართველი სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნი ახალ ზელანდიასთან თანამეგობრობაში.

ბოლო ათწლეულებში გამოვლინდა ეკონომიკური და სოციალურ სფეროებში წინსვლა, გაფართოვდა ადგილობრივი ხელისუფლების უფლებამოსილება, შედეგად, გაიზარდა კუკის კუნძულების დამოუკიდებლობა (მაგალითად, საგარეო პოლიტიკის სფეროში, ახალ ზელანდიასთან თავისუფალი ასოციაციიდან ცალმხრივად გამოსვლის უფლებით). 1990-იანი წლების შუაში ქვეყანამ გადაიტანა დიდი ფინანსური კრიზისი. რის შედეგადაც გაუარესდა ადგილობრივი მოსახლეობის ცხოვრების დონე, გაიზარდა ემიგრაცია ახალ ზელანდიაში, ხდებოდა მთავრობებისა და პრემიერ-მინისტრების ხშირი ცვლა.

პოლიტიკური მოწყობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სახელმწიფო წყობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულები — ახალ ზელანდიასთან თავისუფლად ასოცირებული თვითმართვადი ტერიტორიაა. ამაში მოიაზრება კუნძულების დამოუკიდებლობა ტერიტორიის შიდა საკითხების მოგვარებაში (კერძოდ, აღმასრულებელი ხელისუფლება ეკუთვნის კუკის კუნძულების მთავრობას, საკანონმდებლო — კუკის კუნძულების პარლამენტს, და არა ახალი ზელანდიის პარლამენტს), ახალი ზელანდიის სამეფოს შემადგენლობაში ყოფნა, რომელსაც ხელმძღვანელობს ახალი ზელანდიის მონარქი მეფე ჩარლზ III, ტერიტორიის მოსახლეობისთვის ახალი ზელანდიის მოქალაქეობის მინიჭება (მაგრამ მათ არ შეუძლიათ მონაწილეობის მიღება ახალი ზელანდიის არჩევნებში და სოციალური დახმარების მიღება იმ დრომდე, სანამ არ გახდებიან ახალი ზელანდიის მუდმივი რეზიდენტები). საგარეო პოლიტიკა და თავდაცვა რჩება ახალი ზელანდიის ხელისუფლების პრეროგატივა.

1965 წლის 4 აგვისტოს მიღებული კონსტიტუცია ადგენს მონარქიული ფორმის მმართველობას ვესტმინსტერული სისტემის პარლამენტარიზმით, როგორიც მოქმედებს ახალ ზელანდიაში. მაგრამ ქვეყანაში დემოკრატიული პრინციპები მჭიდროდ გადახლართულია ადგილობრივ ტრადიციებთან. მაგალითად, საარჩევნო ოლქები ფორმირდება მიწისა და საზღვრების ტრადიციული დაყოფის საფუძველზე, რომლებიც გაწელილია კუნძულების შიდა რაიონებიდან ოკეანისკენ[19].

საკანონმდებლო ხელისუფლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პარლამენტის შენობა, ყოფილი სასტუმრო.

საკანონმდებლო ხელისუფლების უმაღლესი ორგანო 24 დეპუტატისაგან შემდგარი ერთპალატიანი პარლამენტია[20] (2003 წლამდე — 25 დეპუტატი[21]), რომელიც ირჩევა საყოველთავო ფარული კენჭისყრით. თითოეული დეპუტატი წარმოადგენს ცალკეულ ოლქს, ზოგიერთ შემთხვევაში — მთელ კუნძულს. პარლამენტის წევრთა უფლებამოსილების ვადა — 5 წელია[22].

პარლამენტის პირველ სხდომაზე დეპუტატები ირჩევენ სპიკერს და მის მოადგილეს.

აღმასრულებელი ხელისუფლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულების კონსტიტუციის თანახმად, სახელმწიფოს მეთაურია მისი უდიდებულესობა ბრიტანეთის მეფე ჩარლზ III, რომელიც კუნძულებზე წარდგენილია მეფის წარმომადგენლით (ძველად უმაღლესი კომისრით), რომელსაც მეფე ნიშნავს სამი წლის ვადით ხელახალი დანიშვნის უფლებით. მეფის წარმომადგენელი მოქმედებს მინისტრთა კაბინეტის, პრემიერ-მინისტრის ან შესაბამისი მინისტრის რჩევით. თუ მინისტრთა კაბინეტს, პრემიერ-მინისტრს ან შესაბამის მინისტრს მეფის წარმომადგენელთან შეაქვთ რომელიმე წინადადება და თუ დედოფლის წარმომადგენელი წინადადების შემოსვლის თარიღიდან 14 დღის განმავლობაში მას არ უარყოფს, ითვლება, რომ წინადადება მიღებულია. მეფის წარმომადგენელი პარლამენტის აქტებს ანიჭებს კანონის ძალას, იღებს უფლებამოსილების სიგელს[19].

მინისტრთა კაბინეტი, რომელიც შედგება თავმჯდომარე პრემიერ-მინისტრისაგან და არანაკლებ 6 და არაუმეტეს 8 მინისტრისაგან, ინიშნება პარლამენტის წევრებისაგან (ერთი მინისტრი ინიშნება არა პარლამენტის წევრისაგან). მინისტრთა კაბინეტი პარლამენტის წინაშე პასუხისმგებელი აღმასრულებელი ორგანოა. ქვეყნის პრემიერ-მინისტრს ნიშნავს ბრიტანეთის მეფის წარმომადგენელი პარლამენტის წევრებიდან. დანარჩენი მინისტრები ასევე ინიშნებიან მეფის წარმომადგენლის მიერ პარლამენტის წევრებიდან, მაგრამ მხოლოდ პრემიერ-მინისტრის წარდგენით.

სასამართლო ხელისუფლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუნძულებზე მოქმედებს საერთო სამართალი — სამართლებლივი სისტემა, რომელშიც სამართლის წყაროდ მიიჩნევა სასამართლო პრეცედენტი[22]. ქვეყნის უმაღლესი კანონია კუკის კუნძულების კონსტიტუცია. სასამართლო ორგანოებს წარმოადგენს უმაღლესი სასამართლო, სააპელაციო სასამართლო, მიწის სასამართლო და საიდუმლო საბჭო.

კუკის კუნძულების უმაღლესი სასამართლო შედგება უმაღლესი მოსამართლით და მოსამართლეებისგან, რომელსაც ნიშნავს დედოფლის წარმომადგენელი აღმასრულებელი საბჭოს წარდგენით. უმაღლესი სასამართლო იყოფა სამოქალაქო საქმეთა, სისხლის სამართლის, მიწის საქმეთა განყოფილებებად. კუკის კუნძულების უმაღლესი სასამართლოს მოსამართლეები შეიძლება გახდნენ მხოლოდ კუკის კუნძულების მოქალაქეები, რომლებსაც არანაკლებ 7 წელი უმუშავიათ ბარისტერის თანამდებობაზე ახალ ზელანდიაში ან ერთა თანამეგობრობის სხვა ქვეყნებში.

აპელაციური სასამართლო შედგება სამი მოსამართლისაგან, რომელსაც ასევე ნიშნავს დედოფლის წარმომადგენელი. საიდუმლო საბჭო განიხილავს სარჩელს სააპელაციო სასამართლოს გადაწყვეტილებებზე.

საარჩევნო ოლქები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საარჩევნო უფლებები მინიჭებული აქვთ კუკის კუნძულების მოქალაქეებს, ახალი ზელანდიის მოქალაქეებს, პირებს, რომლებსაც აქვთ კუკის კუნძულების მუდმივი რეზიდენტის სტატუსი, პირებს, რომლებიც ცხოვრობდნენ როდესმე ქვეყანაში არანაკლებ 12 თვისა. მაგრამ თუ ადამიანი იმყოფებოდა კუკის კუნძულების ფარგლებს გარეთ სამი ან მეტი თვის განმავლობაში, მას ერთმევა უფლება პარლამენტის არჩევნებში მონაწილეობისა. მოქალაქეს არჩევნებში მონაწილეობის უფლება ხელმეორედ ეძლევა, თუ პირი იმყოფებოდა კუკის კუნძულების ტერიტორიაზე სამი ან მეტი თვის განმავლობაში[20].

საარჩევნო ოლქები
რაროტონგა ტუპაპა-მარაერენგა; ტაკუვაინე-ტუტაკიმოა; ავატიუ-რუატონგა-პალმერსტონი; ნიკაო-პანამა; რუააუ; აკაოა; მურიენუა; ტიტიკავეკა; ნგატანგიია; მატავერა
აიტუტაკი ამური-ურეია; არუტანგა-რეურეუ-ნიკაუპარა; ვაიპაე-ტაუტუ
მანგაია ონეროა; ივირუა; ტამარუა
ატიუ ტიენუი-მაპუმაი; ტენგატანგი-არეორა-ნგატიარუა
სხვა კუნძულები მაუკე; მიტიარო; რაკაჰანგა; მანიჰიკი; პუკაპუკა-ნასაუ; პენრინი

თითოეული საარჩევნო ოლქი წარმოადგენს ერთ დეპუტატს ქვეყნის პარლამენტში. რის შედეგადაც, რაროტონგას კუნძული პალმერსტონთან ერთად პარლამენტში წარდგენილია 10 დეპუტატით, აიტუტაკი და მანგაია — 3 დეპუტატით, ატიუ — 2 დეპუტატით, მაუკე, მიტიარო, რაკაჰანგა, მანიჰიკი, პენრინი — 1 დეპუტატით, პუკაპუკა ნასაუსთან ერთად — 1 დეპუტატით.

პოლიტიკური პარტიები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულებზე მოქმედებს მხოლოდ ორი პოლიტიკური პარტია: კუკის კუნძულების პარტია და კუკის კუნძულების დემოკრატიული პარტია. ადრე მოქმედებდნენ სხვა რამდენიმე ხანმოკლე პოლიტიკური გაერთიანებები.

შეიარაღებული ძალები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულების 1965 წელს მიღებული კონსტიტუციის თანახმად ქვეყნის თავდაცვაზე პასუხისმგებელია ახალი ზელანდია, მაგრამ პრაქტიკაში ამ ფუნქციის შესრულება ხდება მხოლოდ კუკის კუნძულების მთავრობის მოთხოვნით.

კუკის კუნძულებსა და ახალ ზელანდიას შორის მოქმედებს ურთიერთდახმარების პროგრამა (ინგლ. Mutual Assistance Programme), რომელშიც შედის კუკის კუნძულების განსაკუთრებული სანაპირო ეკონომიკური ზონის პატრულირება ახალი ზელანდიის საყარაულო კატერებით, კუკის კუნძულების საზღვაო პოლიციის ქვეგანყოფილებების სპეციალისტების სწავლება წყლის ქვეშ ჩასვლაში, ცეცხლსასროლი იარაღის გამოყენება, ახალზელანდიელი სპეციალისტებით ინსტრუქტირება[23]. ახალზელანდიელი მრჩევლის ოფიციალური ადგილსამყოფელი კუკის კუნძულების თავდაცვის საკითხებში არის ქალაქი უელინგტონი.

1987 წელს კუკის კუნძულების პრემიერ-მინისტრმა ტომ დევისმა ქვეყანა გამოაცხადა ნეიტრალურად, როგორც კი ახალმა ზელანდიამ უარი თქვა შეეშვა თავის პორტებში ატომური იარაღით ან ატომური ძალოვანი მოწყობილობებით აღჭურვილი ამერიკული სამხედრო გემები. მან კონსტატირება გაუკეთა იმ ფაქტს, რომ ახალ ზელანდიას არ აქვს უფლება განახორციელოს ქვეყნის თავდაცვა, როდესაც ქვეყნებს შორის ამ საკითხზე არსებული შეთანხმებები დიდი ხნის მოძველებულია[23].

1993 წელს ორი ქვეყნის მთავრობებს შორის გაცვლილი გზავნილებით მიღწეული იქნა კომპრომისი, რომლის თანახმადაც ახალმა ზელანდიამ აღიარა კუკის კუნძულების მთავრობის უპირობო კონტროლი არა მარტო მის საგარეო პოლიტიკაზე, არამედ თავდაცვაზეც[24].

შიდა უსაფრთხოებას უზრუნველყოფს ეროვნული პოლიციის ფორმირება. პოლიციის კომისარი ინიშნება პოლიციის მინისტრის მიერ.

საგარეო პოლიტიკა და საერთაშორისო ურთიერთობები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულების საგარეო პოლიტიკის საკითხები კუკის კუნძულების 1964 წლის კონსტიტუციური აქტის საფუძველზე ახალი ზელანდიის დაქვემდებარებაშია, რომელმაც უნდა შეათანხმოს ამ სფეროში მოქმედებები კუკის კუნძულების ხელისუფლებასთან[25]. მაგრამ, 1980-იანი წლებიდან დაწყებული, თვითმართვადი ტერიტორიის საგარეო პოლიტიკაში მოღვაწეობამ მიიღო უფრო მეტი დამოუკიდებელი ხასიათი. მაგალითად, კუკის კუნძულებს ახალი ზელანდიისგან დამოუკიდებლად აქვს უფლება ხელი მოაწეროს რეგიონალურ და საერთაშორისო ხელშეკრულებებს, შევიდეს სხვადასხვა საერთაშორისო ორგანიზაციებში, დაამყაროს საკონსულო და დიპლომატიური ურთიერთობები მსოფლიოს სხვა ქვეყნებთან, თავის საგარეო პოლიტიკურ მოქმედებაში გამოვიდეს, როგორც სუვერენული და დამოუკიდებელი სახელმწიფო[26] (მაგრამ მიუხედავად ამისა, კუკის კუნძულები არ არის გაერთიანებული ერების ორგანიზაციის წევრი).

კუკის კუნძულები მთელი რიგი რეგიონალური და საერთაშორისო ორგანიზაციების წევრია: წყნარი ოკეანის კუნძულების ფორუმი, სამხრეთ წყნარი ოკეანის კომისია, აზიის განვითარების ბანკი, ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია, გაეროს სურსათისა და სოფლის მეურნეობის ორგანიზაცია, იუნესკო, აფრიკის, კარიბის ზღვის და წყნარი ოკეანის რეგიონი და სხვა ორგანიზაციები. ქვეყანას აქვს ხუთი დიპლომატიური წარმომადგენლობა საზღვარგარეთ: ახალ ზელანდიაში, ავსტრალიაში, ამერიკის შეერთებულ შტატებში, ნორვეგიაში და ევროპის კავშირში[27].

ჩინეთთან ურთიერთობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

დიპლომატიური ურთიერთობა კუკის კუნძულებსა და ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკას შორის დამყარდა 1997 წლის 25 ივლისს[28]. გამყარებული ურთიერთობები ჩინეთსა და ოკეანეთის მთელ რიგ ქვეყნებს შორის, მათ შორის, კუკის კუნძულებთან, უკანასკნელი ათწლეულის განმავლობაში იწვევს გარკვეულ შეშფოთებას ახალი ზელანდიისა და ავსტრალიის მხრიდან, რომელთა პოზიციები რეგიონში ტრადიციულად ძლიერია. ხშირად ოკეანეთის ქვეყნები ჩათრეული არიან დიპლომატიურ ომებში ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკასა და ჩინეთის რესპუბლიკას (კუნძული ტაივანი) შორის.

ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკა კუკის კუნძულებს მნიშვნელოვან ფინანსურ დახმარებას უწევს. ქვეყნები თანამშრომლობენ ვაჭრობის და თევზჭერის სფეროში, ტარდება რეგულარული შეხვედრები ორივე ქვეყნის ლიდერებს შორის. თავის მხრივ, კუკის კუნძულები, აღიარებენ მხოლოდ ერთ ჩინეთს — ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკას[29].

2003 წელს საქონელბრუნვამ კუკის კუნძულებსა და ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკას შორის შეადგინა US$ 575 000[28].

ევროკავშირთან ურთიერთობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულები მჭიდროდ თანამშრომლობს ევროპის კავშირთან, მათ შორის ბელგიის დედაქალაქ ბრიუსელში მდებარეობს კუკის კუნძულების დიპლომატიური წარმომადგენლობა. კუკის კუნძულების პირველი დამსახურებული კონსული რეგიონში გამოჩნდა 1987 წლის 10 თებერვალს ნორვეგიის დედაქალაქ ოსლოში[27]. ევროკავშირის ქვეყნები კუკის კუნძულებს უწევენ ფინანსურ და ჰუმანიტარულ დახმარებას (ძირითადად მოშორებულ კუნძულებს), თანამშრომლობენ თევზჭერაში და სოციალურ სფეროში (ჯანმრთელობის დაცვა, განათლება)[30].

ადმინისტრაციული დაყოფა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1988 წლის აქტი დაშორებული კუნძულების ადგილობრივ თვითმმართველობაზე (ინგლ. The Outer Islands Local Government Act 1988) მოქმედებს ყველა კუნძულზე, გარდა რაროტონგასი. ამ კანონის თანახმად ყველა კუნძულზე ფუძნდება კუნძულის საბჭო, რომელშიც შედიან კუნძულების ბელადები, უხუცესები, კუნძულის წარმომადგენელი პარლამენტის წევრები, და თითოეული კუნძულის საარჩევნო ოლქის არჩეული წევრები[31].

კუნძულ რაროტონგას სამი რაიონისთვის (ვაკა) ადგილობრივი თვითმართველობის სისტემა აღდგენილ იქნა 1997 წელს კუნძულ რაროტონგაზე ადგილობრივი მმართველობის აქტის მიღებით (ინგლ. Rarotonga Local Government Act). მერების და საბჭოს წევრების პირველი არჩევნები ჩატარდა 1998 წლის ნოემბერში[2]. მაგრამ 2008 წელს ადგილობრივი მმართველობა ისევ გაუქმდა.

კუკის კუნძულების კონსტიტუცია ითვალისწინებს არიკის საბჭოს შექმნას (ინგლ. House of Ariki), რომლის მოქმედება რეგულირდება 1966 წლის აქტით არიკის საბჭოს შესახებ (ინგლ. House of Ariki Act 1966). საბჭო შედგება რვა არიკისაგან (ბელადი), რომლებიც წარმოადგენენ დაშორებულ კუნძულებს, და არაუმეტეს ექვსი არიკისაგან რაროტონგას და პალმერსტონის კუნძულებიდან. მისი მუშაობა შეზღუდულია კონსულტაციური ფუნქციებით[2].

სხვა დაშორებული კუნძულები არიან
აიტუტაკი (მოიცავს დაუსახლებელ მანუაეს)
მანგაია
ატიუ (მოიცავს დაუსახლებელ ტაკუტეას)
მაუკე
მიტიარო
მანიჰიკი
პენრინი
რაკაჰანგა
პუკაპუკა (მოიცავს ნასაუს და დაუსახლებელ სუვაროვს)
პალმერსტონი
პაროტონგას ყოფილი ოლქები

1997 წელს დაარსდა პაროტონგას სამი ოლქი (vaka - საბჭო), რომლებსაც ასევე მერები ხელმძღვანელობდნენ [32] და გაუქმდნენ 2008 წელს.[33]

მოსახლეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2011 წლის აღწერის მიხედვით კუკის კუნძულების მოსახლეობის რაოდენობა შეადგენს 14 974 კაცს[34], აქედან 10 572 ცხოვრობს კუნძულ რაროტონგაზე საერთო ფართობით 67,1 კმ²[34]. დედაქალაქ ავარუაში ცხოვრობს 6935 კაცი[35]. მოსახლეობის 92,57 % (13 862 ად.) ცხოვრობს სამხრეთის ჯგუფის კუნძულებზე, თითქმის სამი მეოთხედი — რაროტონგაზე. კუნძულები მანუაე, სუვაროვი და ტაკუტეა დაუსახლებელია. ყველაზე მცირედ დასახლებული კუნძულია პალმერსტონი (60 კაცი).[34]

2011 წელს მამაკაცები შეადგენდნენ მოსახლეობის 50,02 % (7490 ად.[34]), ხოლო ქალები — 49,98 % (7484 ად.[34]).

კუკის კუნძულების უდიდეს ნაწილს (87,7 %) შეადგენენ — კუკის კუნძულების მაორები, რომლებიც ეთნიკურად ახლოა საფრანგეთის პოლინეზიისა და ახალი ზელანდიის ძირძველ მოსახლეობასთან. საზღვარგარეთიდან მოსული მოსახლეობის რიცხვი მცირეა — 6,5 %. დანარჩენი მოსახლეობის რიცხვი შეადგენს მაორებისა და საზღვარგარეთიდან მოსული ადამიანების შერეული ქორწინებით დაბადებულ შთამომავლებს. მიუხედავად დასავლური კულტურის მნიშვნელოვანი გავლენისა, კუკის კუნძულების ტრადიციული კულტურა არ გამქრალა და აგრძელებს თავის განვითარებას.

კუკის კუნძულების მოსახლეობის უმრავლესობა ლაპარაკობს პოლინეზიურ ენებზე, უპირველეს ყოვლისა, კუკის კუნძულების ენაზე (კუკის კუნძულების მაორები), რომელიც გახდა ოფიციალური ენა 2003 წელს[36].

მეორე სახელმწიფო ენაა — ინგლისური. ის არის მშობლიური ენა ატოლ პალმერსტონის ყველა მოსახლისათვის.

ქრისტიანობა კუკის კუნძულებზე გაბატონებული რელიგიაა. კუკის კუნძულების თანამედროვე საზოგადოებაში მოსახლეობის უმეტესობა (55,9 %) კუკის კუნძულების ქრისტიანული ეკლესიის მიმდევარია (პროტესტანტები). დაახლოებით 17 % — კათოლიკე, მეშვიდე დღის ადვენტისტები — 7,9 %, იეღოვას მოწმეები — 1,2 %.

ეკონომიკა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

საერთო დახასიათება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულების ეკონომიკა
ვალუტა 1 ახალზელანდიური დოლარი (NZD) = 100 ცენტი
კუკის კუნძულების დოლარი = 100 ცენტი
ერთი ახალზელანდიური დოლარი = ერთი კუკის კუნძულების დოლარი
საბიუჯეტო წელი კალენდარული წელი
სავაჭრო ორგანიზაციები SPARTECA, წყნარი ოკეანის კუნძულების ფორუმი
სტატისტიკა
მდგომარეობა მსოფლიოში (მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის (მუპ) მიხედვით) 221-ე (2005)
მთლიანი შიდა პროდუქტი (მუპ) $280,3 მლნ. (2006)
მშპ-ის ზრდა 7,5 % (2006)
მშპ ერთ სულ მასახლეზე (მუპ) $13 158 (2006)
ინფლაცია 3,3 % (2006)
მუშა ძალა 5928 (2006)
უმუშევრობა 13,1 % (2001)
მეურნეობის მთავარი დარგები სოფლის მეურნეობა, ტურიზმი
სავაჭრო პარტნიორები
ექსპორტი $5,4 მლნ. (2006)
მთავარი პარტნიორები (ექს.) იაპონია 33 %, ახალი ზელანდია 30 %, ავსტრალია 7 %
იმპორტი $148,5 მლნ. (2006)
მთავარი პარტნიორები (იმპ.) ახალი ზელანდია 69 %, ფიჯი 16 %, ავსტრალია 8 %, იაპონია 2 %, აშშ 1 %
სახ. ფინანსები
ბიუჯეტის შემოსავლები $103,2 მლნ. (2006)
ბიუჯეტის გასავლები $92,8 მლნ. (2006)

კუკის კუნძულებზე არსებული ეკონომიკური სიტუაციის დამახასიათებელი მაჩვენებლები არაფრით არ განსხვავდება ოკეანეთის სხვა ქვეყნების მაჩვენებლებისაგან: უზარმაზარი განსაკუთრებული ეკონომიკური ზონა (გეზ), შეზღუდული ბუნებრივი სიმდიდრე, პროდუქციის გასაღების მსოფლიო ბაზრებიდან საგრძნობი დაშორება, მაღალკვალიფიცირებული სპეციალისტების დეფიციტი. ქვეყნის ეკონომიკა უახლოეს დრომდე პრაქტიკულად მთლიანად ბაზირებული იყო სახელმწიფო სექტორზე[37]. კუნძულებზე ბოლო ეკონომიკურმა რეფორმები მიმართულია ეკონომიკის კერძო სექტორის განვითარებაზე და მისი ინვესტირებისათვის პირობების შექმნაზე. მაგალითად, მთავრობის მიერ დაწეულია გადასახადების ტარიფები[22].

ბოლო წლებში ეკონომიკის ძირითადი დარგებია სოფლის მეურნეობა, ტურიზმი და ფინანსური სერვისი. მომსახურების სფერო ეკონომიკის ყველაზე დინამიური დარგია. ტურიზმი, ოფშორული საბანკო კომპანიები და სხვა სახის ფინანსური მომსახურებები ვითარდება ძალიან სწრაფი ტემპით. დღეისათვის ტურიზმი — უცხოური ვალუტის ძირითადი შემომტანია. ის ასევე მრავალი ოჯახის ძირითადი შემოსავლის წყაროა. კუკის კუნძულები რჩება ძალზე დამოკიდებული უცხოურ დახმარებებზე, ხოლო ახალი ზელანდია მისი ძირითადი დონორია.

დაახლოებით 6600 შრომისუნარიანი ადამიანიდან 52 % მუშაობს მომსახურების სფეროში (ნახევარი — სახელმწიფო სამსახურში), 29 % — სოფლის მეურნეობაში და 15 % — მრეწველობაში.

სოფლის მეურნეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სოფლის მეურნეობა — კუკის კუნძულების ეკონომიკის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი სექტორია. 1970-იანი წლებიდან ამ სექტორში მოხდა მნიშვნელოვანი ცვლილებები: სოფლის მეურნეობის როლი ქვეყნის ეკონომიკაში მნიშვნელოვნად დაეცა. მაგალითად, 1997 წლებში სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის კომერციული წარმოება არ აღემატებოდა 2000 ტონას და შეადგენდა ქვეყნის წლიური ექსპორტის 20 %-ზე ნაკლებს[38]. მნიშვნელოვანი ცვლილებები შეიძლება აიხსნას ბევრი ფაქტორებით: ტურიზმის ინტენსიური განვითარებით, რის შედეგადაც მოსახლეობა სასოფლო-სამეურნეო წარმოებიდან გადაერთო მომსახურების სფეროში, ქალაქის მოსახლეობის ზრდით (ურბანიზაციის პროცესი), მოსახლეობის გადასვლა დაშორებული კუნძულებიდან რაროტონგაზე, ბოლო ათწლეულში ხშირი გვალვებით[39]. ყველაფერმა ამან მოიტანა იმპორტის ზრდა, შედეგად, ქვეყანა რჩება დამოკიდებული საკვები პროდუქციის უცხოეთიდან შემოტანაზე. კუკის კუნძულების სოფლის მეურნეობის განვითარების გზის და მისი პროდუქციის კონკურენტუნარიანობის ერთ-ერთი წინააღმდეგობაა ქვეყნის ტერიტორიის ძალიან მცირე ფართი, კუნძულების დიდი დაშორება მსოფლიო ბაზართან, ცუდი სატრანსპორტო კავშირი[39].

მთავარი სასოფლო-სამეურნეო კულტურებია: პომიდორი, კომბოსტო, ჩინური კომბოსტო, ღორისქადა, საზამთრო, გოგრა, ყაბახი, წიწაკა, პარკოსანი კულტურები, ბადრიჯანი, ასევე ისეთი ტრადიციული კულტურები როგორიცაა: ტარო, იამსი, მანიჰოტი და ბატატი[39]. სოფლის მეურნეობა ძირითადად განვითარებულია სამხრეთის ჯგუფის კუნძულებზე, სადაც ნესვის ხე, ქოქოსი, სხვადასხვა ციტრუსის კულტურები და ტროპიკული ხილი მოჰყავთ ექსპორტისათვის.

თევზჭერა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

თევზი — კუკის კუნძულების ერთ-ერთი ეროვნული სიმდიდრეა, რომელიც ძალიან დიდ როლს თამაშობს ქვეყნის ეკონომიკაში. ოკეანეში ძირითადად ხდება თინუსის, ქორჭილას, სკუმბრიას და მთვარე-თევზის დაჭერა[40]. თევზის პროდუქციის ძირითადი იმპორტიორები არიან იაპონია, ახალი ზელანდია და აშშ. ასევე ხდება აკვარიუმის სახეობის თევზის დაჭერა[41].

1957 წელს კუნძულ აიტუტაკიზე შემოიტანეს ტროხუსები (ინგლ. Trochus niloticus), რის შემდეგაც ამ სამრეწველო მოლუსკის ნიჟარები, რომლებიც შემოტანილი იქნა არქიპელაგის ბევრ კუნძულზე, გახდა კუკის კუნძულების ერთ-ერთი მთავარი საექსპორტო საქონელი[7]. მანიჰიკის და ტონგარევას ჩრდილოეთის ჯგუფის კუნძულებზე საექსპორტოდ მოიპოვებენ ძვირფას მარგალიტს. პატარა გუბეებში ადგილობრივი მოსახლეობა შიდა ბაზრისათვის ამრავლებენ ლათ. Chanos chanos-ის სახეობის თევზს.

სახელმწიფო ბიუჯეტის შევსება ასევე ხდება უცხოეთის გემებისათვის განსაკუთრებულ ეკონომიკურ ზონაში თევზჭერისთვის ნებართვის ასაღებად ლიცენზიის გაცემაში.

ტრანსპორტი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რაროტონგას საერთაშორისო აეროპორტი ემსახურება საერთაშორისო ხაზებს, რომელიც კუკის კუნძულებს აკავშირებს მსოფლიოს ბევრ წერტილთან. ძირითადი ავიაკომპანია, რომელიც ასრულებს ავიაგადაფრენებს რაროტონგადან ოკლენდამდე, ფიჯიმდე, ტაიტიმდე და ლოს-ანჯელესამდე (აშშ) არის Air New Zealand. შიდა გადაფრენებს და ასევე გადაფრენას საფრანგეთის პოლინეზიის კუნძულ ტაიტიზე, ახორციელებს ავიაკომპანია «ეირ-რაროტონგა».

კუნძულ რაროტონგაზე მოქმედებს საზოგადოებრივი ტრანსპორტი (ავტობუსი), ხოლო აუცილებლობის შემთხვევაში ტურისტებს შეუძლიათ იქირავონ ავტომობილი ან გამოიძახონ ტაქსი[42].

რეგულარული ორთქლისძრავიანი გემების ხაზი აკავშირებს კუკის კუნძულებს ოკლენდთან, სამოასთან, ტონგასთან და ნიუესთან. მცირე გემების მთელი ფლოტი ემსახურება შიდა ხაზებს. რაროტონგაზე და ზოგიერთ სხვა სამხრეთის ჯგუფის კუნძულებზე არსებობს განვითარებული ავტოგზების ქსელი.

კავშირგაბმულობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სატელეკომუნიკაციო მომსახურებას, საერთაშორისო და შიდა სატელეფონო კავშირის ჩათვლით, ფაქსიმილარულ და სატელეგრაფო კავშირების მომსახურებას და ინტერნეტს წარმოადგენს კომპანია «Telecom Cook Islands», რომლის ოფისიც მდებარეობს ავარუაში[43]. ამ მომსახურეობის ზოგიერთი ნაწილი ასევე ხელმისაწვდომია არქიპელაგის დაშორებულ კუნძულებზეც. ასევე არსებობს საფოსტო კავშირი, ხოლო ადგილობრივი საფოსტო მარკები იწვევს ფილატელისტების ინტერესს მთელ მსოფლიოში. რაროტონგას და აიტუტაკის კუნძულებზე მოქმედებენ ზოგიერთი ინტერნეტ-კაფეები, საკვანძო ადგილებში არის WiFi[44].

მუშაობს თანამგზავრული ტელევიზია, მათ შორის ადგილობრივი არხი, რომელიც ძირითადად მაუწყებლობს ახალი ზელანდიის ტელევიზიისა და კომპანია «Elijah Communications Ltd»-ის (ასევე «Radio Cook Islands» და «The Cook Islands Herald weekly»-ის მფლობელი) პროგრამებს. კუნძულებზე კაბელური ტელევიზია არ არსებობს[45]. კუკის კუნძულებზე მაუწყებლობს ორი რადიოსადგური — «Radio Cook Islands» და «Radio Ikurangi»[43]. გამოიცემა ყოველდღიური გაზეთი «კუკ აილენდს ნიუსი» (Cook Islands News), ფართოდ გავრცელებულია ახალზელანდიური და ავსტრალიური გაზეთები და ჟურნალები. რაროტონგაში ყოველკვირეულად გამოდიან ადგილობრივი გაზეთები «Herald» და «Independent».

ტურიზმი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულების წამყვანი სამეურნეო სექტორია ტურიზმი, რომელიც ინტენსიურად ვითარდება 1971 წლიდან. 2006 წელს კუნძულები მოინახულა 92 095 ადამიანმა[46], რითაც ქვეყნის ეკონომიკას მოუტანა აუცილებელი ფინანსები და ბიძგი მისცა ტურისტული ინფრასტრუქტურის განვითარებას. ტურისტთა ძირითადი ნაკადი მიემართება ან კუნძულ რაროტონგაზე, ან აიტუტაკიზე. ბოლო წლებში კუკის კუნძულების მშპ-ს 80 %-მდე შემოსავლები ტურიზმიდან შემოვიდა. არქიპელაგს უპირატესად სტუმრობენ ახალი ზელანდიის (2006 წელს ტურისტთა ნახევარზე მეტი[46]), ავსტრალიის, ევროპის ქვეყნების, აშშ-ს და კანადის მოქალაქეები. მაგრამ ქვეყნის ეკონომიკაში ტურისტული სექტორის წილის მნიშვნელოვან ზრდას შეუძლია მოიტანოს უარყოფითი შედეგებიც. ტურისტების რაოდენობის მყისიერი შემცირების შემთხვევაში, ეკონომიკას ელოდება ძნელი გამოცდა: ქვეყნის მშპ-ს მაჩვენებლის დაწევა, მოსახლეობის შემოსავლების შემცირება, რაც გამოიწვევს მათ ემიგრაციას ახალ ზელანდიაში.

ქვეყანაში შესასვლელად 31 დღიანი ვადით პიროვნებას აუცილებლად სჭირდება თან ჰქონდეს მხოლოდ მოქმედი პასპორტი, უკან დასაბრუნებელი ბილეთი და სამყოფი ფინანსები. თუ კუნძულებზე ყოფნის ხანგრძლივობა აჭარბებს ერთ თვეს და ნაკლებია სამ თვეზე, ასევე აუცილებელია 70 ახალზელანდიური დოლარის გადახდა (15 და უფრო მეტი ასაკის პირთათვის). თუ კუნძულებზე ყოფნის ხანგრძლივობა აჭარბებს სამ თვეს და არ აღემატება ხუთ თვეს — აუცილებელია 120 $NZ გადახდა[47]. თუ კუნძულებზე ყოფნის ვადა 6 თვეზე მეტია, აუცილებელია ვიზის მიღება[48].

საგარეო ეკონომიკური კავშირები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულების ექსპორტის ძირითადი სფეროა სასოფლო-სამეურნეო პროდუქცია (კოპრა, პომიდორი, ციტრუსები, ანანასი, ბანანი და სხვა ხილი), მარგალიტი. კუკის კუნძულები დამოკიდებულია საკვების, საწარმოო საქონელის, მანქანებისა და საწვავის იმპორტზე. იმპორტი რამდენიმეჯერ აღემატება ექსპორტს. 2006 წელს ექსპორტის მოცულობამ შეადგინა NZ$ 5,42 მილიონი 2003 წელს NZ$ 14,59 მილიონთან შედარებით[49], ხოლო იმპორტმა — NZ$ 148,5 მილიონი NZ$ 121,02 მილიონთან შედარებით[50]. შედეგად, სამ წელიწადში ექსპორტი შემცირდა 169 %-ით, ხოლო იმპორტი გაიზარდა 22 %-ით.

ძირითადი სავაჭრო პარტნიორია ახალი ზელანდია, ამასთან ერთად, არსებობს კარგად დალაგებული სავაჭრო კავშირები ავსტრალიასთან, იაპონიასთან, დიდ ბრიტანეთთან და აშშ-სთან.

ფულადი სისტემა და ფინანსები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულების ფულის ერთეულია — ახალზელანდიური დოლარი, მაგრამ 1972 წლიდან მიმოქცევაში ასევე მოქმედებს კუკის კუნძულების დოლარი, 1:1-ზე შეფარდებით ახალზელანდიურ დოლართან. ასიგნაციები ბრუნვაში იმყოფება 1987 წლიდან (მანამდე მხოლოდ მონეტები).

2006 წლის ბიუჯეტის მიხედვით გასავალმა შეადგინა NZ$ 92,8 მილიონი, ხოლო შემოსავლებმა — NZ$ 103,2 მილიონი[51][52]. ბიუჯეტის ყველაზე მსხვილი გასავლის ნაწილი მოდის გასავალი на საბინაო კომუნალურ მეურნეობაზე[51]. გასავალი ქვეყანაში წესრიგის დაცვაზე და უსაფრთხოებაზე შეადგენს NZ$ 4,5 მილიონს. ხარჯების წილმა ჯანდაცვაზე 2006 წელს შეადგინა მთლიანი ხარჯის 12 %, განათლებაზე — 16 %. შემოსავლებში ყველაზე დიდი მნიშვნელობა აქვს გადასახადებიდან და ბაჟიდან მიღებულ მოგებას. ქვეყნის ბიუჯეტის შევსების მთავარი წყაროა საფოსტო მარკები და საკოლექციო მონეტები.

კუკის კუნძულების ტერიტორიაზე დარეგისტრირებულია დიდი რაოდენობით ბანკები, მათ შორის საერთაშორისო. 2003 წლის კანონი საბანკო მეურნეობის შესახებ ითვალისწინებს ლიცენზიის სამ ტიპს: ლიცენზიას საბანკო მოღვაწეობის განხორციელებაზე ქვეყნის შიგნით, ლიცენზიას საერთაშორისო საბანკო მოღვაწეობის განხორციელებაზე და შეზღუდულ ლიცენზიას საერთაშორისო საბანკო მოღვაწეობის განხორციელებაზე[53]. კუკის კუნძულები ერთ-ერთი მსხვილი ოფშორული ცენტრია მსოფლიოში[53].

სოციალური სფერო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ჯანდაცვა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ადგილობრივი მოსახლეობის ჯანმრთელობის პრობლემები დაკავშირებულია უპირატესად არაკონტაგიოზურ დაავადებებთან, ასევე გადაჭარბებულ წონასთან[54]. სიკვდილიანობის ძირითადი მიზეზებია ჰიპერტონია (აწეული სისხლის წნევა), გულის იშემიური დაავადება და შაქრის დიაბეტი. 1980 წელს კუკის კუნძულების მთავრობამ და წყნარი ოკეანის თანამეგობრობის სამდივნომ ჩაატარა გამოკვლევა კუნძულ რაროტონგას 1127 ზრდასრული მოსახლისა. რის შედეგადაც გამოვლინდა, რომ ქალების თითქმის ნახევარს ჰქონდა ჭარბი წონა (წონის ნორმის გადაჭარბება 140 %-ით)[54]. განმეორებითი გამოკვლევა ჩატარდა 1987 წელს. ამ გამოკვლევის თანახმად, მამაკაცთა 20 %-ს და ქალთა 50 %-ს ჰქონდათ ჭარბი წონა[54]. 2002 წელს გამოიკვლიეს რაროტონგის 3600 მაცხოვრებელი. ამ გამოკვლევის თანახმად 80 %-მდე მოსახლეობა განიცდიდა ზედმეტ წონას, 12 % — დიაბეტს და გამოკვლეულთა დაახლოებით მესამედს ჰქონდა აწეული სისხლის წნევა[54]. ასეთი სურათი იყო სხვა კუნძულებზეც.

განათლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულებს შედარებით გრძელი განათლების ისტორია აქვს. პირველი სკოლები გაიხსნა 1823 წელს ლონდონიდან კუნძულებზე მისიონერის ჯონ უილიამსის მოსვლისას მისიონერთა საზოგადოებიდან[55]. მეცადინეობებს ატარებდნენ ტაიტელი მასწავლებლები მაორის ენაზე რელიგიის განხრით და ასევე პრაქტიკულ მეცადინეობებს. 1840 წელს ავარუაში გაიხსნა მასწავლებელთა მომზადების სპეციალური ცენტრი, ხოლო 1860 წელს კუკის კუნძულებზე შემოიღეს საყოველთაო საწყისი განათლება[56].

მთავარი სახელმწიფო დაწესებულება, რომელიც პასუხისმგებელია ქვეყნის საგანმანათლებლო სისტემაზე, არის განათლების სამინისტრო. 2000 წელს კუკის კუნძულებზე მოქმედებდა 28 საწყისი სკოლა, რომლიდანაც 10 მდებარეობდა კუნძულ რაროტონგაზე. 23 სკოლა იყო სახელმწიფო, ერთი — ეკუთვნოდა ეკლესიას, დანარჩენი იყო კერძო. საშუალო სკოლა სულ 23-ა, რომლიდანაც სამი მდებარეობს რაროტონგაზე[8].

2007 წელს კუკის კუნძულების საწყის სკოლებში სწავლობდა 1968 ბავშვი, საშუალოში — 1915 ბავშვი[57].

კუკის კუნძულების განათლების სისტემა მჭიდრო ურთიერთობაშია ახალი ზელანდიის საგანმანათლებლო სისტემასთან და ძირითადად აქვს იგივე სასწავლო გეგმა. როგორც ახალ ზელანდიაში, ისევე კუკის კუნძულებზე სწავლა სავალდებულოა 5-დან 15 წლამდე ასაკის ბავშვებისათვის[8]. საწყის და საშუალო სკოლებში განათლება უფასოა და ფინანსდება სახელმწიფოსგან, შედეგად მოსახლეობის განათლება ძალიან მაღალია[8].

ხარისხიანი უმაღლესი განათლების მიღება კუკის კუნძულებზე ძალიან ძნელია, ამიტომ მის მისაღებად მიემგზავრებიან ახალ ზელანდიაში. ქვეყანაში მოქმედებს პედაგოგიური ტექნიკუმი (ინგლ. Teachers Training College), სავაჭრო, ტურისტული სასწავლო ცენტრები, ავარუაში მდებარეობს სამხრეთ წყნარი ოკეანის უნივერსიტეტის ფილიალი[8].

კულტურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულების მოსახლეობის კოლონიამდელი ორგანიზაცია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ევროპელების გამოჩენამდე კუკის კუნძულებზე არსებობდა მოსახლეობის გვაროვნული სოციალური ორგანიზაცია. თითოეულ კუნძულზე ცხოვრობდნენ ტომები, ან ვაკა, რომლებიც წარმოადგენდნენ მსხვილ სოციალურ და ტერიტორიალურ ჯგუფებს. ვაკა ჩამოყალიბდა სხვადასხვა გვარის შეერთების შედეგად, რომელთა წევრები გაერთიანებული იყვნენ საერთო წინაპრებით, რომლებიც ადგილობრივი ლეგენდების მიხედვით მოცურდნენ კანოებით[58]. ტომის ტიტულირებული მეთაური იყო არიკი, რომელსაც დიდი პატივისცემით ეპყრობოდნენ, რადგანაც ტომის წევრების წარმოდგენით მას ჰქონდა ღვთაებრივი წარმოშობა და მინიჭებული ჰქონდა ზებუნებრივი ძალა. ტომის პრობლემები ასევე განიხილებოდა «სამეფო სასამართლოში»[58]. ვაკა იყოფოდა ტაპერეებად, რომელიც წარმოადგენდა პატარა მიწის ნაკვეთებს, მატაიაპოს (მთავარი გვარის ბელადი) მეთაურობით, ან არიკით (ტომის უმაღლესი ბელადი) და გადაჭიმული იყო კუნძულის ცენტრიდან კუნძულის რიფამდე[59]. ტაპერეს მაცხოვრებლებს ერქვათ მატაკეინანგა[59].

კულტურა და ყოფაცხოვრება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მუსიკა და ცეკვები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მუსიკას და ცეკვებს კუკის კუნძულების მაორების ცხოვრებაში უკავიათ ძალიან მნიშვნელოვანი ადგილი. თითოეულ კუნძულზე არსებობს ცეკვის თავისებური ვარიანტი, და დაწყებული ადრეული ბავშვობიდან ზოგიერთ კუნძულელს ასწავლიან ტრადიციულ სიმღერას და ცეკვას. სპეციალურად ტურისტებისათვის მართავენ კონცერტებს, ხოლო პროფესიონალი მოცეკვავეების პატარა ჯგუფი გასტროლებზეა მთელ მსოფლიოში. ტრადიციული კუკის კუნძულების ცეკვა ჰურა (კუკის ენა. hura) გამოირჩევა რიტმულობით და სიძნელით. ყველაზე პოპულარული მუსიკალური ინსტრუმენტია ბარაბანი.

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულების ლიტერატურა ძირითადად წარმოდგენილია მრავალრიცხოვანი ადგილობრივი ლეგენდებით. თანამედროვე მწერლებიდან ყველაზე ცნობილია კაურაკა კაურაკა (1951—1997), რომელიც დაიბადა კუნძულ რაროტონგაზე და დაკრძალულია კუნძულ მანიჰიკიზე. მან დაწერა 6 ლექსების კრებული და პუბლიცისტური ნაწარმოები ინგლისურ და კუკის კუნძულების მაორების ენაზე. ლიტერატურული მოღვაწეობის გარდა ის დაკავებული იყო მუსიკით, ფოტოგრაფიით. იყო ანტროპოლოგიც.

ტრადიციული ხელსაქმიანობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ბევრი კუნძული, მაგალითად, ატიუ, ცნობილია თავისი ტექსტილის ნაკეთობებით, ანუ ტივაევაე (კუკის ენა. tivaevae), თავის თავში შერწყმული აპლიკაციით და მორთვით, ასევე ტრადიციული მორთულობით: აღკაზმულობები, ანუ ეი (კუკის ენა. ei) და დიადემებით, ანუ ეი-კატუ (კუკის ენა. ei katu). ძვირფასი ნაკეთობანი იქმნება ძირითადად შავი მარგალიტისაგან. სხვა ტრადიციული ხელსაქმიანობა გამოირჩევა კალათები, ჩანთები, მარაოები. ბევრ კუნძულზე ოსტატები თლიან სტატუეტებს.

სპორტი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუკის კუნძულები მოსახლეობის სიმცირის გამო სპორტის ბევრ სახეობებში ჩამორჩება თავის მეზობელ სახელმწიფოებს[60]. ყველაზე პოპულარული სპორტული თამაშია რაგბი. ამ სახეობაში ქვეყანაში ჰყავთ თავისი ეროვნული ნაკრებიც. ეროვნულ სტადიონზე «ტერეორა» შაბათობით ივნისიდან აგვისტოს ჩათვლით რეგულარულად იმართება მატჩები რაგბიში. მეორე პოპულარული თამაშია — კრიკეტი (თამაშების სეზონი უწევს დეკემბერ—მარტში). 2001 წლის დეკემბერში კუკის კუნძულებმა მიიღეს მონაწილეობა სამხრეთ წყნარი ოკეანის მინი-თამაშებში ნორფოლკის კუნძულებზე, სადაც რამდენიმე მედალი მოიპოვეს[60]. კუნძულ რაროტონგაზე ასევე არსებობს რამდენიმე ჩოგბურთის კორტი, სქვოშის სათამაშო მოედნები, გოლფის მინდვრები. ძველი დროიდან ადგილობრივ მოსახლეობას შორის პოპულარულია სერფინგი. სექტემბერში ყოველწლიურად იმართება შეჯიბრებები ტრიათლონში.

კუკის კუნძულებს ჰყავს თავისი ეროვნული ნაკრები ფეხბურთში, რომელიც აღიარებულია ფიფასა და ოკეანეთის ფეხბურთის კონფედერაციის მიერ. პირველი საერთაშორისო მატჩი მათი მონაწილეობით შედგა 1971 წლის 2 სექტემბერს, რომელშიც კუკის კუნძულების ნაკრებმა წააგო კუნძულ ტაიტის ნაკრებთან ანგარიშით 0:30[61].

ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებზე კუკის კუნძულები მონაწილეობს 1988 წლიდან (მიმდინარეობდა სამხრეთ კორეის დედაქალაქ სეულში). მაგრამ კუკის კუნძულებს ოლიმპიურ მოძრაობაში მონაწილეობის მთელი ისტორიის განმავლობაში არ მიუღიათ არც ერთი მედალი[62]. კუკის კუნძულების ოლიმპიური ნაკრები ოლიმპიადებში გამოდიან შემდეგ სახეობებში: მძლეოსნობა, ძალოსნობა, კრივი.

დღესასწაულები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

თარიღი დასახელება დასახელება (ინგლ.)
1 იანვარი ახალი წელი New Year’s Day
2 იანვარი ახალი წლის მეორე დღე Day after New Year’s Day
პარასკევი აღდგომამდე დიდი პარასკევი Good Friday
აღდგომის შემდეგი დღე ნათელი ორშაბათი Easter Monday
25 აპრილი ანზაკის დღე ANZAC Day
ივნისის პირველი ორშაბათი დედოფლის ოფიციალური დაბადების დღე Queen’s Birthday
ცვალებადი ევანგელიის დღე Rarotonga Gospel Day
4 აგვისტო კონსტიტუციის დღე Constitution Day
25 დეკემბერი შობა Christmas Day
26 დეკემბერი საჩუქრების დღე Boxing Day

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. Cook Statistics Office.. Total Population and Land Area by Island.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-24.
  2. 2.0 2.1 2.2 Oceandots.com.. Cook Islands. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 04-09-2007.
  3. Alain Bonneville.. The Cook-Austral volcanic chain. MantlePlumes.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 04-09-2007.
  4. 4.0 4.1 George Szentes.. (2005) Caves of the Cook Islands. The British Caver. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 04-09-2007.
  5. Cook Islands National Report.. (2002) Geology. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-27.
  6. Ocean and Islands Programme for Cook Islands.. Past Interventions. SOPAC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2005-05-04. ციტირების თარიღი: 05-09-2007.
  7. 7.0 7.1 Manganese Nodules in the Cook Islands.. Value of some metals. SPC. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 05-09-2007.
  8. 8.0 8.1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8.7 Cook Islands Initial National Communication Under the United Nations Framework Convention on Climate Change.. (October 1999 Revised Edition, March 2000) Climate. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-23.
  9. 9.0 9.1 Cook Islands National Report.. (2002) Soils. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-27.
  10. Eroarome Martin Aregheore.. Cook Islands. The University of the South Pacific, School of Agriculture. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 04-09-2007.
  11. 11.0 11.1 Cook Islands National Report.. (2002) Water. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-27.
  12. 12.0 12.1 12.2 Cook Islands National Report.. (2002) Flora. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-27.
  13. 13.0 13.1 13.2 Fat Birder.. (2002) Cook Islands Birds. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 05-09-2007.
  14. Cook Islands Wildlife. govisitcookislands.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-12-21. ციტირების თარიღი: 2012-02-02.
  15. Cook Islands Biodiversity: Rattus rattus - Ship Rat. Cookislands.bishopmuseum.org. ციტირების თარიღი: 2011-11-18.
  16. "Cook Islands Biodiversity: Rattus exulans - Pacific Rat". Cookislands.bishopmuseum.org. ციტირების თარიღი: 2011-11-18.
  17. Cook Islands Biodiversity: The Status of Cook Islands Birds - 1996. Cookislands.bishopmuseum.org (2005-09-24). ციტირების თარიღი: 2011-11-18.
  18. BirdLife International: Rimatara Lorikeet (Vini kuhlii) at. Birdlife.org. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-01-03. ციტირების თარიღი: 2011-11-18.
  19. 19.0 19.1 Transparency International Country Study Report.. Cook Islands.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 10-09-2007.
  20. 20.0 20.1 Cook Islands Sessional Legislation.. Constitution Amendment (No 26) Act 2003.. PacLII Databases. ციტირების თარიღი: 12-09-2007.
  21. Cook Islands Sessional Legislation.. Constitution of the Cook Islands.. PacLII Databases. ციტირების თარიღი: 12-09-2007.
  22. 22.0 22.1 22.2 Cook Islands Sessional Legislation. Government of the Cook Islands.. PacLII Databases. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 12-09-2007.
  23. 23.0 23.1 Cookisland.de.. The Cook Islands’ unique constitutional and international status. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-01-04. ციტირების თარიღი: 06-10-2007.
  24. Cook Islands Government Online.. Voyage to Statehood. Defence.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 06-10-2007.
  25. ?did=ci_constitution_act_1964.pdf Cook Islands Constitution Act 1964. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-03-05. ციტირების თარიღი: 2014-07-18.
  26. «The Cook Islands — A Voyage To Statehood». Occasional Publication No. 1 July, 1998 by the Ministry of Foreign Affairs and Immigration Rarotonga Cook Islands. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-05-23. ციტირების თარიღი: 2014-07-18.
  27. 27.0 27.1 Diplomatic corps of the Cook Islands. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-02-29. ციტირების თარიღი: 2014-07-18.
  28. 28.0 28.1 The Embassy of the People's Republic of China in New Zealand.. Bilateral Relations between China and Cook Islands.. Samisoni Pareti. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 09-10-2007.
  29. Cook Islands Government.. (2007-09-26) Cook Islands continue to support one-China policy.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 09-10-2007.
  30. European Commission.. (2004-01-01) EU Relations with Cook Islands.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-07-07. ციტირების თარიღი: 2007-10-10.
  31. Cook Islands Initial National Communication Under the United Nations Framework Convention on Climate Change.. (October 1999 Revised Edition, March 2000) Local Government. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-23.
  32. დაარქივებული ასლი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2006-05-16. ციტირების თარიღი: 2006-05-16.
  33. RAROTONGA LOCAL GOVERNMENT (REPEAL) BILL TO BE TABLED, Cook Islands Government დაარქივებული 2013-10-17 საიტზე Wayback Machine. and HERALD WEEKLY ISSUE 393 :09 February 2008 დაარქივებული 2 January 2009[Date mismatch] საიტზე Wayback Machine.Category:Webarchive-ის თარგის შეტყობინებები
  34. 34.0 34.1 34.2 34.3 34.4 მოსახლეობის აღწერა (2011). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-05-02. ციტირების თარიღი: 2014-05-15.
  35. Cook Statistics Office.. Rarotonga Total Population by Census Districts and Age Groups.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-07-04. ციტირების თარიღი: 2007-08-24.
  36. TE REO MAORI ACT 2003. University of the South Pacific. ციტირების თარიღი: 2007-08-15.
  37. Cook Islands Initial National Communication Under the United Nations Framework Convention on Climate Change.. (October 1999 Revised Edition, March 2000) The Economy. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-25.
  38. Government of the Cook Islands. Annual Report. — Rarotonga: Ministry of Agriculture, 1997.
  39. 39.0 39.1 39.2 Cook Islands Initial National Communication Under the United Nations Framework Convention on Climate Change.. (October 1999 Revised Edition, March 2000) Agriculture Sector. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-25.
  40. Cook Islands Government Online.. Fishing. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 05-09-2007.
  41. SPC.. Marine Fisheries in Cook Islands. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 05-09-2007.
  42. Cook Islands Tourism.. Public Transport. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 05-09-2007.
  43. 43.0 43.1 Cook Islands Government Online.. Communications. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 05-09-2007.
  44. Cook Islands Tourism.. Communications. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 06-09-2007.
  45. World Press Trends.. (2004) Cook Islands. World Association of Newspapers. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-31.
  46. 46.0 46.1 Tourism Statistics. Cook Statistics Office. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-07-22. ციტირების თარიღი: 2007-08-16.
  47. Facts and Information. The Official Website - Government of the Cook Islands. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-10-13. ციტირების თარიღი: 2011-10-13.
  48. Entry Requirements. Cook Islands Tourism. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2007-10-11. ციტირების თარიღი: 2007-08-16.
  49. Cook Statistics Office.. Merchandise Trade - Value of Exports by Country of Destination.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-10-16.
  50. Cook Statistics Office.. Merchandise Trade - Value of Imports by Country of Purchase.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-10-16.
  51. 51.0 51.1 Cook Statistics Office.. Government Crown Expenditure by Function.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-10-17.
  52. Cook Statistics Office.. Government Current Revenue by Type.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-10-17.
  53. 53.0 53.1 DeltaQuest.. კუკის კუნძულების საბანკო სისტემა.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2008-08-20. ციტირების თარიღი: 2007-10-17.
  54. 54.0 54.1 54.2 54.3 World Health Organization.. (October 1999 Revised Edition, March 2000) Cook Islands. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 06-09-2007.
  55. Cook Islands Initial National Communication Under the United Nations Framework Convention on Climate Change.. (October 1999 Revised Edition, March 2000) Education and Training. Cook Island Government. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-25.
  56. Coxen E. Senior Secondary Education in the Pacific. — New Zealand: University of Auckland, 1991.
  57. Cook Statistics Office.. Social Statistics.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-08-25.
  58. 58.0 58.1 Crocombe R. G. Land Tenure in the Cook Islands. — Canberra, 1961. — С. 32—35.
  59. 59.0 59.1 Crocombe R. G. Land Tenure in the Cook Islands. — Canberra, 1961. — С. 36—40.
  60. 60.0 60.1 The Cook Islands Sports Guide.. Cook Islands Sport.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-10-10.
  61. The Cook Islands Football.. World Football Elo Ratings: Cook Islands.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-13. ციტირების თარიღი: 2007-10-10.
  62. Cook Islands.. Olympic.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2011-08-21. ციტირების თარიღი: 2007-10-10.

ლიტერატურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • Gilson, Richard. The Cook Islands 1820-1950. Wellington, New Zealand: Victoria University Press, 1980. ISBN 0705507351

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]