აგრიხანი

მასალა ვიკიპედიიდან — თავისუფალი ენციკლოპედია
აგრიხანი
მშობ. სახელი: ინგლ. Agrihan
გეოგრაფია
მდებარეობა წყნარი ოკეანე
კოორდინატები 18°46′42″ ჩ. გ. 139°40′17″ ა. გ. / 18.77833° ჩ. გ. 139.67139° ა. გ. / 18.77833; 139.67139
ფართობი 43,51 კმ²
უმაღლესი წერტილი 965 მ
მუნიციპალიტეტი ჩრდილოეთის კუნძულები
დემოგრაფია
მოსახლეობა დაუსახლებელი (2010)
აგრიხანი — წყნარი ოკეანე
აგრიხანი

აგრიხანი (ინგლ. Agrihan) — კუნძული მარიანას არქიპელაგში, წყნარ ოკეანეში. ეკუთვნის ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულებს და შედის ჩრდილოეთის კუნძულების მუნიციპალიტეტის შემადგენლობაში.

გეოგრაფია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კუნძულის ხედი კოსმოსიდან

კუნძული აგრიხანი მდებარეობს მარიანას არქიპელაგის ჩრდილოეთ ნაწილში. გარს ეკვრის წყნარი ოკეანის წყლები. კუნძულიდან 102 კმ-ში ჩრდილო-დასავლეთით მდებარეობს კუნძული ასუნსიონი, 62 კმ-ში სამხრეთით — კუნძული პაგანი[1]. უახლოესი მატერიკი, აზია, მდებარეობს 2600 კმ-ში[2].

კუნძულ აგრიხანს, როგორც მარიანის არქიპელაგის სხვა კუნძულებს, აქვს ვულკანური წარმოშობა და წარმოადგენს არქიპელაგში ყველაზე დიდ ოვალურ ვულკანურ კონუსს[2][1] და მდებარეობს 4000-მეტრიან წყალქვეშა ვულკანის მწვერვალზე, რომელიც სიმაღლის მიხედვით მეორეა მარიანის არქიპელაგში[3]. წაგრძელებულ კალდერას, რომლის სიგანე შეადგენს 1×2 კმ-ს, აქვს ბზარი ჩრდილო-დასავლეთ ნაწილში, საიდანაც ლავა მიედინება ოკეანისკენ და ქმნის ლავის დელტას[3]. ვულკანის ბოლო ამოფრქვევა მოხდა 1917 წელს[3]. რელიეფი მთიანია. ერთადერთი ვაკე ადგილი მდებარეობს ვულკანის კალდერის ჩრდილოეთ ნაწილში და აგრიხანის სამხრეთ-აღმოსავლეთ სანაპიროზე[1]. კუნძულის უმაღლესი წერტილი აღწევს 965 მეტრს[2] და შედეგად ვულკანი აგრიხანი ყველაზე მაღალია მარიანას არქიპელაგზე[1]. კუნძულის ფართობი შეადგენს 43,51 კმ²-ს.

კლიმატი ნოტიო ტროპიკულია. კუნძულზე ხდება ვულკანური ამოფრქვევები და ციკლონები[2].

ადგილობრივი ფლორა წარმოდგენილია უპირატესად მისკანტუსით (ლათ. Miscánthus), რომელიც იზრდება ვულკანის ფერდოების მინდვრებზე, ქოქოსის პალმით, პურის ხით და ნესვის ხით. ხეობებში მდებარეობს ტროპიკული ტყეები[2]. ნიადაგი ნაყოფიერია, არსებობს ფოსფორიტების დანალექები[4].

ისტორია[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

აგრიხანის კუნძულს აქვს მდიდარი ისტორია და იყო საიპანის ჩრდილოეთით მდებარე ერთადერთი კუნძული, რომელზეც მუდმივად ცხოვრობდა მოსახლეობა[5]. კუნძულის პირველი ევროპელი აღმომჩენია ესპანელი, კათოლიკე მისიონერი დიეგო ლუის დე სანვიტორესი (ესპ. Diego Luis de Sanvitores), რომელმაც კუნძული აღმოაჩინა 1669 წელს[6].

კუნძული იყო მარიანის არქიპელაგის მკვიდრი მოსახლეობის ჩამოროელების და ესპანელების წინააღმდეგობის ბოლო ადგილი, რის შედეგადაც ესპანელებმა დაიკავეს არქიპელაგი XVII საუკუნეში[7]. 1810 წელს ამერიკელმა და ჰავაელმა კოლონისტებმა კუნძულზე დააარსეს კოლონია და დაიწყეს ქოქოსის პალმის მოყვანა კოპრის წარმოებისათვის. მაგრამ მალე ესპანურმა ადმინისტრაციამ ისინი კუნძულიდან გააგდო[7].

1899 წლის 12 თებერვალს ესპანეთმა მარიანას არქიპელაგი მიჰყიდა გერმანიის იმპერიას[8]. გერმანელების პერიოდში აგრიხანის კუნძულზე მოსახლეობა აწარმოებდა კოპრას. 1907 წლიდან კუნძული იყო გერმანიის ახალი გვინეის ნაწილი, რომელიც ემორჩილებოდა კაროლინის კუნძულების საოლქო ოფიცერს[8]. 1909 წლიდან 1912 წლამდე პერიოდში გუგუანის კუნძულზე მიმდინარეობდა ადგილობრივი ჩიტების დაჭერა ფრთების შესაგროვებლად, რომლებიც შემდგომში გამოიყენებოდა იაპონელთა და ევროპელთა ქუდების მორთულობისთვის[4].

1914 წლის 14 ოქტომბერს მარიანის არქიპელაგი ოკუპირებული იქნა იაპონელების მიერ. 1920 წელს კუნძულებზე დაწესდა ერთა ლიგის მანდატი, რომლის მართვასაც აწარმოებდა იაპონია[8]. მეორე მსოფლიო ომის წლებში აგრიხანის კუნძულზე აშენდა ამერიკული სამხედრო ბაზა[5].

1990 წელს მოსახლეობა აგრიხანის კუნძულიდან ევაკუირებული იქნა, მაგრამ შემდგომში მათი ნაწილი უკან დაბრუნდა.

მოსახლეობა[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

1990 წელს აგრიხანის მოსახლეობა ევაკუირებული იქნა ვულკანის ამოფრქვევის მაღალი ალბათობის გამო, რომელიც მაინც არ მოხდა. ამიტომ მალე კუნძულზე მოსახლეობა ისევ გამოჩნდა (აქამდე ისინი ოთხნი იყვნენ) და მოსახლეობის რიცხვი შეადგენდა სულ 9 ადამიანს[2].

ადგილობრივი მოსახლეობა ლაპარაკობდა მიკრონეზიული ენების ერთ-ერთ ენაზე — კაროლინურზე[9].

2010 წლისთვის ჩრდილოეთის კუნძულების მუნიციპალიტეტის ყველა კუნძული, მათ შორის კუნძული აგრიხანიც, დაუსახლებელია.

რესურსები ინტერნეტში[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

  1. 1.0 1.1 1.2 1.3 Oceandots.com. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)
  2. 2.0 2.1 2.2 2.3 2.4 2.5 UN SYSTEM-WIDE EARTHWATCH Web Site. ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2022-02-14. ციტირების თარიღი: 2014-11-29.
  3. 3.0 3.1 3.2 Global Volcanism Program. აგრიხანის ვულკანი. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2013-03-26. ციტირების თარიღი: 2014-11-29.
  4. 4.0 4.1 PIBHMC. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)
  5. 5.0 5.1 [Marianas Archipelago Reef Assessment and Monitoring Program. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2009-04-30. ციტირების თარიღი: 2014-11-29. Marianas Archipelago Reef Assessment and Monitoring Program. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)]
  6. [Homepage Christoph Gäbler. Über die Marianen. კუნძული ალამაგანი. (გერმანული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 2014-04-27. ციტირების თარიღი: 2014-11-29. Homepage Christoph Gäbler. Über die Marianen. კუნძული ალამაგანი. (გერმანული)]
  7. 7.0 7.1 [მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული][მკვდარი ბმული] ენციკლოპედია ბრიტანიკა. კუნძული აგრიხანი. (ინგლისური)[მკვდარი ბმული]
  8. 8.0 8.1 8.2 World Statesmen.org. ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულები. (ინგლისური)
  9. Etnologue. ჩრდილოეთ მარიანას კუნძულების ენები. (ინგლისური)