კონგოს რესპუბლიკა

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
(გადამისამართდა გვერდიდან კონგო (ბრაზავილი))
არ უნდა აგვერიოს შემდეგ მნიშვნელობა(ებ)ში: კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა.
ეს სტატია ქვეყნის (დედაქალაქით ბრაზავილი) შესახებაა. მდინარისთვის, იხილეთ კონგო; ქვეყნისათვის დედაქალაქით კინშასა, იხილეთ კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკა; სხვა მნიშვნელობისთვის იხილეთ კონგო (მრავალმნიშვნელოვანი).
კონგოს რესპუბლიკა
ფრანგ. République du Congo
კონგო: Repubilika ya Kongo
ლინგალა: Republiki ya Kongó
კონგოს რესპუბლიკა
კონგოს რესპუბლიკის
დევიზი: Unité, Travail, Progrès ერთიანობა, შრომა, პროგრესი
ჰიმნი: La Congolaise
კონგოს რესპუბლიკის მდებარეობა
დედაქალაქი
(და უდიდესი ქალაქი)
ბრაზავილი
4°14′ ს. გ. 15°14′ ა. გ. / 4.233° ს. გ. 15.233° ა. გ. / -4.233; 15.233
ოფიციალური ენა ფრანგული
მთავრობა რესპუბლიკა
 -  პრეზიდენტი დენი სასუ-ნგესო
 -  პრ.-მინისტრი კლემან მუამბა
ფართობი
 -  სულ 342 000 კმ2 (64-ე)
 -  წყალი (%) 3.3
მოსახლეობა
 -  2005 შეფასებით 3 999 000 (128-ე)
 -  2007 აღწერა 3 697 490[1][2][3][4] 
 -  სიმჭიდროვე 10,81 კაცი/კმ2 (204-ე)
მშპ (მუპ) 2005 შეფასებით
 -  სულ $4.00 (154-ე)
 -  ერთ მოსახლეზე $1369 (161-ე)
აგი (2007) 0.547 (საშუალო) (139-ე)
ვალუტა აფრიკული ფრანკი (XAF)
დროის სარტყელი UTC+01:00
ქვეყნის კოდი COG
Internet TLD .cg
სატელეფონო კოდი 242

კონგოს რესპუბლიკა (ფრანგ. République du Congo; კონგოს ენაზე: Repubilika ya Kongo; ლინგალა: Republiki ya Kongó, ასევე უწოდებენ კონგო ბრაზავილს ან უბრალოდ კონგოს) — ქვეყანა ცენტრალურ აფრიკაში. ესაზღვრება გაბონს, კამერუნს, ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკას, კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას, ანგოლის ანკლავ კაბინდის პროვინციას და გვინეის ყურეს. დედაქალაქი — ბრაზავილი.

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კოლონიამდელი პერიოდი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლოანგოს სამეფოს მეფის კარი. XVII საუკუნის მეორე ნახევრის სურათი, წიგნიდან აფრიკის აღწერა (1668 წელი)

თავდაპირველად კონგოს ტერიტორიაზე სახლობდნენ პიგმეები, რომლებიც თავს ირჩენდნენ ნადირობით და შემგროველობით. მოგვიანებით, დაახლოებით VI—IX საუკუნეებში, ტერიტორიაზე შემოვიდნენ ბანტუს ხალხის ტომები, რომლებიც დღეისათვის შეადგენენ მოსახლეობის დაახლოებით 98 %-ს.

ბანტუს ხალხის ტომები (კონგო, ვილი, იომბე, ტეკე) დაკავებული იყვნენ მიწადმოქმედებით (მთავარი კულტურები — სორგო, პარკოსნები, იამსი). ევროპელების მოსვლამდე ბანტუს ტომები ცხოვრობდნენ პირველყოფილ-თემური სისტემით, თუმცა ზოგიერთ ტომში უკვე გაჩენილი იყო მონათმფლობელობა.

1482 წელს მდინარე კონგოს ატლანტის ოკეანესთან შეერთების ადგილას გამოჩნდა პირველი ევროპული ექსპედიცია — პორტუგალიელი მეზღვაურები დიოგუ კანის მეთაურობით. XVI საუკუნის დასაწყისიდან პორტუგალიელებმა დაიწყეს მდინარე კონგოს სანაპიროზე მცხოვრები ტომებისაგან ნაყიდი მონების გაყვანა კონგოდან ბრაზილიაში.

კოლონიალური პერიოდი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

XIX საუკუნის ბოლოს მდინარე კონგოს აუზში გამოჩნდნენ ფრანგები. 1880 წელს საფრანგეთის ფლოტის ოფიცერმა პიერ სავორნიან დე ბრაზამ დააარსა პოსტი (დღეისათვის ქალაქი ბრაზავილი, კონგოს რესპუბლიკის დედაქალაქი). 1883 წლისთვის ფრანგებმა ყველა სანაპიროს ტომის ბელადთან დადეს ხელშეკრულება პროტექტორატის შესახებ.

1885-1947 წლებში თანამედროვე კონგოს რესპუბლიკის ტერიტორია იყო საფრანგეთის კოლონია საფრანგეთის ეკვატორული აფრიკის შემადგენლობაში.

1903 წელს ფრანგებმა დაიწყეს სპილენძის მადნის მოპოვება, 1911 წელს გაიყვანეს პირველი სარკინიგზო ხაზი. 1934 წლისთვის კოლონიზატორებმა ბრაზავილი რკინიგზით შეაერთეს პუენტ-ნუარის პორტთან.

1947 წელს კონგოს კოლონიალურ სამფლობელოს მიენიჭა საფრანგეთის ზღვისიქითა ტერიტორიების სტატუსი, ხოლო 1958 წლიდან — ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსი საფრანგეთის თანამეგობრობის შემადგენლობაში.

იმ დროისათვის კონგოში შეიქმნა რამდენიმე პოლიტიკური პარტია, რომელთაგან ყველაზე გავლენიანები იყვნენ: დემოკრატიული კავშირი და აფრიკული სოციალისტური მოძრაობა. ავტონომიური რესპუბლიკის სტატუსის მიღების შემდეგ დაიწყო სისხლისმღვრელი შეტაკებები ამ პარტიების მხარდამჭერებს შორის, რომლებსაც თან სდევდა სხვადასხვა ეთნიკურ ჯგუფებს შორის დაპირისპირებებიც (განსაკუთრებით მბოშის და ლალის ტომებს შორის[5]). საბოლოოდ გაიმარჯვა დემოკრატიული კავშირის პარტიამ, რომელმაც ფაქტობრივად გაანადგურა სოციალისტები.

დამოუკიდებლობის პერიოდი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1960 წლის 15 აგვისტოს გამოცხადდა კონგოს რესპუბლიკის დამოუკიდებლობა[6][7][8][9][10][11]. ქვეყნის პირველი პრეზიდენტი გახდა ფიულბერ იულუ, რომელიც 1963 წლის 15 აგვისტოს ჩამოაგდეს გაუარესებული ეკონომიკური მდგომარეობის ფონზე ადმინისტრაციულ აპარატში კორუფციის წინააღმდეგ პროფკავშირების მიერ ინსპირირებული მძლავრი საპროტესტო გამოსვლების შემდეგ[12].

ორი დღე (1963 წლის 15—16 აგვისტო) ქვეყანას მართავდა დროებითი მთავრობა, რომლის ლიდერები იყვნენ დავიდ მუსაკა და ფელიქს მუზაბაკანი.

1963 წლის 16 აგვისტოს ხელისუფლებაში მოვიდა დროებითი მთავრობა ალფონს მასემბა-დებას ხელმძღვანელობით, რომელიც 1963 წლის დეკემბერში გახდა პრეზიდენტი. შეიქმნა პარტია ეროვნული რევოლუციური მოძრაობა (ერმ), რომელიც 1964 წლიდან გახდა ქვეყანაში ერთადერთი კანონიერი პარტია. გამოცხადდა სოციალისტური საზოგადოების მშენებლობის კურსი (სსრკ-ს მსგავსი), შემოღებული იქნა ხუთწლიანი გეგმა, რეკვიზირებული იქნა უცხოური კომპანიების საკუთრება.

1968 წლის აგვისტოში ალფონს მასემბა-დება ჩამოაგდეს სახელმწიფო გადატრიალების შედეგად წინა მმართველი ეროვნული რევოლუციური მოძრაობის (ერმ) პარტიის ცენტრალური კომიტეტის ყოფილი წევრის, კაპიტან მარიან ნგუაბის მეთაურობით. მარიან ნგუაბი დაინიშნა ქვეყნის პრეზიდენტად, სახელმწიფო საბჭოს თავმჯდომარედ, თავდაცვის მინისტრად და სახელმწიფო უშიშროების მინისტრად. მარიან ნგუაბიმ განაცხადა სსრკ-ს მსგავსი სოციალიზმის მშენებლობის კურსის გაგრძელების შესახებ. 1969 წელს მან შექმნა კონგოს შრომის პარტია (კშპ) — მმართველი და ერთადერთი ქვეყანაში. გაუქმდა ქვეყნის პარლამენტი, მისი ფუნქციები აიღო კონგოს შრომის პარტიის ცენტრალურმა კომიტეტმა.

მარიან ნგუაბის პოლიტიკამ ქვეყანაში გამოიწვია ფართე უკმაყოფილება. 1970 წელს დედაქალაქში მოხდა აბატ იულუს მომხრე მემარჯვენე ანტიკომუნისტების შეიარაღებული აჯანყება, პიერ კინგანგას მეთაურობით. 1972—1973 წლებში ხელისუფლებამ მკაცრად ჩაახშო ულტრამემარცხენე ოპოზიციური 22 თებერვლის მოძრაობა.

1977 წლის მარტში მარიან ნგუაბი მოკლეს სამხედრო შეთქმულების შედეგად. ხელისუფლება ხელში აიღო კონგოს შრომის პარტიის სამხედრო კომიტეტმა ჟაკ იომბი-ოპანგოს მეთაურობით. ტრიბუნალის მიერ გამოტანილი გადაწყვეტილებით სიკვდილით დაისაჯა ექს-პრეზიდენტი ალფონს მასემბა-დება, რომელიც ხელისუფლებამ მიიჩნია შეთქმულების ერთ-ერთ ლიდერად, მიუხედავად პირდაპირი მტკიცებულებების არქონისა.

1979 წლის მარტში შედგა კონგოს შრომის პარტიის საგანგებო ყრილობა, რომელმაც დაგმო ჟაკ იომბი-ოპანგოს ანტიპარტიული მოქმედებები (მარქსიზმიდან გადახრა). კონგოს რესპუბლიკის პრეზიდენტი გახდა პოლკოვნიკი დენი სასუ-ნგესო — პარტიის თავმჯდომარე, მთავრობის მეთაური და შეთავსებით თავდაცვის მინისტრი, სახელმწიფო უსაფრთხოების მინისტრი და შინაგან საქმეთა მინისტრი. დენი სასუ-ნგესომ, როგორც მისმა წინამორბედებმა, განაცხადა საბჭოთა ტიპის სოციალიზმის მშენებლობის კურსის გაგრძელების შესახებ.

1990-1991 წლებში ქვეყანაში, როგორც მთელ კონტინენტზე, ადგილი ჰქონდა პოლიტიკური ცხოვრების მნიშვნელოვან დემოკრატიზაციას. ეროვნულ-სახელმწიფოებრივ კონფერენციაზე, რომელიც 1991 წლის დასაწყისში ჩატარდა პრეზიდენტ დენი სასუ-ნგესოს თავმჯდომარეობით, გამოცხადდა მარქსისტულ-ლენინური იდეოლოგიისადმი უარის თქმა, მრავალპარტიულ დემოკრატიულ სისტემაზე და საბაზრო ეკონომიკაზე გადასვლა. ამასთან პოლიტიკური და იურიდიული რეაბილიტაცია მიიღეს ყოფილმა პრეზიდენტებმა ფიულბერ იულუმ და ალფონს მასემბა-დებამ.

პირველი თავისუფალი არჩევნები ჩატარდა 1992 წლის აგვისტოში. მმართველი კონგოს შრომის პარტია დამარცხდა და გადავიდა ოპოზიციაში. ქვეყნის პრეზიდენტად აირჩიეს პასკალ ლისუბა, რომელიც გამოდიოდა ლიბერალური რეფორმების პროგრამით.

1992 წლიდან 1997 წლის ჩათვლით პერიოდში ქვეყანას მართავდნენ სუსტი კოალიციური მთავრობები. პასკალ ლისუბას რეფორმებმა მიაღწიეს ზოგიერთ მაკროეკონომიკურ წარმატებებს, მაგრამ მიუღებელი სოციალური ფასეულობების ხარჯზე. პოლიტიკური სიტუაცია ისევ დაიძაბა, კონფლიქტებმა მიიღეს შეიარაღებული დაპირისპირებების სახე[13]. 1997 წელს ახალი არჩევნების წინ დაიწყო სამოქალაქო ომი პასკალ ლისუბას და დენი სასუ-ნგესოს მომხრეებს შორის. მეზობელმა ქვეყნებმა მნიშვნელოვანი მონაწილეობა მიიღეს სამოქალაქო ომში. დენი სასუ-ნგესოს საბოლოო გამარჯვებაში გადამწყვეტი როლი ითამაშა ანგოლის ჯარმა[14].

2001-2002 წლებში დენი სასუ-ნგესომ გაატარა პოლიტიკური ლიბერალიზაციის აღდგენის პროცესი და 2002 წელს შვიდწლიანი ვადით არჩეული იქნა ქვეყნის პრეზიდენტის პოსტზე.

ქვეყანაში 2009 წლის 12 ივლისს გაიმართა მორიგი საპრეზიდენტო არჩევნები. მოქმედი პრეზიდენტის გარდა არჩევნებში მონაწილეობდა კიდევ 12 კანდიდატი. მაგრამ, ბევრი მიმომხილველის აზრით, ზოგიერთი მათგანი იყვნენ ადამიანები, რომლებმაც საკუთარი თავი სპეციალურად წარადგინეს ოპოზიციის დაქსაქსვის მიზნით, ხოლო სხვები წარმოადგენდნენ ისეთ ჯუჯა პარტიებს, რომლებსაც თავიდანვე არ ჰქონდათ გამარჯვების არანაირი შანსი[15].

გეოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის ტოპოგრაფიული რუკა.
კონგოს რესპუბლიკის რუკა.
კონგოს რესპუბლიკის რუკა.
კონგოს რესპუბლიკის ხედი თანამგზავრიდან

სახელმწიფო მდებარეობს ცენტრალურ აფრიკაში, ეკვატორზე. ესაზღვრება გაბონს, კამერუნს, ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკას, კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკას, ანგოლის ანკლავ კაბინდის პროვინციას და აქვს გასასვლელი ატლანტის ოკეანეზე (გვინეის ყურე).

სახელმწიფო საზღვრის საერთო სიგრძე შეადგენს 5504 კმ-ს: სამხრეთით ანგოლასთან — 201 კმ, ჩრდილოეთით კამერუნთან — 523 კმ და ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკასთან — 467 კმ, სამხრეთით და აღმოსავლეთით კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკასთან — 2410 კმ, დასავლეთით გაბონთან — 1903 კმ. ქვეყნის სანაპირო ზოლის სიგრძეა — 169 კმ, სადაც მდებარეობს რამდენიმე მთავარი პორტი. კონგოს რესპუბლიკის ტერიტორიის მთლიანი ფართობი შეადგენს 342 ათას კმ²-ს, საიდანაც 341 500 კმ² ხმელეთია, ხოლო 500 კმ² წყალი. კონგოს რესპუბლიკას ატლანტის ოკეანეში ეკუთვნის 200 საზღვაო მილი (370 კმ) ტერიტორიული წყლები.

ქვეყნის ყველაზე უფრო მაღალი წერტილია ნაბემბის მთა (ფრანგ. Mont Nabemba), რომელიც მდებარეობს ზღვის დონიდან 1020 მეტრ სიმაღლეზე. ქვეყნის ტერიტორიაზე მდებარეობს სანგის ნაკრძალთა კომპლექსის ნუაბალ-ნდოკის ეროვნული პარკი (ფრანგ. Nouabalé-Ndoki National Park), რომელიც 2012 წელს იუნესკომ შეიყვანა მსოფლიო მემკვიდრეობის ძეგლების სიაში. ყველაზე დიდი კუნძულია მბამუ (ფრანგ. M’Bamou), რომელიც მდებარეობს მდინარე კონგოში.

კონგოს რესპუბლიკის დედაქალაქი — ბრაზავილი მდებარეობს მდინარე კონგოზე, რომლის მოპირდაპირე სანაპიროზე განლაგებულია კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დედაქალაქი კინშასა. ბრაზავილი დღეისათვის ქვეყნის ყველაზე უფრო დიდი ქალაქია, რომელშიც დაახლოებით 1,5 მილიონი ადამიანი ცხოვრობს, ხოლო მოსახლეობის რაოდენობით მეორე ქალაქს წარმოადგენს პუენტ-ნუარი, სადაც დაახლოებით 700 ათასი მოსახლეა. ქვეყნის მოსახლეობის დაახლოებით 70 % ცხოვრობს ბრაზავილში, პუენტ-ნუარში, ან რკინიგზის გასწვრივ ლიანდაგის ორივე მხარეს.

გეოლოგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის ცენტრალური ნაწილის პრეკამბრიული პერიოდის ფორმის ქანები არქეული ეონის პერიოდიდან ნეოპროტეროზოური პერიოდის ერამდე დაფარულია კონტინენტალური ცარცული და მესამეული სისტემების ნალექებით.[16] აღმოსავლეთი ნაწილი შედგება მეოთხეული სისტემის ალუვიური ნალექებისაგან. სანაპირო აუზი შედგება ცარცულიდან მეოთხეულ სისტემამდე პერიოდის ზღვის ნალექებით, მათ შორის ფოსფატებით და ევაპორიტებით. კონგოს რესპუბლიკის ნეოპროტეროზოური პერიოდის დასავლეთი ნაწილი შედგება სინკლინებისაგან, დოლომიტის, სილიციუმის და სტრომატოლიტებიანი დოლომიტური კირქვის დანალექებით.

ცენტრალური აფრიკის რესპუბლიკის სახელმწიფო საზღვართან ნაპოვნი იქნა ალუვიური ნალექების ალმასები.[17]

გიგანტური გრანიტული მთიანეთი, ცნობილი როგორც შაიიუ, გადაჭიმულია კონგოს რესპუბლიკის სამხრეთ და ცენტრალურ ნაწილებში. ნიარის დეპარტამენტის მაიოკოს რაიონში გვხვდება რელიქტური მწვანექვიანი სარტყელი, ვერტიკალურ ზოლიანი რკინის წარმონაქმნებით. მდებარეობს ორი დიდი რკინის საბადო — Mayoko-Moussondji და Mayoko-Lekoumou. რკინის მადანი მდებარეობს Chapeau de Fer-ში ანუ რკინის ქუდში, რკინით მდიდარ ძლიერ გამოქარულ მეტამორფულ ქანებში, თანაც ზოგიერთი ნაწილი დაფარულია მაღალხარისხიანი ჰემატიტის ქერქით.[18]

რკინის მადანი ასევე აღმოჩენილი იქნა არქეული ეონის პერიოდის კონგოს კრატონის (სანგის დეპარტამენტი) ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, შაიიუს მთებში.

სასარგებლო წიაღისეული[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის სასარგებლო წიაღისეული მოიცავს: ნავთობს, მერქანს, კალიუმის მარილს, ტყვიას, თუთიას, ურანს, სპილენძს, ფოსფატებს, ოქროს, მაგნიუმს, ბუნებრივი აირს და ჰიდროენერგიას.

2012 წლის შეფასებით, ქვეყანაში სახნავ-სათესია მიწის 1,55 %, მაშინ როდესაც მხოლოდ 0,20 % მოიცავს მუდმივ კულტურებს. ირწყვება დაახლოებით 20 კმ² (2003 წლის შეფასება).

ნიადაგი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის მთელ ტერიტორიაზე ჭარბობს ღარიბი შემადგენლობის ნიადაგი. ძირითადად ის შედგება წითელ-ყვითელი ფერის ოქსისოლის (ინგლ. Oxisol) ნიადაგისგან, რომელიც დამახასიათებელია ტროპიკული ტყეებისათვის. მდინარე კონგოს აუზის დაჭაობებული რაიონები დაფარულია გლეის (ინგლ. gleysole) ნაყოფიერი ნიადაგით. ბატეკეს პლატოს სამხრეთი რაიონები, სადაც კლიმატი უფრო მშრალია, შედგება ჟანგისშემცველი წითელი ნიადაგით.

ჰიდროლოგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკაში მდინარეთა ქსელი ხშირი და წყალუხვია. ქვეყნის აღმოსავლეთი ნაწილი (ქვეყანაში ყველაზე დიდი) მიეკუთვნება მდინარე კონგოს აუზს, რომელიც მიედინება მისი აღმოსავლეთი საზღვრების გასწვრივ დაახლოებით 780 კმ-ზე, დასავლეთი ნაწილი — პირველ რიგში მდინარე კუილუს (ზედა დინებაში — ნიარი) აუზს, რომელიც ჩაედინება ატლანტის ოკეანეში. მდინარე კონგო და მისი მარჯვენა შენაკადები უბანგი, სანგა, ლიკუალა, ალიმა სანაოსნოა; სხვა მდინარეები ჭორომიანი და სანაოსნოდ უფრო მეტად გამოუყენებელია. მდინარე უბანგი წარმოადგენს სახელმწიფო საზღვარს კონგოს დემოკრატიულ რესპუბლიკასთან 545 კმ-ის მანძილზე.

მდინარე კონგოზე მდებარეობს კონგოს რესპუბლიკაში ყველაზე დიდი მალებოს ტბა, რომელშიც იმყოფება ქვეყნის ყველაზე დიდი კუნძული მბამუ. ამავე მდინარის ქვედა დინების ჭორომიან მონაკვეთებში 350 კმ-ის სიგრძეზე იმყოფებიან ლივინგსტონის ჩანჩქერები, რომელთა საერთო ვარდნის სიმაღლეა 270 მეტრი.

კლიმატი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის კოპენის კლიმატური კლასიფიკაციის რუკა.

კონგოს რესპუბლიკაში არსებობს ორი ტიპის კლიმატი. ქვეყნის დიდი ნაწილი მდებარეობს ნოტიო ეკვატორული კლიმატური სარტყელის ზონაში, ხოლო ქვეყნის სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილი მშრალი სუბეკვატორული კლიმატური სარტყელის ზონაში.

ეკვატორულ კლიმატურ სარტყელს უკავია მთელი კონგოს ღრმული და ბატეკეს პლატოს ჩრდილოეთი ნაწილი. მისთვის დამახასიათებელია მუდმივი და მაღალი ტემპერატურები, დაახლოებით 24 °C-დან 27 °C-მდე და ასევე დიდი ნალექები. ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში მოდის საშუალოდ 1500 მმ-ზე მეტი ნალექი. მაქსიმუმი შეადგენს 2000 მმ-ს.

ქვეყნის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში მშრალი სუბეკვატორული კლიმატური სარტყელია. ტემპერატურის მერყეობა აქ უფრო მეტია და გამოკვეთილი მშრალი სეზონია, რომელიც იწყება მაისში და მთავრდება ოქტომბერში. ნალექების საშუალო რაოდენობა წელიწადში შეადგენს დაახლოებით 1000 მმ-ს.

სანაპირო ზოლში კლიმატი იგივეა, რაც ქვეყნის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში, მაგრამ ნალექები აქ უფრო მეტია ოკეანის გავლენის გამო. ნალექების საშუალო რაოდენობა წელიწადში შეადგენს 2000 მმ-ს და ზოგჯერ უფრო მეტსაც.

ფლორა და ფაუნა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

მცენარეულობის მანტია დამოკიდებულია ადგილმდებარეობის რელიეფსა და ჰიდროლოგიურ პირობებზე. კონგოს რესპუბლიკის ტერიტორიის უმრავლესობა დაფარულია ტროპიკული ტყეებით, რომლებსაც უკავიათ ქვეყნის ზედაპირის დაახლოებით 60 %. ბევრ ადგილას ტყეებთან ერთად გვხვდება სავანის ხშირი ხეებიანი ტყეები. ტყე მდიდარია სხვადასხვა სახეობებით, განსაკუთრებით ქვეყნის ჩრდილოეთ ნაწილში. ხასიათდება ფიზიოლოგიურ პროცესებში სეზონურობის არარსებობით. ქვეყანაში მცენარეულობიდან ევკალიპტების გარდა ასევე ხარობს ბალბისებრნთა ოჯახის ბამბის ხე (ლათ. Ceiba pentandra), სეიბა (ლათ. Ceiba), რომელიც სიმაღლეში აღწევს 70 მეტრს, ასევე პლანტანი. ქვეყანაში ბევრია ლიანები, ხავსისნაირნი და ლიქენები.

სავანებში, რომლებიც ძირითადად გვხვდება პლატოზე, ხარობენ აკაციები და მაღალი ბალახები, რომლებიც გვალვების დროს ხმებიან.

ნოტიო ტროპიკულ ტყეებში ბინადრობენ მაიმუნების და პირველ რიგში ფრინველების ბევრი სახეობები. გავრცელებულია გველები, კერძოდ შხამიანი მამბა. მდინარეებზე გვხვდება ბეჰემოთები. სავანებში ბინადრობენ ჟირაფები და ანტილოპები. დიდ კატისებრთა ოჯახიდან გავრცელებულია ჯიქი. ქვეყანაში ბევრი უსიამოვნება მოაქვს ბუზ ცეცეს, რომლის ნაკბენიც იწვევს კომას.

ბუნების დაცვის მიზნით შეიქმნა ოძალას ეროვნული პარკი, რომელიც მდებარეობს ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში. ასევე არსებობს რამდენიმე ნაკრძალი. დაცვის ქვეშ მყოფ ტერიტორიებს უკავიათ ქვეყნის მთლიანი ფართობის 3,4 %.

სახელმწიფო წყობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2015 წლის რეფერენდუმის შემდეგ დამტკიცდა კონგოს რესპუბლიკის ახალი კონსტიტუცია, რომლის თანახმადაც ქვეყანაში შემოღებული იქნა ნახევრადსაპრეზიდენტო მმართველობის სისტემა. შემოღებული იქნა პრემიერ-მინისტრის პოსტი, მაგრამ მოქმედ პრეზიდენტ დენი სასუ-ნგესოს მიეცა ამავე თანამდებობაზე მესამე ვადით არჩევის უფლება[19][20]. საკანონმდებლო ხელისუფლება მიეკუთვნება, როგორც მთავრობას, ასევე პარლამენტის ორივე პალატას.

აღმასრულებელი ხელისუფლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სახელმწიფოს მეთაური — პრეზიდენტი. ირჩევს მოსახლეობა 7-წლიანი ვადით, ხელმეორე ვადით არჩევის უფლებით[21], ხოლო 2015 წლის რეფერენდუმის შემდეგ მესამე ვადითაც[19][20].

საკანონმდებლო ხელისუფლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ხელისუფლების უმაღლესი საკანონმდებლო ორგანო — ორპალატიანი პარლამენტი[21]. სენატი — 72 წევრი, რომელიც ირჩევა რეგიონალური საბჭოების მიერ 6-წლიანი ვადით, მისი წევრების 1/3-ის განახლება ხდება ყოველ ორ წელიწადში ერთხელ[22], ეროვნული ასამბლეა — 139 დეპუტატი, რომელიც ირჩევა მოსახლეობის მიერ 5-წლიანი ვადით[23].

ძირითადი პოლიტიკური პარტიები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2003 წლისთვის კონგოს რესპუბლიკაში არსებობდა 150-ზე მეტი პოლიტიკური პარტია, რომელთაგან დაახლოებით 40 აქტიურობს პოლიტიკურ არენაზე.

2012 წლის 15[24] და 29 ივლისს[25] ჩატარებული არჩევნების შემდეგ ეროვნულ ასამბლეაში ადგილები შემდეგნაირად გადანაწილდა:

პარტია ადგილი +/–
კონგოს შრომის პარტია 89 +43
კონგოს მოძრაობა დემოკრატიისათვის და ინტეგრალური განვითარებისათვის 7 –4
პანაფრიკული კავშირი სოციალური დემოკრატიისათვის 7 –4
გაერთიანება დემოკრატიისათვის და სოციალური პროგრესისათვის 5 +3
მოძრაობა განახლებისათვის 4 –1
მოქალაქეთა გაერთიანება 3 +2
მოძრაობა ერთიანობისთვის, სოლიდარობისთვის და შრომისათვის 2 ახალი
პატრიოტული კავშირი დემოკრატიისთვის და პროგრესისათვის 2 0
პერსპექტივების და რეალიების კლუბი 1 ახალი
დემოკრატიული ძალების კავშირი 1 0
კავშირი რესპუბლიკისათვის 1 –1
კლუბი 2002 – პარტია რესპუბლიკის ერთიანობისთვის 1 –2
რესპუბლიკური და ლიბერალური პარტია 1 ახალი
დამოუკიდებლები 12 –25
ვაკანტური 3
ჯამი 139 +2
წყარო: IPU

შეიარაღებული ძალები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის შეიარაღებული ძალები (ფრანგ. Forces armées de la République du Congo) შეიქმნა 1961 წლის 16 იანვარს. ის შედგება სახმელეთო ჯარისაგან, სამხედრო-საჰაერო და სამხედრო-საზღვაო ძალებისაგან.

შეიარაღება: ტანკები — სულ 51 ცალი, აქედან Т-54/55 — 25 ცალი, ტიპი 59 — 15 ცალი, ტიპი 63 — 8 ცალი, პტ-76 — 3 ცალი. ჯავშანტრანსპორტიორები Mamba APC, БТР-152, БТР-50, БТР-60 — 30 ცალი, ტიპი 92, ZFB-05. საზენიტო თვითმავალი დანადგარი სულ 14 ცალი, აქედან ЗСУ-23-4 «Ши́лка» — 8 ცალი, БМ-21 — 6 ცალი. საზენიტო დანადგარი ЗСУ-37, С-60.

სამხედრო-საზღვაო ძალებში მსახურობს დაახლოებით 800 თანამშრომელი. 2007 წლის ოქტომბერში აშშ-ის საზღვაო ძალებმა მოამზადეს ქვეყნის სიდიდით მეორე ქალაქ-პორტ პუენტ-ნუარში განლაგებული კონგოს რესპუბლიკის სამხედრო-საზღვაო ძალების ზოგიერთი ქვედანაყოფი.[26]

კონგოს რესპუბლიკის სამხედრო-საჰაერო ძალების განკარგულებაშია 6 საბჭოთა თვითმფრინავი, აქედან Ан-24 — 5 ცალი, Ан-26 — 1 ცალი და 3 ფრანგული ვერტმფრენი, აქედან Sud-Aviation Alouette III — 1 ცალი, Aérospatiale Alouette II — 1 ცალი, Aérospatiale AS.365 Dauphin — 1 ცალი.

ადმინისტრაციული დაყოფა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკა დაყოფილია 10 დეპარტამენტად და დეპარტამენტის სტატუსის მქონე ორ ქალაქად — დედაქალაქი ბრაზავილი და 2004 წლიდან სიდიდით მეორე ქალაქი პუენტ-ნუარი.

კონგოს რესპუბლიკის ადმინისტრაციული დაყოფა
დეპარტამენტი (ქართ.) დეპარტამენტი (ფრანგ.) ადმინ. ცენტრი ფართობი,
კმ²
მოსახლეობა,[1]
ად. (2007 წელი)
სიმჭიდროვე,
ად./კმ²
1 ბრაზავილი Brazzaville ბრაზავილი 100 1 373 382 13 733,82
2 ბუენზა Bouenza მადინგუ 12 265 309 073 25,20
3 დასავლეთ კიუვეტი Cuvette-Ouest ევო 26 600 72 999 2,74
4 კუილუ Kouilou ლოანგო 13 650 91 955 6,74
5 კიუვეტი Cuvette ოვანდო 48 250 156 044 3,23
6 ლეკუმუ Lékoumou სიბიტი 20 950 96 393 4,60
7 ლიკუალა Likouala იმპფონდო 66 044 154 115 2,33
8 ნიარი Niari ლუბომო 25 942 231 271 8,91
9 პლატო Plateaux ჯამბალა 38 400 174 591 4,55
10 პოოლი Pool კინკალა 33 955 236 595 6,97
11 პუენტ-ნუარი Pointe-Noire პუენტ-ნუარი 44 715 334 16 257,59
12 სანგა Sangha ვესო 55 800 85 738 1,54
სულ 342 000 3 697 490 10,81

დემოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  • მოსახლეობის რაოდენობა — 3 697 490 ადამიანი (2007)[1].
  • წლიური ზრდა — 2,06 % (2016 წელი).
  • ქალაქის მოსახლეობა — 2 285 551 (61,8 %) (2007)[1].
  • სოფლის მოსახლეობა — 1 411 939 (38,2 %) (2007)[1].
  • შობადობა — 35,1 ბავშვი 1000 ადამიანზე (2016 წელი).
  • შობადობის ჯამური კოეფიციენტი — 4,63 ბავშვი 1 ქალზე (2016 წელი).
  • სიკვდილიანობა — 9,7 % (2016 წელი).
  • ბავშვთა სიკვდილიანობის კოეფიციენტი — 56,4 % (2016 წელი).
  • სიცოცხლის საშუალო ხანგრძლივობა — 59,3 წელი (2016 წელი).
  • საშუალი ასაკი — 19,8 წელი
    • მამაკაცები — 19,6 წელი
    • ქალები — 19,9 წელი (2016 წელი).
    • 0-14 წელი: 41,53 %
    • 15-64 წელი: 55,44 %
    • 65 წელზე უფროსები: 3,03 % (2016 წელი).
  • განათლება — 83,8 % (89,3 % მამაკაცებში, 78,4 % ქალებში (2003 წლის შეფასება)).
  • შიდსის ვირუსით დაავადება — მოსახლეობის 3,4 % (2009 წელი).

კონგოს რესპუბლიკის მოსახლეობა თავმოყრილია ქვეყნის სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში, რის გამოც ჩრდილოეთში ტროპიკული ჯუნგლების ვრცელი რაიონები პრაქტიკულად დაუსახლებელია. კონგოს რესპუბლიკა ერთ-ერთი ყველაზე უფრო ურბანიზებული ქვეყანაა აფრიკაში, სადაც მთლიანი მოსახლეობის 60 % ცხოვრობს ქალაქებში, კერძოდ ბრაზავილში, პუენტ-ნუარში ან ამ ორ ქალაქს შორის არსებული 534 კმ-ანი სიგრძის სარკინიგზო ხაზის მონაკვეთზე მდებარე ქალაქებში. სოფლებში უკანასკნელ წლებში მკვეთრად შემცირდა სამრეწველო და კომერციული მოღვაწეობა, რის შედეგადაც სოფლის ეკონომიკა დამოკიდებული გახდა ხელისუფლების დახმარებაზე.[27]

ეთნიკური ჯგუფები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის ეთნიკური და ლინგვისტური მოსახლეობა მრავალფეროვანია — ცნობარ Ethnologue-ის ცნობით, ქვეყანაში მოსახლეობა საუბრობს 62 ენაზე[28], რომლებიც დაჯგუფებულია 3 კატეგორიად. კონგოს ხალხი ყველაზე უფრო მრავალრიცხოვანი ეთნიკური ჯგუფია კონგოს რესპუბლიკაში და შეადგენს ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის დაახლოებით ნახევარს. კონგოს ხალხის ყველაზე უფრო მნიშვნელოვანი ქვეჯგუფებია დედაქალაქ ბრაზავილში და პოოლის დეპარტამენტში მცხოვრები ლალის ხალხი და ქვეყნის მეორე დიდი ქალაქის — პუენტ-ნუარის ირგვლივ და ატლანტის ოკეანის გასწვრივ არსებული მოსახლეობა. სიდიდით მეორე ეთნიკური ჯგუფია — ტეკე, რომლებიც ცხოვრობენ დედაქალაქ ბრაზავილის ჩრდილოეთში და შეადგენენ ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის 17 %-ს. მბოშის ხალხი ცხოვრობს დედაქალაქ ბრაზავილში და ქვეყნის ჩრდილო-დასავლეთში და შეადგენენ ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის 12 %-ს.[29][30] პიგმეები შეადგენენ კონგოს რესპუბლიკის მთლიანი მოსახლეობის 2 %-ს.[31]

1997 წლის ომამდე კონგოს რესპუბლიკაში დაახლოებით 9000 ევროპელი და სხვა არააფრიკელი ცხოვრობდა, რომელთა უმრავლესობა იყო ფრანგი; დღეისათვის ამ რაოდენობიდან ქვეყანაში დარჩენილია მხოლოდ მცირე ნაწილი.[27] კონგოს რესპუბლიკაში ცხოვრობს დაახლოებით 300 ამერიკელი ექსპატრიანტი.[27]

ენა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის ოფიციალური ენაა ფრანგული. სხვა ენებიდან ძირითადად წარმოდგენილია ბანტუს ენები, ხოლო ქვეყნის ორი „ეროვნული“ ენაა კიტუბა და ლინგალა (13 %), შემდეგ მოდიან კიტეკეს, მბოშის (17,3 %) და 40-ზე მეტი სხვა ენა, პიგმეების ენის ჩათვლით (1,4 %), რომელიც არ მიეკუთვნება ბანტუს ენათა ჯგუფს.

ფრანგულ ენაზე ლაპარაკობს ქვეყნის მოსახლეობის 30 %. ომარ მასუმუს კვლევების თანახმად, ბრაზავილელების 15 წელზე უფროსი ასაკის ადამიანების 88 %-ს შეუძლიათ ფრანგულად დაწერონ უბრალო ფრაზები.

ლავალის უნივერსიტეტის თანახმად, ქვეყანას თავდატეხილი სამოქალაქო ომების გამო, ფრანგული ენა გახდა „თავშესაფარი-ენა“ სხვადასხვა შეიარაღებული დაჯგუფებებისათვის. მაგალითად, ადამიანები, რომლებმაც არ იციან კიტუბას (განსაკუთრებით სამხრეთში), კონგოსა და ლინგალას ენებზე (განსაკუთრებით ჩრდილოეთში) ლაპარაკი, უსაფრთხოების მიზნით უპირატესობას აძლევენ ფრანგულ ენაზე საუბარს. საკუთარი ეთნიკური დაჯგუფების დასამალად კონგოელები ხშირად საუბრობენ ფრანგულ ენაზე, რომელიც მათ ანონიმურობაში ეხმარება.

კიტუბას ენა წარმოადგენს კრეოლურ კონგოს ენას, რომელიც ესმით კონგოს ენის მრავალ დიალექტზე მოლაპარაკე ხალხს. ამ ენას იყენებს ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის 50,35 %, რომლებიც ცხოვრობენ რკინიგზის ლიანდაგის გასწვრივ, რომელიც ერთმანეთთან აერთებს ბრაზავილს ქვეყნის სამხრეთში მდებარე პუენტ-ნუართან.

ლინგალა პრეზიდენტ დენი სასუ-ნგესოს ენაა, რომელზეც ძირითადად ლაპარაკობენ ქვეყნის ჩრდილოეთსი. ეს ის ენაა, რომელიც კონგოს რესპუბლიკაში ყველაზე უფრო სწრაფად ვითარდება უკანასკნელ წლებში.

კიტეკეს ენაზე საუბრობს მოსახლეობის 18 % და ყველაზე უფრო მეტად პლატოს, დასავლეთ კიუვეტის (სადაც კიტეკეს ენა ცნობილია, როგორც მბეტი და ტეგე), ნიარის (ცნობილია, როგორც ნზაბი), ბუენზას და პოოლის დეპარტამენტებში.

ლალის ენა — კონგოს და კიტეკეს სხვადასხვა იდიომების ნარევია, რომელზეც ასევე საუბრობენ პოოლის დეპარტამენტში.

ჟესტების დომინირებული ენაა — ნიგერიული ჟესტების ენა.

რელიგია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2007 წლის აღწერის შედეგების მიხედვით კონგოს რესპუბლიკის მოსახლეობის 33,1 % (1 222 190 ადამიანი) კათოლიკეა, 22,3 % (824 133 ადამიანი) ევანგელისტი, 19,9 % (733 978 ადამიანი) პროტესტანტი, 7,4 % (274 996 ადამიანი) სხვა რელიგიების აღმსარებელია, ხოლო 11,3 % (419 826 ადამიანი) არარელიგიური. ისლამის მიმდევრები, რომელთა რაოდენობა ქვეყნის მთლიანი მოსახლეობის 1,6 %-ს (59 871 ადამიანი) შეადგენს,[1] უმთავრესად უცხოეთიდან ჩამოსული მომუშავეები არიან და ძირითადად ქალაქებში ცხოვრობენ.

ეკონომიკა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის ეკონომიკა წარმოადგენს ნატურალური ნადირობის და სოფლის მეურნეობის, ნავთობის მოპოვებაზე ბევრად დამოკიდებული სამრეწველო სექტორის და სამომსახურო სფეროს ნარევს.[32] სახელმწიფო ხარჯები ხასიათდება საბიუჯეტო პრობლემებით და გაბერილი შტატებით. ნავთობმა გამოდევნა ხე-ტყის წარმოება, როგორც ქვეყნის ეკონომიკის საფუძველი და უზრუნველყოფს სახელმწიფო შემოსავლებისა და ექსპორტის მნიშვნელოვან წილს.[32] დღეისათვის ქვეყანა ბუნებრივი აირს უფრო მეტად იყენებს ელექტროენერგიის საწარმოებლად, ვიდრე საწვავად, რაც მნიშვნელოვნად ამაღლებს ენერგეტიკულ პერსპექტივებს.[32]

სასარგებლო წიაღისეული[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ნავთობის და ბუნებრივი აირის მოპოვება კონგოს რესპუბლიკის ეკონომიკის მთავარი დარგია, რომელიც ქვეყნის სასარგებლო წიაღისეულის მთავარი შემადგენელი ნაწილია. 2010 წელს ნავთობის წარმოებაზე მოდიოდა ქვეყნის ექსპორტის 89 %.[33] 2010 წელს აფრიკაში ნავთობის მწარმოებელ ქვეყნებს შორის კონგოს რესპუბლიკას ეკავა მეშვიდე ადგილი.[34] ქვეყანაში თითქმის ყველა ნახშირწყალბადი წარმოებულია ოკეანის სანაპიროზე. სასარგებლო წიაღისეულის მოპოვებას ახორციელებს შახტების და გეოლოგიის დეპარტამენტი. დღეისათვის ქვეყანაში მსხვილი სამთომომპოვებელი სამუშაოები არ მიმდინარეობს, თუმცა ზოგჯერ ხდება ზოგიერთი მცირე სახის ოპერაციები. მიუხედავად ამისა, ქვეყანაში არსებობს ბევრი დიდი დაუმუშავებელი რესურსები. ქვეყანა ბოლო დროს იზიდავს საერთაშორისო კომპანიების დიდ რაოდენობას, რომლებიც ცდილობენ გამოიყენონ მისი ბევრი მინერალური სიმდიდრეები.

ქვეყანა მდიდარია შემდეგი სასარგებლო წიაღისეულით: რკინის მადანი, მაგნიუმი, ალმასი, კალიუმის მარილი (პოტაში), ფოსფატები, სპილენძი, ტყვია, თუთია, ოქრო.

ნავთობი და ბუნებრივი აირი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1970-იანი წლების ბოლოს კონგოს რესპუბლიკა გახდა ნავთობის მსხვილი მწარმოებელი, რომლის წარმოებაც განსაკუთრებით გაიზარდა 1990-იანი წლების განმავლობაში. მაგრამ, XXI საუკუნის დასაწყისიდან მისმა წარმოებამ დაცემა დაიწყო, რადგანაც ნავთობის არსებული საბადოები ამოიწურა 2001 წლისთვის. 2008 წლიდან დაწყებული ნავთობის წარმოება ყოველწლიურად იზრდება რამდენიმე ახალი პროექტის შედეგად, ძირითადად ქვეყნის ოკეანის შელფის ღრმა წყლებში არსებული Мохо Bilondo-ს ხარჯზე.[35] ნავთობის მოპოვების რაოდენობის მხრივ კონგოს რესპუბლიკას აფრიკის კონტინენტზე სუბსაჰარული აფრიკის სამხრეთით უკავია მეხუთე ადგილი.

ВР-ის 2012 წლის ენერგეტიკის სტატისტიკის მონაცემებით, 2011 წლის ბოლოს კონგოს რესპუბლიკის ნავთობის მარაგი შეადგენს 1,94 მილიარდ ბარელს, რაც ეკვივალენტურია მიმდინარე წარმოების 17,9 წლისა და მსოფლიო მარაგის 0,11 %-სა. არსებული ნავთობგადასამუშავებელი მრეწველობა ქვეყნის ეკონომიკის მთავარი ელემენტია. ნავთობის წარმოებაში პირველ რიგში დაკავებულები არიან უცხოური კომპანიები და თავმოყრილი არიან სანაპირო ქალაქის — პუენტ-ნუარის ირგვლივ, სადაც მოღვაწეობს Congolaise de Raffinage-ის (Coraf) პუენტ-ნუარის ქარხანა. ქარხანა მწყობრიდან გამოვიდა ოთხი წლით,[36] ხოლო 2013 წელს განაახლა მუშაობა.

კონგოს რესპუბლიკას ბუნებრივი აირის მარაგების რაოდენობის მხრივ აფრიკის კონტინენტზე სუბსაჰარული აფრიკის სამხრეთით უკავია მეხუთე ადგილი, რაც შეადგენს 3,2 ტრილიონ მ³-ს.

ტრანსპორტი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის სარკინიგზო ხაზის რუკა

კონგოს რესპუბლიკაში ტრანსპორტი მოიცავს სახმელეთო, საჰაერო და წყლის სახეობებს. ქვეყნის სარკინიგზო სისტემა აშენდა იძულებითი სამუშაოების გამოყენებით 1930-იან წლებში, რომლის დიდი ნაწილი დღესაც მოქმედებაშია. ასევე არსებობს 1000 კმ-ზე უფრო მეტი სიგრძის მყარი საფარის ავტოგზა და ორი დიდი საერთაშორისო აეროპორტი (ბრაზავილის მაია-მაიას აეროპორტი და პუენტ-ნუარის აეროპორტი). ქვეყანას ატლანტის ოკეანის სანაპიროზე ასევე აქვს პუენტ-ნუარის დიდი საზღვაო პორტი და მდინარე კონგოს სანაპიროზე ბრაზავილში და იმპფონდოში.

კონგოს რესპუბლიკის სარკინიგზო ხაზი ერთმანეთთან აერთებს ქალაქებს პუენტ-ნუარს და ბრაზავილს, ასევე მოქმედებს მონ-ბელო — მბინდის განშტოებაც. სარკინიგზო ხაზის საერთო სიგრძე შეადგენს 795 კმ-ს, ლიანდაგის სიგანე — 1067 მმ. რკინიგზა აშენებულია ტვირთების ტრანსპორტირებისთვის პუენტ-ნუარის პორტიდან მდინარე კონგოს ხეობაში. მდინარე კონგოს ქვედა ნაწილი არ არის სანაოსნო ჭორომებისა და ჩანჩქერების გამო (ლივინგსტონის ჩანჩქერების ჩათვლით), რის გამოც რკინიგზა გვგერდს უვლის ამ მონაკვეთს. ბრაზავილიდან ტვირთი გემებით გადააქვთ მდინარე კონგოს და მის შენაკად უბანგის მეშვეობით.

1996 წლის მონაცემრბით საავტომობილო გზების საერთო სიგრძეა 12 800 კმ, აქედან ასფალტირებულია 1242 კმ, ხოლო 11 558 კმ გრუნტიანი გზებია.

საავტომობილო გზების ეროვნული ქსელი:

  • Н1 ბრაზავილი - კინკანი - დოლისი - პუენტ-ნუარი
  • Н2 ბრაზავილი - ოვანდო - ვესო
  • Н3 დოლისი - გაბონის საზღვარი

მდინარე კონგო და უბანგი 1120 კმ სიგრძეზე უზრუნველყოფს კომერციულ სანაოსნო საწყლოსნო სატრანსპორტო საშუალებებს; სხვა მდინარეებზე ნაოსნობა გამოიყენება მხოლოდ საკმაოდ მოკლე მანძილზე.

ქვეყანაში ასევე არსებობს 25 კმ სიგრძის ნავთობის მილსადენი.

კონგოს რესპუბლიკაში მოქმედებს ორი დიდი საერთაშორისო აეროპორტი (ბრაზავილის მაია-მაიას აეროპორტი და პუენტ-ნუარის აეროპორტი). 2014 წლის ივნისის მდგომარეობით არანაკლებ ექვს კომპანიას ჰქონდა პირდაპირი რეისები ადის-აბებაში, ლიბრევილში, აბიჯანში, კოტონუში, დუალაში, იოჰანესბურგში, კასაბლანკაში და პარიზში. ბრაზავილის მაია-მაიას აეროპორტი ემსახურება ავიაკომპანიების უფრო მეტ რაოდენობას, ვიდრე პუენტ-ნუარის აეროპორტი და აქვს პირდაპირი რეისები სხვადასხვა მიმართულებით აფრიკაში და ახლო აღმოსავლეთში.

1999 წლის მონაცემებით ქვეყანაში 4 მყარი საფარის ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლიანი აეროპორტია, აქედან ერთი 3047 მეტრზე მეტი სიგრძის და სამი 1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე სიგრძის. ამას გარდა ქვეყანაში ფუნქციონირებს 32 გრუნტის ასაფრენ-დასაჯდომი ზოლიანი აეროპორტი, აქედან რვა 1524 მეტრიდან 2437 მეტრამდე სიგრძის, თოთხმეტი 914 მეტრიდან 1523 მეტრამდე სიგრძის და ათი 914 მეტრამდე სიგრძის.

სოფლის მეურნეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სოფლის მეურნეობა კონგოს რესპუბლიკაში საკმაოდ სუსტადაა განვითარებული და ქვეყანა ჯერ კიდევ არ არის დაკმაყოფილებული საკვები პროდუქტების წარმოების რაოდენობით. მთელ ქვეყანაში, სამხრეთი რეგიონების გარდა, სადაც ფართედაა გავრცელებული ბანანი და პლანტანი, მანიჰოტი ძირითადი საკვები კულტურაა. სხვა კულტურებიდან პირველ რიგში აღსანიშნავია შაქრის ლერწამი და თამბაქო, თუმცა გარკვეული რაოდენობით აწარმოებენ პალმის ნაყოფს, კაკაოს და ყავას.[37] ქვეყანაში ყველაზე მთავარი გამოყენებადი სასოფლო-სამეურნეო კულტურებია ბანანი, მანიჰოტი, არაქისი, პლანტანი, შაქრის ლერწამი და იამსი. ნატურალურ სოფლის მეურნეობაში დასაქმებულია ქვეყნის მოსახლეობის უმრავლესობა და ის ეკონომიკის სამიდან ერთი ყველაზე უფრო მთავარი დარგია. ხელისუფლების ძალისხმევით 1987 წლიდან დაწყებული სასოფლო-სამეურნეო პროდუქციის წარმოება გაიზარდა „სახელმწიფო გასაღების გაუქმების, ფასების განთავისუფლების, ახალი სასოფლო-სამეურნეო საკრედიტო ინსტიტუტების ამოქმედების და ბევრი საბჭოთა მეურნეობის გაუქმების“ ხარჯზე. ქვეყნის სამხრეთში მდებარე ნიარის ხეობა კონგოს რესპუბლიკის მთავარი სასოფლო-სამეურნეო რეგიონია.[38]

კონგოს რესპუბლიკის ტერიტორიის დიდი ნაწილი უკავია ტროპიკულ ტყეებს და დაახლოებით მესამედი ღარიბ ქვიშოვან ნიადაგს. სასოფლო-სამეურნეო კულტურების მოსაყვანად გამოყენებადი მიწის ტერიტორია შეადგენს მხოლოდ დაახლოებით 50 %-ს.[39] მსოფლიო ბანკის მონაცემებით 2012 წლის მდგომარეობით სასოფლო-სამეურნეო სავარგულების ფართობი შეადგენს 106 000 კმ²-ს, რომელიც შეადგენს ქვეყნის საერთო ფართობის 31 %-ს. მიწები, რომელიც გამოიყენება მიწადმოქმედებისათვის, შეადგენს 530 000 ათას ჰა-ს, ქვეყნის საერთო ფართობის 1,6 %-ს.[40]

მიუხედავად იმისა, რომ კონგოს რესპუბლიკის მთელი მოსახლეობის 30 % დაკავებულია სოფლის მეურნეობაში, შრომის ნაყოფიერება ამ დარგში საკმაოდ დაბალია, ხოლო მისი წილი მთლიან შიდა პროდუქტში დაახლოებით 10 %-ია. 2010 წელს ქვეყნიდან იმპორტირებულია დაახლოებით 300 მილიონი დოლარის საკვები პროდუქტი, ხორბლის, ბრინჯის, ფრინველის ხორცის, პალმის ზეთის და რძის პროდუქტების ჩათვლით.[39]

ქვეყანაში მეცხოველეობა ტრადიციულად შეზღუდული მასშტაბებითაა გავრცელებული, ჰყავთ მსხვილი რქოსანი საქონელი, ცხვარი, თხა, ღორი და ფრინველი. სოფლის ადგილებში ხორცის რაოდენობის მომატების მიზნით ხელისუფლებამ შეიმუშავა ახალი მეთოდები. ფერმერებს მოსავლელად ეძლევათ სახელმწიფოს კუთვნილი ცხოველები მოგვიანებით იმავე რაოდენობის უკან დაბრუნების მოთხოვნით. 1980 წლისთვის დაახლოებით 22 000 ცხოველი გაიცა კრედიტით და 1990 წლისთვის ქვეყანაში ცხოველების და ფრინველების რაოდენობა ქვეყნის დამოუკიდებლობის მოპოვებიდან 30 წელიწადში გაიზარდა ოთხჯერ, თუმცა ცხვრების და თხების რაოდენობა გაიზარდა უფრო ნაკლებად. 2000 წელს ხორცის წარმოების წლიური მოცულობა იყო 27 000 ტონა, მაგრამ ეს ჯერ კიდევ საკმაოდ არასაკმარისია ქვეყნის მოთხოვნილებების დასაკმაყოფილებლად.[41]

ტურიზმი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ტურიზმი კონგოს რესპუბლიკაში რჩება საკმაოდ ცუდ ვითარებაში, ბრაზავილში და პუენტ-ნუარში საკმარისი და სტაბილური საკომუნიკაციო ქსელის არარსებობა ხელს უწყობს მომსახურების სფეროს და შესაბამისად უცხოელი ტურისტების დაინტერესების საკმაოდ დაბალ დონეს. ბევრი ტურისტული საიტების მოძებნა ძალიან გაძნელებულია, მაგრამ, მიუხედავად ამისა პარადოქსულია, რომ ქვეყნის სამხრეთში მდებარე ზოგიერთი ყველაზე უფრო მჭიდროდ დასახლებული და განვითარებული რაიონი ხშირად უფრო ადვილი მისაღწევია. მაგალითად შაიიუ თითქმის მიუღწეველია.

ვაჭრობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სოციალური სფერო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ჯანდაცვა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

2004 წელს ჯანდაცვის სახელმწიფო ხარჯებმა შეადგინა მთლიანი შიდა პროდუქტის 8,9 %, მაშინ როდესაც კერძო ხარჯებმა შეადგინა 1,3 %.[43] 2012 წლის მდგომარეობით შიდსით დაავადებამ შეადგინა 2,8 % 15-დან 49-წლამდე ადამიანებს შორის.[44] 2004 წელს ჯანდაცვის ხარჯებმა ერთ სულ მოსახლეზე შეადგინა 30 ამერიკული დოლარი.[43] მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი განიცდის საკვები პროდუქტების უკმარისობას,[43] შიმშილი საკმაოდ დიდი პრობლემაა კონგოს რესპუბლიკაში.[45] 2000-იანი წლების დასაწყისში ყოველ 100 000 ადამიანზე მოდიოდა 20 ექიმი.[43]

2010 წლის მდგომარეობით დედათა სიკვდილიანობის მაჩვენებელმა შეადგინა 560 გარდაცვალება/100 000 დაბადებულზე, ხოლო ჩვილთა სიკვდილიანობის მაჩვენებელმა შეადგინა 59,34 გარდაცვალება/1000 დაბადებულზე.[44] ქალთა წინადაცვეთა ქვეყანაში იშვიათად გამოიყენება, მას ხმარობენ ქვეყნის ზოგიერთ რაიონებში და ისიც შეზღუდულად.[46]

განათლება[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის ბიუჯეტის 12,6 % იხარჯება განათლებაზე; 40 % - დაწყებით განათლებაზე, 31 % - საშუალო განათლებაზე და 27 % უმაღლეს განათლებაზე. მხოლოდ 1 % მიდის სკოლამდელ განათლებაზე.

კონგოს რესპუბლიკაში განათლების მიღების ხანგრძლივობა დაწყებითი სკოლების პირველი დონიდან უმაღლესი განათლების ჩათვლით შეადგენს 13 წელიწადს.

2005 წლის გაეროს განვითარების პროგრამის მოხსენების მონაცემების მიხედვით კონგოს რესპუბლიკის მოსახლეობის 66,8 %-ს მიღებული აქვს პირველადი განათლება.

კონგოს რესპუბლიკაში დაწყებითი განათლების მიღების ხანგრძლივობა შეადგენს 6 წელს. დაწყებით სკოლებში შემსვლელი ბავშვების საშუალო ასაკი შეადგენს 5½ წელს. დაწყებითი სკოლა შედგება 6 კლასისაგან; 2 მოსამზადებელი, 2 საწყისი და 2 საშუალო კლასები. მეორე საშუალო კლასის დამთავრების შემდეგ მოსწავლე აუცილებლად უნდა ჩაირიცხოს საშუალო სკოლაში.

საშუალო განათლების მიღების ხანგრძლივობა შეადგენს 7 წელს. ის შედგება ორი ნაწილისაგან, რომელთაგან პირველს ეწოდება „კოლეჯი“, მეორეს - „ლიცეუმი“.

ფრანგულენოვან კონგოს რესპუბლიკაში ტერმინი „კოლეჯი“ ეკუთვნის სკოლის პირველ ოთხ კლასს, ანუ მე-7, მე-8, მე-9 და მე-10 კლასებს.

ტერმინი „ლიცეუმი“ ეკუთვნის საშუალო სკოლის შემდეგ სამ კლასს, ანუ მე-11, მე-12 და მე-13 კლასებს. ქვეყანაში არსებობს ლიცეუმების სამი სახეობა: სასოფლო-სამეურნეო, ტექნიკური და საერთო ლიცეუმები.

სასოფლო-სამეურნეო ლიცეუმები იღებენ მოსწავლეებს, რომლებიც დაინტერესებულები არიან სოფლის მეურნეობით. ტექნიკურ ლიცეუმებში მოსწავლეებს ასწავლიან ტექნიკური დარგის, მათ შორის მექანიკის, მშენებლობის და არქიტექტურის საკითხებს. დანარჩენები სწავლობენ საერთო ლიცეუმებში.

სასოფლო-სამეურნეო და ტექნიკურ ლიცეუმებში იღებენ მოსწავლეებს სპეციალური ტესტის დახმარებით, მაშინ როდესაც საერთო ლიცეუმებში მიღება ყველა მათგანს შეუძლია, ვინც მე-10 კლასის დამთავრების შემდეგ წარმატებით ჩააბარა გამოსაშვები გამოცდები.

საერთო ლიცეუმი შედგება ორი სექციისაგან, თითოეული სამი მიმართულებით. ისინი ვინც დაინტერესებულები არიან მეცნიერებით, ირიცხებიან ქვეგანყოფილებაში S, ხოლო დანარჩენები ქვეგანყოფილებაში LE.

მე-11LE კლასის მოსწავლეები დაინტერესებულები არიან ეკონომიკით და ირიცხებიან ქვეგანყოფილებაში B (ბიზნესისთვის), მაშინ როდესაც უცხო ენებით დაინტერესებულები ირიცხებიან ქვეგანყოფილებაში A2. ჰუმანიტარული მეცნიერებით დაინტერესებულები ირიცხებიან ქვეგანყოფილებაში А3. სხვა მოსწავლეები ირიცხებიან ქვეგანყოფილებაში А1.

მე-11S კლასის მოსწავლეები დაინტერესებულები არიან ბიოლოგიით და გეოგრაფიით და ირიცხებიან ქვეგანყოფილებაში D, სხვა მოსწავლეები დაინტერესებულები არიან ფიზიკით და მათემატიკით და ირიცხებიან ქვეგანყოფილებაში С.

მე-13 კლასის დამთავრების შემდეგ სერთიფიკატის მისაღებად თითოეული მოსწავლე ვალდებულია ჩააბაროს გამოცდები, მიუხედავად იმისა თუ ლიცეუმის რომელ ქვეგანყოფილებაში სწავლობდნენ ისინი.

კონგოს რესპუბლიკაში ერთადერთი სახელმწიფო უნივერსიტეტია მარიენ ნგუაბის სახელობის უნივერსიტეტი, რომელიც დედაქალაქ ბრაზავილში დაარსდა 1971 წლის 4 დეკემბერს. გარდა ამისა არსებობს რამდენიმე კერძო უმაღლესი სასწავლებელი.

მასმედია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის მასმედია მკაცრად შეზღუდულია ბევრი ფაქტორებით, მათ შორის ფართედ გავრცელებული გაუნათლებლობით და ეკონომიკური ჩამორჩენილობით.

ქვეყნის მოსახლეობა ინფორმაციის მისაღებად პირველ რიგში დამოკიდებულნი არიან რადიოზე. ეს ძირითადად დაკავშირებულია გაუნათლებლობის და ეკონომიკური ჩამორჩენილობის მაღალ დონეზე. მასმედიის სხვა ფორმების მიღება დედაქალაქის მიღმა საკმაოდ მწირია. ქვეყნის სიდიდით მეორე ქალაქში და ეკონომიკურ დედაქალაქშიც კი (პუენტ-ნუარი) არ გამოიცემა ადგილობრივი გაზეთი. ინტერნეტის მიღება საკმაოდ შეზღუდულია და მოქალაქეთა უმრავლესობას არ შეუძლია კომპიუტერების ქონა.[47]

კონგოს რესპუბლიკაში საზოგადოებრივი რადიო და ტელევიზიაა — „Radiodiffusion Télévision Congolaise“. დაშვებულია კერძო რადიო და სატელევიზიო მაუწყებლობა. ქვეყანაში არსებობს ერთი პრეს-სააგენტო — „Agence Congolaise d'Information“, რომელიც სახელმწიფო დაწესებულებაა.

სიტყვის თავისუფლება ქვეყანაში მკაცრად შეზღუდულია. 2009 წლის ეროვნულ არჩევნებში, მსხვილი საერთაშორისო ორგანიზაციების მთელი რიგი ჟურნალისტები, მათ შორის „France 24“, „BBC“ და „Radio France International“, განიცდიდნენ დევნას, ფიზიკურ თავდასხმებს პოლიციისა და ჯარის მხრიდან და გადასაღები მოწყობილობების წართმევას.[48]

კონგოს რესპუბლიკაში გამოიცემა რამდენიმე გაზეთი. ყველა გაზეთი იბეჭდება ბრაზავილში და გამოიცემა ფრანგულ ენაზე:

ფუნქციონირებს ერთი სახელმწიფო სატელევიზიო სადგური — „TV Congo“ და დაახლოებით 10 მცირე კერძო სატელევიზიო სადგური.

ამას გარდა, კონგოს რესპუბლიკის დედაქალაქ ბრაზავილის რადიოსადგურებში შესაძლებელია „BBC World Service-ს“, „Radio France Internationale-ს“ და „ამერიკის ხმის“ რეტრანსლიაცია იქვე მყოფი კონგოს დემოკრატიული რესპუბლიკის დედაქალაქ კინშასიდან.[49]

  • „Radio Congo“, სახელმწიფო რადიოსადგური
  • „Radio Brazzaville“, სახელმწიფო რადიოსადგური დედაქალაქისთვის
  • „Radio Liberte“, კერძო რადიოსადგური
  • „Canal FM“, დედაქალაქის საზოგადოებრივი რადიოსადგური

კონგოს რესპუბლიკაში სტაციონარული სატელეფონო ინფრასტრუქტურა საკმაოდ შეზღუდულია, ყოველი ასი მოქალაქიდან ერთზე ნაკლებს აქვს ფიქსირებული სატელეფონო ხაზი. სწრაფად იზრდება მობილური კავშირგაბმულობა და 2011 წლისათვის ყოველი 100 მოსახლიდან 50-ზე მეტს აქვს მობილური ტელეფონი. ქვეყანაში, რომლის მოსახლეობაც 2011 წლისათვის დაახლოებით 3 800 000 ადამიანია, ინტერნეტით სარგებლობს 245 000 მოქალაქე.[50]

კულტურა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკის კულტურა იმყოფება მრავალფეროვანი ბუნებრივი ლანდშაფტის გავლენის ქვეშ, რომელიც გადაჭიმულია მდინარე ნიარის ჩრდილოეთით მდებარე დაჭაობებულ ტყეებიანი სავანებიდან კონგოს დიდ მდინარემდე, კლდოვან მთებამდე და მაიომბეს ტყეებამდე, მათ შორის ატლანტის ოკეანის სანაპიროს პლაჟებიდან 170 კმ-შიც. მრავალრიცხოვანი ეთნიკური ჯგუფების და სხვადასხვა პოლიტიკური სტრუქტურების არსებობა (კონგოს იმპერია, ლოანგოს სამეფო, ტეკეს სამეფო) ხელს უწყობს ტრადიციული მრავალფეროვანი კულტურების და ასევე მხატვრული თვითგამოხატვის ბევრი ძველი ფორმების არსებობას. ვილის ხალხის სექსუალური ლტოლვა ფრჩხილებისადმი (Hand fetishism)[51], ბემბეს ხალხის სტატუები, რომლებიც მიუხედავად თავიანთი მცირე ზომებისა საკმაოდ გამოხატულია, პუნუს და კველეს ხალხის უცნაური ნიღბები, კინაბალუს ხალხის ნეშტები, ტეკეს ხალხის მიერ მონუმენტალური აკლდამებიანი სასაფლაოების გაფეტიშება. ქვეყანას ასევე გააჩნია მნიშვნელოვანი კოლონიალური არქიტექტურული დანატოვარი. ისინი ასევე დიდ ძალისხმევას ახორციელებენ მათ აღსადგენად, პირველ რიგში დედაქალაქ ბრაზავილში.

კონგოს რესპუბლიკის ბევრმა მომღერალმა ქვეყნას სახელი გაუთქვა დედამიწის შორეულ კუთხეებში: ფრანგი-კონგოელი რეპერი პასი მღერის საფრანგეთში, რომელმაც რამდენიმე ჰიტური ალბომი შექმნა.

ქვეყანას ჰყავს აფრიკაში და ფრანგულენოვან ქვეყნებში აღიარებული რამდენიმე მწერალი: ალენ მაბანკუ, ჟან-ბატისტ ტატი ლუტარი, ჟანეტ ბალუ ტშიშელე, ანრი ლოპესი, ლასი მბუიტი და ტშიკაია უ ტამ'სი.

ხელოვნების სხვა მხატვრული დარგები, როგორიცაა კინო, ხშირად იბრძვიან საკუთარი ადგილის დასამკვიდრებლად. 1970-იან წლებში საკმაოდ იმედიანი დასაწყისის შემდეგ, არეულმა პოლიტიკურმა სიტუაციამ და კინოთეატრების დაკეტვამ ეს პროცესი გაართულა. ქვეყანა ყოველწლიურად ვერ აწარმოებს მხატვრულ ფილმებს და მთლიანობაში ფილმების ავტორები შემოფარგლულები არიან თავიანთი ვიდეო პროდუქციის გასაღებაში. სამწუხაროდ, კონგოს რესპუბლიკის კულტურა, ხელოვნება და მასმედიის საშუალებები რჩებიან არასაიმედო საინვესტიციო კლიმატურ გარემოში.

სპორტი[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკა მონაწილეობას იღებდა 12 ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებში. მისი დებიუტი შედგა 1964 წლის ტოკიოს ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებში. მას შემდეგ მონაწილეობდა ყველა ზაფხულის ოლიმპიურ თამაშებში, 1968 წლის მეხიკოს ზაფხულის ოლიმპიური თამაშებისა და 1976 წლის მონრეალის ზაფხულის ოლიმპიური თამაშების გარდა. ზამთრის ოლიმპიურ თამაშებში კონგოს რესპუბლიკას მონაწილეობა არასოდეს არ მიუღია. ამ ქვეყნის სპორტსმენებს ოლიმპიური მედალი არასოდეს არ მოუპოვებიათ.

კონგოს რესპუბლიკის ეროვნული ოლიმპიური კომიტეტი შეიქმნა 1964 წელს და საერთაშორისო ოლიმპიურმა კომიტეტმა იმავე წელს აღიარა.

დღესასწაულები[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კონგოს რესპუბლიკაში მუდმივი დღესასწაულებია:[52]

თარიღი დღესასწაული
1 იანვარი ახალი წელი
1 მაისი მშრომელთა საერთაშორისო დღე
10 ივნისი შერიგების დღე
15 აგვისტო დამოუკიდებლობის დღე
1 ნოემბერი ყველა წმინდანის დღე
25 დეკემბერი ქრისტეს შობა

ამას გარდა ქვეყანაში არსებობს დღესასწაულები, რომელთა თარიღი ცვალებადია[52]:

დღესასწაული შენიშვნა
აღდგომა აღინიშნება კვირა დღეს
ნათელი ორშაბათი აღინიშნება აღდგომის მეორე დღეს — ორშაბათს
ამაღლება აღინიშნება ხუთშაბათს, აღდგომიდან 40 დღის შემდეგ
სულთმოფენობა აღინიშნება აღდგომიდან მეშვიდე კვირა დღეს

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 მოსახლეობის 2007 წლის აღწერა (Centre National de la Statistique et des Études Économiques). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2015-01-10. ციტირების თარიღი: 2016-10-12.
  2. მოსახლეობის 2007 წლის აღწერა (statoids)
  3. მოსახლეობის 2007 წლის აღწერა (citypopulation)
  4. მოსახლეობის 2007 წლის აღწერა (geohive). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-05-22. ციტირების თარიღი: 2016-10-12.
  5. Lali, Lari in Congo, Republic of the en. Joshua Project. ციტირების თარიღი: 2015-09-27.
  6. Background Note: Republic of the Congo. აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-06-22. ციტირების თარიღი: 2012-03-05.
  7. The world factbook: National holiday. ცენტრალური სადაზვერვო სააგენტო. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-05-13. ციტირების თარიღი: 2012-03-05.
  8. Summary record of the 16th meeting: Congo. 09.01.2000.. გაერთიანებული ერების ორგანიზაცია (2000-01-09). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-06-22. ციტირების თარიღი: 2012-03-05.
  9. Paul Tiyambe Zeleza, Dickson Eyoh., Encyclopedia of Twentieth-Century African History, Routledge, 2002, ISBN 0203986571, 9780203986578 Invalid ISBN.
  10. Emizet F. Kisangani, F. Scott Bobb., Historical Dictionary of the Democratic Republic of the Congo, 3, Scarecrow Press, 2010, ISBN 0810857618, 9780810857612 Invalid ISBN.
  11. Paul Gifford., The Christian churches and the democratisation of Africa, BRILL, 1995, ISBN 9004103244, 9789004103245 Invalid ISBN.
  12. Frank Villafaña., Cold War in the Congo: The Confrontation of Cuban Military Forces, 1960-1967, Transaction Publishers, 2009, ISBN 1412810078, 9781412810074 Invalid ISBN.
  13. Tukumbi Lumumba-Kasongo., Liberal democracy and its critics in Africa: political dysfunction and the struggle for social progress, Zed Books, 2005, ISBN 1842776193, 9781842776193 Invalid ISBN. (ინგლისური)
  14. Republic of Congo Civil War. globalsecurity.org. ციტირების თარიღი: 2012-03-10.
  15. Präsidentschaftswahlen in der Republik Kongo 13 ივლისი 2009 წელი. (გერმანული)
  16. Geological Altas of Africa
  17. Mining in Congo - Overview. Mbendi.com. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2016-12-27. ციტირების თარიღი: 2013-10-20.
  18. Mayoko Iron Ore Project. Mining Technology (2011-06-15). ციტირების თარიღი: 2013-10-20.
  19. 19.0 19.1 "RFI dévoile le texte du projet de Constitution au Congo", Radio France Internationale, 13 October 2015 (ფრანგული).
  20. 20.0 20.1 "Congo-Brazzaville: la date du référendum constitutionnel fixée au 25 octobre", Jeune Afrique, 5 October 2015 (ფრანგული).
  21. 21.0 21.1 კონგოს რესპუბლიკის კონსტიტუციაPDF (ფრანგული)
  22. Le Sénat. Portail National du Congo. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-06-22. ციტირების თარიღი: 2012-03-10.
  23. L'Assemblée Nationale. Portail National du Congo. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2012-06-22. ციტირების თარიღი: 2012-03-10.
  24. Election Profile. IFES. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 3 ივნისი 2015. ციტირების თარიღი: 19 July 2012.
  25. Congo-Brazzaville: le second tour des législatives avancé au 29 juillet. Afrik.com (18 July 2012). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 19 ივლისი 2012. ციტირების თარიღი: 19 July 2012.
  26. US Navy teaches Congolese sailors
  27. 27.0 27.1 27.2 Background Note: Republic of the Congo აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტი. Accessed on August 21, 2008.
  28. Languages of Congo. SIL International. ციტირების თარიღი: June 13, 2009.
  29. Levinson, David (1998). Ethnic groups worldwide. Greenwood Publishing Group, გვ. 120–121. ISBN 978-1-57356-019-1. 
  30. Congo Overview. Minority Rights Group International. ციტირების თარიღი: June 13, 2009.
  31. Les pygmées du Congo en "danger d'extinction. Lemonde.fr (August 5, 2011). Retrieved on February 25, 2013.
  32. 32.0 32.1 32.2 CIA. The World Factbook. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აგვისტო 31, 2020. ციტირების თარიღი: July 9, 2013.
  33. U. S. Goelogical Survey: 2010. Minerals.usgs.gov. ციტირების თარიღი: 2013-10-20.
  34. BP p.l.c; International Monetary Fund, 2011
  35. Subsea Engineering News. (December 18, 2015) Moho Bilondo Comes Alive.
  36. IBP, Inc.. Congo Republic Energy Policy, Laws and Regulations Handbook - Strategic Information and Basic Laws. Lulu.com. ციტირების თარიღი: June 1, 2016.
  37. Capital of Congo: Capital at Brazzaville. Agriculture, forestry, and fishing. Encyclopedia Britannica.
  38. Republic of the Congo. Amatheon Agri Holding N.V.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 14 აპრილი 2015. ციტირების თარიღი: 5 April 2015.
  39. 39.0 39.1 Clark & Decalo 2012, p. 37–38.
  40. Congo, Republic of the: Geography and Agriculture. Factfish.com.
  41. Clark & Decalo 2012, p. 43.
  42. 42.0 42.1 The World Factbook: "Republic of the Congo". დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-08-31. ციტირების თარიღი: 2016-05-10.
  43. 43.0 43.1 43.2 43.3 Human Development Report 2009. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2010-01-17. ციტირების თარიღი: 2016-10-30.. undp.org
  44. 44.0 44.1 Congo, Republic of the. CIA – The World Factbook. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2020-08-31. ციტირების თარიღი: 2011-04-08.
  45. IRIN Africa – CONGO: Grappling with malnutrition and post-conflict woes – Congo – Food Security – Health & Nutrition. IRINnews. ციტირების თარიღი: January 23, 2015.
  46. CONGO (BRAZZAVILLE): UNFPA Leads Fight Against FGM " UNFPA in the News. დაარქივებულია ორიგინალიდან — ნოემბერი 29, 2014. ციტირების თარიღი: January 23, 2015.
  47. Republic of Congo Media Sustainability Index (MSI). IREX. დაარქივებულია ორიგინალიდან — მაისი 6, 2011. ციტირების თარიღი: August 20, 2011.
  48. Foreign journalists harassed during and after presidential poll. Reporters Without Borders. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აგვისტო 12, 2011. ციტირების თარიღი: August 20, 2011.
  49. „Republic of the Congo profile“. BBC. July 12, 2011. ციტირების თარიღი: August 20, 2011.
  50. Republic of the Congo. CIA World Factbook. დაარქივებულია ორიგინალიდან — აგვისტო 31, 2020. ციტირების თარიღი: August 20, 2011.
  51. Nail fetish
  52. 52.0 52.1 Les jours fériés en République du Congo (ფრანგული)