ზეგანი

სხვა მნიშვნელობებისთვის იხილეთ ზეგანი (მრავალმნიშვნელოვანი).

ზეგანი — 1000 მ-მდე და მეტი სიმაღლის ხმელეთის ვრცელი უბანი. თან ახლავს ბრტყელი ან სუსტად ტალღოვანი წყალგამყოფი ზედაპირი, რომელიც ზოგჯერ გაყოფილია ვიწრო და ღრმა შეჭრილი ხეობებით; ზეგნის ფარგლებში გვხვდება შესამჩნევი ჩადაბლებები და აზევებები. მომიჯნავე ვაკეებზე ამაღლებული ზეგნის კიდეები ხშირად დანაწევრებულია ხეობებითა და ხევებით, რის გამოც, ღებულობს ძლიერ ეროზირებული მთების იერს, ასეთია მაგ., შუა ციმბირის ზეგნის დასავლეთი კიდე ენისეის მხარეს.^[1]

აბსოლუტური სიმაღლე 700-1500 მ, შეფარდებითი სიმაღლე 200-300 მ და მეტი. გეოლოგიური სტრუქტურა რთულია, თუმცა მწვერვალის ზედაპირი ერთ დონეზე ჭრის ამ სტრუქტურებს ან წარმოიქმნება 2-3 დონის საფეხურებიანი ზედაპირი. ზეგნის წარმოშობაში განარჩევენ სამ (ან უფრო მეტ) ეტაპს: მთათწარმოშობის ეტაპს, დენუდაციური მოსწორებისა და მთების დადაბლების ეტაპს და უახლესი საერთო აზევების ეტაპს. ზოგჯერ ერწყმის უფრო მსხვილ ოროგრაფიულ ერთეულს, მაგ., მთიანეთს.^[2]

ზოგიერთი ზეგანი წარმოქმნის მთიანეთის შიდა ნაწილს, ასეთია მაგ., მცირე აზიის მთიანეთის შემადგენლობაში შემავალი ანატოლიის ზეგანი. ზეგანი შეიძლება ჩამოყალიბდეს ზედაპირის უახლესი ტექტონიკური აზევებების შედეგად. რიგ შემთხვევაში, იგი წარმოიქმნება ჰორიზონტალურად განლაგებულ წარეცხვასთან მდგრად ერთტიპურ და ერთასაკოვან ქანებზე და აგრეთვე მძლავრი ლავური ამოფრქვევების ხარჯზე, რომლებიც კეტავენ ძველი რელიეფის უსწორმასწორობას.^[1]

ზეგნის შემადგენლობაში ხშირად შედის მაღლა განლაგებული პლატო. ხშირია მათი გაიგივება, თუმცა ჩვეულებრივ, ზეგანი იკავებს უფრო მაღალ ჰიფსომეტრიულ დონეს. გეოლოგიური სტრუქტურის მიხედვით, ზოგი მკვლევარი თვლის, რომ ზეგანი აგებულია ჰორიზონტულად განლაგებული ქანებისაგან და არსებითად იგივეა, რაც პლატო დანაწევრებული რელიეფით, ხოლო სხვა მკვლევრები ზეგანს ბაქნურ პირობებში წარმოქმნილ ძველ მთიან მხარეს მიაკუთვნებენ.^[1]

ცნობილია ანატოლიის ზეგანი, დეკანის ზეგანი, შუა ციმბირის ზეგანი, გვიანის ზეგანი და სხვა. საქართველოში გავრცელებული ზეგნებიდან აღსანიშნავია ივრის ზეგანი, ჯავახეთის ზეგანი, ყელის ზეგანი და სხვა.